Bloggfærslur mánaðarins, október 2019

Mennskir meðlimir, líki fargað og heilt yfir

Orðlof

Fortóv

Umsjónarmaður vekur athygli á góðu bréfi hingað til blaðsins sem birtist 20. júlí sl. Höfundur bréfsins er Einar Ólafsson bókavörður í Kópavogi. Fyrirsögn þess er Altan, helíkopter og e-mail. Einar rifjar upp hvernig þessi framandlegu orð hafa vikið eða gætu vikið fyrir góðum orðum á tungu okkar. 

Ég var orðinn vel stálpaður, ef ekki fullorðinn, þegar ég vissi hvað fyrirbærið altan var, sem við nefnum nú svalir, hvað þá að ég léti mér detta í hug að þetta væri náskylt orðinu altari (hvort tveggja sk. lat. altus=hár).

Afi og amma sögðu fýrspýtur, en pabbi og mamma eldspýtur, hvað þá þeir sem yngri voru. Amma sagði konfílútta, en allir aðrir, sem ég umgekkst, umslag. Skóhlífar voru í kaupstaðnum Akureyri nefndar galosíur og ofnar á Seyðisfirði radíatorar. 

Einar nefndi líka orðið fortóv=gangstétt, en það heyrði ég sagt v-laust. Nú segir enginn maður sukkull, allir reiðhjól eða bara hjól, og sögnin að sukkla er steindauð.

Íslenskt mál, Gísli Jónsson, Morgunblaðið.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Enginn mennskur meðlimur hersveitarinnar sem stóð að aðgerðinni lét lífið en Milley greindi frá því að þegar al-Baghdadi hafi sprengt sig í loft upp hafi einn hundanna sem tóku þátt í að elta hann uppi fallið.“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Þetta er hugsunarlaus þýðing. Hermenn falla í ófriði en ekki hundar eða önnur dýr. Þau eru tíðum drepin.

Færa má fyrir því sterk rök að hundurinn hafi verið hluti hersveitarinnar. Hins vegar réttlætir það ekki orðalagið fremst í málsgreininni. Þetta er bein þýðing úr ensku og verður hjákátleg, jafnvel hlægileg á íslensku.

Takið eftir þessu: „Milley greindi frá því ... hafi ... fallið“. Ég veit ekki hvað svona kallast þegar aukasetningar flækja málið og kjarninn kemur ekki fram fyrir en síðast. Gott ráð gegn svona flækju er að setja punkt sem víðast.

Á vef BBC stendur þetta:

The Pentagon says no US personnel were killed in the raid but one of the dogs pursuing Baghdadi was seriously injured. Gen Milley said the dog´s name was classified.

Þarna kemur ekkert fram um „mennska meðlimi“. 

Arfaslæmt getur verið að þýða frá orði til orðs. Þess í stað þarf oft að umorða á íslensku sem er betra en að gera eins og blaðamaðurinn.

Skyldi hundurinn ekki hafa heitið Kátur („Happy“)? Ekki hefur enn tekist að tilkynna öllum aðstandendum hans um „andlátið“. Hann lætur eftir sig tík og fjölda hvolpa. 

Í Vísnahorni Morgunblaðsins 29.10.2019 er þessi smellna limra:

Um Bagdadí eitt sinn var ort 
að illvirki væru hans sport. 
En djúpt oní helli
drapst hann með hvelli
í vesti af vitlausri sort.

Höfundurinn er Bjarni Sigtryggsson.

Tillaga: Enginn í hersveitinni lét lífið í aðgerðinni. Milley sagði hins vegar frá því að einn hundanna hafi drepist þegar al-Baghdadi drap sig með sprengju.

2.

„Átti nokkrar góðar markvörslur.“

Frétt kl. 22:00 á vef Ríkisútvarpsins 28.10.2019                

Athugasemd: Betur fer á því að segja að markvörðurinn hafi varið vel heldur en markvörslur. Frekar ætti nota sagnorð en nafnorð. Út á það gengur íslenskt mál.

Tillaga: Varði nokkrum sinnum mjög vel.

3.

„Jarðnesk­um leif­um Bag­hda­di hef­ur verið fargað.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Aldrei er talað um að farga líki. Það er ljótt orðalag og óvirðulegt. Víðast í frétt AFP er talað um „burried at sea“ og „put into the sea“, hvort tveggja æði ólíkt orðalagi í frétt mbl.is. 

Í fréttinni segir:

Lík hers­höfðingja rík­is íslams, Abu Bakr al-Bag­hda­di, var „grafið“ á sjó ...

Svona á ekki að skrifa, jafnvel þó sagnorðið sé innan gæsalappa. Yfirleitt er talað um útför á sjó.

Á málið.is segir að sagnorðið farga merki að eyða, einkum úrgangi, til dæmis farga bílhræjum. Notkun á sagnorðinu farga í fréttinni er ekki í samræmi við málhefð.

Tillaga: Útför Baghdadi var á sjó.

4.

„Nafnið Valkostur fyrir Þýskaland er þannig til komið að þegar þessi flokkur var í burðarliðnum …“

Forystugrein Morgunblaðsins á blaðsíðu 14, 29.10.2019.                 

Athugasemd: „Valkostur“ er arfaslæmt orð. Ólafur Oddsson, íslenskukennari, í MR ávítaði mig fyrir að nota það í ritgerð. Ég mat Ólaf mikils og fór að ráðum hans. Í ritinu Gott mál sem hann samdi og MR gaf út árið 2004 segir einungis:

Heldur rislítið er orðið valkostur en það þýðir: val eða völ.

Raunar er orðið samsett úr tveimur orðum sem þýða nokkurn vegin hið sama. Þýska orðið „alternative“ er eins á ensku og merkir einfaldlega val eða kostur, annað hvort, ekki hvort tveggja. Það er vissulega frekar rislítið, raunar gagnslaust, og gæti því vel hæft flokki eins og AfD en það er annað mál.

Hefð er fyrir því að þýða á íslensku erlend heiti, til dæmis nöfn landa, þjóðerni, borgarnöfn, flokksheiti og svo framvegis. Miklu skiptir að vel takist til svo ekki verði úr kjánalegt orðalag. Þar af leiðir að þýski stjórnmálaflokkurinn sem nefnist AfD, „Alternative für Deutschland“ sé einfaldlega nefndur „Val fyrir Þýskaland“ eða einfaldlega AfD.

Tillaga: Nafnið Val fyrir Þýskaland er þannig til komið að þegar þessi flokkur var í burðarliðnum …

5.

„Ég fylgdist með báðum leikjum íslenska karlalandsliðsins í handbolta gegn Svíum um nýliðna helgi og það ber að þakka SportTV fyrir að sýna báða leikina í beinni útsendingu.“

Bakþankar á blaðsíðu 25 í Morgunblaðinu 29.10.2019.                 

Athugasemd: Íþróttablaðamenn eru margir slakir í skrifum eins og þessi tilvitnun ber glögglega með sér. Höfundi dálksins er sama um nástöðuna, sér hana ekki eða hefur ekki lesið skrifin yfir að þeim loknum. 

Of mikið er að kalla síðustu helgi „nýliðna helgi“. Um helgina dugar.

Í dálknum talar höfundur um „jákvæðan hausverk“, slíkt er ekki til. Hugsanlega á hann við að þjálfari landsliðsins í handbolta geti valið úr stórum hópi góðra leikmanna. 

„Markvarslan var heilt yfir frekar slök“. Hvernig er hægt að skrifa svona? „Heilt yfir“ hvað? Var markvarslan slök allan leikinn? Sé svo má alveg segja það þannig.

Fleira má gagnrýna en niðurstaðan er sú að höfundurinn þarf að finna einhvern á Mogganum til að lesa skrif sín yfir, laga og bæta. Nóg er þar af vel ritfærum blaðamönnum.

Tillaga: Ég fylgdist með báðum leikjum íslenska karlalandsliðsins í handbolta gegn Svíum um helgina og þakka SportTV fyrir að sýna þá í beinni útsendingu.


Reynslumikill, djúpalaugin og svartís (ekki smartís)

Orðlof

Þrándur í Götu

Orðasambandið vera einhverjum Þrándur í Götu / þrándur í götu er komið úr Færeyingasögu (þáttur í Ólafs sögu helga). Þar segir frá Þrándi á bænum Götu í Færeyjum sem stóð gegn skattlagningu Ólafs konungs helga í Færeyjum.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Alexander þótti reynslumikill veiðimaður …“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Var Alexander reyndur veiðimaður? Jú, líklega. Reynslumikill er lakara orð í þessu samhengi.

Fréttin er barnalega rituð. Hér eru frekar brosleg dæmi:

Hann skaut dádýr og gekk að því til að tryggja að það væri dautt.

Dádýrið stóð hins vegar upp, réðst á Alexander og stakk hann á hol með hornum sínum.

Sjúkraflutningamenn sóttu veiðimanninn og stóð til að flytja hann á sjúkrahús með þyrlu en hann dó áður en þyrlunni var flogið á vettvang.

Ekki stendur til að framkvæma krufningu og því er ekki hægt að útiloka að Alexander hafi látið lífið vegna annarra kvilla en þeirra sára sem hann hlaut vegna árásar dádýrsins.

Árið 2016 réðst dádýr á annan veiðimann í Arkansas og særði hann á fæti en hann lifði af.

Veiðimálayfirvöld fluttu hunda á vettvang og stóð til að finna dýrið, sem er líklegast sært, og fella það. Dádýrið fannst þó ekki.

Hvaða gagn er af ritstjórn fjölmiðils ef svona vitleysa er birt og látin óátalin? 

Í matvælaiðnaði eru gæðakerfi, einnig í byggingariðnaði, ferðaþjónustu, framleiðsluiðnaði og víðar. Af hverju er engin gæðastjórnun á Vísi eða öðrum fjölmiðlum?

Tillaga: Alexander þótti reyndur veiðimaður …

2.

Alls sveik hann fé út úr 22 manns á tíma­bil­inu, allt frá 10 til 80 þúsund krón­um í hvert skipti. Alls sveik hann út 684.680 krón­ur.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Þarna á að standa tuttugu og tveimur mönnum. Betra fer á því að skrifa töluna með bókstöfum. „Sveik fé út úr“ segir þarna. Af hverju ekki að nota forsetninguna af?

Mikilvægt er að blaðmenn viti hvað nástaða er. Sé sneitt framhjá henni batnar yfirleitt málfarið. Hér er hún ljót eins og alltaf og allt eftir því.

Fréttin er fljótfærnislega skrifuð en líklega getur að blaðamaðurinn betur.

Tillaga: Hann sveik fé af tuttugu og tveimur mönnum, frá tíu til áttatíu þúsund króna í hvert skipti, samtals 684.680 krónur.

3.

„Guðmundur ákvað að kasta þessum tvítuga, uppalda Fjölnismanni, sem nú leikur með Sönderjyske í Danmörku, út í djúpu laugina gegn liðinu sem endaði í 5. sæti á HM í ár og vann silfur á síðasta EM.“

Frétt á blaðsíðu  í Morgunblaðinu 26.10.2019.                 

Athugasemd: Settu punkt sem oftast. Þetta er góð regla sem blaðamaður sem skrifaði ofangreint ætti að tileinka sér. 

Málgreinin er löng og flókin. Ótrúlegt að blaðamaðurinn hafi gleymt að setja í hana upplýsingar um skóstærð, aldur, afmælisdag, háralit, hæð og þyngd og álíka. 

„Kasta í djúpu laugina“ er gríðarlega vinsælt orðalag hjá íþróttablaðamönnum sem veigra sér við því að tala einfalt mál.

Þetta er hörmulega illa skrifað og af vankunnáttu.

Tillaga: Guðmundur ákvað að fela honum ábyrgðarhlutverk. Hann er aðeins tvítugur, lék hér heima með Fjölni en er nú hjá Sönderjyske í Danmörku. Liðið varð í fimmta sæti á síðasta heimsmeistaramóti en fékk þar áður silfur.

4.

„Akureyrarflugvöllur sé sveltur.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 28.10.2019.                 

Athugasemd: Hér er ekki verið að óska eftir því að dregið sé úr fjárveitingum til Akureyrarflugvallar heldur villir viðtengingarhátturinn fyrir lesendum. 

Upp á síðkastið hefur notkun hans farið vaxandi í fjölmiðlum og helst í fyrirsögnum. Þannig telja blaðamenn að fram komi skoðun viðmælenda en ekki fullyrðing blaðsins. Það má vel vera en vandamálin sem fylgja notkun viðtengingarháttar eru hins vegar of mörg.

Hér er miklu frekar mælt með notkun framsöguháttar. Hann virðist vera skilyrðislaus fullyrðing en staðreyndir mála skýrast alltaf í fréttinni sjálfri.

Þetta er þó ekki algilt heldur veltur notkunin á samhenginu, til dæmis:

NBA-stjarna segir að Erdogan sé vondur maður.

Almennt er viðtengingarháttur oftast notaður í aukasetningum en í fyrirsögnum er að sjálfsögðu hægt að nota hann eins og gert er hér fyrir ofan þegar ummælin eru höfð eftir öðrum. 

Hins vegar er ekki samræmi í notkun viðtengingarháttar í fyrirsögnum hjá fjölmiðlum.

Vitað er að viðtengingarhátturinn veldur misskilningi. Vera má að blaðmenn haldi að framsöguhátturinn geri það líka. Til að koma í veg fyrir allan vafa er einfalt að setja fullyrðingu viðmælandans í gæsalappir.

Tillaga: „Akureyrarflugvöllur er sveltur.“

5.

„Tiger Woods varð hlutskarpastur á Zozo-mótinu í Japan í nótt …“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Sigraði Tiger? Ég var ekki alveg viss hvort um væri að ræða golfmót eða hlutaveltu. Sjaldnast virðast sagt að íþróttamenn og lið vinni eða sigra. Íþróttablaðamenn vilja að þeir séu „hlutskarpastir“, „hafi yfirhöndina“, „sigla sigri í höfn“ og svo framvegis.

Jú, vissulega er fjölbreyting góð. Hins vegar er eitthvað alvarlegt að ef blaðamaður getur ekki talað hreint út, sagt að maður eða lið hafi sigrað.

Tillaga: Tiger Woods sigraði á Zozo-mótinu í Japan í nótt …

5.

„Svartahálka var á götum borgarinnar í morgun og víðar.“

Frétt á ruv.is.                   

Athugasemd: Er ekki skrýtið þegar mörgum þykir knýjandi nauðsyn á að þýða enska orðalagið „black ice“? Sumum finnst „svartís“ (ekki „smartís“) aldeilis frábært. Aðrir reyna fyrir sér af miklum rembingi.

„Black ice“ sem merkir gegnsær eða ís sem ekki sést á götu eða gangstétt og getur verið hættulegur gangandi og akandi fólki. Í ensku orðabókinni segir:

A transparent coating of ice, especially on a road surface.

Lítið fer fyrir gegnsæinu á íslensku þýðingunni þó margir segi að svona ís sjáist illa og alls ekki í dæmis í myrkri.

Íslenskan er þó svo auðugt og fjölbreytilegt tungumál að við þurfum ekki sækja mikið í enskuna. Þurfum ekki að fara yfir lækinn til að sækja vatn. Og síst af öllu að rembast við að finna góða þýðingu.

Hér eru nokkur orð af Íslensku orðaneti:

  1. flughálka
  2. flugháll
  3. flughált
  4. flugsvell
  5. gler
  6. glerhálka
  7. glerháll
  8. gljá
  9. glæra
  10. glærasvell
  11. hálagler
  12. hálasvell
  13. hálkublettur
  14. háll
  15. launhálka
  16. launháll
  17. logagljá
  18. óstæður
  19. rennigljá
  20. rennisvell
  21. skreipa°
  22. skreipur
  23. sleipa
  24. spegilhálka
  25. spegilháll
  26. svell
  27. svellagljá
  28. svikahálka

Þessu til viðbótar er til orðalag á íslensku sem lýsa hálku, jafnvel ósýnilegri. Til dæmis fljúgandi hálka.  Við eigum svo mörg orð að við gætum lánað enskum nokkur.

Tillaga: Launhált var á götum borgarinnar í morgun og víðar.


Dómari í ruglinu, samanstendur af og hættusamir vindar

Orðlof

Aðskotaorð

vera eða vera ekki: Varaðu þig á “það voru” og “það eru”, einkum í upphafi málsgreina. “Það” er oft óþarft orð og sögnin að “vera” segir lítið. Ekki: “Það var enginn í hópnum, sem hjálpaði honum.” Heldur: “Enginn í hópnum hjálpaði honum.

Ekki segja: “Við vorum að spila vel í fyrri hálfleik”. Heldur: “Við lékum vel í fyrri hálfleik.” Ekki segja: “Allir eru að gera það gott”. Heldur: “Allir gera það gott.” Ekki segja: “Þeir voru að nálgast okkur”. Heldur: “Þeir nálguðust okkur.

Jónas Kristjánsson, jonas.is. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Dómarinn í ruglinu.“

Fyrirsögn á dv.is.               

Athugasemd: Aðeins í íþróttafréttum geta blaðamenn eigin tilfinningar ráða skrifum sínum og sumir láta það eftir sér. Það er slæmt. Þar með er verið að mata lesendur á skoðunum blaðamannsins. 

Í fréttinni segir:

Þessi dómur var gjörsamlega fáránlegur en boltinn fór beint í andlit Smalling og ekki í hendina eins og dómarinn taldi.

Bull!

Þetta og fyrirsögnin er blaðamanninum til skammar. Lesendum er alveg sama um persónulega skoðun blaðamannsins, hlutverk hans er að semja fréttir. Fjölmiðill á ekki að bergmála skoðanir blaðamanna. Þegar það gerist verður útgáfan ekki marktæk, hún setur niður.

Tillaga: Þetta eru leikmenn sem hann gæti keypt.

2.

„Veg­in­um milli Núpsstaðar og Hafn­ar var lokað síðdeg­is í gær og hef­ur verið lokað síðan en bál­hvasst er á suðaust­ur­hluta lands­ins.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Líklega er átti við að vegurinn hafi verið lokaður frá því í gær. Í fyrirsögn fréttarinnar segir:

Veg­in­um enn lokað á Suðaust­ur­landi.

Úr þessu má lesa að vegurinn hafi verið opnaður og síðar lokað aftur. Samkvæmt fréttinni var ekki svo og þarna hefði á að standa:

Vegurinn enn lokaður á Suðausturlandi.

Ekki er þetta nú vel skrifuð frétt, fljótfærnin að drepa blaðamanninn.

Tillaga: Vegurinn milli Núpsstaðar og Hafn­ar hefur verið lokaður frá því síðdegis í gær en bál­hvasst er á suðaust­ur­hluta lands­ins.

3.

„Juneyao Air var stofnað árið 2006 og á 72 farþegaflugvélar sem samanstanda af Airbus A320 vélum og Boeing 787 Dreamliners vélum.“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Orðalagið „samanstanda af“ er oft óþarft rétt eins og í ofangreindri tilvitnun úr frétt Vísis. Engu að síður er það hluti af orðalengingum margra blaðamanna. Nefna má fleiri: 

  • um að ræða
  • til staðar
  • sem telja 

Ég fullyrði að sé þessu sleppt verður málfarið mun betra nema því aðeins að blaðamenn séu þeim mun slakar í skrifum.

Tillaga: Juneyao Air var stofnað árið 2006 og á 72 farþegaflugvélar sem eru Airbus A320 vélum og Boeing 787 Dreamliners vélum.

4.

„Gestir sem mættu í þjóðgarðinn í morgun þurftu að fresta för sinni upp á fjallið um nokkurn tíma vegna sterkra og hættusamra vinda.“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Þetta er ekki vel skrifað. Blaðamaðurinn virðist ekki gera greinarmun á sögnunum að mæta og koma. Þær eru mjög ólíkrar merkingar.

Hvað er „sterkur vindur“? Rok, hvassviðri, stormur …

Hvað er „hættusamur“ vindur? Er það hættulegur vindur? Getur vindur verið hættulegur? Já, en það veltur á aðstæðum. Hvassviðri á Móskarðshnúkum getur verið hættulegra en í miðborg Reykjavíkur. Rok á ísilagðri gangstétt í miðborginni getur verið hættulegra en rok á Þverfellshorni í Esju. Hvað á blaðamaðurinn eiginlega við með fleirtölunni?

Í heimildinni BBC stendur:

On Friday, climbers faced a delayed start to the climb due to dangerously strong winds.

Svo illa er fréttin framsett á íslensku að lesandinn þarf að fara á BBC til að fá fullnægjandi upplýsingar. 

Í fréttinni er Uluru kallað fjall, þó má kalla það fell. Síðar hefur fjallið breyst í „steindrang“. Svona draugagangur er algengur hjá sumum blaðamönnum. Aðilar verða fólk, menn verða manneskjur og svo framvegis.

Fréttin er fljótfærnislega unnin og í henni er takamarkað upplýsingagildi miðað við það sem lesa má í heimildinni sem upp er gefin.

Tillaga: Gestir sem komu í þjóðgarðinn í morgun þurftu að fresta för sinni upp á fjallið vegna hvassviðris.

5.

„Pepe kom inná á 75. mínútu leiksins og var staðan þá 2-1 fyrir gestunum.“

Frétt á dv.is.                 

Athugasemd: Fallbeyging er röng. Rétt er að segja að staðan hafi verið þessi fyrir gestina. Fréttin er í raun afar rýr og ómerkileg.

Í henni segir:

Hann gerði þau bæði beint úr aukaspyrnu og sannaði það að hann er með afar góðan skotfót.

Blaðamenn eiga að skrifa einfalt mál, forðast að nota líkingar eins og þessa. Enginn frumleiki er í að tala um „skotfót“, þetta er bara ofnotuð klisja. Hefði ekki verið einfaldara að segja að maðurinn sé skotviss eða markviss?

Yngri blaðamenn fá enga tilsögn og hún stendur þeim ekki til boða. Staðreyndin er hins vegar sú að alltaf er betra að sleppa klisjum, skrifa þess í stað eðlilegt mál.

Jónas Kristjánsson skrifaði manna mest um blaðamennsku. Hann segir hér:

Svo reyna sumir bara að gera sig merkilega með því að blása froðu inn í textann. Algengast er þó, að menn skrifi illa, af því að þeir skilja ekki, hvernig fólk les texta. Og hvernig það getur ekki lesið texta. Lykillinn að lausninni er að hugsa og skrifa einfaldan texta.

Blaðamaður DV gæti örugglega lært mikið af Jónasi ef hann nennti að lesa vefsíðu hans og læra af henni. Annars er furðulegt að fjölmiðillinn sem Jónas Kristjánsson stofnaði skuli gera það að skilyrði að blaðamenn þess lesi og tileinki sér reglur Jónasar.

Tillaga: Pepe kom inná á 75. mínútu leiksins og var staðan þá 2-1 fyrir gestina.


Versla leikmenn, magn snjós og tölustafir í byrjun setningar

Orðlof

Villur vegar

Lýsingarorðið villur (vill, villt) hefur sömu merkinu og lýsingarorðið villtur. Hann fer villur vegar. Þeir fara villir vegar. Hún fer vill vegar. 

Ekki: „þeir fara villur vegar“, „hún fer villur vegar“ enda er það ekki nafnorðið villa sem hér um ræðir.

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þetta eru leikmenn sem hann gæti verslað.“

Fyrirsögn á dv.is.               

Athugasemd: Blaðamaðurinn veit ekki muninn á að kaupa og versla. Það er miður.

Á málið.is segir:

Versla, sagnorð: kaupa og selja, eiga í viðskiptum

hann fór til útlanda til að versla
hún verslar oft fyrir gamla foreldra sína
versla við <kaupmanninn>
versla með <timbur>

Enginn verslar mjólk. Þarna vantar forsetninguna með, versla með mjólk, það merkir þá að selja mjólk.

Væri ég í mannaráðningum fyrir fjölmiðil myndi ég láta alla umsækjendur um starf blaðamanns taka próf. Í því væri ein spurningin þessi: Hvar er hægt að versla áfengi? Öll svör eru röng nema hjá þeim sem finnur að orðalaginu.

Sami blaðamaður skrifaði þetta í dv.is fyrir stuttu: 

Þetta eru leikmenn sem hann gæti verslað.

Hér er önnur sönnun fyrir því að blaðamaðurinn skilur ekki muninn á að kaupa og versla. Verra er, starfsfélagar hans vita það ekki heldur, nema því aðeins að þeir lesi ekki DV. 

Tillaga: Þetta eru leikmenn sem hann gæti keypt.

2.

„Mun fleiri kalla eftir hjálp.“

Forsíðufyrirsögn í Morgunblaðinu 24.10.2019.                

Athugasemd: Í stað þess að óska eftir, biðja um, krefjast, vilja, heimta,  langa og álíka orð er uppáhald blaðamanna enska orðalagið „to call for“ og það er þýtt kalla eftir. Hér er ekki verið að amast við því að orðalagið sé enskt heldur afleiðingunum.

Nú er almennt kallað eftir rannsókn, mótmælum, verkföllum, styrkjum, aðstoð, hjálp og svo framvegis í stað þess að nota nákvæmara orðalag sem hæfir hverju tilviki.

Í frétt Morgunblaðsins segir frá því sem kallað er sjálfsvígssímtöl, það er fólk hringir í hjálparsíma Rauða krossins og er að leita sér hjálpar vegna þungra hugsana. Enginn kallar. Lausnarorðið er að fólk vill leita sér hjálpar, það er óskar eftir hjálp, biður um aðstoð.

Sá sem kallar hann hrópar, hækkar röddina. Það er hin einfalda merking orðsins. Útilokað er að útvatna það og láta sem orðalagið geti komið í stað fjölda ágætra orða sem skýra frásögnina hverju sinni. 

Hér er verið að einfalda tungumálið, fletja það út rétt eins og þegar sagt er „dingla“ þegar dyrabjöllu er hringt, „klessa“ þegar bíll ekur á annan jafnvel á gangandi mann, Sjaldnast er sá sem grunaður er um lögbrot settur í fangelsi heldur „vistaður í fangaklefa“, leikmenn fótboltaliðs eru kallaðir „lærisveinar“ þjálfarans og sá sem verður fyrir árás er kallaður „brotaþoli“. Allt þetta kemur úr fjölmiðlum og þúsund önnur dæmi má nefna.

Orðafátækt mun ábyggilega gera út af við íslenskt mál ef ekki kæmu til aðrar og hraðvirkari aðferðir. 

Tillaga: Mun fleiri biðja um hjálp.

3.

 Á höfuðborgarsvæðinu féllu fyrstu snjókorn vetrarins til jarðar í nótt þó ekki hafi magnið verið mikið.“

Frétt á mbl.is.               

Athugasemd: Þetta er frekar kjánalegt. Yfirleitt er talað um lítinn eða mikinn snjó. Þegar sagt er að kyngt hafi niður snjó veit lesandinn að hann er mikill. Stundum er miðað við mannsfótinn, hnédjúpur snjór bendir til að mikið hafi snjóað.

Vonlaust er að tala um „magn snjós“ þegar hann er nýfallinn. Þannig skrifar enginn … Jú, að vísu. Á Vísi stóð þetta einu sinni, sjá hér:

Snjó­koma og strekk­ing­ur er á Fimm­vörðuhálsi og nokkuð magn af ný­fölln­um snjó.

Þetta var nú ekki til fyrirmyndar frekar en orðalagið í vefútgáfu Moggans.

Á haustin snjóar í fjöll en ekki mikið svona fyrst í stað. Þá er sagt að það gráni í þau.

Eignarfall orðsins snjór vefst fyrir mörgum. Orðið beygist svona:

Snjór, um snjó, frá snjó, til snjós/snjóvar/snjóar.

Einnig er til orðið snær sem hefur svipaða merkingu og snjór. Snær er þó eintöluorð og beygist svona:

Snær, um snæ, frá snæ/snævi, til snæs/snævar.

Varast ber að blanda saman fallbeygingu þessara orða, snjór og snær saman. Ég viðurkenni að stundum hefur mér orðið það á að tala um mikinn snjó og í eignarfallinu „snævar“ sem rangt.

Snær lifir enn góðu lífi í íslensku máli. Landið er snævi þakið er stundum sagt. Enginn segir „snjó þakið“ þó það sé líklega ekki rangt. Hitt hljómar „bara“ betur.

Snjókorn falla … Hvert falla þau? Þyngdarlögmálið sér fyrir því. Þarf að taka það fram að þau falli til jarðar?

Tillaga: Á höfuðborgarsvæðinu féllu fyrstu snjókorn vetrarins í nótt þó ekki hafi þau verið mörg.

4.

 26 ára kona frá Úkraínu hefur verið ákærð fyrir að hafa starfað á kaffihúsinu Hlöðunni á Hvammstanga án þess að hafa til þess tilskilið atvinnuleyfi.“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Jafnvel alvanir blaðamenn gera villur eins og við hin. Afar sjaldan byrja skrifarar setningu á tölustöfum. Íslenskukennarar mæla á móti því, svo gera enskukennarar, kennarar í blaðamennsku, skapandi skrifum og svo framvegis.

Af hverju? Vegna þess að tölustafur er annað tákn er skrifstafur. Á heilbrigðissviði Háskólans á Akureyri eru leiðbeiningar um ritgerðaskrif og þar stendur:

Ef setning hefst á tölustaf er hún skrifuð með bókstöfum. Dæmi: Tíu prósent einstaklinga …

Mjög auðvelt er að komast hjá því að byrja setningu á tölustöfum, annað hvort með því að umskrifa eða nota bókstafi.

Hvað kemur annars aldur konunnar í fréttinni málinu við?

Tillaga: Kona frá Úkraínu hefur verið ákærð fyrir að hafa starfað á kaffihúsinu Hlöðunni á Hvammstanga án þess að hafa til þess tilskilið atvinnuleyfi.

 


Lærisveinar, sitjandi tónleikar og strandrof sem hótar vita

Orðlof

Hláka og hlær

Komum við þá að orðum eins og hláka, hlána, og lýsingarorðinu hlár sem upphaflega merkti þíður eða volgur, en fékk seinna niðrandi merkingu. 

Þá var líka til að hláka væri ekki aðeins haft um þíðviðri, heldur einnig í merkingunni glaðleg kona, en það fór stundum eins og með hlár, að merkingin varð miður vingjarnleg. Tók þá orðið hláka að merka „kvensa", lítilfjörleg kona. 

Hlákulegur er ekki bara haft um veðrið, heldur einnig um menn, og þá helst = glaðhlakkalegur, en einnig óráðinn og til alls vís.

Hlár gat að fornu tekið i-hljóðvarpi og breyst í hlær, en merkingin er söm: hlýr, þíður, volgur.

Íslenskt mál, Gísli Jónsson, 793. þáttur, Morgunblaðinu 22.4.1995.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Lærisveinar Heimis Hallgrímssonar töpuðu …“

Íþróttafréttir Ríkissjónvarpsins 21.10.2019               

Athugasemd: Íþróttafréttamaður í Sjónvarpinu er farinn að kalla leikmenn fótboltaliða „lærisveina“. Þetta apar hann eftir nokkrum íþróttablaðamönnum prentmiðla.

Þjálfarar í íþróttum eru ekki „lærifeður“ heldur einfaldlega þjálfarar. Leikmenn eru ekki „lærisveinar“, þeir eru ekki að læra heldur undir verkstjórn þjálfara. Í hópíþróttum eru þeir leikmenn. 

Þetta er svo óskaplega vitlaust að engu tali tekur og gengur þvert á alla málhefð. Fréttamenn á Ríkisútvarpinu eru ekki lærisveinar fréttastjórans eru blaðamenn lærisveinar ritstjóra eða ritstjórnarfulltrúa.

Ef þetta verður látið óátalið má allt eins kalla þá lærlinga eða lærisveina sem starfa undir verkstjórn annarra. Á sama hátt mætti kalla stjórnendur lærifeður. Auðvitað gengur þetta ekki. Svokallað „íþróttamál“ má ekki brjóta gegn málfræði og málhefð.

Að lokum má geta þess að liðið tapaði og þjálfarinn er hluti af því. Varla getur það verið að leikmennirnir hafa tapað en ekki þjálfarinn.

TillagaLið Heimis Hallgrímssonar tapaði ...

2.

„Ég held að Kenny hafi ekkert með þetta að gera, til þess að vera hreinskilinn.“

Frétt á visir.is.               

Athugasemd: Hér skín enskan í gegn, þýðingin er léleg. Líklegast er að blaðamaðurinn noti Google Translate sem skilur ekki blæbrigði íslensks máls enda var forritið ekki lengi að snara þessu svona aftur yfir á ensku:

I think Kenny has nothing to do with that, to be honest.

Google Translate ætti ekki að starfa í blaðamennsku á Íslandi. „Hann“ hefur að vísu nægan orðaforða en kann ekki að nýta sér hann svo vel sé. 

Tillaga: Í hreinskilni sagt held ég að Kenny hafi hvergi komið nálægt þessu.

3.

„Eftir nokkur lög fara tvær stelpur fyrir framan okkur að dilla sér sem er náttúrulega kannski ekkert athugavert nema það að þetta eru sitjandi tónleikar …“

Frétt á dv.is.                

Athugasemd: Á sumum tónleikum er gert ráð fyrir að áheyrendur sitji, á öðrum eru engin sæti og fólk stendur. Oft er erfitt að ráða við sig tónlistin streymir frá listamönnunum og fólk rís ósjálfrátt úr sætum sínum og dillar sér og dansar.

Eitthvað ókunnuglegt og óeðlilegt er að tala um „standandi“ eða „sitjandi“ tónleika því þeir eru atburður sem getur hvorki staðið né setið. Orðalagið er komið úr ensku. Cambridge Dictionary virðist ekki þekkja „sitting concert“ en Google þekkir þetta mætavel.

Vera má að þetta sé ekki aðalatriðið heldur málhefðin. Tónleikar geta ekki staðið þó áhorfendur standi eða sitji. Ekki frekar en við getum talað um „akandi vegi“, „gangandi fjöll“, „skrifandi borð“, „hlaupandi stíga“, „greiðandi öpp“, „fundandi sal“ svo nokkur fáránleg en sambærileg dæmi séu nefnd um vegi, skrifborð, hlaupastíga, bankaöpp og fundarsal.

Stundum hefur maður lent í standandi vandræðum með eitthvað. Þá eru vandræðin mikil. Sá sem er standandi hissa er afar undrandi og sá sem er í vanda staddur en kemur standandi niður hefur ekki skaðast verulega. Þetta orðalag er þó varla sambærilegt við „standandi tónleika“ eða sitjandi tónleika“.

Tillaga: Eftir nokkur lög byrja tvær stelpur fyrir framan okkur að dilla sér sem er svo sem allt í lagi nema vegna þess að ætlast er til þess að tónleikagestir sitji í sætum sínum 

4.

„DV tókst ekki að ná tali af Gísla Pálma eða Ástrósi þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir.“

Frétt á dv.is.                

Athugasemd: Nafnið Ástrós er þarna rangt fallbeygt. Það beygist svona:

Ástrós, um Ástrós, frá Ástrós, til Ástrósar.

Kvennafnið Rósa beygist á annan veg:

Rósa, um Rósu, frá Rósu, til Rósar.

Aftur á móti beygist kvenkynsnafnorðið rós eins og Ástrós:

Rós, um rós, frá rós, til rósar.

Auðvelt er að sækja sér hjálpar á málið.is. Þar er vísað til fallbeyginga allra orða í eintölu og fleirtölu, án og með greini.

Tillaga: Eftir nokkur lög fara tvær stelpur fyrir framan okkur að dilla sér sem er svo sem allt í lagi nema vegna þess að ætlast er til þess að tónleikagestir sitji í sætum sínum 

5.

„… en strandrof frá Norður­sjó hef­ur um tíma hótað vit­an­um að steypa hon­um niður í sjó.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Fréttin er fróðleg og skemmtileg en málfarið er slæmt, eiginlega mjög vont. Skrifin eru dálítið útlendingsleg og viti menn, ofangreind málsgrein er komin úr ensku og líklega þaðan úr dönsku.

Á vef BBC segir:

… but coastal erosion from North Sea winds threatened to topple it into the sea.

Betur fer á því að tala um sjávarrof en strandrof, sjórinn ógnar vitanum, ströndin rofnar vegna ágangs sjávar. Líklega stendur vitinn á sandhæð og vel má vera að vindurinn eigi einhverja sök á rofinu. Miðað við myndir sem fylgja fréttinni er líklegast að brimið sé stóri skaðvaldurinn og smám saman rýrnar hæðin rétt eins og dæmi eru til hér á landi. Nefna má til dæmis Valahnúk á Reykjanesi.

Hér minnist maður þess sem segir í góðri bók:

En hver sem heyrir þessi orð mín og breytir ekki eftir þeim, sá er líkur heimskum manni, er byggði hús sitt á sandi. Steypiregn skall á, vatnið flæddi, stormar blésu og buldu á því húsi. Það féll, og fall þess var mikið.

Ekki er gott að segja „strandrof hótar vitanum“. Nær er að rofið ógni vitanum.

Í fréttinni segir:

Það mun taka nokkr­ar klukku­stund­ir að færa vit­ann en það er ekki hægt að hreyfa hann hraðar en 12 metra á hverri klukku­stund.

Orðalagi að „hreyfa vitann 12 metra á klukkustund“ er dálítið furðulegt og getur varla verið rökrétt. Betra að að nota orð eins og flytja, ýta, draga eða álíka.

Í fréttinni segir einnig:

Svæðið í kring­um vit­ann mun nú vera fyllt með sementi.

Hér er ókeypis ráð. Ekki dreifa sementi í kringum vitann, það styrkir ekki undirstöðurnar. Betra er að steypa í kringum hann. Líklegast hefur það verið gert þrátt fyrir orðalagið í fréttinni.

Tillaga: … en sjávarrof hefur ógnað undirstöðum vitans. 

6.

„Nú eru tvær vik­ur áður en hann fer í skurðaðgerð sem mun að öll­um lík­ind­um draga hann til dauða.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Þarna er réttara að segja þar til hann fer. Skera upp er fallegra orðalag en að „fara í skurðaðgerð“.

Tillaga: Nú eru tvær vikur þar til hann verður skorinn upp sem að öllum líkindum verður banamein hans.


Allar upplifanirnar á hjóli og gera stóra hluti

Orðlof

Ensk orðasambönd

Erlendur uppruni einn og sér er ekki gild ástæða til að amast við einhverju orðalagi, og þótt samböndin eins og enginn væri morgundagurinn, sama hvað og af ástæðu séu greinilega öll komin úr ensku finnst mér ástæða til að gera upp á milli þeirra. 

Fyrstnefnda sambandið hvorki breytir né útrýmir einhverju sem fyrir er í málinu – það má alveg segja að það auðgi málið. Í síðarnefndu samböndunum tveimur er aftur á móti verið að breyta hefðbundnu íslensku orðalagi að ástæðulausu. Betra væri að halda sig við hefðina.

Vefsíða Eiríks Rögnvaldssonar málfræðings.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Arna Sigríður Albertsdóttir segir að allar upplifanirnar á hjóli standi upp úr.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 6 í íþróttablaði fatlaðra í Morgunblaðinu 19.10.2019.               

Athugasemd: Upplifun er eintöluorð og ekki til í fleirtölu. Þótt „upplifanir“ virðist sennileg orðmyndun er reyndin önnur. Blaðmenn og aðrir sem skrifa í blöð verða að átta sig á þessu. 

Staðreyndin er sú að blaðamaður sem hefur ekki sæmilegan orðaforða skrifar rýrt mál. Þetta eiga ritstjórar fjölmiðla að vita.

Tillaga: Arna Sigríður Albertsdóttir segir að öll ævintýrin á hjóli standi upp úr.

2.

„… fléttar saman frásagnir ýmissa aðila sem hafa kynnst Klopp á einhvern hátt á lífsleiðinni.“

Viðtal á blaðsíðu í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 20.10.2019.               

Athugasemd: Rétt er að segja að flétta saman frásögnum, það er í þágufalli.

Það segir sig sjálft að þeir sem kynnst hafa Klopp hafa gert það á einhvern hátt á lífsleiðinni, annað er ómögulegt. Því er eðlilegra að að hafa málsgreinina eins og segir í tillögunni hér fyrir neðan.

Klopp er aðalþjálfari fótboltafélagsins Liverpool. Í greininni er rætt við Raphael Honigstein, blaðamann sem skrifað hefur bók um manninn.

Í greininni segir:

Til að kynnast Klopp betur talaði Honigstein við þá sem störfuðu með Klopp, þar með talið núverandi og fyrrverandi lærisveina, framkvæmdastjóra og aðstoðarþjálfara …

Ekki kemur fram að Honigstein hafi rætt við leikmenn sem Klopp hefur þjálfað. Það hlýtur að draga mikið úr gildi bókarinnar. Skrýtið að blaðamaðurinn skuli ekki hafa spurt Honigstein að þessu. Hins vegar er ekki vitað hverjir eru þessir „lærisveinar“. Má vera að Klopp reki fótboltaskóla fyrir börn og unglinga í frístundum sínum þó ekkert komi fram um það í viðtalinu.

Varla er hægt að kalla fólk „aðila“.

Tillaga: … fléttar saman frásögnum þeirra sem hafa kynnst Klopp.

3.

„Körfuboltakvöld: Óafsakanlegt hjá Ísak.“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Mannsnafnið Ísak er hér rétt beygt. Orðið beygist svona: 

Ísak, um Ísak, frá Ísak/Ísaki, til Ísaks.

Ég þurfi að vísu að fletta upp á beygingarlýsingunni á bni.is því mér finnst að þágufallið eigi að vera Ísaki. Ég hafði ekki rangt fyrir mér, nafnið getur líka beygst eins og ég hélt. 

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Við förum í Meistaradeildina á næsta ári og við ætlum okkur að gera stóra hluti þar.

Frétt á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 21.10.2019.               

Athugasemd: Núorðið segist ungt fólk ekki ætla að standa sig vel heldur vill það „gera góða hluti“. Ummælin eru höfð eftir afburðagóðri fótboltakonu sem varð Svíþjóðarmeistari.

Í fréttinni segir einnig:

Við erum að byggja upp eitthvað mjög gott hérna að mínu mati og ég er mjög spennt að halda því áfram.

Ekki veit ég hvað svona kallast þegar fólk kann ekki að orða hugsanir sínar en segist þess í stað vera „að gera eitthvað gott“. „Eitthvað“ á þá að standa fyrir hluta eða öllu sem það gerir vel en sá sem hlustar eða les er engu nær.

Líklega hefði blaðamaðurinn átt að lagfæra orð fótboltakonunnar og skrifa:

Við höfum byggt upp mjög gott lið að mínu mati og ég er mjög spennt að halda því áfram.

Ríó Tríóið söng fyrir mörgum árum um þá sem eru að gera það gott og hér er viðlagið tvíræða:

Allir eru að gera það gott nema ég.
Allir eru að gera það gott nema ég.
Ég get sungið líka, mín altrödd yndisleg,  
en allir eru að gera það gott nema ég.

Blaðamenn eiga að lagfæra orðalag þegar það á við, ekki bera út vitleysur eða lélega samsuðu. 

Tillaga: Við förum í Meistaradeildina á næsta ári og þar munum við standa okkur vel.

 


Leita af peningum og skógur á svæði þar sem skógræktarfélagið ræktaði skóg

Orðlof

Kynusli

Aðalatriðið í þessu er umburðarlyndi og virðing fyrir öðru fólki og málnotkun þess. Þau sem vilja hafna karlkyni sem ómörkuðu kyni þurfa að hafa í huga að við erum flest alin upp við að karlkynið hafi þetta hlutverk, og í þeirri málnotkun felst engin karlremba.

Þau sem vilja halda í karlkynið sem ómarkað kyn þurfa að sýna því skilning að ýmsum finnst karlkynið eingöngu vísa til karlmanna og þar með vera útilokandi. Málið þolir alveg að mismunandi málvenjur séu í gangi samtímis.

Vefsíða Eiríks Rögnvaldssonar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ef UEFA er annt um að berjast við kynþáttaníð þá verða næstu skref að vera stiga frádráttur og útilokun úr keppnum.“

Fyrirsögn á vísir.is.               

Athugasemd: Þetta er ekki vel skrifað. Kynþáttaníð er hvorki maður né dýr og því er barist gegn slíku. 

Þegar stigi sem stendur upp við húsvegg er fjarlægður má kalla það stigafrádrátt. Sé ætlunin að draga stig af öðru liði er það bara sagt beinum orðum, óþarfi að búa til nafnorðið „stigafrádráttur“ (á að vera í einu orði). Illt er ef blaðamaðurinn kann ekki að gera því skil á íslensku sem hann les á ensku.

Tillaga: Vilji UEFA hamla á móti kynþáttaníði vera þarf að grípa til þess að draga stig af liðum og jafnvel útiloka þau frá keppni.

2.

„… að hann hafi ekki heyrt neitt af rasismanum sem hafi átt að hafa skeð.“

Frétt á vísi.ris.               

Athugasemd: Þetta er óboðlegt. Blaðamenn verða að lesa fréttir sína yfir fyrir birtingu og skilja hvenær þeim hefur orðið á. 

Svona er málsgreinin öll:

Margir Búlgarar vildu þó ekki kannast við það og sagði meðal annars þjálfari þeirra að hann hafi ekki heyrt neitt af rasismanum sem hafi átthafa skeð.

Fréttin er skelfilega rýr. Lesandinn veit sáralítið eftir lesturinn. Þetta er þó verst: að maðurinn hafi ekki heyrt það sem hafi átthafa skeð. 

Hvernig í ósköpunum er hægt að skrifa svona? Enginn á ritstjórn Vísis les yfir fréttir samstarfsmanna sinna og heimskuleg skrif frá að standa þar óleiðrétt um aldur og ævi. Ekkert gæðakerfi í notkun. Lesendur skipta engu máli.

Þó má segja að blaðamanninum sé ekki alls varnað þegar hann þýðir ruddalegt enskt orðalag („fu… off“) sem halda kjafti.

Sögnin „ske“ þykir vont mál og sést sárasjaldan í fjölmiðlum og er raunar afar lítið notað í talmáli.

Atviksorðið kannski er líka tökuorð í dönsku og á málið.is segir:

kanske, gd. kand (vel) ske.

Kannski hefur fyrir löngu öðlast þegnrétt í málinu.

Tillaga: Margir Búlgarar vildu þó ekki kannast við það. Þjálfari þeirra sagðist ekki hafi ekki heyrt nein rasísk ummæli.

3.

„Furðuský á Hverfisgötu.“

Fyrirsögn á visir.is.                

Athugasemd: Auðvitað er skýjafar ekki bundið við götur, hvorki í Reykjavík né annars staðar. Blaðamaðurinn sá að sér og hefur nú lagfært fyrirsögnina og er hún svona:

Egglaga ský vöktu athygli í höfuðborginni.

Engu að síður man Google gömlu fyrirsögnina, hann gleymir engu sá andskoti.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Hundur hefur það hlutverk að leita af peningum.“

Fyrirsögn á visir.is.                

Athugasemd: Hér hefur eitthvað farið úrskeiðis, sem getur verið skiljanlegt hjá fólki sem hefur ekki tilfinningu fyrir notkun og af. Líklega eru flestir þeirra sem alist hafa upp við lestur bókmennta með notkun þessara forsetninga nokkurn veginn á hreinu. Það þarf þó alls ekki að vera svo. 

Eiríkur Rögnvaldsson skrifar mjög gagnlegar leiðbeiningar um þetta á vefsíðu sinni. Þar segir hann meðal annars:

Grunnmerking er í áttina til en grunnmerking af er frá, burt. Þar sem þessi grunnmerking er skýr verður þess ekki vart að forsetningunum sé blandað saman, svo að ég viti. 

Enginn segir *Ég gekk í átt af húsinu eða *Ég tók bókina honum svo að ég viti. En þegar ekki liggur í augum uppi að þessi grunnmerking eigi við má búast við víxlum, þannig að af sé iðulega notað þar sem hefð er fyrir að, og öfugt. Þetta sést greinilega ef maður skoðar dæmin í Málfarsbankanum sem hér var vísað til.

Mikilvæg er að lesa allan pistilinn því Eiríkur segir meðal annars í lok hans: 

Ef fólk hefur vanist notkun annarrar forsetningarinnar þótt hin sé talin „rétt“ sé ég enga ástæðu til að breyta því. Ég er t.d. vanur að tala um að gera mikið af einhverju og töluvert fleiri dæmi eru um það á tímarit.is en gera mikið að sem er talið rétt. Ég held bara mínu striki.

Þetta er nokkuð merkilegt viðhorf hjá prófessor í íslenskri málfræði og víst að ekki eru allir sammála.

Tillaga: Hundur þjálfaður í að leita að peningum.

5.

„Sumar leiðirnar liggja um skógi vaxin svæði eins og svæðið við Hamrahlíð þar sem Skógræktarfélag Mosfellsbæjar hefur ræktað skóg.“

Myndatexti á forsíðu Morgunblaðsins, sjá mbl.is.                

Athugasemd: Þetta er hörmulega lélegur texti, útbíaður í nástöðu, innihaldslaus og stíllaus. Fleirum en mér kann að þykja svona skrýtið, því á blaðinu vinna margir frábærir „skíbentar“. Í stað þess að nota þá er textagerðinni úthýst til Indverja sem aðeins er mæltur á sanskrít og býr ofarlega í hlíðum Himalayjafjalla. Sá afgreiðir málin hratt og vel með aðstoð Google Translate.

Nei, ég er ekki að reyna að vera fyndinn. Flestar innlendar bækur eru prentaðar í útlandinu og stundum virðist textinn í íslenskum fjölmiðlum líka vera saminn þar.

Myndatextinn er ekki einu sinni áferðarfallegur né sennilegur. Höfundurinn talar um skóginn þar sem Skógræktarfélagið hefur ræktað skóg. Þvílíkt bull.

Þar að auki eru skógi vaxin svæði og svæði með skógi. Er höfundinum sjálfrátt eða talar púki í gegnum hann?

Í heild er myndatextinn á forsíðunni svona: 

Úlfars­fell er mjög vin­sælt fjall á höfuðborg­ar­svæðinu. Þar er hægt að velja um ýms­ar göngu­leiðir sem liggja upp á fellið. Af fell­inu er mjög gott út­sýni yfir höfuðborg­ar­svæðið.

Gang­an á Úlfars­fell tek­ur um eina og hálfa klukku­stund fyr­ir fólk í þokka­legu formi og vel þjálfaðir eru enn fljót­ari en það. Hæsti tind­ur­inn, Stóri­hnúk­ur, er á aust­an­verðu fjall­inu og er hann 295 metra hár.

Sum­ar leiðirn­ar liggja um skógi vax­in svæði eins og svæðið við Hamra­hlíð þar sem Skóg­rækt­ar­fé­lag Mos­fells­bæj­ar hef­ur ræktað skóg.

Ýmist er Úlfarsfell sagt fjall eða fell. Á það má velja um ýmsar gönguleiðir, ekki margar heldur ýmsar. Samt eru þær margar. 

Gangan á fjallið er sögð taka 90 mínútur. Enginn í þokkalegu formi er svo lengi að fara 1,5 km leið, nema því aðeins að hann þurfi að aðlagast hæðarmismuninum eins og gert er á Everest.

Ekki veit ég hvenær hæsti hnúkur Úlfarsfells fékk nafnið Stórihnúkur. Þannig er hann ekki merktur á gamla Atlaskortið mitt, er raunar nafnlaus þar. En eitthvað verða tindar að heita.

Tillaga: Engin tillaga.


Slys var slys, herinn mætir og hnappheldan

Orðlof

Fjölbreytni í orðavali

Sjálfsagt er að „pressa á helvítið að borga“ hafi helvítið ekki orðið við vinsamlegum tilmælum þar að lútandi.

En það má líka reyna að þrýsta á það (helvítið) að borga, leggja fast eða hart að því, þröngva því til eða knýja það til að borga og gá hvort það linast ef því eru kynntir fleiri kostir en pressa.

Málið, blaðsíða 21 í Morgunblaðinu 15.10.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

Slysið á Snæfellsvegi var banaslys.

Fyrirsögn á vísir.is og á mbl.is.               

Athugasemd: Þetta er arfaslæm fyrirsögn, nástaðan hefði átt að hringja bjöllum í höfði blaðamanna: Slysið var slys.

Bæði Mogginn og Vísir eru með sömu fyrirsögn. Hvaða líkur eru á því að það gerist?

Þjóðvegur númer 54, sá sem liggur um sunnanvert Snæfellsnes, frá Vegamótum og Fróðárheiði, nefnist Snæfellsnesvegur hjá Vegagerðinni. Löggan skrifar heitið rétt en Mogginn og Vísir fara rangt með. Gæti verið að annar hvor fjölmiðilli hafi hreinlega notað hinn sem heimild?

Á dv.is er fyrirsögnin þessi:

Einn látinn eftir slysið á Snæfellsnesi.

Vel gert hjá DV. Þar að auki er vitnað í Vísi og heimildar getið sem er til fyrirmyndar.

Tillaga: Einn lést í slysinu á Snæfellsnesvegi.

2.

„Assad-liðar mættir á átakasvæði.

Fyrirsögn á visir.is.                

Athugasemd: Er ekki líklegra að stjórnarherinn í Sýrlandi sé kominn á átakasvæðið frekar en að hann sé mættur þangað? Þó að hið síðarnefnda megi til sanns vegar færa er ekki tekið svo til orða um hernaðarbrölt.

Á malid.is segir:

mæta, s. hitta, koma til móts við, koma á fund eða e-n stað,…

Herinn er ekki að hitta þann tyrkneska, síður en svo. Alvarlegri verður varla neinn fundur.

Tillaga: Assad-liðar mættir á átakasvæði.

3.

„Þá var lögreglu einnig tilkynnt um grunsamlegar mannaferðir samkvæmt dagbók lögreglunnar.“

Frétt á dv.is.                 

Athugasemd: Vita blaðamenn ekki muninn á aðalatriðum og aukaatriðum? Með öðrum orðum, það sem er fréttnæmt. Grunsamlegar mannaferðir teljast ekki til tíðinda nema eitthvað meira fylgi.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Einungis einstaklingum er heimilt að sækja um lóðirnar en þeir geta hins vegar gert tilboð í fleiri en eina lóð. Hver aðili getur eingöngu fengið úthlutaða eina lóð.“

Frétt á frettabladid.is.                

Athugasemd: Aumt er það þegar einstaklingar breytast í aðila rétt eins og segir hér að ofan.

Ekki batnar það þegar fallbeygingin reynist röng. Hver maður getur líkleg aðeins fengið úthlutað einni lóð.

Tillaga: Hver maður getur gert tilboð í margar lóðir og hann vill en fær aðeins einni úthlutað.

5.

„Séra Davíð Þór og Þórunn í hnapphelduna.“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Ég hef oft kallað það hjáorð sem margir blaðamenn nota í stað algengra orða eða orðasambanda. Hér er ágætt dæmi. Fólk giftir sig en í stað þess að segja það berum orðum eru þau sögð komin í hnappheldu.

Hnapphelda er haft sem sett var á framfætur strokgjarna hesta. Sem sagt, nú er búið að hefta þessi tvö, frelsinu lokið, allt búið ... 

Síðar í örstuttri frétt er sagði að þau hafi sett upp hringanna. Hvergi kemur fram að þau hafi gift sig. Er ekki hjáorðaáráttan skrýtin?

Tillaga: Séra Davíð Þór og Þórunn giftu sig.


Bara pínu ófullnægjandi, segir Samfylkingin

Viðbrögð Íslands er varða Tyrki eru góðra gjalda verð, en það verða líka að fylgja með ákúr­ur til Banda­ríkj­anna fyr­ir þeirra þátt. Á meðan það er ekki finnst mér viðbrögð rík­is­stjórn­ar­inn­ar loðmullu­leg og aula­leg.

Þetta segir Logi Einarsson, formaður Samfylkingarinnar í viðtali við Mbl. Röksemdafærslan er frekar máttlaus því í lokin segir hann:

Ég held að Ísland geti alltaf nýtt sér sína rödd til að tala fyr­ir friðsam­leg­um lausn­um og yf­ir­veguðum ákvörðunum. Við höf­um vett­vang inn­an NATO, Sam­einuðu þjóðanna og mannrétt­indaráðinu en Ísland á og þarf og verður að stíga fast til jarðar og tala skýrt og mér finnst pínu skorta það.

Í stuttu máli hefur Logi þetta út á viðbrögð íslenskra stjórnvalda vegna innrásar Tyrkja í Sýrland:

  1. Þau eru góðra gjalda verð
  2. Þau eru loðmulluleg og aulaleg
  3. Þau eru pínulítið ófullnægjandi

Mér finnst þetta nú doldið vingjarnlegt hjá honum Loga, en hefði hann ekki átt að sleppa þessu öllu fyrst hann getur ekki gert almennilega upp hug sinn.

Flestir muna eftir hörðum viðbrögðum ríkisstjórnar Samfylkingar og Vinstri grænna þegar Nato hóf loftárásir á Líbýu. Þá var nú aldeilis rödd Íslands látin heyrast um víða veröld og talað fyrir friðsamlegum lausnum og yfirveguðum ákvörðunum á alþjóðlegum vettvangi.

Ha, man lesandi ekki eftir þessum hörðu viðbrögðum?

Já, nú man ég. Ríkisstjórn Samfylkingarinnar og VG gerðu engar athugasemdir við loftárásir Nato á Líbýu.

Er einhver að kvarta undan því að utanríkisráðherra sendi tyrknesku ríkisstjórninni mótmæli og kvartaði undan aðgerðaleysi Bandaríkjamanna?

Logi segir að þetta sé pínulítið ófullnægjandi. Hvað skyldi hann vilja til viðbótar? Kvörtun til Stoltenbergs?

Bara pínu ófullnægjandi. Ekki 10 í einkunn heldur 9,5.


mbl.is „Loðmulluleg og aulaleg“ viðbrögð
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Falskar fréttir og hálfsannleikur

Sé ætlunin að niðurlægja pólitíska andstæðinga eða gera lítið úr skoðun þeirra og gerðum þá er skiptir fernt mestu:

  1. Vitna í orð andstæðinganna
  2. Fara rangt með tilvitnunina
  3. Leggja út af hinni röngu tilvitnun
  4. Fá fleiri til að gera hið sama

Þetta er óbrigðul aðferð og viti menn. Innan skamms er hin ranga tilvitnun og útlegging orðin að sannleika ... af því að svo margir segja það. Stundum mistekst þetta ef andstæðingurinn nær eyrum fólks og geti leiðrétt rangfærsluna. Þá er málið ónýtt nema því aðeins að nógu margir brúki taki þátt í þessum leik.

Auðvitað er þetta áróður, ljótur áróður sem hefur einkennt íslensk stjórnmál, sérstaklega síðustu tvo áratugi. Nú er svo auðvelt að koma upplýsingum til fólks, vefsíðurnar eru svo margar, bloggin, Facebook og athugasemdakerfi fjölmiðla.

Þessi áróðursaðferð varð til í Sovétríkjunum gömlu. Aðferðinni lýst í bók Arthurs Koestlers, „Myrkur um miðjan dag“. Hann var kommúnisti en hvarf af trúnni, samdi skáldsögu um Rubashov sem á að hafa verið hátt settur maður í stjórnkerfi Sovétríkjanna en lendir í ónáð hjá No. einum og er settur í fangelsi. Í yfirheyrslunum er farið nákvæmlega yfir feril Rubashovs og smáum atriðum og stórum snúið gegn honum. Í bókinni segir:

„Mestu glæpamenn sögunnar,“ hélt Ivanov áfram, „eru ekki menn á borð við Nero og Fouché, heldur slíkir sem Gandhi og Tolstoy. Innri rödd Gandhis hefur gert meira til að koma í veg fyrir frelsi Indlands en byssur Breta. Það, að selja sjálfan sig fyrir þrjátíu peninga silfurs, er heiðarlegur verknaður, en hitt, að ofurselja sig samvisku sinni, er svik við mannkynið. Sagan er a priori siðlaus. Hún hefur enga samvisku. Það, að ætla sér að stjórna rás sögunnar eftir sömu reglum og sunnudagaskóla, er sama sem að láta allt danka eins og það er. Þetta veistu eins vel og ég. [bls. 163, útgáfan frá 1947]

Þetta er alveg stórundarleg útskýring á þessu einstaklingsbundna fyrirbrigði sem kallast samviska. Samkvæmt þessu á hún að vera „félagsleg“ og þar með er hún rifin út tengslum við hugsun. Í staðin er hún gerð útlæg og í stað hennar þarf einstaklingurinn að leita til annarra sé hann í vafa um hvað sé rétt og rangt. 

Auðvitað átt Rubashov ekki nokkra möguleika gegn kerfinu. Hann var yfirheyrður og kerfisbundið snúið út úr því sem hann hafði áður sagt, gert og fundir hans með öðru fólki voru gerðir að samsæri gegn Sovétríkjunum. Svona gerist nú þegar gildi eru skilgreind fyrir pólitíska hagsmuni. 

Auðvitað er samviska hvers manns mikilvægari en orð fá lýst sem og hugsun og ekki síst rökhugsun. Eina leiðin til að halda sönsum er að hlusta á samvisku sína. Þetta er eina leiðin til að berjast móti áróðri dagsins, fölskum fréttum og hálfsannleika.

Til dæmis er ég ekki alltaf viss hvort sú skoðun sem ég hef byggist á þekkingu, reynslu og rökhugsun eða þá að hún sé afleiðingin af síbylju áróðurs sem glymur fyrir eyrum og verður fyrir augum. Eftir því sem ég tala við fleiri og fylgist með þjóðfélagsumræðunni flögrar það að mér að vandinn sé ekki einskorðaður við mig einann. Ég hreinlega finn að margir hafa ekki skilning á umræðunni, kynna sér ekki mál öðru vísi en að hlusta á ágrip, lesa fyrirsagnir.

Auðveldast í öllum heimi er að trúa síðast ræðumanni, rökum þess sem virðist sannfærandi, hefur réttu raddbeitinguna eða hefur ásjónu þess sem er heiðarlegur. Einhvern tímann var sagt um forhertan glæpamann að hann liti nú síst af öllu út fyrir að vera glæpamaður. En hvernig lítur glæpamaður út? Hvernig lítur sá út sem afflytur staðreyndir, prédikar hálfsannleika? Þá vandast auðvitað málið því öll erum við þannig að við hlaupum stundum til og leggjum vanhugsað mat á hugmyndir, skoðanir og jafnvel fréttir.

Við treystum oft prentuðu máli eða því sem við heyrum frá snoppufríðum fréttalesara í sjónvarpsstöðvar af því að hann lítur svo „heiðarlega“ út, hvað svo sem það nú þýðir. Eða stjórnmálamann sem setur orðin sín fram á heillandi og sannfærandi hátt.

Þessa staðreynd þekkja allir og því er svo ósköp auðvelt að villa um fyrir öðrum. Þetta er nú til dæmis ágæt ástæða fyrir því að frelsi á að ríkja í fjölmiðlun. En í guðanna bænum, ekki treyst fjölmiðlum í blindi. Betra er að treysta á eigið hyggjuvit.

Staðreyndin er sú að allt er sennilegt en fátt er satt nema rök fylgi, öll rök. Þar af leiðandi er krafan sú að sá sem hlustar á eða les frétt trúi henni ekki eins og nýju neti.

Og síðast en ekki síst, sannleikann er aldrei að finna í forarpyttinum sem eru eftir fréttum sumra fjölmiðla. Yfirleitt er það illgjarnt fólk með takmarkaða þekkingu sem þar skrifar.

Þennan pistil birti ég fyrir þremur árum en tel hann eiga ágætlega við núna. 


Næsta síða »

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband