Fjallið sem breyttist í hrúgu

Það vekur athygli leikmanna eins og mín hversu viðvarandi jarðskjálftar, þó frekar litlir, eru við upptök Tungnakvíslajökuls.

Þetta skrifaði ég hér 2. júní 2011. Þá hafði ég tekið eftir jarðskjálftum í Tungnakvíslajökli  í nokkur misseri og ekki getað áttað mig á því hvað var að gerast þar. Nokkrum sinnum hef ég komið á svæðið þó það sé frekar afskekkt. Þarna heita Teigstungur, ekki Þórsmörk eins og sums staðar er haldið fram. 

Frá því að ég skrifaði þennan pistil hef ég mörgum sinnum tjáð mig um atburði í Tungnakvíslajökli, sjá hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér, hér og hér. Þrátt fyrir að hafa þetta á heilanum grunaði mig aldrei að skjálftarnir gætu verið afleiðing af berghruni enda er ég ekki jarðfræðingur og hef sáralitla þekkingu á fræðunum. 

Um síðustu helgi birtust fréttir af vísindamönnum sem komu auga á skriður sem fallið hafa á Tungnakvíslajökul. Ástæðan er einföld. Þegar jöklar rýrna minnkar stuðningur þeirra við hlíðar sem þeir liggja við og þær gefa eðlilega eftir. Þetta þekkist alls staðar og er meðal annars ástæðan fyrir sprungunni stóru á Svínafellsheiði í Öræfum.

Eftir öll þessi skrif er maður svolítið hissa á því að aldrei hafi neinum dottið berghlaup í hug. Af minni hálfu er þetta þekkingarleysi.

Í pistli 30. janúar 2012 birti ég grein úr Morgunblaðinu um jarðfræðing sem var í doktorsnámi og rannsakaði skjálfta í vesturhluta Mýrdalsjökuls. Þeir eru í greininni kallaðir Goðabunguskjálftarnir eftir hæsta hluta jökulsins sem er skammt frá Tungnakvíslajökli. Í greininni segir:

Frá því mælingar á jarðskjálftum hófumst í nágrenni Mýrdalsjökuls hafa fræðimenn tekið eftir sérkennilegum skjálftum sem eiga það sameiginlegt að eiga upptök sín í vesturhluta Mýrdalsjökuls.

Og:

Fyrstu niðurstöður benda eins og áður segir til að skjálftarnir séu enn grynnri en áður hefur verið talið. Auk þess eiga flestir þeirra upptök ofarlega í Tungnakvíslarjökli frekar en í Goðabungu.

Síðan hef ég ekkert frétt af þessum rannsóknum. Staðreyndin er þó sú að stór hluti jarðskjálfta er utan við Kötluöskjuna og það sem merkilegast er, þeir eru í vestanverðum Mýrdalsjökli, einna helst í Tungnakvíslajökli. Í sannleika sagt hélt ég að þarna væri verið að tala um skjálfta vegna íshruns í jöklinum.

Á námskeiði um jarðfræði sagði Páll Einarsson, jarðfræðingur, aðspurður, að skjálftarnir gætu verið vegna hreyfing íss en kenningar væru líka um að þarna undir væri ísúr gúll að þrýsta sér upp á yfirborðið, hægt og rólega.

Páll segir svo í viðtali við Fréttablaðið 16. júlí 2019:

„Þetta er sérstakt því þetta er við eldstöðina Kötlu,“ segir Páll. „Ein tilgáta til að skýra skjálftana á þessum stað er að mínu mati nokkuð sennileg. Það er að þetta stafi af rísandi svokölluðum leynigúl, það er kvikugúll sem er á hægri hreyfingu til yfirborðs. Þetta er fyrirbrigði sem er þekkt víða í útlöndum og er tengt íslenskri jarðfræði líka en við höfum ekki séð gerast á landinu áður eða síðan mælitæki komu til sögunnar.“

Af öllu er þó ljóst að jarðskjálftar í og við Tungnakvíslajökul eru ekki nærri því allir tengdir berghlaupi. 

Á mbl.is birtist í vikunni heldur rýr frétt um berghrunið. Viðtal er við Þorstein Sæmundsson jarðfræðing sem segir þó:

„Hlíðin hef­ur skriðið niður um alla vega 180 metra. Við erum að leita or­saka fyr­ir því og um leið vilj­um við meta hvenær hreyf­ing­in hef­ur átt sér stað, á hve löng­um tíma og hvort hún hafi komið í rykkj­um eða hafi staðið jafnt í ein­hvern tíma,“ seg­ir Þor­steinn.

Hann seg­ir að skrið sem þetta geti verið af mörg­um ástæðum og þar komi sterk­lega til greina jök­ul­hörf­un, sem þekkt er að hafi orðið á þessu svæði og að geti valdið af­lög­un á hlíðum und­an jökli. Þá get­ur annað orðið til þess að hlíðin skríði niður, und­angröft­ur hvers kon­ar til dæm­is eða að hreyf­ing­ar þess­ar teng­ist skjálfta­virkni í grennd­inni.

Með fréttinni er birt mynd sem tekin er úr Google Maps og er sannleika sagt verri en engin. Hún er teygð og toguð svo landslagið birtist ekki í réttum hlutföllum.

Fæstir gera sér grein fyrir þeim hamförum sem þarna hafa orðið. Engar almennilegar myndir hafa birst sem sýna landslag fyrir og eftir þær. Ég hef gert dauðaleit í myndasafni mínu og aðeins fundið tvær nothæfar myndir og birti þær hér.

Sú efri er tekin á Eyjafjallajökli í mars 1991. Ég tók myndina af Óla Þór Hilmarssyni félaga mínum á niðurleið af Hámundi, efsta tindi jökulsins. Hringur er um fjallið sem seig saman niður á Tungnakvíslajökul.

Hin myndin er tekin í byrjun október 2011 og er klippt úr annari. Ég hef dregið hring um fjallið sem seig. Þar sem áður var hálendisslétta er nú hrúgald. Fjallið hefur gjörbreyst og er ekki svipur hjá sjón.

Á þriðju myndinni sést bertur hvar berghlaupið varð.

Ég vona að lesendur nái að átta sig á hamförunum með því að skoða myndirnar og stækka þær.