Umgengin náma, tímabundinn forseti og Gummi Ben bar

Orðlof

Íslenska er ólík ensku

„She is just being impatient“ á ekki að verða: „Hún er bara að vera óþolinmóð“ heldur: „Hún er bara óþolinmóð.“

Og „Ég er ekki að ná þessu“, um skilningsleysi, leiðir hugann að „ I´m not getting this“ – sem ætti að þýða „Ég næ þessu ekki.“

Málin falla ekki hvort að öðru eins og flís við rass.

Málið í Morgunblaðinu 22. júlí 2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Náman er snyrtilega umgengin og algjörlega falin þeim sem fara um fjölfarinn Vesturlandsveginn.“

Myndatexti í Morgunblaðinu á mbl.is.     

Athugasemd: Er ekki betra að segja að snyrtilega sé gengið um námuna? Svo er það tvítekning að tala um þá sem fara um fjölfarinn veg. Betur fer á því að sleppa öðru hvoru orðinu. Í þriðja lagi fer betur á því að nota ekki ákveðinn greinir með veganöfnum, en líklega fer það eftir smekk hvers og eins.

Tillaga: Snyrtilega er gengið um námuna og hún sést ekki frá fjölförnum Vesturlandsvegi.

2.

„Stein­unn Þóra Árna­dótt­ir, þingmaður Vinstri grænna og tíma­bund­inn vara­for­seti Alþing­is, staðfest­ir þetta í sam­tali við mbl.is.“

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Önnum kafinn forseti sem má varla vera að neinu, leyfði sér þó að staðfesta þetta í samtali við Moggann. Nei, hún var líklega ekki tímabundinn, hún leysir forseta Alþingis af og er því varaforseti, tímabundið.

Tímabundinn er sá sem er hefur takamarkaðan tíma, er vant við látinn. Það sem er tímabundið varir aðeins í takmarkaðan tíma. Nýtt er að sá sem leysir af í skamman tíma sé tímabundinn. 

Embættismenn eru flestir skipaðir en sumir eru þó settir. Í síðarnefnda tilvikinu eru þeir aðeins í embætti sínu í skamman tíma, hugsanlega þangað til þeir eru ráðnir eða einhver annar.

Á vefsíðu Alþingis kemur fram að Steinunn Þóra Árnadóttir er sjöundi varaforseti. Sá áttundi er Haraldur Benediktsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins. Þau tvö voru kjörin til starfans til ákveðins tíma og hafa aðeins eitt verkefni, að meta skýrslu um Klausturmálið því aðrir forsetar voru vanhæfir. Þau eru því bókstaflega settir varaforsetar.

Þó verður að segjast eins og er þó forsetar geti stundum verið í miklum önnum geta þeir varla verið tímabundnir þingforsetar. Það gengur ekki málfarslega upp. Ekki í orðsins fyllstu merkingu. Miklu betra er að segja Steinunni Þóru settan varaforseta eða hún gegni starfinu tímabundið. 

Tillaga: Stein­unn Þóra Árna­dótt­ir, þingmaður Vinstri grænna og settur varaforseti Alþing­is, staðfest­ir þetta í sam­tali við mbl.is.

2.

„Eftir að hún yfirgaf Hollywood hætti hún að drekka og hefur notað tímann til að uppgötva sig.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Manni verður orða vant við lestur málsgreinarinnar. Hvernig getur þokkalega vanur blaðamaður skrifað svona rassbögu. Hún er í ætt við orðalagið „að standa með sjálfum sér“ og aðrar vitleysur sem þýddar hafa verið beint úr ensku.

Uppgötva merkir samkvæmt orðabókinni að finna, finna upp eða búa til, jafnvel að grafast fyrir um, komast að einhverju. 

Kenningar eru uppi um að götva þýði það sem grafið við götu. Sjá á málid.is:

götva, †goÌ¢tva s. † ´greftra´. Tæpast sk. gata og upphafl. merk. ´að grafa við veginn´, sbr. ´bautasteina brautu nær´; fremur í ætt við goÌ¢tvar ´búnaður´ og upphafl. merk. ´að búa til greftrunar´ og e.t.v. to. úr fe. geatwan ´útbúa´. Af so. goÌ¢tva er leitt no. goÌ¢tvaðr k. ´banamaður´ og (nísl.) götva (upp), uppgötva ´grafa upp, komast að, finna´.

Tillaga: Sjúkraliðar og lögregla hlúðu að manni sem lá á umferðareyju.

4.

„Gummi Ben bar.“

Frétt á flestum fjölmiðlum landsins.       

Athugasemd: Ensk áhrif á íslenskuna eru hræðileg. Nú ætlar fótboltasérfræð-ingurinn Guðmundur Benediktsson og fleiri að opna bar sem á að bera nafn hans. Hann á ekki að heita Barinn hans Gumma Ben eða Bar Gumma Ben. Nei, hann á að heita Gummi Ben bar.

Í Bretlandi og Bandaríkjunum væri barinn kallaður Gummi Ben’s Bar, það er með eignarfalls essi. Sumum finnst skaði að orðalagið gangi ekki málfræðilega upp á íslensku. Þá er bara gripið til þess ráðs að nauðga því inn í málið.

Eigi Gummi Ben hest væri ábyggilega talað um hest Gumma Ben eða hestinn hans Gumma Ben, ekki Gummi Ben hestur. Þannig er það orðað með allt í lífi Gumma og okkar hinna:

• Kona Gumma Ben, ekki Gummi Ben kona.
• Börn Gumma Ben, ekki Gummi Ben börn.
• Bíllinn hans Gumma Ben, ekki Gummi Ben bíll.
• Hús Gumma Ben, ekki Gummi Ben hús.

Er markhópur barsins hans Gumma Ben er útlendir ferðamenn? Varla enda vita fæstir útlendingar hver maðurinn er. Ferðamenn vita hins vegar um flugvélina á Sólheimasandi, Kirkjufell í Grundarfirði, Gullfoss, Geysir og  Ayyahfyahlahyerkuhdl.

Tillaga: Bar Gumma Ben.

Smælki

Stílleysa

„Samhliða því kristallaðist nauðsyn þess að dómstólar veittu löggjafanum aðhald, m.a. til að hindra hvers kyns misnotkun og misbeitingu valds.“ Aðsend grein á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 27.7.2019.

Athugasemd: Orðalagið „nauðsyn þess“ hefur breiðst út og verður að teljast stofnanalegt og stíllaust. Hægur vandi er að sneyða hjá orðalaginu.

Betra: Um leið var talið nauðsynlegt að dómstólar veittu löggjafanum aðhald, meðal annars til að hindra hvers kyns misnotkun og misbeitingu valds.

Félegt

„Almenningur á siðferðilega heimtingu á að vita niðurstöður söfnunar og ráðstöfun fjárs.“ Fyrirsögn, hluti, á dv.is. 

Athugasemd: Lesendur eiga siðferðilegan rétt á því að blaðamenn kunni að fallbeygja nafnorðið fé.

Rétt: Almenningur á siðferðilega heimtingu á að vita niðurstöður söfnunar og ráðstöfun fjár.

Tekur fanga aftur af lífi, flugvél hvolfir á jörðu niðri og sekt eða sök

Orðlof

Aðal

Nafnorðið aðal (hk.) merkir eðlisfar, einkenni; jákvæður eiginleiki eða einkenni, t.d.: 

• aðal hvers háskóla á að vera ....; 
• prúðmennska og drengskapur ætti að vera aðal góðs íþróttamanns og 
• Mál er mannsins aðal, 

sbr. einnig samsetninguna aðalsmerki. 

Í nútímamáli er því stundum ruglað saman við aðall (kk.) en það styðst ekki við málvenju. Í Konungsskuggsjá segir t.d.: 

það er kaupmanna aðal að kaupa jafnan og selja síðan skyndilega 

og í Hávamálum stendur: 

*fimbulfambi heitir, 
sá er fátt kann segja, 
þat er ósnotrs aðal.

Morgunblaðið, Íslenskt mál, 114. þáttur, Jón G, Friðjónsson.

Til viðbótar: Snotur merkir þarna vitur maður, snjall, skynugur. Ósnotur er andheitið. Af snotur er dregið sögnin að snotra sem merkir að gera vitran, fræða.  Af orðinu eru dregin orðin snyrtir, snyrting, snyrtilegur og snyrta. Sjá nánar á malid.is. 

103. Heima glaður gumi
og við gesti reifur,
svinnur skal um sig vera,
minnugur og málugur,
ef hann vill margfróður vera.
Oft skal góðs geta.
Fimbulfambi heitir
sá er fátt kann segja:
það er ósnoturs aðal.

Fimbulfambi merkir mjög heimskur maður.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Solskjær skipar Woodward að næla í Maguire og það sem fyrst.“

Fyrirsögn á visir.is.     

Athugasemd: Þetta er afar lítið upplýsandi fyrirsögn nema fyrir þá fáu sem eru vel að sér í nöfnum í enskum fótbolta. Fyrsta nafnið er kunnuglegt og vísar í fótbolta. Hin nöfnin eru flestum ókennileg.

Í stuttu máli eru þjálfari fótboltafélagsins Manchester United og stjórnarformaður að fjalla um leikmann sem sé fyrrnefndi vill láta kaupa. Kjánalegt er að nota sögnina að „næla“ í þessu tilviki.

Goggunarröðin er hins vegar á þann veg að þjálfari er upp á náð stjórnar félagsins kominn og formaðurinn er afar valdamikill enda hugsanlega meirihlutaeigandi hlutafélagsins.

Allt bendir til þess að þjálfarinn hafi óskað eftir því að félagið kaupi leikmanninn sem heitir Harry Maguire. Í fréttinni sjálfri segir:

Ole Gunnar Solskjær, stjóri Manchester United, hefur gefið Ed Woodward, stjórnarformanni félagsins, þau skilaboð að hann vilji fá varnarmanninn Harry Maguire til liðsins og það strax.

Hvort skipaði Solskjær stjórnarformanninum eða „gaf“ honum skilaboð? Blaðamaðurinn er orðinn tvísaga í örstuttri frétt. 

Rétt er að vekja athygli á enskuskotnu orðalaginu. Á íslensku „gefur“ enginn öðrum skilaboð heldur sendum við skilaboð, biðjum fyrir þau eða álíka. 

Svo segir í fréttinni:

Woodward hefur ekki verið með United í æfingaferð sinni um Ástralíu og Asíu til þess að vinna í kaupunum en hefur þó ekki enn náð samkomulagi við Leicester um kaupverð.

Var þetta æfingaferð Woodwards eða United. Orðalagið getur bent til þess að sá fyrrnefndi hafi verið í eigin æfingaferð. Raunar er þessi málsgrein tóm þvæla og skilst varla. Woodward var ekki með félaginu í æfingaferðinni „til þess að vinna í kaupunum …“ Bull.

Fréttin er sex línur á vefnum og fátt rétt. Enginn les yfir og öllum er sama þó við neytendur fáum skemmda frétt.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Taka fanga aftur af lífi eftir áralangt hlé.“

Fyrirsögn á visir.is.     

Athugasemd: Stundum verða illa samdar fyrirsagnir tilefni til skemmtunar á kaffistofunni eða við kvöldverðarborðið. Ekki er erfitt að skilja þessa fyrirsögn á þann veg að nú eigi aftur að taka sama fangann af lífi, að minnsta kosti reyna það.

Þá kemur ósjálfrátt upp í hugann niðurlagið á Passíusálmi nr. 51 eftir Stein Steinar. Hrein snilld í einfaldleika sínum:

Á Valhúsahæðinni
er verið að krossfesta mann.
Og fólkið kaupir sér far
með strætisvagninum
til þess að horfa á hann.

Það er sólskin og hiti,
og sjórinn er sléttur og blár.

Þetta er laglegur maður
með mikið enni
og mógult hár.

Og stúlka með sægræn augu
segir við mig:

Skyldi manninum ekki leiðast
að láta krossfesta sig?

Líklega leiðist fanganum að láta taka sig af lífi ...

Mun betur fer á því að hafa fyrirsögnina eins og segir í tillögunni hér fyrir neðan.

Tillaga: Aftökur hefjast eftir áralangt hlé.

3.

„Óhapp varð þegar einshreyfils flugvél kom til lendingar á Haukadalsflugvelli á Rangárvöllum á sjötta tímanum í gær. Vélin snerist í lendingunni og stöðvaðist á hvolfi á jörðu niðri.“

Frétt á visir.is.     

Athugasemd: Svona er hægt að hnoðast með einfalt mál. Óhappið varð ekki er flugvélin kom til lendingar, hún var lent. 

Eins gott að taka fram að hún hafi stöðvast „á jörðu niðri“. Hugsa sér ef hún hefði stöðvast í lofti. Það hefði þá verið frétt.

Blaðamaður hefði mátt skipuleggja frásögnina, hætta hnoði, segja frá staðreyndum og setja punkt. Hann segir of mikið, til dæmis hér:

Flugsviði rannsóknarnefndar samgönguslysa var gert viðvart og hefur málið nú á sinni könnu.

Nóg hefði verið að segja:

Rannsóknarnefnd samgönguslysa var tilkynnt um slysið.

Lesendur vita að nefndin rannsakar slysið sem flugslys, ekki bílslys eða skipsstrand. Tilgangslaust er að segja að það sé á hennar könnu, það liggur í augum uppi.

Ekki er vitað um tjón á flugvélinni en Oddur Árnason yfirlögregluþjónn á Suðurlandi gerði ráð fyrir að vélin væri töluvert skemmd.

Flugvélin snérist í lendingu og lenti á hvolfi. Lesendur geta ábyggilega ímyndað sér að hún sé skemmd. Engu að síður er vitnað í lögreglumann sem veit þó ekkert um skemmdirnar og hann fullyrðir það sem lesendur hafa fengið á tilfinninguna, það er að vélin sé skemmd. Þetta er engin blaðmennska, bara óskipulagt hnoð með orð.

Aldeilis furðulegt er hversu margar fréttir á Vísi eru gallaðar, jafnvel skemmdar. Greinilegt að ritstjórinn hefur ekkert eftirlit með því sem birt er og ber enga ábyrgð á slæmu máli sem er dreift meðal lesenda. Matvælafyrirtæki sem uppvíst eru að því að framleiða skemmda vöru er skipað að taka hana úr dreifingu.

Tillaga: Óhapp varð þegar einshreyfils flugvél lenti á Haukadalsflugvelli á Rangárvöllum á sjötta tímanum í gær. Vélin snerist í lendingunni og hvolfdi.

4.

„Konan heitir Sherra Wright og viðurkenndi sekt sína í réttarsal í Memphis í gær.“

Frétt á visir.is.     

Athugasemd: Talsverður munur er á sekt og sök. Samkvæmt orðabókinni er sekt sú fjárhæð sem greidd er í bætur eða sem refsing, samanber fésekt.

Sekur er hins vegar sá sem hefur viðurkennt sök eða er dæmdur sekur. Orðið merkir misgerð sem getur verið af ýmsu tagi. Blaðamaðurinn er annað hvort fljótfær eða þekkir ekki muninn og segir konu sem viðurkenndi morð á fyrrum eiginmanni sínu hafa viðurkennt „sekt“. Um það var ekki að ræða.

Fyrirsögn fréttarinnar er svona:

Fyrrum eiginkona NBA-leikmanns á leið í 30 ára fangelsi fyrir morðið á honum.

Tilhneigingin hér er að nota nafnorðið morð en ekki sögnina að myrða. Þetta ber öll einkenni slakrar þýðingar úr ensku og það sem verra er slakrar þekkingu á íslensku.

Með öðrum og einfaldari orðum sem henta betur í fyrirsögn:

Fyrrum eiginkona NBA leikmanns dæmd í 30 ára fangelsi fyrir að myrða hann.

Í fréttinni segir ennfremur:

Hann endaði ferilinn með Cleveland Cavaliers tímabilið 2008-09.

Enskan er undirliggjandi. Á íslensku er sagt að hann hafi lokið ferli sínum.

Næsta málsgrein er svona:

Rúmu ári síðan yfirgaf Lorenzen heimili sitt en sást ekki á lífi aftur.

Enn skín enskan í gegn. Hvaða tilgangi þjónar atviksorðið „síðan“? Ætlaði blaðamaðurinn að skrifa: Rúmu ári síðar …? Málsgreinin er hins vegar hnoð. Betur fer á því að segja:

Rúmu ári síðar hvarf Lorenzen frá heimili sínu og sást ekki framar.

Fréttin er hroðvirknislega samin og viðvaningsleg. Í henni er nástaða og endurtekningar.

Tillaga: Konan heitir Sherra Wright og viðurkenndi sök sína fyrir rétti í Memphis í gær.

 

 

Smælki

Hrun?

„Hrundi niður stiga á skemmtistað.“ Fyrirsögn á visir.is.

Tillaga: Datt í stiga á skemmtistað.

Fróðleikur

Þorskur

Samheiti; auli, blóðseiði, bútungur, býri, fiskur, fyrirtak, golþorskur, kastfiskur, kóð, maurungur, murti, næli, særingur, sá guli, seiði, smáþyrsklingur, sprotafiskur, stútungur, styttingur, þyrsklingur.

[norskt bókmál] gjedd,
[enska] Atlantic cod,
[danska] torsk,
[franska] cabillaud,
[latína] Gadus morhua,
[þýska] Dorsch,
[spænska] bacalao,
[færeyska] toskur,
[portúgalska] bacalhau 

Sjá Orðabanka íslenskrar málstöðvar og malid.is. 

 

Lá liggjandi, gera út af við útsýni og sækjast eftir örlögum

Orðlof

Nákvæmlega

Atviksorðið nákvæmlega hefur fram til þessa verið notað sem ákvæðisorð með sagnorðum eða öðrum atviksorðum, t.d.: Klukkan er nákvæmlega átta; Mér er nákvæmlega sama þótt hann komi ekki og Eitthvað er nákvæmlega eins og eitthvað annað.

Umsjónarmaður hefur veitt því athygli að í talmáli er nákvæmlega í tíma og ótíma notað eitt sér í merkingunni ´einmitt´, t.d.: Þeir [´drengirnir´] verða að sækja meira. Nákvæmlega! (3.9.07). Skyldi hér gæta áhrifa frá ensku exactly?

Morgunblaðið, Íslenskt mál, Jón G. Friðjónsson 114. þáttur. 3.11.2007.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ei­rík­ur Tóm­as­dótt­ir, formaður hæfis­nefnd­ar, …“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Fljótfærnin er alveg hræðileg. Eiríkur Tómasson, þekktur lögmaður og formaður hæfisnefndar, er sagður Tómasdóttir. Svona finnst ekki með villuleitarforriti og allt bendir því til að enginn hafi lesið fréttina yfir, allir að flýta sér í kaffi. 

Fréttin birtist kl. 14:30 þann 24.7.2019. Nákvæmlega sólarhring síðar var ekki búið að leiðrétta hana. Eiríkur er enn sagður dóttir föður síns. 

Í hverju felast störf blaðamanna, ritstjórnarfulltrúa og ritstjórar á Mogganum ef enginn þeirra les vefsíðuna? Fyrir vikið fá villur að standa langtímum saman. Traust á fjölmiðli veltur talsvert á útliti, stafsetningu, málfari og ekki síst meðferð frétta og fréttaskýringum.

Tillaga: Ei­rík­ur Tómasson, formaður hæfis­nefnd­ar, …

2.

„Sjúkraliðar ásamt lögreglu voru að hlúa að manni sem lá liggjandi á umferðareyjunni eftir slysið.“

Frétt á dv.is.      

Athugasemd: Óvíst er hvort blaðamaðurinn sem skrifaði fréttina sé fljótfær eða óvanur skriftum. Hvort tveggja er slæmt en alltof algengt. Hvernig stendur á því að útgefandi og ritstjóri gera ekki neinar kröfur til blaðamanna? Geta allir sem kunna á tölvu orðið blaðamenn?

Tillaga: Sjúkraliðar og lögregla hlúðu að manni sem lá á umferðareyju eftir slysið.

3.

„Framkvæmdirnar myndu gera út af við útsýni íbúanna til Empire State byggingarinnar.“

Frétt á dv.is.       

Athugasemd: Líklega á blaðamaðurinn við að framkvæmdirnar loka fyrir útsýnið, það muni hverfa. Orðalagið að gera út af við hefur nokkrar merkingar, til dæmis að drepa í eiginlegri og óeiginlegri merkingu. Samanber þetta: Leikritið var svo leiðinlegt að það var að gera út af við mig.

Í tilvitnuninni úr fréttinni er orðalagið að gera út af við notað nokkuð kæruleysislega vegna þess að hægt er að orða hugsunina miklu betur.

Fréttin er þar að auki ónákvæm. Fyrirsögnin er þessi:

Greiða milljónir fyrir loftið yfir húsi nágrannans.

Vera má að þetta megi til sanns vegar færa en loft getur þýtt svo margt. Til dæmis andrúmsloft, efsta hæð í húsi eða ris, loftflötur í húsi (öndvert við gólf), vitleysa eða fánýti, mont, rýmið fyrir ofan jörðu, tóm og fleira.

Einnig segir í fréttinni:

Íbúarnir sem um ræðir búa í gömlu pakkhúsi …

Fleiri og fleiri blaðamenn skjóta alltof oft inn þessu þarflausa orðalagi „sem um ræðir“. Það skiptir engu fyrir lesandann, hefur hins vegar slæm áhrif á stílinn. 

Loks er það þetta hnoð:

Íbúarnir í pakkhúsinu buðu því eiganda hins hússins að kaupa loftið fyrir ofan húsið svo hann gæti ekki byggt neitt þar. Tilboðið var upp á 11 milljónir dollara og var samþykkt.

Þetta er nú meiri vitleysan og leiðinleg nástaða í þokkabót. Hér er tillaga:

Eigendur pakkhússins samþykktu ellefu milljón króna tilboð gegn því að þeir byggðu ekki aðra hæð.

Þetta er mun skárra og skilst betur. Þó verður að geta þess að DV getir út á furðulegar fyrirsagnir til að fá lestur. Á ensku er þetta kallað „click bait“ og vísar til músarsmells, það er að lesendur smelli á forvitnilega fyrirsögn til að fá að lesa meira. Svona músargildrur eru algengar í erlendum slúðurfjölmiðlum.

Á Urban dictionary segir:

The "bait" comes in many shapes and sizes, but it is usually intentionally misleading and/or crassly provocative. Clicking will inevitably cause disappointment. Clickbait is usually created for money. Er þetta ekki alveg rétt?

Við þetta er engu að bæta.

Tillaga: Framkvæmdirnar myndu loka fyrir útsýni íbúanna til Empire State byggingarinnar.

4.

„Óttast að sonur sinn sækist eftir skelfilegum örlögum.“

Fyrirsögn á visir.is.        

Athugasemd: Enginn talar svona. Hvað merkir orðið örlög? Líklega það sem fyrirfram er ákveðið eða eins og segir í orðabókinni, sköp, forlög, endalok. 

Fæstir sjá örlög sín fyrir, endalokin og enginn sækist eftir örlögum. Þau einfaldlega verða, gerast í fyllingu tímans.

Í sjálfu sér er ekki rangt að orða það þannig að einhver sækist eftir ákveðnum örlögum, en þannig er ekki talað. 

Stundum eru örlögin persónugerð: Örlögin virtust ekki hafa ætlað honum að flytja aftur heim í sveitina eins og dæmið hljóðar á malid.is.

Grímur Thomsen orti um Heimi þann sem flutti Áslaugu dóttur Sigurðar Fáfnisbana og Brynhildar Buðladóttur sem frá segir í Völsungasögu. Hann gerði hörpu og faldi Áslaugu í henni. Þetta fallega erindi er kvæðinu sem nefnist Heimir:

Örlaganornin afréð má
allt hennar göfga kyn,
og svo er komið, að hún á
mig einan fyrir vin.

Örlaganornirnar í norrænu goðafræðinni heita Urður, Verðandi og Skuld og merkja fortíð, nútíð og framtíð. Þær spinna öllum mönnum örlög, spá fyrir um lífshlaup. Sjá til dæmis nánar á Vísindavefnum.

Í grísk/rómversku goðafræðinnar voru líka örlaganornir en höfðu ekki alveg sömu verkefni en þær norrænu. Klóþú spann þráð lífsins. Kakkesis mældi lengd þráðsins. Atropos skar á lífsþráð þegar tími var kominn fyrir hvern og einn.

Hér er ekki úr vegi að nefna Örlagasymfóníuna („Schicksals“ á þýsku) stórkostlegu eftir Beethoven sem er þekktasta tónverk sem um getur. Óendanlega fögur og mikilfengleg tónlist. 

Tillaga: Óttast að sonur hans láti lífið á skelfilegan hátt.

Smælki

Nafnorðavæðing

„Vegavinnuflokkur sýndi skjót viðbrögð.“ Fréttir í Ríkisútvarpinu kl. 18, 24.7.2019.

Tillaga: Vegavinnuflokkur brást skjótt við.

Sagnorð í framtíð

„Veitur leggja nýja lögn neðanjarðar, undir Elliðaárdal og kvíslar Elliðaánna.“ Fréttir á visir.is. 

Athugasemd: Ekki er verið að vinna verkið heldur er ætlunin að ráðast í það.

Tillaga: Veitur munu leggja nýja lögn neðanjarðar … (ætlar að leggja …)

Moka upp afla, ósnortu víðernin og Súlur Vertical

Orðlof

Að og af

„She is just being impatient“ á ekki að verða: „Hún er bara að vera óþolinmóð“ heldur: „Hún er bara óþolinmóð.“

Og „Ég er ekki að ná þessu“, um skilningsleysi, leiðir hugann að „ ÌIm not getting this“ – sem ætti að þýða „Ég næ þessu ekki.“

Málin falla ekki hvort að öðru eins og flís við rass.

Málið, blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 22. júlí 2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ef svo færi myndi Sánchez fá tvo mánuði í viðbót til að semja við aðra flokka áður en Filippus sjötti, konungur Spánar leysir upp þingið og kallar til nýrra kosninga.“

Frétt á visi.is.     

Athugasemd: Allt er nú „kallað“. Ólíklegt er að kóngur Spánar „kalli“ til nýrra kosninga. Miklu heldur er að hann boði til kosninga. 

Blaðamenn sem eru betri í ensku en íslensku þýða oft beint. „To call for something“ þýða þeir að „kallað“ sé eftir einhverju. Sérstakan vara ber að hafa á sér með „einföld“ orð eða orðalag á ensku. Freistingin er svo rosaleg að þýða „to call for“ sem svo „að kalla eftir“. Staðreyndin er hins vegar sú að þetta getur þýtt svo margt, til dæmis óska eftir, krefjast, heimta og álíka.

Þegar boðað er til kosninga eru þær ókomnar, eru hvorki „nýjar“ né „gamlar“. Þannig er ekki tekið til orða á íslensku og enginn ruglast á kosningunum sem voru og þeim sem eru í vændum.

Í lok fréttarinnar segir:

Í kjölfarið kallaði hann til kosninga.

Ekki er þetta gott. 

Í fréttinni segir:

Stór vika er framundan fyrir Pedro Sánchez, starfandi forsætisráðherra Spánar og leiðtoga Sósíalistaflokksins, sem mun á næstu dögum leitast eftir stuðningi þingsins fyrir myndun ríkisstjórnar.

Þetta er rangt. Hann mun leita eftir stuðning þingsins við nýja ríkisstjórn.

Sánchez fær tvö tækifæri í vikunni til þess að tryggja sér meirihlutann í neðri deild spænska þingsins, en hefur enn sem komið er enga tryggingu fyrir því að umboðið fáist.

Nástaðan er meinleg. Þar að auki ætlar Sánches að tryggja sér meirihluta í þinginu. Ekki meirihlutann. Á þessu tvennu er talsverður munur.

Sósíalistaflokkur hans vann flest þingsæti í kosningum sem fram fóru fyrir þremur mánuðum en náði ekki meirihluta á þinginu. Forsætisráðherrann þarf að tryggja stuðning 176 þingsæta af alls 350, en flokkur hans er með 123 sæti á þinginu.

Aftur nástaða. Blaðamaðurinn hnoðast með orðalagið „á þinginu“. Les hann ekki fréttina yfir eftir að hafa skrifað hana?

Þetta er skemmd frétt. Gera mætti athugasemdir við margt fleira og þó sérstaklega að útgáfan leyfir nýliðum að birta fréttir án þess að lesa þær yfir og í þokkabót fá þeir engar leiðbeiningar.

Slæmt er að fá það á tilfinninguna að sá sem skrifaði viti lítið um efni málsins. Þá verður til vantraust og neytendur og draga úr eða hætt lestri fjölmiðilsins. Þá er stutt í endalokin.

Tillaga: Ef svo færi myndi Sánchez fá tvo mánuði til að semja við aðra flokka ella mun Filippus sjötti, konungur Spánar leysa upp þingið og boða til kosninga.

2.

„Lokuðu kerskálanum í heild sinni.“

Fréttir í Ríkissjónvarpinu kl. 19, 22.7.2019.     

Athugasemd: Hver er munurinn á að loka skálanum eða loka honum í heild sinni? Líklega er enginn munur á þessu orðalagi. Lokaður skáli er einfaldlega lokaður hvað svo sem um heildina má segja.

Fréttamanninum varð þetta að orði þrisvar eða fjórum sinnum í fréttinni. Líklega hafa hlustenduð áttað sig á því að skálanum hafi verið lokað eftir að þetta var sagt í annað sinn.

Svona má kalla nástöðu í talmáli.

Tillaga: Lokuðu kerskálanum.

3.

„Það er líka nóg af makríl við höfnina og fólk mokaði upp afla.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Samkvæmt orðabókinni er afli fiskur hefur verið veiddur, kominn upp í bát, skip eða á land. Aflinn getur verið einn fiskur eða milljónir. 

Þar af leiðandi er varla hægt að nota orðalagið „moka upp afla“. Margir mokveiða. Líkingin er fólgin í því að fiskurinn er svo mikill að sé hægt að moka honum með skóflu.

Margar villur eru í fréttinni, hún var ekki lesin yfir. Þetta er haft eftir viðmælanda:

Undanfarin ár höfum við ekki verið byrjaðir áþessum tíma og þegar við höfum verið byrjaðir áþessum tíma, í samanburði við magnið sem er að veiðast núna er þetta mjög gott,“ 

Þetta er illskiljanlegt. Nástaðan drepur frásögnina. Blaðamaðurinn mokar orðum viðmælandans í fréttina en gerir enga tilraun til að lagfæra orðalagið, eins og honum ber þó skylda til. Ekkert bendir til þess að blaðamaðurinn hafi lesið fréttina yfir að skrifunum loknum. Eru þó tveir blaðamenn skráðir fyrir henni.

Þetta er skemmd frétt.

Tillaga: Nóg er af makríl við höfnina og þar er honum mokað upp.

3.

„Hann spilar ekki í deildinni á næsta tímabili eða það sem eftir lifir æfi sínar.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Þessi tilvitnun er skrýtin enda úr stórskemmdri frétt. Fótboltamaður missti vinstri hönd í umferðarslysi. Blaðamaðurinn hnoðar saman nokkrum orðum sem eru tóm endaleysa. Einhentur maður mun ekki leika amerískan fótbolta, hvorki á næsta tímabili eða öðrum. Þarna hefði atviksorðið aldrei komið í góðar þarfi í stað hnoðsins.

Má vera að blaðamaðurinn hafi óvart misritað síðasta orðið, afturbeygða fornafnið sem þarna í kvenkyni fleirtölu. Stafsetningavillur eiga ekki að sjást í fjölmiðlum. Nota á villuleitarforritið.

Svo segir:

Hann gaf sitt fyrsta viðtal eftir slysið …

Hann „gaf“ ekkert viðtal. Þetta er enskt orðalag. Á íslensku veita menn viðtal.

Norton gerir sér fulla grein fyrir því að draumurinn um að spila sem atvinnumaður er dáinn. 

Blaðamaðurinn þýðir beint úr ensku og fyrir vikið er frásögnin undarleg, svo ekki sé meira sagt. Hann gat ekki sagt að ferlinum væri lokið.

Hann missti vinstri höndina í slysinu en ætlar sér að ná sem mestu út úr sínu lífi …

Lífið er ekki eins og tannkremstúpa sem er næstum tóm en hægt er að kreista afganginum út úr henni. Fróðlegt er að bera saman frétt Vísis og heimildina, hér. Blaðamaðurinn hefði getað vanda sig og til dæmis lesið yfir fréttina fyrir birtingu.

Þetta er skemmd frétt, illa samin, full af villum. Svona frétt hlýtur flesta fráhuga fjölmiðlinum.

Tillaga: Hann leikur aldrei aftur körfubolta.

4.

„Í Stranda­sýslu er að finna stærstu ósnortu víðern­in á land­inu.“

Myndatexti á á mbl.is.      

Athugasemd: Fallbeygin lýsingarorðsins ósnortinn kann að virðast dálítið snúin. Sé skrifari ekki fullkomlega klár á henni er auðvelt að kalla fram orðið á malid.is og velja þar beygingarlýsinguna.

Stærstu ósnortin víðernin beygjast svona í veikri beygingu, kvenkyni fleirtölu:

Hér eru stærstu ósnortnu víðernin
Um stærstu ósnortnu víðernin
Frá stærstu ósnortnu víðernunum
Til stærstu ósnortnu víðernanna

Eins í öllum föllum fleirtölu, og öllum kynjum. 

Fallbeygingin er önnur ef við tölum um stór ósnortin víðerni, þá er orðið í sterkri beygingu, fleirtölu, hvorugkyni:

Stór ósnortin víðerni
Um stór ósnortin víðerni
Frá stórum ósnortnum víðernum
Til stórra ósnortinna víðerna

Snortinn er líka lýsingarorð. Í orðabókinni segir:

Snortinn: sem hefur orðið fyrir tilfinningalegum áhrifum, gagntekinn. Vera djúpt snortinn <af ræðu prestsins>

Snortinn tengist sögninni að snerta sem merkir að koma við, þreifa á, strjúkast við, varða …

Tillaga: Í Stranda­sýslu er að finna stærstu ósnortnu víðern­in á land­inu.

5.

„Með annan fótinn styttri og varð tveggja barna faðir sextán ára en er nú orðinn sá dýrasti.“

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Fyrirsagnir á Vísi slaga stundum hátt upp í lengd fréttatextans. Að minnsta kosti segir þessi fyrirsögn eiginlega allt sem segja þarf, lítil ástæða til að lesa fréttina.

Ekkert samhengi er í fyrirsögninni. Nokkur list er að semja fyrirsagnir og alls ekki á allra færi.

Í fréttinni segir:

Wesley Moraes, sem heitir fullu nafni Wesley Moraes Ferreira da Silva, er Brasilíumaður en hefur spilað …

Ekki er öllum gefinn hæfileikinn að segja skipulega frá. Þarna er fullt nafn fótboltamanns og svo kemur „en …“, eins og skrattinn úr sauðaleggnum, hefur þarna engan tilgang. Nær hefði verið að hafa punkt enda er næst farið út í allt annað sem kemur nafninu ekkert við.

Svo kemur þetta sem seint verður talið til gullkorna í íslenskri blaðamennsku:

Þegar menn fóru að skoða leið Wesley Moraes upp í ensku úrvalsdeildina þá komust menn að því að hann hefur ekki átt auðvelt líf síðan að hann fæddist árið 1996 í litlum bæ 200 kílómetrum frá Ríó.

Hvaða menn er blaðamaðurinn að tala um? Svo er sagt að fótboltamaðurinn hafi ekki „átt auðvelt líf síðan hann fæddist …“. Svona tekur enginn til orða. Skárra hefði verið að sleppa „síðan hann fæddist“. Til lítils er að lagfæra hnoð, betra að endurskrifa alla fréttina.

Svo kemur þessi furða:

Faðir Moraes fékk heilaæxli og dó þegar hann var aðeins níu ára gamall. 

Faðirinn hlýtur að hafa verið með yngstu feðrum sem um getur.

Þessi frétt er hræðileg endaleysa og hnoð. 

Tillaga: Engin tillaga.

 

Smælki:

Nafnorðavæðing: „Menn slógust hér áður fyrr við og hnýttu í menn úr nágrannasveitarfélögum – hötuðust og stunduðu sígildan hrepparíg.“

Grein í Morgunblaðinu 24.7.2019. Skrýtið orðalag að stunda hrepparíg. Varla segist nokkur maður stunda íþróttaæfingar, stunda fyrirlestrahald, stunda umtalsillsku … Betra að umorða.

Hnoð: „… þar sem rauð spjöld fóru á loft og grípa þurfti til víta­spyrnukeppni til þess að fá fram sig­ur­veg­ara.“

Klúðurslegt orðalag. Er ekki þetta einfaldara: Sjö leikmenn fengu rautt spjald og úrslitin réðust í vítaspyrnukeppni.

Enskuáráttan: „Súlur Vertical“ er opinbert heiti á hlaupi á Akureyri. Forráðamenn þess halda að svona heiti sé í lagi. Staðreyndin er hins vegar sú að endalok íslenskunnar sem lifandi tungumáls felst í örsmáum skrefum þar sem málinu er meðal annars blandað saman við ensku. Þegar yfir lýkur er hefur alheimsmálið tekið yfir og öllum þykir það sjálfsagt. 

Er enginn metnaður til í þeim sem reka fyrirtæki? 

 

Konunöfn karla og skopteikning er misskilin

Teiknari Moggans nær nýjum hæðum í viðbjóði í dag.

Svo tístir einhver á Twitter í dag. Trumpistar hafa ekki fyrir því að skýra mál sitt, ekki frekar en sjálfur forsetinn í amríkunni. Tilefnið var skopmynd í Morgunblaðinu, reglulega góð.

Nýlega var nafnalögum breytt og geta nú karlar tekið sér kvenmannsnafn. Í ljósi þessa má brosa að teiknuðu myndinni. Má vera að þarna hafi einhver Jón komist inn í búningsklefa kvenna vegna þess að hann breytti nafni sínu í Jóna í þjóðskrá. Hafði þó ekkert annað gerst.

Twitteristinn var of fljótur á sér og bætir við:

Það er ekki gaman að dreifa hatrinu hans þannig að ég læt andlitið hans fylgja með.

Og hann birtir mynd af laglegum manni sem hingað til hefur ekki gert neinum mein, alið börnin sín upp í góðum siðum og á það til að hlægja í góðra vina hóp. Húmorslausa Trumpistanum á Twitter er þetta ekki nóg og hann birtir spurningu sem teiknarinn lagði einhvern tímann fram opinberlega:

Heldurðu að Íslendingar sem þjóð eigi eftir að lúta í lægra haldi fyrir straumi innflytjenda sem leggjast á velferðarkerfið eins og er að gerast á Norðurlöndum og víða í Evrópu?

Með þetta í farteskinu er teiknarinn dæmdur og tekinn af lífi. Fyrir hvað veit enginn en sönnunargögnin teljast skotheld. Svoleiðis gerir sjálfur Trump sem fullyrðir að allir sem koma ólöglega inn til Bandaríkjanna séu glæpamenn, hyski, óþjóðalýður. Trumparar veita engan afslátt af fullyrðingum sínum: Þú ert víst viðbjóður af því að ég segi það. Kannast lesandinn við orðbragðið?

Venjulegt fólk brosir út í annað en lætur ekki segja sér hvað því á að finnast. Sumum finnst myndin fyndin, öðrum ekki. Það þarf hins vegar sérstaka innrætingu til að misskilja teikninguna. Og enn lakari er sá sem finnur hjá sér þörf til ausa náunga sinn auri fyrir það eitt að vera listamaður og gera ekki það sem góða fólkinu finnst að hann eigi að gera? 

Heiftin er alltof mikil í þjóðfélaginu, hún er sjúkdómur sem við öll verðum að varast því fyrr en varir tekur fasisminn yfir, enginn þorir að andmæla hávaðasömu tísti á Twitter og smám saman er óþverralegt orðbragð orðið sannleikurinn. Í amríkunni er jafnvel til fólk sem trúir Trump og túlkar orð hans svo að allir aðrir en hvítt fólk séu óalandi og óferjandi.

Rökin víkja fyrir dólgshætti og hatri og þeir sem enn standa eru einfaldlega sagðir meðvirkir. Verra getur það varla verið.

Hversu aumlegt er ekki að skilja ekki brandara? Jú, aumlegra er að misskilja hann. Aumast af öllu er þó að leggja út af honum á versta hugsanlegan veg.

Innanhússlögmaður og tré í annarlegu ástandi,

Orðlof

Að og af

Í þjóðsögum Jóns Árnasonar segir frá ummælum kerlingar um guðspjöllin: Ekki er gaman að guðspjöllunum, enginn er í þeim bardaginn. 

Síðari hluti ummælanna vísar til þess að kerlingu þótti guðspjöllin daufleg hjá tröllasögum og lygasögum sem hún var vanari að heyra og henni þótti meiri mergur í. 

Heimildir sýna að sagan er miklu eldri en þjóðsagnasafn Jóns en ávallt er myndin óbreytt: gaman er að einhverju, einnig: henda gaman að einhverju. 

Eftirfarandi dæmi samræmist því ekki málvenju: Menn geta rétt ímyndað sér hvernig verjandi getur hent gaman af hundi sem fann nálykt (10.9.07).

Hins vegar geta menn haft gaman af einhverju. ´Reglan´ er einföld: Ef vísað er til kyrrstöðu (hvar) er notuð forsetningin að (einkum með sögninni vera) en ef vísað er til hreyfingar (hvaðan) er notuð forsetningin af (einkum með sögninni hafa). 

Þannig getum við sagt: Mér er ánægja (heiður, gleði …) að því að fá tækifæri til þess. 

Hins vegar segjum við: Ég hef ánægju (heiður, gleði) af því að sjá/heyra eitthvað. Auðvelt er að prófa þessa ´reglu´, hver og einn leiti í huga sér.

Íslenskt mál í Morgunblaðinu, Jón G. Friðjónsson 114. þáttur

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Arna McClure, innanhússlögmaður Samherja, staðfestir við Vísi …“

Frétt á visi.is.     

Athugasemd: Lögfræðingar sérhæfa sig í öllu mögulegu. Sumir eru rukkarar, aðrir eru héraðsdómslögmenn, enn aðrir eru dómarar og svo eru til „innanhússlögmenn“. Þeir starfa víst ekki utanhúss, eru bara til heimabrúks.

Hins vegar hef ég aldrei áður heyrt að til væru „innanhússlögmenn“.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Reyndi að saga niður tré í annarlegu ástandi.“

Frétt á visi.is.     

Athugasemd: Útilokað er að sleppa svona fyrirsögn. Ég sá hana ekki fyrr en ég las innlegg frá Magnúsi Guðlaugssyni, lögmanni, sem skrifaði á Facebook og vísaði þar til fréttarinnar og spurði:

Hafið þið séð tré í annarlegu ástandi?

Nei, en lögguna hefur ábyggilega grunað ýmislegt en ekki vitað hvernig ætti að taka blóðprufu.

Fleira furðulegt er í fréttinni. Til dæmis örsagan um konuna sem var grunuð um þjófnað. Hún neitaði að gefa upp nafn og kennitölu og var því handtekin og flutt á lögreglustöðina:

Þegar þangað var komið fengust upplýsingar um konuna og átti þá að láta hana lausa. Hún er þó sögð hafa verið treg til að yfirgefa lögreglustöðina og var því færð þaðan.

Þarna hló ég upphátt. Óskaplega virðist nú vera erfitt að gera löggunni til hæfis?

Lýsingarorðið annarlegur merkir samkvæmt orðabókinni undarlegur, sérkennilegur. Annarlegt ástand er vera í vímu, undir áhrifum fíkniefna.

Blaðamenn nota orðasambandið til að fullyrða það sem þeir vita ekki, það er hvor einhver sé fullur eða dópaður. Fyrir vikið verður til hjáorðatal í stað þess að segja fullum fetum hvað gerðist, að einhver sér grunaður um að vera fullur eða dópaður.

Svona er hjáorðin í hjarðmennsku fréttaskrifa um löggumál:

• Enginn er settur í fangelsi, frekar vistaður í fangageymslu
• Fangelsi eru orðin að fangageymslum
• Enginn er fullur, frekar sagður í annarlegu ástandi
• Enginn er dópaður, frekar sagður í annarlegu ástandi
• Slys verða aldrei, slys eiga sér stað
• Slysstaður er aldrei nefndur, í dag heitir hann vettvangur
• Löggan dregur sig aldrei í hlé, hún afhendir slökkviliðinu vettvanginn

Fleira mætti nefna.

Tillaga: Kona í annarlegu ástandi reyndi að saga niður tré.

3.

„65 mál komu inn á borð lög­regl­unn­ar á höfuðborg­ar­svæðinu í gær­kvöldi og nótt og fengu þrír að gista í fanga­geymslu.“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Tvær fréttir á vefsíðu Moggans byrja með tölustöfum. Fyrir utan ofangreinda tilvitnun er það þessi:

45 eru særðir, þar af einn lífs­hættu­lega eft­ir að hóp­ur manna vopnaður bar­efl­um réðst á mót­mæl­end­ur á lest­ar­stöð í Hong Kong í gær­kvöldi. 

Þetta er auðvitað ekki boðlegt. Einhver verður að segja nýliðum í blaðamennsku til. Undarlegt er þó að blaðamaðurinn eða blaðamennirnir skrifa ekki allar tölur með tölustöfum, bara sumar. Hvað veldur?

Afar auðvelt er að komast hjá því að byrja setningu á tölustöfum. Annað hvort ætti að skrifa tölurnar með bókstöfum eða umorða. Hér er tilaga um síðarnefndu málsgreinina:

Einn er í lífshættu og fjörutíu og fimm aðrir særðir eftir að …

Hvers vegna er ólíklegt að blaðamaðurinn myndi skrifa svona en ætti þó að hafa gert það samhengisins vegna:

1 er í lífshættu og 45 aðrir særðir eftir að …

Skiptir talan máli?

Einnig má umorða setninguna:

Hóp­ur manna vopnaður bar­efl­um réðst á mót­mæl­end­ur á lest­ar­stöð í Hong Kong í gær­kvöldi og er einn í lífhættu og fjörutíu og fimm aðrir særðir.

Á vísir.is er fréttin á annan hátt. Þar byrjar hún svona:

Að minnsta kosti 45 eru særðir, þar af einn lífshættulega, eftir að …

Blaðamaður Vísis kann vel til verka.

Hvers vegna byrjar enginn í öllum heiminum setningu á tölustöfum, hvorki blaðamenn né aðrir sem stunda skriftir? Ástæðan er afar einföld og hefur oft verið nefnd hér. Mælt er með því að „gúggla“, til dæmis á ensku: „Numbers in beginning of sentence“ eða „Can a sentence start with numbers?“

Svo má velta fyrir sér hvort eða hvenær er rétt að skrifa tölur með tölustöfum eða bókstöfum. Veraldarvefurinn veitir góða fræðslu um álitamálið.

Tillaga: Lögreglan á höfuðborgarsvæðinu sinnti sextíu og fimm málum í gær­kvöldi og nótt og fengu þrír að gista í fanga­geymslu.

3.

„Mæðgur, sem fund­ust látn­ar í íbúð í Anchorage í Alaska-ríki í Banda­ríkj­un­um, höfðu verið látn­ar í nokkr­ar vik­ur áður en þær fund­ust. Elva Salaz­ar og tveggja ára göm­ul dótt­ir henn­ar, Thalia Sever­ance, fund­ust látn­ar í íbúð sinni á föstu­dag.“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Nástaða er eitt það leiðinlegasta og raunar ljótasta sem sést og heyrist í fjölmiðlum. Þá er klifað á sama orðinu rétt eins og höfundurinn haldi að lesandi eða hlustandi hafi tapað samhenginu í frásögninni. Líklegra er þó að skrifarinn sé stíllaus.

Í ofangreindri tilvitnun eru tvær málsgreinar og þrisvar sinnum eru tönglast á sama orðinu. Raunar er fréttin mjög stutt en til viðbótar þurfi blaðamaðurinn endilega að bæta því við í fjórða skiptið að mæðgurnar hafi fundist látnar. 

Tillaga: Móðir og tveggja ára dóttir hennar fund­ust látn­ar í íbúð sinni í Anchorage í Alaska í Banda­ríkj­un­um, tveim vikum eftir að þær létust.

Er Morinsheiði á Fimmvörðuhálsi?

Ný þyrla Land­helg­is­gæslu Íslands, TF-GRÓ, fór í sitt fyrsta út­kall í dag er hún sótti slasaðan göngu­mann á Fimm­vörðuháls. [...]

Áður hafði borist til­kynn­ing frá Lands­björg um að björg­un­ar­sveit­ir á Suður­landi væru farn­ar af stað til þess að sækja mann­inn þar sem hann var stadd­ur of­ar­lega á Morinsheiði.

Þetta segir á mbl.is. Á visir.is segir:

Þyrla landhelgisgæslunnar var kölluð út í dag þegar hún sótti mann á Fimmvörðuháls sem var slasaður á fæti.

Maðurinn var staddur ofarlega á Morinsheiði við Heljarkamb ásamt samferðafólki.

Á dv.is segir:

Rétt upp úr klukkan þrjú í dag voru björgunarsveitir á Suðurlandi kallaðar út vegna göngumanns á gönguleiðinni yfir Fimmvörðuháls, en maðurinn er slasaður á fæti. Hann er staddur ofarlega á Morinsheiði við Heljarkamb og hjá honum er samferðafólk.

Takið eftir orðalaginu. Án efa má rekja það til Landsbjargar en fjölmiðlarnir birta fréttatilkynninguna athugasemdalaust.

Hér kemur spurning dagsins: Er Morinsheiði á Fimmvörðuhálsi?

Svör skal skal senda ritstjórum fjölmiðlanna sem hér hefur verið vitnað til sem og til formanns Landsbjargar. Þeir munu veita verðlaun við hæfi sem líklega er landakort.

Myndin er tekin í norðurhlíðum Bröttufannarfells. Stóra sléttan fyrir miðri mynd er Morinsheiði. Útigönguhöfði er lengst til vinstri og Hrunagil er hægra megin við heiðina.

Fjallið sem breyttist í hrúgu

Það vekur athygli leikmanna eins og mín hversu viðvarandi jarðskjálftar, þó frekar litlir, eru við upptök Tungnakvíslajökuls.

Þetta skrifaði ég hér 2. júní 2011. Þá hafði ég tekið eftir jarðskjálftum í Tungnakvíslajökli  í nokkur misseri og ekki getað áttað mig á því hvað var að gerast þar. Nokkrum sinnum hef ég komið á svæðið þó það sé frekar afskekkt. Þarna heita Teigstungur, ekki Þórsmörk eins og sums staðar er haldið fram. 

Frá því að ég skrifaði þennan pistil hef ég mörgum sinnum tjáð mig um atburði í Tungnakvíslajökli, sjá hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér og hér. Þrátt fyrir að hafa þetta á heilanum grunaði mig aldrei að skjálftarnir gætu verið afleiðing af berghruni enda er ég ekki jarðfræðingur og hef sáralitla þekkingu á fræðunum. 

Um síðustu helgi birtust fréttir af vísindamönnum sem komu auga á skriður sem fallið hafa á Tungnakvíslajökul. Ástæðan er einföld. Þegar jöklar rýrna minnkar stuðningur þeirra við hlíðar sem þeir liggja við og þær gefa eðlilega eftir. Þetta þekkist alls staðar og er meðal annars ástæðan fyrir sprungunni stóru á Svínafellsheiði í Öræfum.

Eftir öll þessi skrif er maður svolítið hissa á því að aldrei hafi neinum dottið berghlaup í hug. Af minni hálfu er þetta þekkingarleysi.

Í pistli 30. janúar 2012 birti ég grein úr Morgunblaðinu um jarðfræðing sem var í doktorsnámi og rannsakaði skjálfta í vesturhluta Mýrdalsjökuls. Þeir eru í greininni kallaðir Goðabunguskjálftarnir eftir hæsta hluta jökulsins sem er skammt frá Tungnakvíslajökli. Í greininni segir:

Frá því mælingar á jarðskjálftum hófumst í nágrenni Mýrdalsjökuls hafa fræðimenn tekið eftir sérkennilegum skjálftum sem eiga það sameiginlegt að eiga upptök sín í vesturhluta Mýrdalsjökuls.

Og:

Fyrstu niðurstöður benda eins og áður segir til að skjálftarnir séu enn grynnri en áður hefur verið talið. Auk þess eiga flestir þeirra upptök ofarlega í Tungnakvíslarjökli frekar en í Goðabungu.

Síðan hef ég ekkert frétt af þessum rannsóknum. Staðreyndin er þó sú að stór hluti jarðskjálfta er utan við Kötluöskjuna og það sem merkilegast er, þeir eru í vestanverðum Mýrdalsjökli, einna helst í Tungnakvíslajökli. Í sannleika sagt hélt ég að þarna væri verið að tala um skjálfta vegna íshruns í jöklinum.

Á námskeiði um jarðfræði sagði Páll Einarsson, jarðfræðingur, aðspurður, að skjálftarnir gætu verið vegna hreyfing íss en kenningar væru líka um að þarna undir væri ísúr gúll að þrýsta sér upp á yfirborðið, hægt og rólega.

Páll segir svo í viðtali við Fréttablaðið 16. júlí 2019:

„Þetta er sérstakt því þetta er við eldstöðina Kötlu,“ segir Páll. „Ein tilgáta til að skýra skjálftana á þessum stað er að mínu mati nokkuð sennileg. Það er að þetta stafi af rísandi svokölluðum leynigúl, það er kvikugúll sem er á hægri hreyfingu til yfirborðs. Þetta er fyrirbrigði sem er þekkt víða í útlöndum og er tengt íslenskri jarðfræði líka en við höfum ekki séð gerast á landinu áður eða síðan mælitæki komu til sögunnar.“

Af öllu er þó ljóst að jarðskjálftar í og við Tungnakvíslajökul eru ekki nærri því allir tengdir berghlaupi. 

Á mbl.is birtist í vikunni heldur rýr frétt um berghrunið. Viðtal er við Þorstein Sæmundsson jarðfræðing sem segir þó:

„Hlíðin hef­ur skriðið niður um alla vega 180 metra. Við erum að leita or­saka fyr­ir því og um leið vilj­um við meta hvenær hreyf­ing­in hef­ur átt sér stað, á hve löng­um tíma og hvort hún hafi komið í rykkj­um eða hafi staðið jafnt í ein­hvern tíma,“ seg­ir Þor­steinn.

Hann seg­ir að skrið sem þetta geti verið af mörg­um ástæðum og þar komi sterk­lega til greina jök­ul­hörf­un, sem þekkt er að hafi orðið á þessu svæði og að geti valdið af­lög­un á hlíðum und­an jökli. Þá get­ur annað orðið til þess að hlíðin skríði niður, und­angröft­ur hvers kon­ar til dæm­is eða að hreyf­ing­ar þess­ar teng­ist skjálfta­virkni í grennd­inni.

Með fréttinni er birt mynd sem tekin er úr Google Maps og er sannleika sagt verri en engin. Hún er teygð og toguð svo landslagið birtist ekki í réttum hlutföllum.

Fæstir gera sér grein fyrir þeim hamförum sem þarna hafa orðið. Engar almennilegar myndir hafa birst sem sýna landslag fyrir og eftir þær. Ég hef gert dauðaleit í myndasafni mínu og aðeins fundið tvær nothæfar myndir og birti þær hér.

Sú efri er tekin á Eyjafjallajökli í mars 1991. Ég tók myndina af Óla Þór Hilmarssyni félaga mínum á niðurleið af Hámundi, efsta tindi jökulsins. Hringur er um fjallið sem seig saman niður á Tungnakvíslajökul.

Hin myndin er tekin í byrjun október 2011 og er klippt úr annari. Ég hef dregið hring um fjallið sem seig. Þar sem áður var hálendisslétta er nú hrúgald. Fjallið hefur gjörbreyst og er ekki svipur hjá sjón.

Á þriðju myndinni sést bertur hvar berghlaupið varð.

Ég vona að lesendur nái að átta sig á hamförunum með því að skoða myndirnar og stækka þær.

 

Hratt hlé, höfnun og fyrir einhverju síðan

Orðlof

Hljóður

Gáta dagsins. Hvar eru málglöpin í þessu: „Fólk setti hljóðan við þessa fregn?“ Lýsingarorðið hljóður þýðir hér þögull. 

Konu setur hljóða
Karl setur hljóðan
Barn setur hljótt – og fólk sömuleiðis. 
Þær setur hljóðar
Þá setur hljóða
Þau setur hljóð. 

Merkir: að þagna, verða orðfall.

Málið, blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 17. júlí 2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Viðbragðsaðilar á Suðurlandi eru nú að sinna fjórhjólaslysi sem var við Geysi í Bláskógarbyggð.“

Frétt á Facebook síðu lögreglunnar, birt á mbl.is.     

Athugasemd: „Viðbragðsaðilar“ er eitt af þessum furðulegu orðum sem nýlega hafa orðið til í fréttum af óhöppum, slysum og náttúruhamförum. 

Við vitum að lögreglan bregst við mörgu, sama er með slökkvilið, sjúkraflutningamenn, björgunarsveitir, Landhelgisgæsluna, húsverði, gangbrautarverði, meindýraeyði og jafnvel þá sem ryðja snjó af þjóðvegum og hafa þá aðrir vegfarendur eða þeir sem eru nærri verið nefndi. Allt eru þetta viðbragðsaðilar. 

Hvaðan kemur þetta orð, „viðbragðsaðili“. Má vera að blaðamenn þekki enska orðalagið „response team“ og þýði það sem „viðbragðsaðili“ sem er lélegur kostur.

Á vef Wikipediu segir:

An incident response team or emergency response team (ERT) is a group of people who prepare for and respond to any emergency incident …

Algjör óþarfi að kalla björgunarsveit annað er því nafni eða öðru sem það ber. Sama er með lögreglu, slökkvilið, landhelgisgæslu og sjúkraflutningamenn.

Á malid.is segir:

Oft eru til góð og gegn orð í málinu sem fara mun betur en ýmsar samsetningar með orðinu aðili.

T.d. fer mun betur á að segja ábyrgðarmaður, dreifandi, eigandi, hönnuður, innheimtumaður, seljandi, útgefandi en „ábyrgðaraðili“, „dreifingaraðili“, „eignaraðili“, „hönnunaraðili“, „innheimtuaðili“, „söluaðili“, „útgáfuaðili“.

Í upptalninguna vantar letiorðið „viðbragðsaðili“ sem má alveg hverfa úr málinu vegna þess að auðvelt er að nefna þá sem koma að óhöppum, slysum eða náttúruhamförum sínum réttu nöfnum.

Tillaga: Lögregla, sjúkralið og björgunarsveitir á Suðurlandi eru nú að sinna fjórhjólaslysi sem var við Geysi í Bláskógarbyggð.

2.

„Red Bull með hraðasta þjónustuhlé í sögu Formúlu 1.“

Frétt á visir.is.   

Athugasemd: Hvernig getur hlé verið hratt? Í orðabókinni segir að hlé sé stutt stund sem rýfur verk eða athöfn. Af því leiðir að verkið er stöðvað þegar hlé verður. Að sjálfsögðu má vera að verði hlé á akstri leiði það til þess að annað verk hefjist.

Hvað er þjónustuhlé ef ekki hlé á þjónustu? 

Blaðamaðurinn er að fjalla um það sem nefnt er „the world’s fastest pit stop“.

Til að átta mig nánar á formúlu kappakstri þurfti ég að leita á netinu. 

„Pit stop“ er staður þar sem kappakstursbílarnir aka inn á af keppnisbrautinni. Þar eru starfsmenn viðbúnir. Þeir hlaupa til og laga það sem þörf er á svo hraði bílarnir komist sem fyrst aftur út á keppnisbrautina, klukkan tifar. Oftast er skipt er um dekk því þau slitna gríðarlega í keppni og verða lakari í notkun eftir því sem lengra er ekið á þeim. Tíminn skiptir máli og því er mikilvægt að unnið sé hratt og bíllinn komist sem fyrst út á brautina.

Í Íslenskri orðsifjabók segir:

Pyttur k. djúp hola með vatni, t.d. í mýrlendi; þröngur hylur; sbr. nno. pytt, putt, sæ. pytt, d. pyt í svipaðri merk., sbr. og sæ. máll. putta, smáhola í jörð, fe. pytt jarðhola, brunnur,…

Líklega eru þetta náskyld orð, pyttur og „pit“ á ensku.

Sé þetta rétt þá er „pit stop“ orðrétt „gryfjustopp“. Orðabókin segir okkur ýmislegt um „pit“. Gryfjuna á smurstöð bíla þekkja allir og víða út um heim er hún kölluð „pit“ á ensku. Í leikhúsum, meðal annars í Þjóðleikhúsinu er gryfja sem enskir kalla „pit“ en við nefnum hljómsveitargryfju. Í bandarískum hafnarbolta er gryfja, „pit“, staður sem er lægri en leikvangurinn og stendur því undir nafni.

Þó talað sé um „pit“ í formúlunni er ekki lengur átt við gryfju heldur afmarkaðan stað þar sem veita má kappakstursbílum og ökumönnum þjónustu samkvæmt ákveðnum reglum. Hugsanlega má nefna hann þjónustusvæði eða viðgerðarsvæði. Hið síðara er líklega skárra svo orðalagið „þjónusta á þjónustusvæði“ komi ekki fyrir.

Tillaga: Red Bull með hörðustu þjónustuna á viðgerðarsvæðinu.

2.

„Vildi heita það sama og uppáhalds liðið sitt en fékk höfnun.“

Frétt á dv.is.    

Athugasemd: Hver er munurinn á orðunum neitun, höfnun og synjun? Við fyrstu sýn gætu þau þýtt nákvæmlega það saman. Tilfinning fyrir málinu segir okkur að munurinn getur verið mikill.

• Umsókn er frekar synjað, síður hafnað eða neitað.
• Bónorði er frekar neitað en varla hafnað eða synjað.
• Frambjóðanda er oft hafnað, en varla neitað eða synjað.

Maðurinn sótti um að fá að heita Tottenham. Honum var neitað um það, umsókninni var synjað. 

Tillaga: Vildi heita það sama og uppáhalds liðið sitt en var neitað.

3.

„… eft­ir að til­kynn­ing barst um að bif­reið sem stolið var í Reykja­vík fyr­ir ein­hverju síðan væri stödd á Skaga­strönd.“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Þetta er frekar kæruleysilegt orðalag. Réttara er að segja að bifreiðinni hafi verið stolið fyrir nokkru. Sleppa danska orðalaginu „síðan“ (d. siden), það hefur ekkert að segja og bætir aungvu við skilning lesandans.

Blaðamaðurinn segir að bifreiðin sé „stödd á Skagaströnd“. Skýrara er að segja: Bifreiðin er á Skagaströnd.

Hvað merkir eiginlega að bifreiðinni hafi verið stolið fyrir „einhverju síðan“. Orðalagið er ósköp loðið. Um þessar mundir er vinsælt að segja einhverju síðan, einhverjum dögum, eitthvað af fólki, einhverjar milljónir, einhverjir hestar og álíka í stað þess að nota nokkur eða nokkrum.

Einhver og nokkur eru hvort tveggja fornöfn, sjá nánar hér (fjórði liður).

Tillaga: … eft­ir að til­kynn­ing barst um að bif­reið sem stolið var í Reykja­vík fyr­ir nokkru væri á Skaga­strönd.

4.

„Veitingastaðnum Essensia lokað.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Vel gert hjá blaðamanninum. Hann fellur ekki í þá gryfju eins og svo margir aðrir að segja að „veitingastaðurinn hafi lokað“.

Fyrirtæki og hús geta ekki opnað eða lokað neinu. Aðeins fólk getur það.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„… kom í veg fyrir að fjárveitingar í sjóð sem greiðir fyrir heilbrigðisþjónustu viðbragðsaðila sem glíma við veikindi eftir …“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Hér er enn fjallað um atriði sem frá er sagt í fyrsta lið hér að ofan. Hverjir eru viðbragðsaðilar? Í heild er málsgreinin sem vitnað er til svona:

Rand Paul, öldungadeildarþingmaður Repúblikanaflokksins, kom í veg fyrir að fjárveitingar í sjóð sem greiðir fyrir heilbrigðisþjónustu viðbragðsaðila sem glíma við veikindi eftir störf sín á vettvangi eftir árásirnar á Tvíburaturnana í New York yrðu tryggðar til árins 2090.

Heimildin fyrir fréttinni er thehill.com. Þar segir:

Sen. Rand Paul (R-Ky.) on Wednesday blocked an attempt by Democrats to pass an extension of the September 11th Victim Compensation Fund. 

Þarna er talað um fórnarlömb árásanna.

Síðar í ensku fréttinni segir:

McConnell said after a meeting with 9/11 first responders that it was his plan to bring the bill up before the recess. 

Þarna er talað um „first responers“ sem margir íslenskir blaðamenn hafa þýtt sem viðbragðsaðilar en orðrétt eru það þeir sem svara útkalli. Hins vegar er algjörlega óljóst hverjir slíkir eru hér á landi jafnvel þó það kunni að vera slökkviliðsmenn og lögregla í Ameríkunni.

Alhæfingin með viðbragðsaðilar er eins og að tala um íþróttaaðila, án nokkurrar frekari skilgreiningar á orðinu. Og hvers vegna erum við að gera orðinu aðili svona hátt undir höfði?

Tillaga: Engin tillaga.

 

Kjölur og Kjalvegur, einhverjir og nokkrir

Orðlof og annað

Eitt eða tvö ´n´

Ég hef tekið eftir því að stundum er eins og ákveðin orð eða orðasambönd komist í tísku, þau tröllríða þá fjölmiðlum í skamman tíma en síðan dregur úr notkun. Ég minnist þess að fyrir einum 17-20 árum þótti mér ýmiss konar ‘pakkatal’ ofnotað og svo er enn, sbr.:

• bjóða upp á allan pakkann bjóða upp á alhliða þjónust;
• pakkaferð ferð, allt innifalið í verði;
• Valur hafi ekki treyst sér í launapakkann [um kaup á leikmanni] (17.7.08);
• þetta verður erfiður pakki [Ólymp.l. í Peking] (17.7.08);
• samþykkja þennan pakka [yfirráð ESB yfir orku fallvatna] (15.8.18, 8);
• Við Íslendingar höfum .... nákvæmlega enga þörf fyrir hinn þriðja evrópska orkupakka (3.9.18, 17 (SighvBj));
• Rökin gegn innleiðingu orkupakkans, sem höggvin eru í stein og rakin hafa verið hér, eru nægileg ... (3.9.18, 17);
• tveggja ára þjónustupakki fylgir með Taris (22.9.18, 3).

Þetta mun eiga rætur sínar í ensku: package deal; package tour; package holiday o.fl. 

Vel má vera að einhverjum kunni að þykja pakkatal fagurt, um smekk manna verður ekki deilt, en það hlýtur að blasa við flestum að merking pakkanna er í flestum tilvikum óskýr, ef ekki loðin og teygjanleg.

Málfarsbankinn, 256. pistill, Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Lög­regl­an stöðvaði bif­reið sem var á ferð um Mosfells­bæ rétt fyr­ir klukk­an níu í gær­kvöldi, en ökumaður bifreiðar­inn­ar er grunaður um akst­ur und­ir áhrif­um vímu­efna eða lyfja. Í bif­reiðinni voru auk öku­manns þrjú börn …“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Nástaðan er hér eins og lúsmý og fréttin er orðin nær blóðlaus, vart meira nema upptugga sömu orða. Komi fréttin frá lögreglunni er það á ábyrgð fjölmiðilsins að lagfæra orðalag.

Síðar segir:

Til­kynnt var um um­ferðarslys í Höfðahverfi í Reykja­vík um klukk­an hálf níu en þá hafði maður ekið út af vegi á vespu og endað á staur, með áverka á höfði. Var hann flutt­ur með sjúkra­bíl á slysa­deild en er grunaður um að hafa verið ölvaður á meðan akstr­in­um stóð.

Takið eftir orðalaginu, hnoðinu. Maðurinn ók út af vegi, lenti á vespu og endaði á staur sem er með áverka á höfði. Hverjum bregður ekki við að sjá staur með áverka á höfði? Svo er sagt að aumingjans maðurinn hafi verðið ölvaður meðan á akstrinum stóð. Líklega hefur snarrunnið af manninum er hann fór frá stýrinu.

Stundum er verið að lýsa aðstæðum í alltof miklum smáatriðum og hnoðað saman alls kyns lýsingum sem lengja málsgreinar. Útkoman er svona rugl sem er ekkert annað en hnoð, leirburður. Löggan verður að ráða til sín skriffært fólk. Þangað til verða fjölmiðlar að umskrifa það sem frá henni kemur.

Þetta telst vera stórskemmd frétt.

Tillaga: Lög­regl­an stöðvaði bif­reið í Mos­fells­bæ rétt fyr­ir klukk­an níu í gær­kvöldi, en ökumaðurinn var með þrjú börn á ferð. Hann er talinn hafa ekið und­ir áhrif­um vímu­efna eða lyfja.

2.

„Hjónin sem leitað var að á Kjalvegi fundin heil á húfi.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Hjónin týndust ekki á Kjalvegi. Ekki var leitað að þeim á Kjalvegi. Þau fundust ekki á Kjalvegi.

Auðvelt er að leita á Kjalvegi en mun flóknara að leita á Kili.

Tillaga: Hjónin sem leitað var að á Kili fundin heil á húfi.

3.

„Búist er við því að hlaupið í Múlakvísl verði það stærsta í átta ár en þó ekki stærra en hlaupið sem varð árið 2011 og hreif með sér brúnna yfir Þjóðveg 1.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Brú beygist svo í eintölu með greini: 

Brúin, brúna, brúnni, brúarinnar.

Af þessu leiðir að orðið er rangt skrifað í tilvitnuninni.

„Þjóðvegur 1“ er ekki til þó margir telji svo vera. Vegagerðin nefnir hann „hringveg“, með litlum staf. Hins vegar skilst þetta hjá blaðamanninum. Betra hefði þó verið að skrifa „þjóðvegur 1“, það er með litlu þorni. Aðeins ein brú er á Múlakvísl.

Eflaust hefur blaðamaðurinn tekið upp viðtalið við lögregluna:

Það eru svona svæðin sem við erum að horfa á,“ segir Sigurður Sigurbjörnsson, varðstjóri hjá Lögreglunni á Suðurlandi.

Blaðamaðurinn hefði mátt sleppa feitletruðu orðunum og skrifað í staðinn: Þetta eru svæðin … Auðvelt er að gera orð viðmælandans skýrari með því að lagfæra þau. Það var hins vegar ekki hægt í sjónvarpsfréttum Stöðvar2, þar gildir talmálið.

Síðar í fréttinni talar viðmælandinn um „gríðarlega mikinn massa ferðamanna“. Réttara er að tala um fjölda ferðamanna.

Tillaga: Búist er við því að hlaupið í Múlakvísl verði það stærsta í átta ár, þó ekki stærra en hlaupið sem varð árið 2011 og hreif með sér brúna.

4.

„Kaup­endurnir sett sig í sam­band við ein­hverja af lykil­starfs­mönnum WOW air.“

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Mjög oft kemur fyrir að í fréttum er talað um einhverja í merkingunni nokkra. 

Í Málfarsbankanum eru ágætar leiðbeiningar:

Í staðinn fyrir orðið einhver fer oft betur t.d. á orðunum nokkur og fáeinir. Hann var í burtu í fáeina daga. (Síður: „hann var í burtu í einhverja daga“.) Þetta kostar nokkrar milljónir. Kostnaðurinn skipti milljónum. (Síður: „þetta kostaði einhverjar milljónir“.)

Einhver og nokkur eru bæði óákveðin fornöfn en talsverður munur er samt á merkingu þeirra eins og ofangreind dæmi sýna.

Tillaga: Kaup­endurnir sett sig í sam­band við nokkra af lykil­starfs­mönnum WOW Air.

 

Sýna frammistöðu, virkja neyðarstig og enn eru hlaup hlaupin

Orðlof og annað

Fallbeygingin

„[U]m helmingur allra skordýrategunda fer hnignandi.“ Ekki er það rétt. Þ.e.a.s.: náttúrufræðina vefengjum við ekki, en málvenja ræður því hvernig frá er sagt.

Um helmingi ... fer hnignandi. Mér, þér, ykkur, okkur, skordýrum, tegundum, siðferðinu eða veröldinni, eftir atvikum, fer hnignandi.

Málið á blaðsíðu 43 í Morgunblaðinu 13.7.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Náms­­lán hjá Fram­tíðinni heyra for­­tíðinni til.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Mjög góð fyrirsögn. Leikur með orð. Fyrirtæki sem heitir Framtíðin er hætt að bjóða upp á námslán. Skemmtilega grípandi fyrirsögn.

Fréttinni fylgir mynd af Valgerði sem er í meginmáli fréttarinnar sögð heita Vala. Bæði orðin eru kvennöfn. Hið síðara getur þó verið stytting af hinu. Þetta getur valdið ruglingi. Betra að halda sig við annað hvort. Á vefsíðu fyrirtækisins er konan sögð heita Valgerður.

Í fréttinni er sagt að Framtíðin leggi áherslu á húsnæðislán og brúarlán. Engin skýring er gefin á því síðarnefnda. Gera má ráð fyrir að fyrirtækið láni til brúarsmíða og þá einkum Vegagerðinni. 

Sagt er að húsnæðislán séu „náttúrlega lán með veði …“ Óvíst er hvað „ónáttúruleg lán“ eru, giska á að það séu öll önnur lán en veðlán. Þó held ég að þetta „náttúrulega“ sé uppfyllingarorð, hikorð. Þeim hefði blaðamaðurinn hiklaust átt að sleppa. Orðið „náttúrulega“ hefur ekkert gildi í samhenginu.

Oftast tala viðmælendur blaðamanns í belg og biðu. Verkefnið er þá að koma orðunum í eðlilegt samhengi, ekki skrifa tafs og rugl sem veltur úr þeim.

Dæmi um talmál er þegar viðmælandinn segir

„Við erum búin að bæta við nýjum …

Eðlilegra er að skrifa „Við höfum bætt við nýjum …“

Tillaga: Engin tillaga

2.

„Hverfult jökullón í Kverkfjöllum horfið aftur.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Hvað þýðir lýsingarorðið hverfull? Jú, samkvæmt orðabókinni merkir það brigðull eða fallvaltur. Það merkir varla þann sem á það til að hverfa.

Orðið er einkum notað um mannfólk. Því er dálítið erfitt að tala um hverfult lón um leið og sagt er að ónefndur maður er hverfull, ekki alltaf á hann að treysta, hann getur brugðist enda brigðull.

Þó er oft sagt um snjóalög í fjallshlíðum að þau geti verið svikul, láti undan, skríði, þegar minnst varir. Jafnvel snjóbrýr geta svikið, látið undan, brostið. Af hverju er þá ekki hægt að segja að jökullónið sé hverfult?

Í fréttinni er rætt um svokallað Galtárlón í Efri-Hveradal í Kverfjöllum. Ég kannast ekki við nafnið, hlýtur að vera nýlegt. Að minnsta kosti skilaði leit á netinu fyrir árið 2000 engum árangri. Fyrsta sinn sem nafnið birtist er í skýrslu Rannsóknarsjóð Vegagerðarinnar árið 2009.

Tómas Guðbjartsson, læknir og ferðamaður, sendi mér línu á Facebook og sagði: 

Nú skortir mig upplýsingar. En nafnið er á ýmsum kortum af svæðinu, og hefur verið notað af jarðfræðingum og ferðafólki það best ég veit.

Magnús Tumi Guðmundsson, jarðeðlisfræðingur og prófessor við Háskóla Íslands, sendir mér líka línu á Fb og segir:

Man þetta ekki vel og er erlendis og ekki heimildir við hendina en kollurinn austan við lónið var nefndur Göltur og lónið eftir honum. Þetta nafn er allavega komið í skýrslur Helga Helgi Torfasonar o.fl. um jarðhitann í Kverkfjöllum um síðustu aldamót.

Af orðum Magnúsar Tuma er líklegra að lónið heiti Galtarlón og samsinnti hann því. Ánægjulegt að geta leitað til vanra ferðamanna um svona álitamál.

Austan við Galtarlón, í sömu hæð, er annað lón sem oft hefur verið nefnt Gengissig og er á korti skráð í 1611 m hæð yfir sjávarmáli. Minnir að nafnið komi frá Ómari Ragnarssyni sem var einhvern tímann þarna þegar gengi krónunnar rokkaði upp og niður og vatnsborðið hagaði sér á sama hátt.

Tillaga: Engin tillaga

3.

„Þar hafði par verið að hjóla er þau duttu bæði af hjól­um sín­um og kenndi kon­an eymsla í öxl eft­ir fallið. “

Frétt á mbl.is.    

Athugasemd: Par dettur, það datt af hjólunum. Parið duttu ekki. Par er eintöluorð og sögnin að detta fylgir því og er þarna í framsöguhætti, eintölu í þátíð.

Sé hins vegar vikið að þeim sem voru á hjólunum horfir þetta öðru vísi við. Strákurinn og stelpan, karlinn og konan, duttu af hjólunum.

Síðar í fréttinni segir:

… en þeir voru grunaðir um þjófnað eða hnupl.

Flestir hafa muninn á þjófnaði og hnupli á tilfinningunni

Á malid.is segir:

þjófur k. sá sem stelur, hnuplari, hvinn …

Og:

Af þjófur er leidd so. þjófa ´stela, þjófkenna´, lo. þjófóttur og þjófskur, sbr. fær. tjóvskur, og no. þjófnaður k. …

Samkvæmt sömu orðabók er hnupl smáþjófnaður.

Áhugavert er að rifja upp hvinn en margir kannast við nafnorðið sem leitt er af því, hvinnskur.

Á malid.is er þessi skemmtilegi fróðleikur:

hvinn h. (k.) ´hnuplari, þjófur; †óþokki, svíðingur, nirfill´; hvinn h. † ´þjófnaður, hnupl´; hvinnir k. ´hnuplari, þjófur; úlfsheiti´; hvinnskur l. ´ófrómur, þjófgefinn´; hvinnska kv. ´hnupl, stelvísi´; hvinnska s. ´hnupla, stela´.

Þessi orð eru við það að hverfa, fáir nota þau. Einna helst má sjá þau í gömlum bókum. Í æsku minni var stundum sagt að einhver væri hvinnskur og fékk maður það á tilfinninguna að það væri ekki eins slæmt og vera þjófóttur sem hugsanlega er rétt.

Tillaga: Engin tillaga

4.

„Ég kem inn í strætóinn minn frekar snemma á leiðinni, þannig að yfirleitt eru nokkur auð sæti við hliðina á auðum sætum og venjulega sest ég þar.“

Pistill á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 14.7.2019.    

Athugasemd: Já, mikilvægt er að setjast í autt sæti, annað gengur varla upp. Sjá hér á eftir.

Ég þurfti að lesa pistilinn tvisvar. Skil ekki enn ofangreinda tilvitnun. Held að höfundurinn hefði mátt sleppa henni og jafnvel fleiru.

Stíllinn er skrýtinn, slakur. Höfundur ritar pistilinn sinn í fyrstu persónu eintölu enda er hann að lýsa upplifun sinni. Skyndilega fer hann að blanda mér í umræðuna eða lesandanum, skrifar í annarri persónu eintölu:

Þó er eitt sem ég á erfitt með; sætisvalið. Ef þú ætlar að aka í vinnuna getur þú aðeins valið eitt sæti – bílstjórasætið.

Slæmt. Höfundurinn áttar sig ekki á nástöðu:

Ég er bjartsýnismanneskja. Þótt möguleikinn á að plássfrek manneskja …

Höfundur fullyrðir að allir séu manneskjur sem er út af fyrir sig í lagi en er dálítið einhæft.

Svo er það þessi ágæta regla að setjast aðeins í autt sæti. Hún minnir á söguna um unga manninn sem sá meira en við hin, gat séð látið fólk var ófreskur, skyggn. Að því kom að kærastan bauð honum heim til að hitta fjölskyldu hennar. Honum var vel tekið og vísað til stofu en heimilisfólk var eitthvað að bauka í eldhúsinu. Í stofunni sá hann sér til skelfingar að setið var í hverju sæti og hann var vissi hreinlega ekki hverjir væru þessa heims eða annars. Hann ákvað því að nota útilokunaraðferðina, hún hafði áður gefist vel. Innst inni horni sat kona sem virtist fornari en aðrir og hann gekk rakleiðis þangað og settist í fangið á ömmu sem var sprelllifandi og í þokkabót alein í stofunni. Verra gat það nú ekki verið.

Tillaga: Engin tillaga

5.

„Hann sýndi flotta frammistöðu.“

Hádegisfréttir í Ríkisútvarpinu, íþróttir, 13.1.2019.    

Athugasemd: Nei, þetta er ekki gott. Hvernig er hægt að sýna frammistöðu. Sá sem skrifaði fréttina hefur ábyggilega ætlað að segja að íþróttamaðurinn hafi staðið sig vel. Sé svo, er furðulegt að grípa til hjáorða í stað þess að tala hreint og beint.

Samkvæmt orðabókinni snýst orðið frammistaða um getu eða árangur, hvernig einhver stendur sig. Sé árangurinn góður er sagt eftir á að frammistaðan hafi verið góð.

Tillaga: Hann stóð sig vel.

6.

„Neyðarstig virkjað á Keflavíkurflugvelli.“

Fyrirsögn á visir.is og mbl.is.

Athugasemd: Ég get ómögulega skilið hvernig hægt er að virkja neyðarstig. Veit ekki einu sinni hvað neyðarstig er. Orðið er samt svo kunnugleg tugga að enginn gerir athugasemdir lengur. Við eigum að vita hvað tuggan þýðir (þetta er svona eins og með nýju föt keisarans, allir sjá að þau eru ekki til, „feik“ svo maður slái nú um sig á útlensku).

Í fréttinni á Vísi stendur þetta:

Varðstjóri hjá Brunavörnum Suðurnesja segir í samtali við fréttastofu að óvissustig hafi verið virkjað á flugvellinum sem fljótlega hafi verið breytt í neyðarstig vegna þess hversu alvarleg tilkynningin var.

Þarna fór í verra. Óvissustig er að mínu mati afar gegnsætt orð og merkir að koma af stað óvissu, getur varla þýtt annað. Ólíklegt er þó að varðstjórinn hafi átt við það.

Í sannleika sagt er ómögulegt að átta sig á því í hverju „stigin“ byggjast. Aldrei nokkurn tímann hafa þau verið skilgreind enda eflaust leyndarmál. Eftir óhóflega fréttaneyslu í nokkuð mörg ár get ég ímyndað mér að þau séu þessi, stigvaxandi og svo hnígandi:

1. Stig
2. Óvissustig
3. Vissustig
4. Óneyðarstig
5. Neyðarstig
6. Alneyðarstig
7. Hamfarastig
8. Vonleysisstig
9. Afturköllunarstig
10. Rólegheitastig

Í gamla daga voru engin stig nema þegar löggan og brunaliðið steig upp í bíla sína. Já, og stigin í glímunni ... „Sigtryggur vann“.

Hins vegar er neyðaráætlun kunnuglegt og gegnsætt orð og miklu betra en ofangreind stig. Hún þarf alls ekki að vera stiglaust.

Allir vita að hægt er að virkja ár, gufu, vind og jafnvel sjávarföll til rafmangsframleiðslu. Sagnorðið merkir samkvæmt orðabókinni að beisla afl eða orku. Eðlilegt er að það geti líka merkt að örva til vinnu eða aðgerða (samanber enska orðið „to activate“ svo maður sletti nú aðeins úr hégómleikanum).

Stig getur meðal annars merkt áfangi, kafli, þrep eða álíka. Í neyðaráætlun geta verið nokkur stig eða kaflar eftir því hversu alvarleg tilvikin eru, samanber áðurnefnd tíu stig.

Varla er þó hægt að virkja stig svona eitt og sér. Stigsmunur er á áætlunum vegna bilunar í flugvél sem kemur inn til lendingar og flugvél sem þegar hefur brotlent.

Og svo þetta (eins og fréttamenn í sjónvarpinu segja svo næsta frétt komi ekki algjörlega á óvart): Blaða- og fréttamönnum ber engin skylda til að apa orðfæri upp eftir einhverjum „skrifbésanum“ sem áttar sig ekki hvorki á máli né stíl. Fjölmiðlar eiga að birta fréttir á skýru máli, ekki stofnanamállýsku. Næst þegar sagt er að „neyðarstig“ eða óvissustig“ hefi verið virkjuð er þörf á að spyrja um stig, og telja þau („Islande un point“).

Tillaga: Neyðaráætlun virkjuð á Keflavíkurflugvelli vegna flugvélar með bilaðan lendingarbúnað.

7.

„Hann hljóp þá einn heilt 400 metra hlaup …“

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Húrra, hann hljóp hlaup. Það heyrir líklega til stórtíðinda. Ríkisútvarpið er með málfarsráðunaut í fullu starfi en samt er svona borið á borð fyrir neytendur.

Ekki vantar fjölbreytnina. Síðar í fréttinni er „hlaupið“ sagt vera hringur og fer betur á því. Lakara er þetta:

Það má því vel vera að Jones hafi átt sitt besta hlaup á ferlinum en fær ekkert upp úr krafsinu.

Betra er að segja … hafði ekkert upp úr krafsinu. Er ekki ljóst að maðurinn hljóp á sig? Þar með er ekki sagt að hann hafi rekist á sig sjálfan. Má vera að hann hafi verið að „elta drauma sína“. En eins og fleiri „stóð maðurinn með sjálfum sér“. Svona má nú leira með íslenskt mál.

Tillaga: Hann hljóp þá einn allan 400 metra hringinn …

Aðkoma, elta draum, alvarleiki og samtal við hátalara

Orðlof og annað

Opinskjalda

Bréfritari gagnrýnir, sem margur annar, einhæfni í orðavali manna, fátæklegt mál, þar sem hver étur eftir öðrum ("tuggur"). 

Dæmi: "út í hróahött" (= rugl og vitleysa), "vísa á bug" (= telja ósatt), "og þessi sífellda opinskjalda, þegar allir koma öllum í opna skjöldu (= koma að óvörum). Það er eins og vanti tilfinnanlega orðaforða". 

[Innskot umsjónarmanns: Eitthvert sinn var kveðið:

Úti í Firði í fjósinu köldu
átti Finnur að mjólka með Öldu,
en hann gerði ekki gagn,
var með gaspur og ragn
og gekk bara fram fyrir Skjöldu.]

Íslenskt mál, 784 þáttur, umsjónarmaður Gísli Jónsson, Morgunblaðið 18.2.1995.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Loka aðkomu að Sauðleysuvatni vegna slæms ástands vegar.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Af hverju þarf að tala um „aðkomu“? Vegurinn eða slóðinn liggur að Sauðleysuvatni. Hann er illfær og honum hefur því verið lokað. Enn er hægt að ganga að vatninu og því hefur „aðkomunni“ ekki að öllu leyti verið lokað.

Orðalagið í fyrirsögninni er dæmi um hjáorðatilhneigingu í fjölmiðlum. Er eitthvað erfitt að skrifa hreint og beint í stað þess að skrifa hringinn í kringum staðreyndir?

Tillaga: Vegurinn að Sauðleysuvatni er slæmur og hefur verið lokað. 

2.

„Hann ákvað að elta draum sem kviknaði fyr­ir all­mörg­um árum og ferðast nú um­hverf­is Ísland á traktor, með hús­vagn í eft­ir­dragi.“

Fyrirsögn á mbl.is.     

Athugasemd: Er ekki betra að láta drauma sína rætast? Sá sem eltir drauma sína er alltaf á eftir, nær þeim aldrei. Raunar er þetta enskt orðalag, „follow your dreams“. 

Spyrja má hvort draumar kvikni eða verði til á annan hátt? Efast um að draumurinn frá því síðustu nótt hafi kviknað. Mig dreymdi hins vegar ...

Oft er vonlaust að þýða beint úr ensku yfir á íslensku. Mörg dæmi eru um hraklegar þýðingar. Fólk sem hefur alist upp við bóklestur hefur öðlast orðaforða sem nýtist vel í blaðamennsku. Hinir gera meinlegar villur eins og þessa.

Tillaga: Í nokkur ár hefur hann átt sér draum sem nú hefur ræst. Hann ferðast nú um­hverf­is Ísland á traktor, með hús­vagn í eft­ir­dragi.

3.

„Þá minntist hann á alvarleika þess að aldrei hefðu fleiri blaðamenn verið drepnir en í fyrra.“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 12.7.2019.    

Athugasemd: Þetta er ágætt dæmi um nafnorðavæðingu tungumálsins. Málsgreinin er hnoð. Enginn talar um „alvarleika einhvers“. Mörgum þykir samt margt vera alvarlegt.

Blaðamenn eru myrtir í tugatali. Lesendur átta sig á því og jafnvel þó að „alvarleikinn“ sé ekki nefndur. Hann liggur þó í loftinu.

Tillaga: Hann nefndi að aldrei hefðu fleiri blaðamenn verið drepnir en í fyrra.

4.

„Munu notendur með hátalara frá Amazon geta spurt um einkenni og fengið greiningu.“

Seinni forystugreinin í Morgunblaðinu 12.7.2019.    

Athugasemd: Hvers konar hátalarar eru þetta? Líklega einhver konar galdrahátalarar.

Hátalari er tæki sem varpar hljóði í þeim styrk sem notandinn vill. Annað gerir hann ekki. Gagnslaust er að standa fyrir framan hátalara og spyrja rétt eins og hann væri hljóðnemi.

Er til of mikils mælst að ritstjóri Moggans haldi áfram að skrifa forystugreinar en úthýsi verkefninu ekki til leigubílstjóra á BSR (með fullri virðingu fyrir honum).

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Ekki liggur fyrir hvar börnin smituðust af sýkingunni.“

Frétt kl. 16 á Bylgjunni 11.7.2019.   

Athugasemd: Meðan ég fæ ekki betri skýringu finnst mér ljóst að sýking verður til vegna einhvers konar smits en ekki öfugt.

Talað er um meðgöngutíma sýkingar, það er tíminn frá smiti og þar til sjúkdómseinkenna verður vart. Stundum er hann skammur, oft langur.

Á Vísindavefnum segir:

Kvef er hvimleiður en tiltölulega meinlaus veirusjúkdómur. Vitað er um meira en tvö hundruð veirur sem valda kvefi. Veirurnar berast á milli manna með úðasmiti, það er að segja við hósta eða hnerra.

Einnig geta veirurnar borist með snertismiti ef þær berast á hendur og þaðan í augu eða nef. […]

Einstaklingur getur borið smit frá því daginn áður en einkennin koma fram og í 1-3 daga til viðbótar. Að meðaltali gengur sjúkdómurinn yfir á 7-10 dögum.

Á vef Landlæknisembættisins er listi yfir smitsjúkdóma í stafrófsröð.

Á þessum vef Háskóla Íslands eru fróðlegar upplýsingar um sýkingar:

Til eru yfir 2000 mismunandi salmonellur og nokkur hundruð þeirra geta valdið sýkingum í mönnum. Salmonellur eru bakteríur sem finnast mjög víða í náttúrunni og hafa þær verið mjög vaxandi vandamál á undanförnum árum og áratugum. Þessar bakteríur valda ýmsum sjúkdómum í mönnum og eru þeir þekktustu nefndir taugaveiki, taugaveikibróðir og músataugaveiki.

Lang algengasta salmonellusýking er sýking í meltingarfærum sem stafar af því að matvæli voru menguð með salmonellum og maturinn ekki eldaður nægjanlega til að drepa bakteríurnar. Þetta hefur verið hratt vaxandi vandamál og nú er svo komið að í sumum nálægum löndum eru nær allir kjúklingar salmonellumengaðir.

Sjúklingurinn veikist 8-48 klst. eftir að hafa neitt mengaðrar fæðu, með sótthita, ógleði og uppköstum, samdráttarverkjum í kvið og niðurgangi sem getur verið blóðugur. Þessi veikindi standa lengur en venjuleg matareitrun, eða í 3-5 daga. Allan þann tíma og stundum lengur eru salmonellur í saur sjúklingsins. Sjaldnast er þörf á nokkurri meðferð og yfirleitt eru engin eftirköst eða fylgikvillar. 

Ung börn og sjúklingar með aðra sjúkdóma geta þó orðið alvarlega veikir og þá er hægt að meðhöndla með sýklalyfjum. Einstaka sinnum fá sjúklingarnir sýkingar í bein eða liði.

Smit og sýkingar eru alvarlegt mál og ástæða til að fjölmiðlar segi skilmerkilega frá og blaðamenn leiti upplýsinga í stað þess að treysta algjörlega á þekkingu sína.

Tillaga: Engin tillaga.

 

Barn no. 2, rusl ryður sér til rúms og kasta handklæði

Orðlof og annað

Orðaforðinn

„Ef orðaforðinn minnkar þá fækkar tilfinningunum sem þú getur lýst, atburðunum sem þú getur greint frá og hlutunum sem þú getur bent á. Ekki aðeins verður skilningurinn takmarkaðri heldur einnig reynsluheimurinn.

Tungumálið eflir manninn. Í hvert sinn sem hann tapar skilningi, tapar hann hluta af sjálfum sér.“

Sheri S. Tepper, Pest af Angels - fengi af vefnum kennari.is. 

Hugsunin er góð en betur fer á því að segja:

Minnki orðaforðinn fækkar tilfinningunum sem þú getur lýst ...

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Eins og DV greindi frá í gærmorgun hefur Ásgeir Bachman viðurkennt með yfirlýsingu að þjófnaður hafi átt sér stað í verslun Bauhaus.“

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: Hjáorðavæðing fjölmiðla er mikil. Blaðamanni dettur ekki í hug að skrifa að stolið hafi verið úr versluninni.

Tillaga: Eins og DV greindi frá í gærmorgun hefur Ásgeir Bachman lýst því yfir að stolið hafi verið úr verslun Bauhaus.

2.

„Hann fékk standandi lófaklapp frá öllum salnum og dómurunum.“

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: „Standandi lófatak“ er ekki til. Á ensku er talað um „standing applause“ sem merkir að áhorfendur rísa úr sætum sínum og klappa einhverjum lof í lófa.

Ein mesta hætta sem stafar að íslensku eru blaðamenn sem kunna ensku en eru slakir í íslensku. Afleiðingin er setning eins og hér að ofan.

Tillaga: Áhorfendur og dómarar risu á fætur og klöppuðu fyrir honum.

3.

„Fann­ar og Vala eiga von á barni no. 2.“

Fyrirsögn á mbl.is.    

Athugasemd: Svona er ekki hægt að segja á íslensku. „No“ er ensk skammstöfun fyrir „number“, númer. Íslenska skammstöfunin er „nr.“. Má vera að í talmáli megi segja að haugsugan hafi losað farm nr. 2 eða vörubíllinn hafi komið með skítahlass nr. 2. Hvort tveggja er þó ferlega vitlaust því auðveldast er að segja og skrifa „í annað skipti“.

Stílleysi margra blaða- og fréttmanna er hræðilegt. Engin með fullu viti segir barn vera no. 2. Svona rugl er á borð við að segja að fólk éti, fólk drepist, börnum sé gotið eða kastað.

Tillaga: Fannar og Vala eiga von á öðru barni.

4.

„62 ára karlmaður hefur verið dæmdur í eins mánaðar skilorðsbundið fangelsi.“

Frétt á visir.is.    

Athugasemd: Um nær allan heim forðast blaða- og fréttamenn að byrja setningu á tölustöfum. Slíkt á ekki við. Tölustafir og bókstafir hafa gjörólíka merkingu. Þar af leiðandi getur texti ekki byrjað á tölustaf, það getur valdið ruglingi og er í þokkabót afar ljótt.

Einnig er skrýtið að orða það þannig að „maðurinn hafi verið dæmdur“ þegar ljóst er að hann var dæmdur.

Tillaga: Karlmaður var dæmdur í skilorðsbundið fangelsi í einn mánuð.

5.

„Rusl hefur rutt sér til rúms í Rómarborg.“

Frétt kl. 22 á ríkissjónvarpinu 10.7.2019.

Athugasemd: Þetta er út í hött. Orðalagið er vel skýrt í bókinni Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson og þar er þetta meðal annars:

Ryðja sér til rúms: breiðast út hljóta almenna viðurkenningu; láta til sín taka.

Rusl „ryður sér ekki til rúms“. Sá sem svona skrifar skilur hvorki orðtakið né uppruna þess.

Tillaga: Rusl hefur safnast fyrir á götum Rómarborgar.

6.

„Tala torfhúsa ekki þekkt.“

Millifyrirsögn á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 11.7.2019

Athugasemd: Hvers vegna notar blaðamaðurinn ekki nafnorðið fjöldi? Séu torfhús talin kemur í ljós hversu mörg þau eru. Séu húsin tíu er það talan.

Hann segir í fréttinni:

Við þekkjum ekki tölu þeirra og vitum ekki nákvæmlega hvar þau eru eða hvernig væri hægt að nýta þau …

Hér er hringsólað framhjá því sem mestu máli skiptir, það er að segja frá á einfaldan hátt. Fjöldinn er aðalatriðið.

Tillaga: Fjöldi torfhúsa ekki þekktur.

7.

„Fyrir skömmu sendi heilbrigðiseftirlitið sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu, sem fer með forræði á svæðinu, bréf þar sem farið var fram á að hafist yrði þegar í stað handa við hreinsun á svæðinu.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 11.7.2019

Athugasemd: Nástaða er hvimleið, sérstaklega fyrir lesendur. Í málsgreininni kemur orðið svæði fyrir þrisvar sinnum. Varla er hægt að amast við nafni embættisins. Hin skiptin eru viðbót. Blaðamaðurinn á að kunna að skrifa sig framhjá svona vitleysu.

Vafasamt er að segja Sýslumaðurinn á höfuðborgarsvæðinu „fari með forræði á svæðinu“. Á vefnum syslumenn.is segir:

Sýslumenn fara með framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði, hver í sínu umdæmi, eftir því sem lög og reglugerðir eða önnur stjórnvaldsfyrirmæli kveða á um.

Í orðabókinni segir um forræði:

Umsjón, ábyrgð, ákvörðunarvald, stjórn, yfirráð, umráð, forysta, völd.

Sýslumaðurinn á höfuðborgarsvæðinu fer ekki með forræði á einu eða neinu, hvorki á bökkum Elliðavatns né annars staðar. Störf embættisins eru á allt annan veg.

Tillaga: Fyrir skömmu sendi heilbrigðis- eftirlitið sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu bréf þar sem óskað var eftir leyfi til að hefja hreinsun.

8.

„Allt of hratt að mati Armstrong, sem taldi að farið myndi yfirskjóta lendingarstaðinn um nokkra kílómetra.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 11.7.2019

Athugasemd: Á ensku er hugtakið „to overshoot“ alþekkt, hvort heldur er í einu eða tveimur orðum. Það merkir að missa af lendingarstað, fljúga yfir hann. Á vefsíðu sem heitir Aviation segir:

To pass beyond the limit of the runway or landing field when trying to land.

Má vera að sambærilegt orð sé ekki til á íslensku en fráleitt finnst mér að búa til orðið „yfirskjóta“. Það bendir fyrst og fremst til byssuskots sem fer yfir markið, ekki þegar flugfar missir fyrir mistök af lendingarstaðnum.

Í þessu tilviki virtist Amstrong sem tunglfarið myndi ekki lenda á réttum stað heldur nokkrum kílómetrum frá honum. Málsgreinin segir það eitt að tunglfarið hafi virst fljúga yfir lendingarstaðinn í nokkurra kílómetra hæð. Það er þó ekki reyndin.

Laga þyrfti orðalag á fleiri stöðum í greininni sem þó er frekar vel skrifuð og upplýsandi. Til dæmis er orðalagið „þáverandi ótti“ skrýtið. Einnig að Appolló áætlunin hafi verið „skrínlögð“.

Tillaga: Allt of hratt að mati Armstrong, sem taldi að farið myndi lenda nokkrum kílómetrum frá lendingarstaðnum.

9.

„Kjos kast­ar hand­klæðinu.“

Fyrirsögn á mbl.is.

Athugasemd: Fréttin fjallar ekki um handklæði. Blaðamaðurinn brúkar enskt orðtak „Throw in the towel“. Hann telur sig vera að segja að náungi sem heitir Kjos sér hættur störfum, búinn að segja upp. 

Í Urban Dictionary segir:

This phrase comes from boxing. When a boxer is too beat up to continue, his coach throws a towel into the ring to signal that the fight is over.

Og:

To give up or surrender. Probably related in origin to throwing up the white flag, which also indicates surrender.

Þetta orðalag eða orðtak er ekki til á íslensku. Um það veit blaðamaðurinn ekki enda les enginn á Morgunblaðinu yfir það sem nýliðar skrifa og leiðbeinir. Nóg er samt af frábærum og vel skrifandi blaðamönnum sem hljóta að geta tekið verkefnið að sér. Hvernig eiga nýliðar að læra þegar enginn leiðbeinir? Hvaða lærdómur felst í því að birta gagnrýnislaust fyrsta uppkast?

Tillaga: Kjos hættir.

10.

„Framtak hinna snöllu ættingja okkar í Færeyjum skilaði því tilætluðum árangri …“

Frétt á dv.is.

Athugasemd: Með réttu má halda því fram að Færeyingar séu snjallir, svona almennt. Hins vegar eru þeir varla ættingjar Íslendinga þó einhverjir kunni að eiga ættingja þar.

Á hátíðlegum stundum er oft komist svo að orði að Norðurlandabúar séu frændur okkar. Fæstir trúa því bókstaflega nema hugsanlega blaðamaðurinn hjá DV sem tekur þetta svo alvarleg að hann heldur að hin meinta frændsemi þýði að Færeyingar séu ættingjar Íslendinga.

Stafsetningarvilla er í þriðja orð málsgreinarinnar. 

Tillaga: Framtak snjallra Færeyinga skilaði því tilætluðum árangri …

Bíll klessir, tímapunktur, ferðir farnar og deyja friðsamlega

Orðlof og annað

Flýja unnvörpum

Unnvörp (fleirtala) þýðir sjógangur eða þangdyngja sem sjór hefur varpað á land. Atviksorðið unnvörpum merkir í stórum stíl, í hrönnum.

Unnur er alda og í unnvörpum er „vísað til bylgna er falla þétt“ (Mergur málsins). „Íslendingar flýja unnvörpum í sólina.“ Ekki „umvörpum“. (Umvörp þýðir útjaðrar.)

Málið á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 10.7.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„„Bíllinn klessti ekki á neinn stóran stein og féll ekki fram af bjargi.““

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: Barnalegt er að nota orðalagið „klessa á“ þegar verið er að lýsa því þegar bíll rekst á annan bíl, hús eða annað.

Eiður Guðnason sagði í Molum sínum:

Í fréttinni segir: „…en bíl­stjór­inn sem hann kom til bjarg­ar stal og klessti bíl hans, sem hann hafði lagt skammt frá.“ Sjálfsagt er þetta nú orðið viðtekið orðalag um að skemma eða beygla bíl. Og skömminni skárra en að tala um að klessa á, -sem stundum hefur verið kallað leikskólamál í þessum Molum.

Við þessi orð Eiðs heitins er eiginlega engu á bæta.

Ofangreind tilvitnun er þýðing blaðamannsins á þessum orðum:

Luckily, we were not hurt at all and our car did not hit any big rock or fell off a steep cliff off the valley.

Engin klessa þarna í enskunni. Þýðing blaðamannsins er frekar „lausleg“ svo ekki sé meira sagt. Athygli vekur þó að í íslensk textanum segir að bíllinn hafi rekist á stóran stein. En hvað er stór steinn? Um það geta verið áhöld, en orðalagið er leikskólamál.

Betur fer á því að tala um bjarg en stóran stein. Þá gengur samt ekki að segja að bíllinn hafi hvorki rekist á bjarg eða ekið fram af bjargi. Hvernig getur blaðamaðurinn bjargað sér frá þessu?

Tillaga: Hann rakst ekki á bjarg og féll ekki fram af klettum.

2.

„Þó barst mbl.is til eyrna frá á þeim tíma­punkti að viðræðurn­ar hefðu reynst flókn­ari en bú­ist var við …“

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: „Tímapunktur“ er vandræðaorð, eiginlega þarflaust í íslensku. Orðið hjálpar ekki neitt, fyllir ekki upp í neina þörf og kemur ekki í stað annarra orða. Engu að síður nýtur það mikill vinsælda hjá ungum og óreyndum skrifurum, fólki sem hefur rýran orðaforða.

Hér þarf engra vitna við. Auðveldast er að bera saman ofangreinda tilvitnun við tillöguna hér að neðan.

Tillaga: Þó frétti mbl.is að síðan þá hafi viðræðurn­ar reynst flókn­ari en búist var við …

3.

„Kon­an sem býr í íbúðinni sem varð eldi að bráð …“

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: Þetta orðalag er algengt í fjölmiðlum, oft notað hugsunarlaust, en fer ekki alls staðar vel. Má vera að það sé bara ég sem hnýt um það.

Bráð er nafnorð í kvenkyni og merkir samkvæmt orðabókinni dýr sem er veitt enda er villibráð er eftirsótt. Það breytir því ekki að jafnvel í yfirfærðri merkingu er orðalagið slakt. Íbúð er ekki bráð jafnvel þó eldur sé eins og rándýr og íbúðin bráð.

Svona hjáorðaæfingar eru algengar í fjölmiðlum, sérstaklega í íþróttum. Svo virðist sem margir forðist að orða hlutina eins og þeir eru. Gripið er til málshátta og orðtaka sem skrifarinn kannast við, skilur ekki alltaf til fullnustu eða áttar sig ekki á samhenginu.

Margir íslenskir fjölmiðlamenn eru ágætir í stíl og íslenskan er yfirleitt góð. Þeir hafa drjúgan orðaforða og ættu að vera fyrirmynd. Ættu þeir ekki að leiðbeina nýliðum?

Þegar ég var að byrja í blaðamennsku á Vísi í gamla daga las Elías Snæland Jónsson, ritstjórnarfulltrúi, yfir öll handrit sem bárust frá blaðamönnum. Ósjaldan þurftum við að lagfæra skrifin. Þá var maður óánægður en uppeldið var gott enda Elías málvís maður.

En nú er hún Snorrabúð stekkur og enginn Elías á fjölmiðlunum. Ekki einu sinni prófarkalesarar. Þeir eru úrelt stétt og því má skrifa hvað sem er og hvernig sem er.

Eldur kviknaði í íbúðinni, svo einfalt er það. Vissulega er ekki alrangt að segja að íbúðin hafi „orðið eldi að bráð“ en það á ekki við. Flokkast sem stílleysa.

Tillaga: Kon­an sem býr í íbúðinni sem kviknaði í …

4.

„Engar skipulagðar ferðir hafa verið farnar á Svínafellsjökul í sumar.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 10.7.2019.

Athugasemd: Nú er svo komið að ferðir eru farnar, margir hlaupa langhlaup, ganga göngu, æfa æfingar, tala ræðu og svo framvegis.

Lesa blaðamenn ekki skrif sín áður en þau eru birt?

Frá því í mars hefur ekki verið farið í ferðir á Skaftárjökul en á vorin kemur undan jöklinum og hann verður ótryggur.

Hvað kemur undan jöklinum? Blaðamaðurinn býr til orð og lesandi skilur hvorki upp né niður. Þetta er skemmd frétt og fleira rökstyður það:

„Það eru merkingar þarna sem segja til um ástandið við jökulinn, en öll fyrirtækin fluttu ferðir sínar yfir á annaðhvort Falljökul eða Skaftafellsjökul. Það fór eftir gerð ferða …“

Hvað fór eftir gerð ferða? Hvernig fluttu fyrirtæki ferðir sínar? Ekki er nóg að taka upp orð viðmælandans og birta þau athugasemdalaust. Skylda blaðamannsins er eða koma með skýra frétt, veita upplýsingar. Í þessu tilfelli er lesandinn einfaldlega hissa á því sem hann les.

Tillaga: Engar skipulagðar ferðir hafa verið á Svínafellsjökul í sumar.

5.

„Með samþykkt tillögu, sem gerir Mannréttindaráði Sameinuðu þjóðanna að rannsaka fíkniefnastríð Filippseyjaforseta, munu allir sem að henni standa fá veglega bónusgreiðslu frá eiturlyfjahringjum.“

Frétt á visir.is.

Athugasemd: Nafnorðavæðingin lætur ekki að sér hæða. Hún er skilgetið afkvæmi enskunnar en á ekki við hér á landi. Margir blaða- og fréttamenn eru vel að sér í ensku en lakari í íslensku. Enskuskotin mengun er hættulegasti óvinur íslenskunnar.

Samþykkt er hér nafnorð í kvenkyni. Betur fer á því að segja: Verði ályktunin samþykkt …

Með fréttinni er birtur texti á Twitter sem utanríkisráðherra Filippseyja ritar. Í honum er enska orðið „resolution“ notað. Í þessu tilviki er það ályktun. Annars væri „proposal“ eða eitthvað álíka.

Orð utanríkisráðherrans í Vísi eru ekki hin sömu og á Twitter, en þar segir hann:

If the Iceland resolution wins that means bonuses for everyone who worked for it—from the drug cartels.

Blaðamaðurinn skýtur þessu inn í orð ráðherrans:

… sem gerir Mannréttindaráði Sameinuðu þjóðanna að rannsaka fíkniefnastríð Filippseyjaforseta …

Af hverji gerir blaðamaðurinn þetta? Í næstu málsgrein skrifar hann:

Þetta skrifar utanríkisráðherra landsins, Teodoro Locsin Jr., á Twitter-síðu sína í gærkvöld og vísar þar til tillögu Íslands um að gerð verði úttekt á stöðu mannréttindamála á Filippseyjum.

Blaðamaðurinn bætir við orð ráðherrans og endurtekur sömu viðbót örstuttu síðar.

Hvað kallast svona vinnubrögð? Ónákvæmir, hroðvirkni, fljótfærni …? Ég held að mörgum blaðamönnum liggi alltof mikið á og þeir lesi ekki yfir skrif sín fyrir birtingu. Öllum er þörf á gagnrýnum yfirlestri en sumir þurfa að láta aðra lesa skrif sín yfir.

Tillaga: Verði ályktunin samþykkt munu allir sem unnu að henni fá bónusa - frá eiturlyfjahringjum.

6.

“Samkvæmt heimildum Markaðarins samanstóð kaupendahópurinn af nærri tuttugu sjóðum og fjárfestum.“

Frétt á visir.is.

Athugasemd: Hvar voru þessir tuttugu sjóðir og fjárfestar? Jú, í kaupendahópnum. Þarf þá að ræða eitthvað frekar um sagnorðið samanstanda sem er í tilvitnuninni? Greinilegt er að það er óþarft.

Samkvæmt orðabókinni er orðið myndað af setja saman úr.

Þetta er dæmi um hjáorðavændi í fjölmiðlum sem þarf að forðast. Berum bara saman tilvitnunina og tillöguna.

Tillaga: Samkvæmt heimildum Markaðarins eru nærri tuttugu sjóðir og fjárfestar í kaupendahópnum.

7.

„Í tilkynningu frá fjölskyldu hans segir að hann hafi dáið friðsamlega með eiginkonu sína, Amy Wright, og tvær dætur við sína hlið.“

Frétt á dv.is   

Athugasemd: Það er nú gott að maðurinn hafi dáið friðsamlega en ekki með látum. Veit ekki hvort það sé sæmilegt að taka svona til orða en þetta datt mér í hug þegar ég las tilvísunina. 

Fréttin er vond, illa þýdd. Allt bendir til þess að blaðamaðurinn fái enga tilsögn á ritstjórninni.

Þá datt mér í hug hann Kolbeinn Sighvatsson og félagar hans sem biðu milli vonar og ótta í kirkjunni eftir Örlygsstaðabardaga. Þeir þurftu svo á kamarinn enda mátti þá ekki létta á sér þar inni og guldu þeir fyrir kamarferðina með lífi sínu. Varla hafa þeir fallið friðsamlega er Gissur Þorvaldsson lét höggva þá. Þannig hafa margir dáið í ófriði, jafnvel ófriðsamlega. 

Enska orðið „peacefully“ er vandþýtt. Á íslensku er sjaldgæft að nota orðið friðsamlega þegar sagt er að fólk skilji við. Stundum er sagt að fólk hafi dáið í ró en ekki fer heldur vel á því. Yfirleitt er svona lýsingu sleppt í íslenskum minningargreinum. Má vera að þess vegna er orðið „friðsamlega“ sé svo ókunnuglegt og andstæða þess frekar „truflandi“ okkur eftirlifendum.

Nokkur munur er að hafa einhvern „við sína hlið“ eða hjá sér. Á enskunni gæti blaðamaðurinn verið að þýða orðalagið „by his side“ og farist það frekar óhönduglega.

Leikarinn var virkur bæði á skjá og sviði í rúm sextíu ár.

Óvenjulegt er að segja leikara virkan á skjá. Hér áður fyrr kom fyrir að skjáir frysu sem kallað er, mynd stoppaði og henni var ekki þokað nema tölvan væri ræst upp á nýtt. Mætti segja mér að þegar slíkt gerist væri leikari frekar óvirkur á skjánum.

Betur fer á því að segja að leikarinn hafi starfað í kvikmyndum, sjónvarpi og á sviði í rúm sextíu ár.

Tillaga: Í tilkynningu frá fjölskyldu hans segir að hann hafi andast í faðmi fjölskyldunnar.

 

 

Lát á ferðamönnum, sitjandi forseti og hamingjuóskir til þín

Orðlof og annað

Að heilsast og kveðjast

Fyrir mörgum árum þurfti ég á föstudegi að eiga viðskipti við fyrirtæki eitt allumsvifamikið í Reykjavík. Allt fór það vel fram og ég fékk vöruna afgreidda af rosknum manni sem sá vel fyrir þörfum mínum, gjörkunnugum vörunni sem hann seldi mér (sem var algengt í þá gömlu góðu daga áður en afgreiðslustörf urðu íhlaupavinna, gjarna unglinga). Þegar ég hafði fengið vöruna þakkaði ég fyrir mig eins og mér hafði verið kennt: „Kærar þakkir“.

Maðurinn svaraði mér strax með hefðbundnu svari, „takk sömuleiðis“, en bætti svo við „og eigðu góða helgi“.

Þetta varð til þess að ég settist niður með manninum og við ræddum þessi nýtilkomnu kveðju- og þakkarorð. Ég lýsti þeirri skoðun minni að þau væru sérlega illa til fundin, auk þess innflutt og fylltu ekkert autt skarð í tungumálinu. Maðurinn var mér hjartanlega sammála; kvaðst vera gamall sveitamaður og kannaðist ekki við slíkt orðfæri. Hann greindi mér hins vegar frá því að á vegum fyrirtækisins hefði verið haldið námskeið fyrir starfsmenn þar sem kennt var viðmót við kúnna. Þar hefði „einhver helv... fígúra“ fullyrt að „eigðu góða helgi“ eða „hafðu góða helgi“ væri lykilatriði til að viðskiptavinurinn skildi að hann væri einhvers virði. Sjálfur kvaðst maðurinn finna fyrir óbragði í hvert sinn sem þessi orð hrytu honum af munni. Hann var greinilega feginn að finna í mér bandamann og var léttur á brún er við kvöddumst. Hann óskaði mér ekki góðrar helgar sem þó bjargaðist vel. […]

Að lokum skal getið þess sem verulega áberandi er, þagnarinnar. Þakkarorðum er ekki svarað. Viðskipta„vinurinn“ er ekki til. Slíkt kann ekki góðri lukku að stýra í nokkru fyrirtæki. Um daginn þakkaði ég kærlega fyrir mig í kaffihúsi einu um leið og ég greiddi fyrir vöruna. Svarið sem ég fékk var þetta: „Sigga, SIGGA, þetta á að fara á borð númer fimm.“

Menningarblað/Lesbók Morgunblaðsins, 7.8.2011, Þórður Helgason.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hann segir greiðsluna koma sér vel til þess að standa strauma af lögmannskostnaði …“

Frétt á visir.is.   

Athugasemd: Straumur er upphaflega rennsli vatns. Orðið á sér náskylda ættingja í mörgum tugumálum. Í orðsifjabókinni á malid.is segir frá orðum eins og streymur (færeyska, straum (nýnorska), ström (danska), stream (enska) og fleirum.

Karlkynsnafnorðið straumur er til í eintölu og fleirtölu, en í fréttinni er rangt farið með töluna. Rétt er það í svona og því í eintölu:

Standa straum af …

Í þeirri merku bók Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson segir svo:

Mæta kostnaði, kosta eitthvað […] 2. Sjá fyrir einhverjum; hjálpa einhverjum; verja einhvern […]

Elsta mynd orðatiltækisins er frá síðari hluta 18. aldar; standa straum af einhverjum, sjá einhverjum farborða.

Svo eru til ýmis afbrigði af  orðtakinu til dæmis standa straum af skoðunum sínum og jafnvel standa straum af báti sínum.

Fyrir utan þessa villu er fréttin vel skrifuð, einföld og góð aflestrar.

Tillaga: Hann segir greiðsluna koma sér vel til þess að standa straum af lögmannskostnaði …

2.

„Undrast að sjá sovéska hertrukka og Antonov flugvél í Vík í Mýrdal.“

Frétt á visir.is.   

Athugasemd: Í orðabókinni segir að lýsingarorðið hissa merki að vera undrandi, forviða. Og hún segir að undra sé sagnorð sem merkir að vera forviða, hissa. Svo er til sögnin að undrast.

Munurinn á hissa, undra og forviða getur verið nokkur, veltur á samhenginu. Þau geta ekki gengið í hvers annars stað án þess að ekkert sé:

1. Við undrumst framkomu hans við ferðafólk.
2. Við undrumst um ferðafólkið.
3. Við erum hissa á framkomu hans við ferðafólk.
4. Við erum forviða á framkomu hans við ferðafólk.

Má vera að sigvaxandi munur sé á þessum þremur fullyrðingum, 1, 3 og 4. Tvær þær síðustu þurfa hjálparsögnina að vera til að ganga upp. Hins vegar er önnur fullyrðingin allt annars eðlis, þar höfum við áhyggjur af ferðafólkinu, veltum fyrir okkur hvar það sé.

Ætterni sagnarinnar að undra og undrast er merkileg. Það er náskylt þýsku sögninni wunder og enska orðinu wonder svo dæmi séu tekin.

Af þessu leiðir að það er alls ekki rangt að nota sögnina að undrast í tilvitnaðri setningu. Mér finnst þó hissa fari betur jafnvel forviða.

Tillaga: Hissa að sjá sovéska hertrukka og Antonov flugvél í Vík í Mýrdal.

2.

„Það var toppslagur í Kaplakrika þar sem FH vann Þrótt R. 2:1 …“

Frétt á blaðsíðu 40 í Morgunblaðinu 6.7.2019.   

Athugasemd: Ekki er fallegt að byrja setningu með aukafrumlaginu „það“. Orðið kalla margir lepp, því það er stundum notað til að fela óskýra hugsun. Oft er erfitt að sleppa þannig byrjun en þá verður skrifarinn að endurhugsa setninguna sem honum er hollt enda eru endurskrif alltaf til bóta.

Flestir vita að liðið sem fyrr er nefnt í boltaleikjum á heimaleik. Heimaleikir FH í fótbolta eru alltaf í Kaplakrika. Þar af leiðir að í málsgreininni hér fyrir ofan eru óþarfar upplýsingar. Fréttin er stutt en  gæti verið betur orðuð.

Tillaga: FH vann Þrótt R. 2:1 í toppslag 1. deildar kvenna …

3.

„Ekkert lát virðist vera á þeim ferðamönnum sem fara í gegnum Vík.“

Frétt kl. 12 á Bylgjunni 7.7.2019.

Athugasemd: Fréttamaðurinn hefur án efa ætlað að segja að ekkert lát sé á ferðum ferðamanna.

Samkvæmt malid.is er lát nafnorð í hvorugkyni og merki dauði, andlát:

Hann tók við versluninni eftir lát föður síns.
Það er ekkert lát á storminum.

Dæmin skilja allir. Þar af leiðandi ættu allir að átta sig á því að ofangreind tilvitnun er ekki rétt. Hér hefur fréttamaðurinn verið of fljótur á sér en hann hlýtur að skilja að lát á einhverju merki hér hlé eða stopp.

Tillaga: Ekkert lát virðist vera á ferðum ferðamanna um Vík.

4.

„Hátíðarhöldin sem fóru fram um helgina fóru víðast vel fram.“

Frétt kl. 15 á Bylgjunni 7.7.2019.

Athugasemd: Þetta er óboðlegt. Engu líkar er en að fréttamenn lesi ekki yfir það sem þeir skrifa. Verra er að þeir átta sig ekki á dellunni. Þetta er kölluð nástaða og er ferlega stíllaus. 

Enginn sæmilegur skrifari vill varða uppvís að svona byrjendamistökum. Skemmdar fréttir bitna á neytendum. Í flestum atvinnugreinum eru skemmdir á vöru alvarlegt mál.

Tillaga: Hátíðarhöldin helgina fóru víðast vel fram.

5.

„… mælist Joe Biden, fremsta forsetaframbjóðendaefni Demókrataflokksins, með fjórtán prósent hærri stuðning í könnuninni en sitjandi forseti ef gengið yrði til forsetakosninga núna.“

Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Ungum og óreyndum blaðamönnum finnst óskaplega gaman að  skrifa enska íslensku af því að kanar segja „sitting president“ þá verður að apa þetta eftir og tala um „sitjandi forseta“. Þetta er tómt bull því aðeins einn forseti er í Bandaríkjunum. Hverjir skyldu nú vera forsetar sem ekki eru „sitjandi“. Ekki fyrrverandi forsetar. 

Furðulegast er þó að hvergi í heimildinni, abcnews.com er talað um „sitting president“.

Skoðanakannanir um fylgi stjórnmálamanna eða stjórnmálaflokka er ekki kosning, það vita allir. Flestir gera sér grein fyrir að skoðanakönnun mælir fylgið á einum tíma og hefur ekkert forspárgildi þó draga megi ályktanir af niðurstöðunni. Þar af leiðir að orðalagið „ef gengið yrði til forsetakosninga núna“ er óþarfa taglhnýting við málsgreinina.

Tillaga: … mælist Joe Biden, fremsta forsetaframbjóðendaefni Demókrataflokksins, með fjórtán prósent hærri stuðning í könnuninni en forsetinn.

6.

„Samkvæmt nýrri skýrslu Landsnets er hætta á því að á einhverjum tímapunkti árið 2022 verði framboð af raforku á Íslandi ekki nægilegt til að svara eftirspurn.“

Frétt á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 8. júlí 2019.

Athugasemd: „Tímapunktur“ er gagnslaust orð, bætir engu við frásögn né gerir hana nákvæmari eða skýrari. „Point of time“ er sagt á ensku máli.

Finni skrifarar til missis og tómleikatilfinningar vegna þess að orðið „tímapunktur“ vanti má rita eins og gert var hér áður fyrr „einhvern tímann á árinu 2022“.

Tillaga: Samkvæmt nýrri skýrslu Landsnets er hætta á því að á árinu 2022 verði framboð af raforku á Íslandi ekki nægilegt til að svara eftirspurn.

7.

„Innilegar hamingjuóskir til þín.“

Algeng kveðja á Facebook.

Athugasemd: Í afmæli, fermingu, útskriftarveislu, giftingu eða álíka fagnaði tökum við í höndina á gestgjafanum og segjum: Til hamingju með prófið, áfangann eða hvað svo sem verið er að halda upp á.

Enginn tekur í höndina á öðum og segir: Til hamingju til þín með afmælið. (Hér má skjóta því inn í að segja má hönd og hendi: taka í höndina og taka í hendina).

Hamingjuósk er venjulega beint til ákveðins einstaklings. Algjör óþarfi er að bæta „til þín“ inn í hana. Hún verður ekkert skýrari eða hnitmiðaðri, bara kjánaleg.

Í afmælisboðum er oft sungið „Hann á afmæli í dag …“. Á ensku er sungið við sama lag: „Happy birthday to you …“. Þar er „to you“ en „til þín“ er ekki í íslenska textanum. Ástæðurnar geta verið margar en sú sem þyngst vegur er ábyggilega sú að þannig tölum við ekki á íslensku.

Við segjum:

Til hamingju með afmælið.

Enginn segir: „Til hamingju með afmælið til þín.“

Ég óska þér til hamingju.

Enginn ætti að segja: „Ég óska þér til hamingju til þín.“

Sæll.

Enginn segir „sæll til þín“ og er þó sæll ágæt kveðja. 

En hvað er þá hamingja? Á malid.is segir:

Hamingja kv. ´gæfa, heill, gifta; †verndarvættur, heilladís´; < *ham-(g)engja, af hamur og so. ganga, eiginl. ´vættur sem tekur á sig ham eða gervi, fylgja´; hugsanl. merkir hamur hér ´fósturhimna, fylgja´, […] heillavætti (í fósturhimnu) sem fylgir e-m frá fæðingu; sbr. einnig nno. uhemje kv. ‘óhamingja’.

Eitthvað óviðeigandi er að segja til hamingju til þín, engu skárra en þegar afgreiðslufólk í verslunum segir eigðu góðan dag (e. have a good day).

Tillaga: Innilegar hamingjuóskir.

 

Aðilar út um allt, marktilraun í varnarmann og hávaðasamur hani

Orðlof og annað

Grafgötur

Orðið grafgötur er fleirtöluorð og merkir ´djúpar, niðurgrafnar götur, niðurgrafnir stígar´. Það er notað í orðasamböndunum fara ekki í grafgötur um eitthvað eða ganga ekki í grafgötur um eitthvað sem merkja annars vegar að ´velkjast ekki í vafa um eitthvað´ og hins vegar að ´leyna einhverju ekki, láta afstöðu sína skýrt í ljós´.

Þau þekkjast þegar á 18. öld samkvæmt Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans. Jón G. Friðjónsson telur líkinguna sótta til þess að vegfarendur sjást varla ef þeir fara um niðurgrafna stíga, þeir fara leynt (Mergur málsins 2006:266).

Hann vísar í Íslenskt orðtakasafn Halldórs Halldórssonar frá 1991 (177) sem taldi að með orðasambandinu væri átt við leit í djúpum stígum, grafgötum. Bein merking væri því að ´leggja ekki í erfiða leit´. 

Vísindavefurinn, Guðrún Kvaran, prófessor.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Pizzakeðja skipti kjöti út með grænmeti án þess að láta vita af því.“

Fyrirsögn á dv.is.     

Athugasemd: Pitsusalinn breytti um, hætti að bjóða upp á kjöt á pitsur en setti í staðinn „kjöt“ sem framleitt er úr grænmeti.

Allir sjá að þetta orðalag gengur ekki:

Skipta kjöti út með grænmeti.

Sé vilji fyrir því að nota orðalagið skipta út er eðlilegra að í stað með komi fyrir, hvort tveggja forsetningar.

Rétturinn gæti verið kallaður umskiptingur en það er annað mál.

Tillaga: Pitsukeðja skipti út kjöti fyrir grænmeti.

2.

„Bjarni töframaður hefur misst 20 kg á þremur mánuðum.“

Fyrirsögn á dv.is.     

Athugasemd: Ég man eftir þeim tíma að fólk léttist. Núorðið missir það þyngd. Svo er oft sagt að fólk grennist um svo og svo mörg kg.

Enn er þó talað um að fólk þyngist, ekkert hjáorðavændi  í slíkum tilvikum. 

Tillaga: Pitzukeðja hætt með kjöt og setti í staðinn „grænmetiskjöt“.

3.

„Aðilarn­ir sem hjóluðu utan slóðar á Græna­hryggi í Sveins­gili á friðlandi að Fjalla­baki hafa beðist af­sök­un­ar á at­ferl­inu.“

Fyrirsögn á mbl.is.      

Athugasemd: Aldrei hef ég hitt aðila og þarf af leiðandi heilsað slíkum . Veit ekki einu sinni hvort aðili hafi handleggi eða útlit eins og menn, ég á við konur og karla, eða fólk.

Nú þarf að breyta ýmsum málsháttum og orðtökum:

• Blindur er bóklaus aðili.
• Öl er annar aðili.
• Ertu aðili eða mús?
• Vera aðili með aðilum.
• Sýna sinn innri aðila.
• Þetta er óðs aðila æði.
• Sýna aðiladóm.

Og svo þarf að breyta mörgum orðum. Leikaðilar í boltaíþróttum, ökuaðilar undir stýri, lögaðili (þetta getur valdir vanda), sýsluaðili, Félag blaða- og fréttaaðila og svo framvegis.

Tillaga: Þeir sem hjóluðu á Græna­hryggi í Sveins­gili á friðlandi að Fjalla­baki hafa beðist af­sök­un­ar á at­ferl­inu.

4.

„Patrick Pedersen átti marktilraun í varnarmann.“

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Fótboltalýsingar eru stundum skondnar, sérstaklega þessar þegar blaðamaður skrifar niður það markverðasta í leiknum og skrifin birtast jafnóðum á vef fjölmiðilsins. Má vera að stundum sé fljótaskrift á þessum fréttum því brýnt er að hafa hraðar hendur. Líklegra er þó að einhver tegund af blindu þjái þann sem skrifar.

Hvað sem öllum vangaveltum líður skilst ekki ofangreind tilvitnun. Samt er ég mikill áhugamaður um fótbolta. Þessi skilst ekki heldur enda sama skrautið:

Ólafur Karl Finsen átti marktilraun í varnarmann.

Og þegar þarna var komið sögu var fyrri hálfleik lokið og mér öllum.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Höfða mál vegna hávaðasams hana.“

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Af hverju „hávaðasamur“ en ekki hávær? Hið síðara er styttra og einfaldara? Engu að síður notar blaðamaðurinn lýsingarorðið hávær annars staðar í fréttinni.

Sama frétt var á mbl.is og þar notað orðið hávaðasamur.

Tillaga: Höfða mál vegna háværs hana.

 

Hundar greinast með iPhone og kyrkislöngur kyrkja til bana

Orðlof og annað

Ein lög, tvenn lög

Rétt eins og lög: „formleg fyrirmæli löggjafans“ (ÍO), er fjárlög: „löggjöf um tekjur og gjöld ríkis á tilteknu tímabili“, aðeins til í fleirtölu. Því er sagt: ein, tvenn, þrenn og fern fjárlög - og ekki »bæði þessi fjárlög« um tvenn fjárlög heldur hvor tveggja þessara fjárlaga.

Málið á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 3. júlí 2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ismaili var stödd í fríi við Como-vatnið á Ítal­íu þar sem Gylfi Þór Sig­urðsson og Al­ex­andra Helga Ívars­dótt­ir gengu meðal ann­ars í það heil­aga á dög­un­um.“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Þetta er dálítið misvísandi málsgrein vegna orðanna „meðal annars“. Er átt við að hin nýgiftu hafi gengið eitthvað meira en í hjónaband eða er átt við að við vatnið, þar sé ýmislegt annað hægt að gera en að ganga í hjónaband? 

Að ganga í það heilaga merkir að gifta sig. Af hverju er það ekki sagt berum orðum í fréttinni? Það færi miklu betur á því.

Hér er verið að gera giftingu nær jafnhátt undir höfði og hvarf ungrar konu. Como vatnið er afar stórt og langt, 146 ferkm, nærri tvöfalt stærra en Þingvallavatn. Við vatnið er afar þéttbýlt. Ómögulegt að gera Como vatnið að einum stað, strendur þess eru gríðarlega langar.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Gríðarlegt haglél kom íbúum mexíkósku borgarinnar Guadalajara verulega í opna skjöldu í gær.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Mikilvægt er að höfundur frétta skilji orðtök sem hann notar. Á malid.is segir:

Orðasambandið koma einhverjum í opna skjöldu merkir: koma einhverjum að óvörum og er frekar neikvæðrar en jákvæðrar merkingar.

Við þetta má bæta að jafn ólíklegt er að koma einhverjum verulega í opna skjöldu sem og lítilsháttar í opna skjöldu. Hér gildir annað hvort eða ...

Oftast er skárra að tala hreint út en að nota orðtök sem kunna að misskiljast eða blaðamaðurinn skilur ekki til fullnustu. Viðbótin með atviksorðinu „verulega“ hjálpar lesandanum ekkert í þessu samhengi, frekar að hún rugli.

Tillaga: Gríðarlegt haglél kom íbúum mexíkósku borgarinnar Guadalajara á óvart í gær.

3.

„Hund­ar grein­ast með iP­ho­ne.“

Fyrirsögn á mbl.is.      

Athugasemd: Vont er greinist hundur með kvef, verra er hundinum að greinast með krabbamein en margir velta fyrir sér hvort iPhone sé sárt fyrir hunda. 

Þetta óskýr fyrirsögn jafnvel þó sumir skilji hugsanlega samhengið. Samkvæmt orðabókinni merkir sögnin greina að finna út, ákvarða eða skilgreina. Sjúkdómur er greindur í mannfólki og dýrum, það er fundið út er hvert meinið sé.

Aftur á mót er líklegra að iPhone síminn geti borið kennsl á hunda, en um það skal ekki fullyrt hér né heldur um þörfina á slíku. Fréttin skilst ekki alveg.

Tillaga: iPhone ber kennsl á hunda.

4.

„Kyrkislöngur eru ekki eitraðar en þær geta vafið sér utan um bráð sína og kyrkt til bana áður en þær gleypa hana í heilu lagi.“

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Mikið væri nú gott að sá sem skrifa vondan texta geti fundið til sömu óþæginda og þeir sem glepjast til að lesa hann.

Hvað merkir sögnin kyrkja? Samkvæmt orðabókinni er átt við að drepa einhvern með því að taka um hálsinn og þrengja að. Ofaukið er að segja að  einhver sé kyrktur til bana. Það er eins og að drepa mann til dauðs.

Í upphafi fréttarinnar segir:

Kyrkislanga af tegundinni malayopython reticulatus gengur, eða öllu heldur skríður, nú laus um stræti Cambridge í Bretlandi.

Orðalagið að ganga laus er þekkt. Ómerkilegt er segja að slanga skríði laus. Misindismenn geta gengið lausir, dýr eru annað hvort laus eða ekki. Léleg fyndi þarna og gengur ekki upp. Kommusetningin í málsgreininni að auki röng. Betra er að orða þetta svona:

Kyrkislanga af tegundinni malayopython reticulatus er týnd í borginni Cambridge í Bretlandi.

Lengst af í þessari stuttu frétt er talað um kyrkislöngu. Í lokin er kyrkislangan orðin að snáki og fyrir vikið fer samhengið úr skorðum. Vera kann að kyrkislöngur teljist til snáka:

Kyrkislöngur eru ekki eitraðar en þær geta vafið sér utan um bráð sína og kyrkt til bana áður en þær gleypa hana í heilu lagi. Snákum eins og þeim sem hér á í hlut líður best í skógarumhverfi nálægt ám og stöðuvötnum. Þær eiga auðvelt með sund og því ekki ólíklegt að snákurinn leiti á svæði þar sem aðstæður til þess er að finna. 

Þær hverjar, kyrkislöngur en ekki snákar? Síðasta málsgreinin þarna er skrýtin: „þar sem aðstæður til þess er að finna.“ Hvar synda slöngur? Líklega í vatni. Fleira má gagnrýna í fréttinni. Og fyrir vikið flokkast hún sem skemmd.

Tillaga: Kyrkislöngur eru ekki eitraðar en þær geta vafið sér utan um bráð sína og kyrkt og svo gleypa þær hana í heilu lagi.

5.

„Þekking og áhugi almennings á víni er sífellt meiri að sögn …“

Frétt á blaðsíðu 6 í viðskiptablaði Morgunblaðsins 3.7.2019.       

Athugasemd: Líklega á viðmælandinn við að þekking og áhugi almennings á víni hafi vaxið. Hér má eflaust sleppa orðinu almenningur án þess að skilningur lesandans á ummælunum skerðist.

Orðalagið í tilvitnuninni er óeðlilegt og stirt. Varla taka margir svona til orða. Blaðamaðurinn hlýtur að geta gert betur.

Tillaga: Þekking og áhugi á víni hefur vaxið að sögn …

6.

„Silfurflotinn litinn augum úr lofti“

Frétt á blaðsíðu 10 í viðskiptablaði Morgunblaðsins 3.7.2019.       

Athugasemd: Stundum reyna blaðamenn að skrifa upphafinn og skáldlegan texta. Hér er fátt skáldlegt en þeim mun meiri rembingur. Ástæðan er án efa þolmyndin.

Auðvitað er alþekkt að líta eitthvað augum. Piltar líta stúlkur hýrum augum. Margir líta eitthvað alvarlegum augum. Í biblíunni segir: Lát engan líta smáum augum á æsku þína en ver fyrirmynd trúaðra í orði og hegðun, í kærleika, trú og hreinlífi.

í fréttinni er vísað til kvæðis Matthíasar Jochumssonar, Hafísinn. Er það vel til fundið hjá blaðamanninum.

Flestir þekkja fyrstu línuna:

Ertu kominn, landsins forni fjandi?

Matthías kallar hafísinn silfurflota sem er verulega fallegt orð og allir skilja.

Færri þekkja síðasta erindið sem er eins og raunar allt kvæðið óskaplega fagurt:

Veikur maður, hræðstu eigi, hlýddu,
hreyk þér eigi, þoldu, stríddu.
Þú ert strá, en stórt er Drottins vald.
Hel og fár þér finnst á þínum vegi;
fávís maður, vittu, svo er eigi,
haltu fast í Herrans klæðafald!
Lát svo geisa lögmál fjörs og nauða,
lífið hvorki skilur þú né hel:
Trú þú: - upp úr djúpi dauða
Drottins rennur fagrahvel.

Tillaga: Silfurflotinn úr lofti.

Markmiðið er að trufla daglegt líf borgarbúa

Borgaryfirvöld með eiga það að þau eru sjálfri sér samkvæm í baráttunni gegn ferðum fólks á einkabílum. Allt er gert til að tefja og skemma fyrir fólki sem kýs að nota einkabílinn, fólki sem þarf að nota hann, þeim sem aka um borgina í erindum fyrirtækja og stofnana.

Stefna meirihluta borgarstjórnar er eiginlega ekkert annað en hryðjuverk gegn fólki. Meirihlutinn setur sig ekki bara skör hærra heldur mörgum þrepum fyrir ofan almenning sem á ekki að hafa hundsvit á umferðamálum.

Almenningur er svo vitlaus að hann kýs ekki að nota strætó, hann vill einkabílinn, og því skal honum refsað.

Markvisst er verið að leggja af útskot fyrir strætó, hann skal stoppa fyrir farþega á miðri akbraut og tefja fyrir öðrum bílum rétt eins og gerist í Borgartúni. Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Á gatnamótum Snorrabrautar og Sæbrautar hefur beygjuakrein til austurs verið aflögð sem og framvegis verður aðeins ein beygjuakrein til vesturs í stað tveggja. Hver er tilgangurinn með þessari vitleysu? Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Umferðaljós af Kalkofnsvegi inn á Tryggvagötu eru mun lengri en þörf er á. Svo er einnig um fjölmörg önnur umferðaljós í borginni. Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Ekkert er gert í að endurnýja umferðaljós og taka upp snjalltækni til að greiða fyrir umferð. Þess í stað er bílum enn haldið í bið á rauðu ljósi meðan grænt er á hliðargötu og enginn bíll sjáanlegur. Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Gangbrautir með umferðarljósum eru vandamál á Miklubraut og Hringbraut. Eftir að eini göngumaðurinn er löngu horfinn er enn rautt ljós á vaxandi bílaumferð. Ekki flögrar að borgaryfirvöldum að byggja göngubrýr eða undirgöng. Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Nei, ástandið er ómögulegt fyrir okkur göngufólk og ökumenn. Já, við erum hvort tveggja. Stundum göngum við um borgina, stundum ökum við. Borgin heldur að við séum annað hvort göngufólk eða bílafólk. Þvílík della. 

Markmiðið er að trufla daglegt líf borgarbúa í stað þess að byggja upp og greiða fyrir umferð, allri umferð.

Borgaryfirvöld sjá allt í svart og hvítu. Bílaumferð er slæm, gangandi umferð er góð, strætó er best. Samt er allt í kaldakoli hjá borginni nema hjá borgarstjóranum og hégómlegu fólki sem finnst gaman að vera í forsæti borgarstjórnar, stýra nefndum og láta bera á sér í fjölmiðlum. Frammistaðan er hins vegar verri en orð fá lýst. 

Takið eftir Viðreisn í borgarstjórn og Pírötum í vörn sinni fyrir Samfylkinguna og Vinstri græna. Þetta eru kerfisflokkar í borgarstjórn en á Alþingi þykjast þeir vera róttækir.

Óánægja almennings vex dag frá degi.

Fjölfarin beygjurein aflögð

Óskráð mótorkrosshjól tætast um i náttúrunni

Fullyrða má að vélhjól séu orðnir miklir skaðvaldar í íslenskri náttúru, meiri en flestir halda. Margt bendir til að hópar manna á óskráðum vélhjólum, svokölluðum mótorkrosshjól, aki um heiðar og fjöll. Þeir fylgja annars vegar gömlum slóðum, troðningum, kindaslóðum eða fara beint af augum.

Mótorkrosshjól eru ætluð til æfinga og keppni á lokuðum brautum. Samkvæmt umferðalögum er  óheimilt að aka þeim utan brauta nema þau beri hvít skráningarnúmer.

Hjólin eru á afar grófmynstruðum dekkjum, sem grípa vel í allan jarðveg. Krafturinn er slíkur að þau geta þeytt sandi og grjóti langar leiðir.

Þeir sem iðka akstur á mótorkrosshjólum hafa aðstöðu við Bolöldu, austan Vífilsfells, skammt frá Litlu kaffistofunni. Þar hafa verið útbúnar æfinga- og keppnisbrautir. Þær duga þeim ekki.

Eftir því sem ökuþórum á mótorkrosshjólum eykst kjarkur fara þeir víðar. Um leið og einn hefur búið til slóð þora aðrir að koma á eftir og svo eykst umferðin. Nú þykir sjálfsagt að aka inn í Jósefsdal og spóla þar sem víðast. Á loftmyndum á auðveldlega greina slóðir upp á Þórishamar, um Draugahlíðar, milli Sauðdalahnúka, vestur fyrir Vífilsfell, suður með Bláfjöllum. Hjólaslóðir eru einnig frá Bolöldu út að Lyklafelli og vestan undir Hengli.

Um helgina gekk ég á Geitafell, sem er við Þrengslaveg. Þar mætti ég tveimur hópum á mótorkrosshjólum, samtals átta manns. Ekkert hjól á númerum.

Af hjólförunum má ráða að þeir hafi komið af vegaslóða sem liggur austan Meitilsfjalla. Leið þeirra lá þaðan yfir Þrengslaveg, og þá rakleiðis upp á Sandfell, niður hinum megin, og þaðan eftir gömlum veg og síðan norður  við Geitafell og áleiðis upp á Heiðina háu. Óljóst er hvert þeir fóru þaðan.

Engir vegir eða slóðar eru á þarna heldur er ekið eftir gömlum kindagötum meðfram sauðfjárveikigirðingu. Víst er að svona lið er ekki í klukkutíma ferðalagi. Þeir ferðast með bakpoka og í honum er ábyggilega gott nesti og drykkir.

Á sunnudaginn gekk ég aftur á Geitafell því ég hafði lent í þoku á fjallinu á laugardeginum. Ég lagði bílnum við Sandfell og er ég kom að honum að göngu lokinni drógu mig uppi tveir mótorkrossarar. Þeir komu frá Heiðinni háu, öndvert við hópanna deginum áður. Leið þeirra lá yfir Þrengslaveg og upp með Litla-Meitli. Skamm fyrir ofan, við Syðri Eldborg, er aragrúi gamalla slóða sem urðu til áður en landsmenn áttuðu sig á því að akstur utan vega væri í eðli sínu glæpur.

Nú er utanvegaakstur brot á umferðalögum. Einnig akstur óskráðra mótorhjóla utan afmarkaðra svæða. Engu að síður er ekið á þessum hjólum um Heiðmörk.

Iðulega sjást óskráð mótorkrosshjól aka á malarvegi meðfram Suðurlandsveginum og að Bolöldu. 

Myndir

Efsta myndin er af mótorkrossdekki. Grófmynstrað, hrikalegur skaðvaldur í náttúru landsins.

Önnur myndin er af knapa á hjóli sínu á örmjórri kindagötu við sauðfjárveikigirðingu.

Þriðja myndin er af fimm manna hóp á þeysireið eftir gömlum vegaslóða. Skammt frá endar hann og þá óku hópurinn eftir kindagöntum skamma hríð og svo upp á heiði.

Fjórða myndin sýnir hvernig ökuþórarnir sveigja frá veginum þar sem hann er illfær. Skiptir engu þó þá sé ekið á gróðri.

Fimmta myndin sýnir slóðina eftir vélhjólaliðið upp Sandfell.

Á sjöttu myndinni sjást mótorkrossknaparnir á sunnudeginum hverfa upp veginn undir Litla-Meitli.

Síðasta myndin fannst á vefnum og sýnir mann á mótorkrosshjóli sínu stilla sér hetjulega upp í útspóluðu moldarflagi í Jósefsdal. Seint gær þarna upp.