Metfé, skotmark og viðeigandi jólalög

Orðlof

Skemmstur dagur

Bæði orðin sólhvörf og sólstöður eru notuð í sömu merkingu í íslensku, um það þegar sólin er allra hæst á lofti í júní og þegar hún sýnir sig styst í desember áður en dag tekur að lengja á ný. …

Í þessu samhengi er orðið hvörf haft í merkingunni „þáttaskil“ eða „umskipti“,þ.e. þegar eitthvað snýst, breytist, tekur nýja stefnu. Af sama stofni er sögnin hverfa sem getur m.a. merkt „snúa“. Sú merking orðsins kemur vel fram t.d. þegar talað er um að einhver eigi að einhverju að hverfa, hverfi aftur til fyrri starfa eða hverfi aftur heim (sbr. afturhvarf) og þar fram eftir götum. 

Til er einnig kvenkynsorðið hverfa í merkingunni „hlið“, sbr. orðin rétthverfa og ranghverfa, um réttuna og rönguna á flíkum. Sagt er að eitthvað snúist í andhverfu sína, og lýsingarorðið andhverfur merkir hið sama og andsnúinn. 

Í hugann kemur einnig orðið hverfisteinn, þ.e. steinn sem er látinn snúast, og orðasambandið á hverfanda hveli (hvel merkir „hjól“), um það sem er fallvalt og getur hæglega breyst, eins og hjól snýst. Í Grettis sögu er í orðasambandinu haft hjól en ekki hvel; Ásmundur hærulangur segir um son sinn að sér þyki „á mjög hverfanda hjóli um hans hagi“.

Tungutak, Ari Páll Kristinsson, blaðsíðu 26, Morgunblaðið 21.12.2019. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Reynsluleysi flugvirkja olli alvarlegu flugatviki.“

Fyrirsögn á mbl.is.                

Athugasemd: Má vera að orðið atvik sé nú alfarið notað yfir óhapp, bilun, slys eða álíka. Í heilbrigðisgeiranum eru skráð „atvik“, það er óheppileg tilvik, óhöpp, slys og svo framvegis.

Í íslenskri orðsifjabók segir:

at-vik h. árás, áverki; atburður, aðstæður; atlot; sóttur eða aðkeyptur hlutur; sbr. nno. åtvik greiðvikni. Leitt af so. víkja að (at).

Þegar svo er komið að orðið óhapp þykir svo neikvætt að finna þarf nýtt orð sem ekki hræðir almenning. Þá er gripið til orðsins atvik. Vandinn er hins vegar sá að smám saman verður merking þess orðs í hugum fólks hið sama og óhapp, slys eða annað sem enginn vill lenda í. Þá þarf að finna annað orð …

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Carlo Ancelotti verður að öllum líkindum nefndur sem knattspyrnustjóri Everton á næstu dögum ef marka má heimildir enskra fjölmiðla.“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Margt má segja um málsgreinina en þó helst að hún segir ekki það sem blaðamaðurinn ætlast til. Spurst hefur út að maðurinn verði líklega ráðinn sem knattspyrnustjóri enska úrvalsdeildarliðsins Everton. Hann er ekki nefndur sem slíkur, hann er eða verður þegar hann hefur tekið við starfinu. 

Eitt er að vera nefndur, annað að vera útnefndur og hvorugt merkir að vera ráðinn, síst af öllu hið fyrrnefnda. Hins vegar eru oft margir tilnefndir en enginn hreppir hnossið annar en ofannefndur Ancelotti.

Sá sem er nefndur getur merkt margt. Í málið.is segir:

kalla nafni, gefa nafn; minnast á; tilnefna

Verði Acelotti ráðinn er ekki hægt að segja að hann sé nefndur, miklu frekar útnefndur. Hið síðastnefnda er þó sjaldnast notað um ráðningu í starf.

Tillaga: Carlo Ancelotti verður að öllum líkindum ráðinn sem knattspyrnustjóri Everton á næstu dögum ef marka má heimildir enskra fjölmiðla.

3.

„Banksy-verk seldist á metfé.“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Margt er misskilið af blaðamönnum sem ekki eru vel lesnir. Segja má að kynslóðin sem ólst ekki upp við lestur sé fyrir nokkru farin að stunda blaðamennsku. Ekki er furða þótt hún viti ekki hvað metfé merkir.

Eiður Guðnason sagði í málfarspistlum sínum á Molum:

Morgunblaðsfrétt (10.9.2014) hefst á þessum orðum: „Met­fé var greitt fyr­ir gaml­an Range Rover á upp­boði í Englandi um helg­ina.“ Orðið „metfé“ merkir ekki met upphæð heldur kostagripur.

Vel getur verið að tungumálið sé að breytast gömul og gild orð frá fyrri tímum öðlist nýja merkingu.

Fé merkti upphaflega kindur. Enn er talað um kvikfénað. Gömul orð ganga í endurnýjun lífdaga í nútímamáli. Hagfræðin hefur lag á endurnýjun talar um kvikt fé, sem er laust fé, lausafé. 

Ásgeir Daníelsson, hagfræðingur, sagði til dæmis í málstofu  hagfræðideildar HÍ 14.10.2011:

Það getur verið slæmt ef mikið af mjög kviku fé leitar til tiltekins lands. Ástæðan er annars vegar að það getur leitt til óæskilegrar hækkunar á gengi myntarinnar og hins vegar að fjármálakerfið á erfitt með að nýta þetta fé skynsamlega vegna þess hversu kvikt það er. 

Væntanlega þarfnast þetta engrar skýringa við en skyldi hagfræðingurinn vera að tala um útigangsfé, fé sem er ekki í banka en er geymt undir koddum eða í skrifborðsskúffum. 

Allir vita að til er banki sem nefnist Kvika, sem merkir lifandi iðandi ...

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Skot­mark United mætt til Kat­ar.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Í fréttinni er fjallað um fótboltakappa sem enska liðið Manchester United langaði til að fá í sínar raðir. Af einhverjum undarlegum ástæðum er kapppinn kallaður „skotmark“ í fyrirsögn fréttarinnar.

Hér er illa farið með íslenskt orð. Skotmark er það sem skotið er á með byssu, boga eða öðrum tólum. Það getur verið fast mark. Stundum er skotið á fólk, leyniskyttur reyna að myrða þá sem þær sjá. 

Kennedy var skotmark Oswalds. Japanska borgin Hiroshima var skotmark bandaríska hersins í seinni heimsstyrjöldinni. Skytta á hvalveiðiskipi hefur hval sem skotmark.

Fyrirtæki sem vill fá mann í vinnu hefur hann ekki að skotmarki. Það segir sig sjálft. Með hverju ætti að skjóta manninn? 

Fyrirsögnin er svo mikið bull að ekki tekur nokkru tali. Hvaða önnur verkefni er ritstjórum og öðrum stjórnendum á fjölmiðli svo mikilvæg að þeir geti ekki leiðbeint og kennt viðvaningum í blaðamennsku. Íþróttablaðamaður sem kann skil á öllum íþróttum en getur ekki tjáð sig skilmerkilega er ómögulegur blaðamaður.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Í samstarfi við … ætla ég að gefa TVEM heppnum besties: … Uppáhalds krullujárnið mitt at the moment sem gerir þessar fallegu beachy bylgjur …“

„Frétt“, birt á dv.is.                 

Athugasemd: Lesandi síðunnar sendi mér ofangreinda tilvitnun sem DV hafði uppskorið af Twitter og birt ásamt fleiri tístum og kallar „frétt“. Með þessari furðulegu „frétt“ fylgja myndir af nokkrum ungum konum sem sumar hverjar líta ekki út fyrir að vera lífs en aðrar virðast hafa verið „lagfærðar“ af veruleikafirrtum hönnuðum. Sorglegt að sjá.

Sumar þessara kvenna eru sagðar „áhrifavaldar“ en óljóst er hver markhópurinn er, íslensku- eða enskumælandi. Að minnsta kosti virðist sú sem samdi ofangreint ekki geta tjáð sig á íslensku.

Framhald tilvitnunarinnar er hér, táknmyndum er sleppt:

You know the drill!!

1. Likea þessa mynd

2. Followa @sunnevaeinarss , @marcinbaneiceland og @hhsimonseniceland

3. Tagga ur glow up bestie

Sagt hefur verið að fegurðin komi að innan. Af þessu má draga þá ályktun að hún er að minnsta kosti ekki skrifleg. 

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Hamrahlíðarkórinn og Kór Menntaskólans við Hamrahlíð leiddu Friðargönguna og sungu viðeigandi lög.“

Myndatexti á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 24.12.2019.                

Athugasemd: Þetta er flatneskja. Birt er falleg mynd af ungu fólki í Hamrahlíðarkórnum og ber það kyndla og syngur. Stemningin er nærri því áþreifanleg en svo les maður textann og öll fegurðin gufar upp.

Hvernig dettur blaðamanni í hug að segja að kór sem gengur á Þorláksmessu niður Laugaveginn syngi „viðeigandi lög“? Líklega er það þakkarvert að hann skuli ekki hafa sungið „óviðeigandi lög“. Það hefði þá verið saga til næsta bæjar. 

Ég þori að fullyrða að kórarnir hafi sungið jólalög og mikið óskaplega vildi ég hafa verið nærri og mátt hlusta og njóta.

Tillaga: Hamrahlíðarkórinn og Kór Menntaskólans við Hamrahlíð leiddu Friðargönguna með söng.

Jólakveðjur á Þoddláki ... svo jólalegt

Í morgun gekk ég út á svalir, eins og ég geri jafnan árla á Þorláksmessu, dró nokkrum sinnum djúpt andann og hrópaði síðan af öllum kröftum:

Sendi ættingjum og vinum bestu óskir um gleðileg jól og heillaríkt nýtt ár. Þakka allt á árinu sem er að líða.

Svo beið ég í dálitla stund þangað til svörin bárust:

Já, sömuleiðis, gleðileg jól, kallaði einhver.

Haltu kjafti, helv... þitt. Fólk er að reyna að sofa hérna, öskraði rámur kall.

Ha ..., kaseiru? hrópaði skræk kona.

Hundur gelti, annar tók umsvifalaust undir og köttur mjálmaði. Nagladekk skröltu á íslausu malbiki.

Ég gekk inn í stofu, nennti ekki að hlusta á hundgá, jafnvel þótt fyrr eða síðar myndi hundur sonar míns, hann Fróði (sko hundurinn heitir Fróði ekki sonurinn) hugsanlega gelta, mér eða einhverjum öðrum til ánægju.

Engu að síður velti ég því samt fyrir mér hvort ekki væri skynsamlegra að senda jólakort eða tölvupóst. Þetta hef ég hins vegar gert á Þorláksmessu frá því ég var barn og með því sparað mér ótrúlegar fjárhæðir í kaupum á jólakortum og frímerkjum.

Nú kann ábyggilega einhver að misskilja mig og halda að ég sé að gagnrýna þann hálfra aldar gamla sið að senda jólakveðjur á gufunni Ríkisútvarpsins.

Nei, nei, nei ... Því er nú víðsfjarri, en úr því að verið er að brydda upp á þessu, man ég aldrei eftir að hafa heyrt jólakveðju til mín eða einhvers sem ég þekki og aldrei hef ég kannast við nöfn þeirra sem senda kveðjur. Sendendur eru alltaf einhverjir sem enginn þekkir, til dæmis „Stína, Barði, börnin“ og fleiri sem ég man ekki hvað heita enda 3.322 kveðjur þetta árið.

Sko, ég held því síst af öllu fram að kveðjurnar séu bara feik eins og kókakólakallinn í rauðu fötunum með bómullarskeggið (er þó ekki alveg viss). Á samfélagsmiðlum er því haldið fram að kveðjurnar séu að mestu leyti uppdiktaðar innan Ríkisútvarpsins. Mörgum finnst grunsamlegt hversu þær eru allar líkar. Í öllum koma fyrir fyrir orðin óskir, jól, gleðilegt, þakka, ár, nýtt, líða og svo kryddað með innihaldsríkum samtekningum og forsetningum af ýmsu tagi. Nokkuð til í þessu.

Nú má vel vera að enginn sendi mér jólakveðju í útvarpinu, sem í sjálfu sér er dálítið sorglegt. Hitt kann þó að vera jafn líklegt að útilokað sé að hlusta með einbeittri athygli á yfir þrjú þúsund þrjúhundruð tuttugu og tvær jólakveðjur lesnar í belg og biðu í tvo daga samfleytt og ná að grípa þá réttu. Aðferðafræðin er doldið kjánaleg, svona markaðslega séð. 

Þar af leiðir að svo margir nenna ekki lengur að hlusta á jólakveðjurnar sem er synd, illa farið með góða sorg sem óhjákvæmilega til verður þegar ekki næst að grípa þá kveðju sem maður vonar að séu sér sendar.

Hitt er ku vera dagsatt að Ríkisútvarpið græði milljónir króna á tiltækinu. Í anda samkeppni og þjóðþrifa mun ég nú um áramótin bjóða landsmönnum að hrópa aftur nýárskveðjur af svölunum heima. Svo vel hefur tekist til á undanförnum árum að þetta er að verða siður. Spyrjið bara þá sem sendu og fengu kveðjur. Allir sammála (vinsamlegast ekki spyrja nágrannana, plís). 

Verðið er miklu betra en hjá Ríkisútvarpinu, heilum 17,5% lægra. Og það sem meira er, komist kveðja sannanlega ekki til skila fær kaupandinn 33,9% endurgreiðslu. Samkeppnisaðilinn getur sko ekki toppað þetta.

Fyrst verið er að misskilja viljandi tilganginn með þessum skrifum mínum vil ég nefna þá staðreynd í fullkominni vináttu, kurteisi og virðingu fyrir hefðum fólks að það er ábyggilega ódýrara og markvissara að hrópa kveðjur af svölunum en að borga Ríkisútvarpinu fyrir að lesa þær út í rafræna tómið sem er umhverfislega stórhættulegt og um síðir kann það að yfirfyllast. Hvað þá? Jú, yfirborð sjávar hækkar um fimm sentimetra á næstu þrem árum.

Þá hrekkur þetta eflaust upp úr lesandanum:

En það er svo gasalega jólalegt að hlusta á jólakveðjulesturinn á gufunni.

Já, því skal ég nú trúa. Það er líka obbbbb-ooooðs-leeeeeg-aaaa-a jólalegt að tala til þjóðarinnar úti á svölum á Þorláksmessumorgni. 

(Vilji svo til að einhver glöggur lesandi telji sig hafa lesið ofangreindan pistil á Þorláksmessu á síðasta ári skal tekið fram að höfundur fer jafnan út á svalir þennan dag)

 

Hraði á vettvangi, bát rekur í land og piltbarn

Orðlof

Heypokaloðmullan

Árni Johnsen, alþingismaður, fékk ávítur í ræðustóli Alþingis í nótt fyrir orðanotkun þegar hann flutti ræðu um Icesave-frumvarp ríkisstjórnarinnar. Árni sagðist nota íslenskt mál en enga heypokaloðmullu.

Árni sagði m.a. í ræðunni, að ekki væri ótilhlýðilegt að bera saman raunsögur úr veruleikanum til að sýna fram á vinnubrögð ríkisstjórnarinnar. Þannig hefði í Meðallandi, fyrir 100 árum, strandað frönsk skúta og 20 sjómönnum var bjargað og dreift á bæi í Meðallandi. Einn sjómaðurinn fór á bæ þar sem voru hjón en ekki aðrir íbúar. Þar var eitt rúm, hjónarúm, og sjómanninum var í virðingarskyni boðið að sofa á milli þeirra hjóna.

„Það leið ekki á löngu þar til sjómaðurinn fór að snúa sér að húsfreyjunni og gekk það fyrir sig eins og efni standa til án athugasemda frá eiginmanni sem bylti sér þó allmikið. Þar kom, að konan snýr sér að bónda sínum og segir: Segðu manninum að hætta. Þá svaraði bóndi: Ég, ég tala ekki útlensku.

Þetta er nákvæmlega það sama, virðulegi forseti, sem ríkisstjórn Íslands er að bjóða Íslendingum uppá í dag. Hún er að láta erlendar þjóðir riðlast á Íslendingum, riðlast á sjálfstæði Íslendinga, og belgja sig út..."

Nú tók Árni Þór Sigurðsson, forseti Alþingis, í taumana og bað þingmanninn að gæta orða sinna. Árni svaraði og sagðist tala íslenskt mál, hispurslaust en ekki heypokaloðmullu.

eyjar.net. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Leyfður hámarkshraði á vettvangi er 90 kílómetrar á klukkustund við bestu aðstæður.“

Frétt á visir.is.               

Athugasemd: Þetta gengur ekki alveg upp. Hvernig getur verið hámarkshraði á vettvangi?  Vettvangur er ofnotað orð og afleiðingin er sú að það er oft rangt notað. 

Vettvangur er staðurinn þar sem slysið varð. Hvergi er hámarkshraði á vettvangi (athugið að þetta er eintöluorð, ekki til í fleirtölu). Vettvangur getur varla verið allur Suðurlandsvegurinn og þaðan af síður allt Suðurland, Ísland eða Evrópa. 

Á málið.is segir:

Vettvangur, véttvang(u)r, víttvangur k. staður þar sem e-ð gerist, atburðasvið, mótstaður. Af vétt- bardagi, víg og vangur völlur. Upphafl. merk. vígvöllur, staður þar sem barist er. 

Suðurlandsvegur er ekki vettvangur heldur aðeins lítið brot af honum, slysstaðurinn.

Tillaga: Leyfilegur hámarkshraði þar sem slysið varð er 90 km.

2.

„Bát og skútu rak í land í óveðrinu.“

Fyrirsögn á mbl.is.               

Athugasemd: Öllum getur nú orðið á mistök en flestum ætti þó að vera ljóst að báta rekur ekki í land, ekki heldur skútur.

Almennt er talað um að fley reki á land og þá stranda þau. Rekaviður berst á land, jafnvel getur hann rekið á land.

Tillaga: Bát og skútu rak á land í óveðrinu.

3.

„Mesti afli sem landaður hef­ur verið á einu ári.“

Fyrirsögn á mbl.is.               

Athugasemd: Stundum hefur maður talsverðar áhyggjur af málfarinu í Mogganum. Þessi fyrirsögn dregur ekki úr þeim. 

Yfirleitt er talað um að afla sé landað. Mjög óalgengt er að orða það þannig að hann sé landaður.

Hér er talað um mestan afla sem útgerðin hefur fengið á einum ári með skipum sínum. 

Þetta má orða á marga vegu en allra síst eins og segir í fyrirsögninni.

Tillaga: Mesti afli sem fengist hef­ur verið á einu ári.

4.

„Komdu við í búðinni okkar eða sérpantaðu og sóttu.“

Auglýsing á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 19.12.2019.               

Athugasemd: Auglýsandinn ávarpar lesandann, notar sögnina að koma í boðhætti; komdu. Upphaf setningarinnar er í lagi en svo bregst honum bogalistin: Hann notar sögnina að sækja í þátíð fleirtölu; sóttu.

Þetta gengur ekki upp er ferlega slæm villa í laglegri auglýsingu.

Tillaga: Komdu við í búðinni okkar eða sérpantaðu og sæktu.

5.

„Boðflennur grunaðar um að hafa drepið brúðgumann fyrir utan.“

Fyrirsögn á visir.is.                

Athugasemd: Til eru blaðamenn sem kunna ekki að búa til almennilegar fyrirsagnir og telst það nokkuð slæm fötlun. Þessi fyrirsögn er illa samin.

Hvað er þetta „fyrir utan“? Jú, af fréttinni má ráða að maðurinn hafi verið drepinn fyrir utan salinn þar sem brúðkaupsveislan var haldin.

Þetta er ein af þessum ómerkilegu „fréttum“ sem nýliðar í blaðmennsku eru þvingaðir til að þýða úr erlendum vefmiðlum. Fréttagildið er ekkert fyrir íslenska lesendur, höfða aðeins til einhverrar lágkúru. Greinilegt er að sé einhver ritstjórnarfulltrúi eða ritstjóri Vísis með fréttanef hafa þeir verið víðsfjarri þegar ákveðið var að birta fréttina. Eða þá að fréttnefið hafi ekki verið tryggilega fast í andliti þeirra.

Tillaga: Boðflennur drápu brúðgumann að tilefnislausu.

6.

„Holdtekjan (þegar hið skapandi orð Guðs varð hold í piltbarninu í jötunni í Betlehem) þýðir að öll jörðin er heilög …“

Grein á blaðsíðu 56 í Morgunblaðinu 19.12.2019.                

Athugasemd: Ég minnist þess ekki að hafa áður séð orðið „piltbarn“. Það finnst ekki í gömlu orðabókinni minni en þar segir þó:

Piltur: Ungur karlmaður, strákur, nemandi, vinnumaður.

Ungbarn getur verið drengur eða stúlka. Þegar rætt er um barnið í jötunni í Betlehem vita allir hver það er. Það var drengur sem síðar varð piltur og loks fullvaxta maður. Annað mætti ræða í tilvitnuðum texta sem er svona frekar upphafinn og illskiljanlegur.

Tillaga: Engin tillaga.

Sitjandi tónleikar, högg á kerfið og tengivirki datt út

Orðlof

Ríður rækjum

Óskar Guðmundsson í fiskbúðinni Hafberg hefur næmt eyra fyrir mismælum fréttamanna og viðmælenda þeirra. 

Fréttamaður: „Ertu með reið svör á höndum?“ Ráðherrann: „Já, ég er með reið svör á höndum.“ – 

Annar fréttamaður (að sögn Óskars fisksala): „Nú ert þú einn af forsetum handhafavaldsins.“ – 

Mismæli af þessu tagi flokkast undir spúnerisma, en orðið er dregið af nafni Williams A. Spooner (1844-1930), prests og skólamanns í Oxford. 

Meðal frægustu mismæla Spooners voru lokaorðin í ræðu til heiðurs Viktoríu drottningu: „Three cheers for our queer old dean!“ (dear old queen). 

Þekkt íslensk dæmi um spúnerisma eru þvagferlegur (þverfaglegur), rauð dolla (dauð rolla) og ríður rækjum (ræður ríkjum). 

Tungutak, Baldur Hafsstað, blaðsíða 26 í Morgunblaðinu 14.12.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Eins og maður sér á götum Reykjavíkurborgar núna þá eru mjög fáir á ferðinni og ég held að við veðrum að taka það úr því að fólk er augljóslega að fara að þessum fyrirmælum, þau hafa náð til fólks og það eru miklu færri á ferðinni. “

Frétt á visir.is.              

Athugasemd: Þetta er óskiljanleg málsgrein. Hún er höfð eftir viðmælanda en blaðmennirnir, þeir eru tveir skrifaðir fyrir fréttinni, gera enga tilraun til að lagfæra orðalagið, skrifa bara orðrétt upp eftir viðmælandinum og eru ekki gagnrýnir á það sem hann segir.

Vinsælt virðist að segja að einhver „mæti á staðinn“ en hafi ekki komið.

Blaðamennirnir vita tönglast á „einhverju“ þegar hæglega er hægt að sleppa orðinu eða nota önnur. Hvað er „einhver veggklæðning“? Er átt við tegund veggklæðingar, staðsetninguna eða annað. Hvað er átt við með „einhverjar tilkynningar“.

Þetta telst skemmd frétt enda hroðvirknislega unnin. 

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Rafmagnstruflun er í gangi landskerfinu á austurlandi öllu og er verið að vinna í að byggja upp kerfið.“

Frétt á rarik.is og á vefmiðlum.             

Athugasemd: Líklega er það innanbúðartal þegar sagt er að nú þurfi að „byggja upp kerfið“. Fæstir vita hvað þetta þýðir en geta svo sem giskað á það. Slíkt er ekki nóg. Forráðamenn RARIK eiga að sjá til þess að orðlag í fréttatilkynningum sé á eðlilegri íslensku.

Ég giska á að með tilvitnuðu orðunum sé átt við að verið sé að koma rafmagni á og koma í veg fyrir truflanir. Þá veltir maður því fyrir sér af hverju það er ekki bara sagt svona.

Á mbl.is segir:

Unnið er að því að byggja upp kerfið, sam­kvæmt vefsíðu Rarik.

Misvísandi orðalag dreifist með vefmiðlum og allir þurfa að giska.

Samkvæmt orðanna hljóða merkir það sem verið er að byggja upp einfaldlega það sem sagt er, byggja upp, vinna við uppsetningu, framkvæma. Varla hrundu rafmagnslínur og staurar svo nauðsynlegt sé að byggja upp aðra línu, eina eða fleiri, frá upphafi til enda?

Heiti landshluta eru skrifuð með stórum staf, Austurland, Suðurland, Norðurland vestra og svo framvegis.

Tillaga: Rafmagnstruflanir eru á landskerfinu á Austurlandi og er unnið að því að koma rafmagni aftur á.

3.

„Stærstu sitjandi tónleikar Íslandssögunnar.“

Auglýsing í sjónvarpi.             

Athugasemd: Verið er að auglýsinga tónleika með frægum, útlendum söngvara. Tekið er fram að tónleikarnir eru „sitjandi“ er hér átt við að áhorfendur sitji í sætum, standi ekki. Þetta virðist saklaust og skilst en gengur gegn hefðum í íslensku. 

Enginn talar um ríðandi göngur eða akandi göngur. Gangnamenn fara sumir í göngur á hestum, jafnvel er smalað á ökutækjum þó svo að enn gangi flestir. Ekki er talað um „akandi flug“ þó svo að flestir fari akandi að flugstöð. Auðvitað eru þetta asnaleg dæmi, út í hött, rétt eins og tónleikaauglýsingin.

Tónleikarnir eru hvorki sitjandi né standandi. Hins vegar geta flytjendur staðið og setið að vild en tónleikarnir þó hvorki kallaðir „sitjandi“ eða „standandi“. Orðalagi á við áhorfendur sem ekkert leggja þeir til, eru „bara“ áhorfendur, hlustendur.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Stöðvarnar sem Landsvirkjun seldi 2014 hafi hvorug komið að notum nú.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 16.12.2019.             

Athugasemd: Þarna hefði verið rétt að nota viðtengingarhátt þátíðar, það er hefðu. Í fréttinni er fjallað um rafstöðvar sem Landsvirkun seldi og hvort að þær hefðu getað komið að notum í vonda veðrinu í síðustu viku.

Viðtengingarháttur nútíðar beygist svona í fleirtölu:

Við höfum, þið hafið, þeir/þær/þau hafi

Viðtengingarháttur þátíðar beygist svona í fleirtölu: 

Við hefðum, þið hefðuð og þeir/þær/þau hefðu.

Af þessu má sjá að viðtengingarháttur nútíðar gengur ekki.

Tillaga: Stöðvarnar sem Landsvirkjun seldi 2014 hefðu hvorug komið að notum nú.

5.

„Það vantaði hnappinn svo ég klippti gatið í burtu.“

Myndasögur á blaðsíðu 23 í Morgunblaðinu 16.12.2019.             

Athugasemd: Frá barnsaldri hef ég lesið myndasögur Moggans og annarra fjölmiðla. Barna á milli voru þær stundum kallaðar skrípó en orðið heyrist varla í dag. Stundum eru þær oft bráðfyndnar sem og myndaskrýtlurnar (heyrist varla lengur). Hermann kom ekki vel út í dag. Berum saman tilvitnuðu orðin og tillöguna hér að neðan.

Aukafrumlagið „það“ er oftast óþarft en er engu að síður hrottalega ofnotað svo stíll stórskaðast í mörgum fréttum fjölmiðla og víðar.

Afar mikilvægt er að vanda orðaval. Myndasögurnar og grínmyndirnar eru hreinlega ekkert grín. Þær hafa uppeldislegt gildi fyrir fólk á öllum aldri.

Tillaga: Hnappinn vantaði svo ég klippti gatið í burtu.

6.

„Högg kom á kerfið þegar tengi­virki datt út.“

Frétt á mbl.is.              

Athugasemd: Í fréttinni er verið að tala um raforkukerfið fyrir norðan og að „högg“ hafi komið á það. Ég veit hvað högg er en skil ekki orðið í þessu samhengi. Skil ekki heldur hvað gerist þegar „tengivirki datt út“.

Þetta er ábyggilega orðalag sem aðeins innvígðir skilja en við hin, blaðamenn meðtaldir, höldum að við skiljum orðalagið því orðin eru kunnugleg og þar að auki er svo algengt að svona sé tekið til orða.

Einna helst held ég að tröll hafi komist í rafmagnslínurnar og veitt því högg með slæmum afleiðingum. Mér hefur þó verið sagt að tröll séu ekki til en er samt ekki alveg viss. Af hverju skyldu tröll ekki vera til rétt eins og jólasveinar, huldufólk, álfar og sjóræningjar?

Tillaga: Engin tillaga.

Bætti við sig 1,2% atkvæða en fékk 56% þingsæta

Íhaldsflokkurinn í Bretlandi bætti aðeins við sig 1,2% atkvæða í þingkosningunum í gær en fékk engu að síðu 56% þingsæta. Hins vegar tapaði Verkamannaflokkurinn miklu, 7,8%, missti 59 þingsæti.

Athyglisverðast er þó að kosningaþáttakan var aðeins 67,3%. Þáttakan í Alþingiskosningunum árið 2017 var 81,2% og þótti lítil.

Því miður virðast íslenskir fjölmiðlar ekki gera bresku kosningunum nægileg skil. Hvergi sjást myndrænar niðurstöður þeirra líkt og sjá má á bbc.com.

Grundvallarmunur er á kosningum í Bretlandi og á Íslandi og víðar. Þar er kosið í einmenningskjördæmum og keppikeflið er aðeins að fá meirihluta atkvæða í hverju og einu. Íhaldsflokkurinn fékk 43,6% atkvæða á landinu öllu en engu að síður 364 þingsæti af 650, mikinn meirihluta. Minna en helmingur landsmanna kaus flokkinn en engu að síður er hann sigurvegari.

Einmenningskjördæmin eru þess eðlis að atkvæði þeirra flokka sem fá ekki meirihluta skipta engu máli. Þau gagnast ekki á landsvísu.

Auðvitað má deila um hvort þetta sé sanngjarnt en Bretar vilja ekki breyta fyrirkomulaginu. Mikill meirihluti telur það sanngjarnt. Þó margir haldi því fram að einmenningskjördæmi séu ekki lýðræðisleg þá er það lýðræðisleg ákvörðun að halda kosningafyrirkomulaginu óbreyttu.

Myndin er af BBC og sýnir úrslitin í stórum dráttum.

Niðurstaðan er því sú að Íhaldsmenn munu fara að vilja þjóðarinnar og afgreiða brottför landsins úr Evrópusambandinu. Bresk stjórnmál hafa síðustu þrjú árin hafa verið hræðileg, niðurlægjandi fyrir Breta sem hafa oftsinnis gengið með betlistaf í hendi fyrir hina háu herra í Brussel og grátbeðið um betri samning og frestun á gildistöku.

Nú virðist runnin upp betri tíð í Bretlandi og raunar líka í Evrópusambandinu, því þar er ný forusta að taka við völdum. Ég spái því að á næstu árum munu samband Breta og ESB batna að mun, því hvorugt getur verið án hins, bæði efnahagslega og stjórnmálalega. Mér sýnist að hinn nýi forsætisráðherra geti orðið farsælli en margir telja eða vona.

 

Almenningsrými fyrir almenning, nú blæs upp og jeij gafakortaforrit

Orðlof

Mæddur

Orðið merkir nú niðurdreginn, jafnvel sorgmæddur, þjakaður af sorg, en upprunaleg merking er móður, eiginlega mjög móður. Menn mæddust, urðu móðir, mæddir. […] 

Dæmi eru orðsins í ONP og í OH eru dæmi frá því á 17. öld og fram á miðja 20. öld. Þeir sem komu dreyttir heim úr ferðalagi voru farmóðir. 

Bókin Geymdur og gleymdur orðaforði, Sölvi Sveinsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Nýtt Hlemmtorg verður endurskapað sem almenningsrými fyrir alla aldurshópa með aðgengi fyrir alla.“

Frétt á blaðsíðu 16 í Morgunblaðinu 7.12.2019.              

Athugasemd: Hvað er „almenningsrými“? Og hvað er „almenningsrými fyrir alla aldurshópa“? Að síðustu hvað er „… með aðgengi fyrir alla“.

Þetta er bar þvæla, innihaldslaust og marklaust tal. Ástæðan er einfaldleg sú að það sem er „rými“ fyrir almenning hlýtur að vera fyrir alla aldurshópa því almenningur er allt fólk, ekki bara sumt. Ella stendur þetta „almennings“ og „alla“ ekki undir loforðunum. 

Í fréttinni segir:

Nýtt yfirborðsefni, setaðstaða, leik- og dvalarsvæði ásamt gróðri verða ríkjandi þættir á nýju Hlemmtorgi ásamt vistvænni nálgun á meðhöndlun yfirborðsvatns.

Hvað merkir „ríkjandi þættir“? Ekkert. Þarna fellur höfundurinn enn og aftur í yfirborðslegt orðagjálfur. Hann hefði einfaldlega getað sagt að „… leik- og dvalarsvæði ásamt gróðri verða á nýju Hlemmtorgi …“. En það er ekki eins fínt og upphafið orðalag. Var annars höfundinum uppálagt að „pakka“ tillögunum inn í áferðafallegar umbúðir. Þá vaknar sá grunur að innihaldið sé ekki upp á marga fiska.

Tillaga: Nýtt Hlemmtorg verður endurbyggt fyrir almenning.

2.

„Þar hangir enn skilti með slagorði nasista: Arbeit macht frei (Vinnan gerir yður frjálsa). Í kjölfarið lagði Merkel blómvönd að Svarta veggnum ... “

Frétt á blaðsíðu 23 í Morgunblaðinu 7.12.2019.              

Athugasemd: Hér er orðalagið „í kjölfarið“ ranglega notað, á alls ekki við. Miklu betra að nota atviksorðið eftir. Val orða verður að hæfa tilefninu. Ekki segja eins og maðurinn í heitapottinum sem lenti í miklum þrætum: Rýkur nú moldin hér í pottinum. Orðalag verður að hæfa aðstæðum.

Tillaga: Þar hangir enn skilti með slagorði nasista: Arbeit macht frei (Vinnan gerir yður frjálsa). Á eftir lagði Merkel blómvönd að Svarta veggnum,

3.

„Er farið að blása upp?“

Frétt í Ríkisútvarpinu kl. 08.00, 10.12.2019.             

Athugasemd: Þannig spurði fréttamaðurinn í upphafi fréttanna og veðurfræðingurinn svaraði: „Já, það er farið að blása upp.“

Þetta er skrýtið orðalag. Svo einhæf er orðanotkunin að ekki lengur er notuð sögnin að hvessa á þeim degi sem búist er við því versta veðri sem komið hefur í áraraðir.

Jú, fréttamaðurinn notaði sögnina að hvessa síðar í fréttunum, það má virða honum til betri vegar.

Allir fjölmiðlar eru uppfullir af „vindi“. Þar masar hver um annan þveran um „að það sé farið að blása“ eða „vindur sé að fara að aukast“.

Af hverju eru ekki notuð gömul og gild íslensk orð í stað þess að tala eins og barn um mikinn eða lítinn vind?

Tillaga: Er farið að hvessa?

4.

„Gjafakortin upp úr skúffu og inn í smáforritið YAY.“

Frétt á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 10.12.2019.            

Athugasemd: Ungir menn hanna tölvuforrit sem ábyggilega er afar gott og þarft. Þeir nefna það YAY, ufsilon-a-ufsilon, eða á ensku „jeij“.

Ég veit ekki hvernig á að bera þetta nafn fram, á óþjálli íslensku eða óviðeigandi ensku. Forritið er hins vegar ætlað fyrir Íslendinga og hvers vegna ber það ekki þjált íslenskt nafn? Svarið er einfalt, íslenskunni hnignar vegna þess að unga fólkinu finnst hún ekki nógu góð.

Af hverju mega gjafakort ekki heita gjafakort eða álíka

Tillaga: Gjafakortin upp úr skúffu og inn í smáforrit.

5.

„Hlaut þrjá­tíu og þre­fald­an lífstíðardóm.“

Frétt á mbl.is.            

Athugasemd: Þetta er nú frekar klúðurslegt orðalag þó ekki sé það beinlínis rangt. Þó blaðamaðurinn hafi verið stoltur yfir fréttinni sinni hefðu aðrir reynt að umorða fyrirsögnina því hún stingur í augu.

Á vef BBC segir í fyrirsögn:

Serial rapist Joseph McCann given 33 life sentences.

Þarna er þetta sagt á einfaldri og skiljanlegri ensku. Þá ætti að vera auðvelt að skýra þetta út á íslensku eins og hér er gerð tillaga um. Tók bara fjórar sekúndur.

Tillaga: Hlaut þrjátíu og þrjá lífstíðardóma.

Munnsvæði brotaþola ekki fórnarlambs og hafnarmál í halloka

Orðlof

Markmið 

Hættum að reyna að „framfylgja markmiðum“. Það er ekki hægt. 

Maður getur framfylgt ákvörðunum, áformum, áætlunum og þvíumlíku – en markmiðin eru það sem stefnt er að. 

Maður setur sér markmið og framfylgir síðan áformunum um að ná markmiðinu. 

Eitt enn: ekki reyna að „ná fram“ markmiði! 

Málið á blaðsíðu 65 í Morgunblaðinu 5. desember 2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Maðurinn var ákærður fyrir að hafa þann 9. júlí 2017 á Selfossi fellt brotaþolann í jörðina þar sem hann hélt honum niðri, þrýsti hné sínu að munnsvæði fórnarlambsins.“

Frétt á visir.is.              

Athugasemd: Löggufréttir fjölmiðla eru stundum skemmtiefni margra sem nenna að lesa þær. Við hin reynum þó að brosa í gegnum tárin.

Hef ekki áður heyrt um „munnsvæði“ fórnarlamba. Latneska orðið er „regio oralis“ segir á málið.is. Það skýrir nú allt ...

Ég held að sumar löggufréttir séu of ítarlegar. Þarna er til dæmis getið um dagsetningu. Sá sem varð fyrir árásinni nefnist fyrst „brotaþoli“, mikilfenglegt orð sem rekur ættir sínar í lögfræðibækur. Sem kunnugt er mega lögfræðimenntaðir ekki tala alþýðlegt mál, eitthvað verður að skilja tíuþúsundkallanna frá þúsundköllunum. 

„Brotaþoli“ í fréttinni verður skýringalaust að „fórnarlambi“ með munnsvæði. Líklega frekar einkenni þess síðarnefnda en hins.

Svo koma fyrir orð eins og jörð og hné. Allt er þetta ofgnótt upplýsinga þegar hægt hefði verið að segja frá þessu öllu með sjö orðum, sjá tillöguna.

Svo segir í fréttinni:

Þar hafi hinn ákærði verið að verki og tjáð sér að hann ætlaði að berja brotaþola fyrir að hafa stungið undan manni. Því næst hafi ákærði slegið brotaþola niður.

Er þetta ekki fyndið? Hann sló manninn niður fyrir að hafa kokkálað hann eða einhvern annan. 

Hugsið ykkur hvað gæti gerst ef blaðamenn hættu að láta löggu og lögfræðinga mata sig og færu að skrifa á alþýðlegri íslensku um öll þessi félagslegu vandamál. Skyldum vér dauðlegir skilja?

Tillaga: Maðurinn var ákærður fyrir að slasa annan.

2.

„Ræktunin fer fram í hátæknigróðurhúsi í Fellabæ, alls á um tvö þúsund fermetrum.“

Frétt á blaðsíðu 20 í Morgunblaðinu 5.12.2019.            

Athugasemd: Nú „fer allt fram“, allt er „um að ræða“ og allt er „til staðar“ úti í bæ eða úti á landi. Svona orðalag er alls ekki rangt en mjög ofnotað í öllum fjölmiðlum. Í mörgum tilvikum er hægt að einfalda málið og nota sögnina að vera.

Í fréttinni segir:

Ragnar Atli segir að um hágæðaframleiðslu sé að ræða …

Líklega á blaðamaðurinn við þetta:

Ragnar Atli segir að fyrirtækið framleiði hágæðavöru …

Einfalt mál er alltaf best nema þegar skrifarinn er stórskáld og þá er einfalt má best.

Tillaga: Plantan er ræktuð í tvö þúsund fermetra hátæknigróðurhúsi í Fellabæ.

3.

„Hafnamálin hafa óneitanlega farið halloka.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 5.12.2019.                

Athugasemd: Getur málaflokkur farið halloka. Orðið merkir að tapa, bíða lægri hlut. Má vera að þetta sé ekki rangt, frekar svona kjánalegt. 

Á málið.is segir:

Halloka, fara halloka, bíða lægri hlut, af hallur og ok og líkingin tekin af ækisdrætti dráttardýra.

Líklega hefði mátt finna betra orð en þetta til að lýsa því að umfang og starf að hafnarmálum hafi dregist saman.

Munum að halloki er eintöluorð, ekki til í fleirtölu.

Tillaga: Minni áhersla á hafnarmál en áður.

4.

„Vitni sáu manninn einnig henda hjólinu og poka, sem reyndist innihalda skammbyssu, í nærliggjandi á.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 5.12.2019.                

Athugasemd: Hvað var í pokanum? Í honum var skammbyssa. Af hverju er ekki það sagt í stað þess að pokinn innihaldi.

Stundum freistast ég til að skrifa of langar málsgreinar í stað þess að beit punkti og hafa þær stuttar. Stundum getur þó verið nauðsynlegt að hafa málsgrein langa en þá verða einstakir liðir innan hennar að tengjast, eiga eitthvað sameiginlegt. Oftar en ekki er betra að stytta málsgrein sem gerir hana skýrari og setningar á eftir verða markvissari. Allt þetta veltur á þeim stíl sem skrifarinn vill tileinka sér og sýna. Sundurleysi í stíl bitnar á lesandanum. Stílleysi er einkenni margra blaðamanna, alls ekki allra.

Tillaga: Einnig sáu vitni manninn henda hjólinu og poka í nærliggjandi á. Í pokanum var skammbyssa.

Það var ekki sett Sophiu í skanna og það singallaði einhvernveginn

Orðlof

Óþarfa lýsingarorðaflaumur

Oft eru sagðar fréttir af ófærð og tilgreint að mikil ófærð sé hér og þar. Hér finnst mér orðið mikil óþarfi. Ef ófærð er stundum mikil er hún þá ekki stundum lítil? Ef það er ófærð er þá ekki nánast ófært? Þarf að segja mikil eða lítil? 

Það væri hægt að segja þæfingur, þung færð, erfið færð. En ófærð er ófærð og það þarf ekkert að styrkja það með aukaorðum. 

Á sama hátt er stundum talað um mannfjölda og sagt mikill mannfjöldi. Er ekki mannfjöldi frekar margir menn? Fjöldi manna. Fjöldi manna safnaðist saman hér eða þar – óþarfi að segja mikill fjöldi… 

Við gengisfellum stundum góð og gild nafnorð sem eru mjög lýsandi með óþarfa lýsingarorðaflaumi.

Molar Eiðs Guðnasonar, bréf frá „JT“

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Bill Gates vill temja orku sólarinnar og bjarga jörðinni okkar.“

Fyrirsögn á dv.is.              

Athugasemd: Líklega á blaðamaðurinn við að ætlun sé að virkja orku sólarinnar, nýta hana. Það kemur berlega fram í fréttinni. 

Tillaga: Bill Gates vill virkja orku sólarinnar og bjarga jörðinni okkar.

2.

„Það var ekki sett Sophiu í skanna né tekið sýni úr henni …“

Frétt á dv.is.              

Athugasemd: Málgreinin bendir til þess að blaðamaðurinn sé átta ára og óvanur skrifum.

Önnur skýring á orðalaginu er vandfundin.

Tillaga: Sophia var ekki sett í skanna né tekið sýni úr henni …

3.

„Guðný María segir að gluggaopin séu allt of þröng til að hægt sé að henda hlutum út um gluggana, en meðal eiga Ítalans var skrifborð.“

Frétt á dv.is.              

Athugasemd: Eigur eru það sem er eign, einhver á til dæmis skrifborð. Yfirleitt er orðið notað í fleirtölu og svo ætti það að vera í ofangreindri tilvitnun. Þar er orðið þó í röngu falli, ætti að vera eigna. 

Tillaga: Guðný María segir að gluggaopin séu allt of þröng til að hægt sé að henda hlutum út um þau, en meðal eigna Ítalans var skrifborð.

4.

„Maðurinn er grunaður um að hafa ekið fullur og vímaður og var stungið í steininn.“

Frétt á ruv.is.               

Athugasemd: Gott hjá fréttamanni Ríkisútvarpsins. Hann segir hlutina eins og þeir eru, ekkert hjáorðavændi hér. Aðdáendur löggumáls hefðu sagt að maðurinn „hafi ekið undir áhrifum áfengis og vímuefna og verið vistaður í fangageymslu“.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Það singallaði einhvernveginn að málið væri mikilvægt og ég man ekki eftir að hafa séð þau rífast mikið,“ segir Atli.“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Verkefni blaðamanns er öðrum þræði að koma hugsun viðmælandans á skiljanlegt mál en ekki að útbreiða rugl. Hann á að skrifa fyrir lesendur.

Ómögulegt er að vita hvað átt er við með orðskrípinu „singallaði“. Vera má að þarna hafi runnið saman sögnin að sinna og nafnorðið súkkulaði en málsgreinin er engu skiljanlegri fyrir vikið. 

Þekkt er orðalagið að galla sig, það er að fara í galla, til dæmis kuldagalla, pollagalla eða álíka en málsgreinin verður ekki heldur skiljanlegri fyrir vikið.

Enska orðið „singalong“ er til en dugar ekki hér til skilnings. Eftir er að skoða aðrar „útlenskur“ en það bíður betri tíma. Alltof oft sjást svona furðuskrif á Vísi. Þau eru eflaust merki um eitthvað sem fólk utan ritstjórnarinnar skilur ekki.

Rita á einhvern veginn, ekki einhvernveginn.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

 Að því er fram kemur á vef Guardian undirbýr nefndin nú að ljúka þeim hluta rannsóknarinnar sem snýr að því að finna út allar staðreyndir málsins.“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Hér má segja að blaðamaður sjóði ólystilegan orðagraut. Viljandi reynir blaðamaðurinn að flækja frásögnina í orðavaðli sem bendir til þess að hann ráði ekkert við skrif sín.

Hvað er eftir þegar búið er „að finna út allar staðreyndir“? Væntanlega er þá rannsókninni lokið. Búast má við að þegar rannsókn sé lokið liggi staðreyndir ljósar fyrir. Það segir sig sjálft.

Margt þyrfti að bæta í fréttinni. Orðalagi er óboðlegt og fljótfærnislegt.

Tillaga: Samkvæmt vef Guardian stefnir nefndin að því að ljúka rannsókninni.

Fyrsti, annar og þriðji veðréttur í jólunum

Er ekki ritað: Hús mitt á að vera bænahús fyrir allar þjóðir? En þið hafið gert það að ræningjabæli.

Í lok ágúst síðastliðinn heyrðust fyrstu jólalögin í leiknum auglýsingum í hljóðvörpum. Elskulegir tónleikahaldarar tóku til að kynna jólatónleika í desember, þremur mánuðum síðar. Markvisst fjölgaði auglýsingunum og sífellt fleiri jólastef hafa glumið í eyrum hlustenda, í september, október og nóvember. Allir vilja redda jólaskapinu og ráð er ekki ráð nema það sé tímalega gangsett.

Kaupsýslumenn, braskarar og kaupahéðnar hafa öðlast fyrsta, annan og þriðja veðrétt í jólunum og vera kann að þeir hafi þegar leyst þau til sín ásamt nauðsynlegum fylgihlutum, til dæmis jólasöngvum. Með valdi hafa himnafeðgarnir hafa verið fjarlægðir og í þeirra stað kemur jólasveinninn, einn eða fleiri eftir hentugleikum, og þeir eru sagðir einstaklega gjafmildir, gefa það sem aðrir kaupa. Í nóvember raular rám röddin í oraauglýsingunni heimsumból og mun ábyggilega gera það fram yfir áramót því hin sanna jólagleði fylgir niðursoðnum grænum baunum.

Við sauðsvartur almúginn hrífumst með auglýsingunum. Jólaskapið er eins og marglit birta sem fellur á okkur í september vegna þess að nágranninn er búinn að setja jólaljósin á svalirnar sínar. Ó, hversu gaman er að vera með. Láta hrífast og segja að þetta sé nú allt gert fyrir barnið sem býr innra með okkur eða hin börnin sem vita ekki hvaðan á sig stendur veðrið.

Enginn er góður nema gjafir fylgi. Auglýsingarnar lofa okkur einstöku fjöri, gleði og skemmtun gegn lítilsháttar gjaldi því það er svo gaman að gefa. Við kaupum til að gefa.

Á miðtorgi lífsins stendur kötturinn stóri og svarti sem minnir vegfarendur á að sá sem ekki kaupir ný föt fyrir jólin verði hreinlega étinn. Þó sá armi lækjartorgsköttur sé úr járngrind en ekki af holdi og blóði sér enginn í gegnum hann. Valkvæð sjón er góð, valkvæður skilningur. Nei, hvaða vitleysa, verslunin á ekki jólin. Það er eftirspurn okkar sem rekur á eftir versluninni, nauðugri viljugri.

Skammdegið er svart og ef ekki væri fyrir heilaga þrenningu verslunarinnar væri engin týra í lífi okkar. Litlu jólin heita nú „blakkfrædei“, „singlesdei“ og endast í marga, marga daga eins og vikulangir þorláksmessutónleikar. Ef ekki væri fyrir heila þrenningu væri skammdegið enn svartar þó stutt sé í aðventuna og fyrsta jólasveininn.

Æ, ekki fara nú, að minnast á boðskap jólanna. Hvað kemur hann málinu við?

Skyldi maðurinn sem mælti orðin hér í upphafi taka jafnhraustlega til orða væri hann uppi í dag? Varla. Hann væri úthrópaður á samfélagsmiðlunum, kallaður gleðispillir af góða fólkinu sem skrifar í athugasemdadálka fjölmiðlanna og heilög þrenning verslunarinnar myndi hóta honum kreditkortamissi, yfirdráttarlækkun og vaxtahækkun. Verra gæti það nú ekki verið. Þó má ímynda sér að vinsamleg hjálparsamtök myndu gauka að honum húsaskjóli, nál og sprautu svo hann gæti nú róað sig. Tækist það ekki eru til hámenntaðir fagaðilar sem vinna gegn ranghugmyndum sem einstaklingur getur þróað með sér.

Jæja, nú er nóg komið af skrifum. Ég þarf að hlaupa út í pósthús, ryksuguróbótinn sem ég keypti frá Kína er kominn, gasalega mikið jólapiparkökuhúsfjör er í íkeu. Húsgagnafössarinn býður borðstofustóla á tilboðsverði sem er aðeins hærra en í síðustu viku. Hundraðtommusjónvarpið er á álíka díl.

Nei, maðurinn misskildi allt. Þetta er ekki ræningjabæli, að minnsta kosti ekki þegar kaupin ganga svona vel. Jólagjafamarkaðurinn er upphaf og endir tilverunnar. Allt annað er aukaatriði. 

 

 

 

Tennur sem hringja bjöllum og manndráp á manni

Orðlof

Til hliðar

Það er eiginlega enginn maður með mönnum lengur nema að hann hafi „stigið til hliðar“. Menn er löngu steinhættir að draga sig í hlé, víkja sæti, fara í leyfi, láta staðar numið eða hreinlega bara hætta. Það stíga allir til hliðar. Menn stíga hvorki upp né niður, bara til hliðar. Sem minnir mig óþægilega mikið á dansnámskeiðin sem ég var látinn sækja í skólanum sem barn og gera án afláts „hliðar saman hliðar“. Það átti illa við mig. 

En hversu lengi eru menn „til hliðar“? Sigmundur Davíð Gunnlaugsson steig á sínum tíma til hliðar sem forsætisráðherra. Hann hefur ekki tekið aftur við því embætti – alltént ekki ennþá – og þýðir það að hann sé áfram „til hliðar“ enda þótt hann sitji sem fyrr á Alþingi og hafi hlotið til þess brautargengi og nýtt umboð í síðustu kosningum? 

Morgunblaðið, Pistill, Orri Páll Ormarsson, 3.11.2019, blaðsíða 2.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Það að skara fram úr á heimsvísu krefst mikils meira en þess að hafa framúrskarandi hæfileika …“

Bakvörður á blaðsíðu 25 í Morgunblaðinu 22.11.2019.               

Athugasemd: Það að standa upp frá skrifborðinu. Það að horfa út um gluggann. Það að borða matinn sinn. Þetta er nú meiri stílleysan, flatneskja, líflaust mál.

Hverjum datt í hug að byrja setningu á „það að“? Ótrúlega margir blaðamenn gera þetta og það er ekki til eftirbreytni. Það er svokallað aukafrumlag sem mörgum er meinilla við enda hefur það enga sjálfstæða merkingu og þess vegna kallað leppur. Sjá hér.   

Tillaga: Meira þarf til en framúrskarandi hæfileika til að skara fram úr á heimsvísu … 

2.

„Einn örfárra opinberlegra samkynhneigðra aflraunamanna á Íslandi.“

Frétt í íþróttafréttum í Ríkissjónvarpinu 24.11.2019 kl. 19:30.               

Athugasemd: Þetta er nú meiri flækjan. Líklega er hún samin með það í huga að ekki eigi að einfalda hlutina þegar auðveldlega megi flækja þá.

Betra er hins vegar að staldra aðeins við, hugsa sig um og skrifa svo. Jafnvel leita aðstoðar. Er ekki annars málfarsráðunautur starfandi hjá Ríkisútvarpinu? 

Tillaga: Einn örfárra aflraunamanna á Íslandi sem eru opinberlega samkynhneigðir.

3.

„Kennslanefnd norsku rannsóknarlögreglunnar Kripos tókst loks nú fyrir helgina að fá úr því skorið hver kvenmannslík í Ecco-skóm númer 39, sem fannst í sjónum við Kalvøya í Lillesand 29. janúar 2008, hefði verið í lifanda lífi.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Fréttin er hörmulega illa skrifuð og ótrúlegt að hún hafi verið birt. Ofangreind tilvitnun er sýnu verst og er fengin af forsíðu mbl.is en hún er ekki í sjálfri fréttinni. Málgreinin er þvæla.

Næst versta málsgreinin er þessi:

Kennsla­nefnd Kripos hafði ekki úr miklu að moða eft­ir að illa farið kven­manns­lík fannst í sjón­um við Kvaløya í Lillesand í Suður-Nor­egi í janú­ar 2008, kon­an hafði verið 166 senti­metra há, skol­hærð og klædd Ecco-skóm núm­er 39 sem var vegna ástands líks­ins eina hæfa mynd­efnið þegar lög­regla leitaði til al­menn­ings í fe­brú­ar 2008. Slóðin kólnaði hratt en á föstu­dag­inn, tæp­um tólf árum eft­ir fund­inn, varð loks ljóst hver kon­an í Ecco-skón­um var.

Málsgreinin er þvæla. Halda mætti að hún hafi verið þýdd með Google-Translate svo slæmt er málfarið. Málsgreinin er líka alltof löng og þá er punktur til hjálpræðis.

Miklar málalengingar eru í fréttinni og skrýtið orðfæri.

Eftirfarandi málsgrein er slæm og eiginlega ósæmileg:

Tæp­um tólf árum eft­ir að kon­an fannst á floti við Kal­vøya hringdu tenn­ur henn­ar bjöll­um í gagna­grunni sænskr­ar tann­lækna­stofu.

Tennur sem hringja bjöllum ... Er blaðamanninum sjálfrátt?  

Fréttin er afskaplega rýr, ekkert er minnst á hvernig kona hafi látist en tönglast á Ecco-skóm.

Tillaga: Kennslanefnd norsku rannsóknarlögreglunnar Kripos tókst loks að fá upplýst hver konan er sem fannst látin í sjónum við Lillesand fyrir tólf árum. 

4.

„Heima­menn áttu eft­ir að næla í jafn­tefli með marki seint í leikn­um en ungu leik­menn United gerðu eitt­hvað sem ekki hef­ur gerst í efstu deild á Englandi í rúma tvo ára­tugi.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Leikmenn gerðu ekki „eitthvað“. Miklu frekar það eða nokkuð sem ekki hefur gerst lengi.

Málsgreinin er of löng og sundurlaus. Punktur hefði verið við hæfi til að skilja á milli og til að leggja áherslu á hvort tveggja, jafnteflið og afrek ungu leikmannanna.

Í gegnum skrifin skín aðdáun blaðamannsins á Manchester liðinu. Ekkert er sagt hversu vel Sheffield stendur sig, engar álíka upphafnar fréttir eru um liðið í Mogganum. Er það samt í sjötta sæti deildarinnar en stjörnurnar í Manchester eru í því níunda. Þetta kallast hlutdrægni sem ekki myndi líðast annars staðar en í íþróttafréttum.

Tillaga: Heima­menn nældu í jafn­tefli með marki seint í leikn­um. Ungu leik­menn United gerðu nokkuð sem ekki hef­ur gerst í efstu deild á Englandi í rúma tvo ára­tugi.

5.

„Tvítugum karlmanni, sem grunaður er um tilraun til manndráps á kærustu sinni …“

Frétt á ruv.is.                

Athugasemd: Nafnorðavæðingin hefur þær afleiðingar að nú er skrifað á þennan veg. Morðtilraun er „tilraun til manndráps á konunni“. Má vera að sumum þyki þetta mildara orðalag en að reyna að drepa eða myrða annan. Flóknara orðalag virðist núorðið vinsælla en einfalt. Að minnsta kosti hjá þeim sem skrif, ekki lesendum.

Tillaga: Tvítugum karlmanni, sem grunaður er um að reyna að myrða kærustu sína …

Askja opnar Honda, varðandi það hvernig og burning questions

Orðlof

Ágirndin

Ef blaðamaður segði sem svo: Ég fíla mig ekki afstressaðan eftir pásuna, mundi félagsfræðingur svara að bragði: Skammtímavirkni er ferli, sem felur í sér óhæfni til að verjast leiða.

Einhvern tíma í fyrndinni var göngumaður orðinn of þreyttur til að njóta hvíldar og stundi: Sá verður tvisvar feginn, sem á steininn sezt.

Nútímaspakmæli eru farin að birtast í blöðum. Eitt er svona: „Betri er lakkrísborði í vasanum en konfektkassi uppi í tré.“ …

Einhver hagyrðingur hefur þó ekki verið ánægður. Hann hafði ekki kynnst veiðiskógum. Svo hann orti:

Margur ágirnist meira en þarf.
Maður einn fór að elta skarf,
hafði fengið fjóra,
Elti þann fimmta - en í því hvarf
ofan fyrir bjargið stóra.

Þarna kom lífsspekin um ofurkapp ágirndarinnar til skila í dæmisögu úr raunveruleikanum. …

Hver hefur til síns ágætis nokkuð í orðavali á hverjum tíma: „Ég er með dellu fyrir Íslandi“, sagði kunnur skemmtilistamaður. Hann var að tjá ættjarðarást sína í útvarpsviðtali.

Annar skemmtimaður orðaði það svona á öldinni sem leið:

Móðurjörð, hvar maður fæðist,
Mun hún ekki flestum kær ...

Orðaleppar, Oddný Guðmundsdóttir, blaðsíða 36.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Frakkar mæta til leiks sem ríkjandi heimsmeistarar.“

Frétt kl. 19:20 í íþróttaþætti Ríkissjónvarpsins 19.11.2019.               

Athugasemd: Sá sem er „ríkjandi heimsmeistari“ er einfaldlega heimsmeistari. Lýsingarorðið „ríkjandi“ bætir engu við. Þvert á móti er þetta kjánaleg viðbót, málalenging.

Fréttin fjallar um heimsmeistaramótið í handbolta kvenna. Öll lið sem taka þátt „mæta til leiks“. Þarf að taka það fram? Nei, auðvitað ekki. Þetta er önnur tilgangslaus málalenging. 

Þegar hér er komið sögu er fátt eftir af ofangreindri tilvitnun, annað en sú staðreynd að að franska landsliðið tekur þátt. 

Frakkar geta ekki annað en tekið þátt í heimsmeistaramótinu sem heimsmeistarar. Hversu heimskuleg er þá ekki ofangreind tilvitnun?

Tillaga: Frakkar mæta.

2.

„Emergency - Pull the brake now.“

Kynningarspjald hjá áhorfendum í Kastljósþætti um loftslagsmál 19.11.2019.               

Athugasemd: Endalok íslenskunnar sem lifandi tungumáls felst í örsmáum skrefum. Af hverju getur ungt fólk sem hefur knýjandi boðskap í loftslagsmálum ekki tjáð sig á íslensku? Er miklu flottara að nota ensku? Verða áhrifin meiri en ef orðin eru á íslensku? Eða er þetta bara hugsunarleysi eða jafnvel heimska?

Tillaga: Neyðarástand - stígum strax á bremsurnar.

3.

„Taktu þetta með á koddann þinn í kvöld.“

Fyrirsögn á grein í dálknum Skoðun á visir.is.               

Athugasemd: Veit ekki alveg hvað þetta orðalag merkir. Má vera að höfundurinn leggi  til að lesandinn hugsi um efni greinarinnar, að minnsta kosti lokaorðin, þegar hann leggst til svefns að kvöldi dags. Þar segir hann:

Áætlað er að um 220 milljónir barna alist upp ein, hafi misst foreldra sína eða eigi á hættu að missa þá. Þetta er eitt af hverjum tíu börnum í heiminum. Tökum það með okkur á koddann á upphituðum heimilum okkar í kvöld.

Greinin er efnislega áhugaverð en að ósekju hefði höfundurinn þurft að lesa hana betur yfir fyrir birtingu og jafnvel fá einhvern annan til hjálpar. Hann segir til dæmis:

Börnin eru komin í skóla og farin að eignast vini þegar þær er skyndilega rifnar upp með rótum og vísað á brott út í óvissuna. 

Má vera að þarna vísi persónufornafnið í kvk þær til fjölskyldna í málsgreininni á undan. Lesandinn áttar sig ekki á því vegna þess að hann var að lesa um börnin og býst við að persónufornafnið sé í hvorugkyni.

Tillaga: Hugsun um þetta þegar við leggjumst til svefns í kvöld.

4.

„Elísabet II Bretlandsdrottning hefur samþykkt ósk Andrésar prins um að hann hætti að sinna opinberum skyldum sínum fyrir konungsfjölskylduna um ófyrirsjáanlega framtíð.“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Er hér rétt farið með að prinsinn ætli sér ekki að sinna verkefnum sínum um alla framtíð?

Heimild fréttarinnar er vefur BBC og þar segir:

Prince Andrew, 59, said he had asked the Queen for permission to withdraw for the "foreseeable future“.

„Foreseeable“ merkir það sem er fyrirsjáanlegt:

Able to be foreseen or predicted.

Breytist ekkert mun prinsinn ekki sinna opinberum skyldum sínum um nánustu framtíð.

„Unforeseeable“ merkir þá hið gagnstæða, það sem er ófyrirsjáanlegt.

Hvað er ófyrirsjáanleg framtíð? Á málið.is segir:

Ófyrirsjáanlegur; lýsingarorð: sem ekki er hægt að sjá fyrir
ófyrirsjáanlegar tafir urðu á öllu flugi í gær

Ófyrirsjáanleg framtíð er þá um alla framtíð, það er að öllu óbreyttu. Engu að síður lætur blaðamaðurinn sem svo að „foreseeable future“ sé „ófyrirsjáanleg framtíð“ en það er bara rangt vegna þess að þetta virðist vera hlé á störfum, ekki að maðurinn sé hreinlega hættur öllu þessu vafstri sem felst í því að vera prins.

Tillaga: Elísabet II Bretlandsdrottning hefur samþykkt ósk Andrésar prins að hann dragi sig í hlé konunglegum skyldum í nánustu framtíð.

5.

„Askja opnar Honda á Fosshálsi 1.“

Fyrirsögn í opnuauglýsingu á blaðsíðu sex og sjö í Morgunblaðinu 21.11.2019.              

Athugasemd: Askja er fyrirtæki sem flytur inn bíla. Það opnar ekki neitt, getur það ekki. Hús eða fyrirtæki opna ekkert, fólk gerir það.

Fyrirtækið á að opna bíl af tegundinni Honda, framdyr, afturdyr, bakhlera, glugga eða þaklúgu. Fyrirtæki opnar bíl. Þetta gengur ekki upp.

Askja er stórt og virðulegt fyrirtæki og auglýsingar og allt kynningarefni á því að vera á vandaðri íslensku. Annað er því ekki samboðið.

Tillaga: Askja fagnar komu Honda á Fosshálsi 1.

6.

„Völlurinn er mjög slæmur varðandi það hvernig hann er byggður upp, enda einn sá elsti sem alþjóðlegur fótbolti er spilaður á.“

Frétt á blaðsíðu 55 í Morgunblaðinu 21.11.2019.              

Athugasemd: Þetta er ekki góð málsgrein, illa orðuð. „Varðandi það hvernig …“ er afar klúðursleg orðalag. Ekki fer vel á því að tala um ólíka hluti í sömu málsgreininni. Betra er að skilja á milli og nota punkt.

Þó svo að ofangreint sé haft eftir viðmælanda blaðamannsins ber honum að lagfæra orðalagið. Viðmælendur tala stundum óvarlega og myndu örugglega endurskoða orðalag sitt fengju þeir umhugsunarfrest.

Í fréttinni segir:

Tæknin er þannig í dag að maður getur haldið fótboltaleiki hvar sem er og hvenær sem er …

Þarna hefði blaðamaðurinn átt að lagfæra ummælin, til dæmis svona:

Tæknin er þannig að nú er hægt að spila fótbolta hvar og hvenær sem er …

Viðtalið er áhugavert en blaðamaðurinn hefði mátt lesa það yfir fyrir birtingu eða fá einhvern annan til þess.

Tillaga: Völlurinn er mjög slæmur, illa uppbyggður. Hann einn sá elsti sem nýttur er fyrir alþjóðlegan fótbolta.

7.

„Pétur Jóhann var gestur Egils Ploder í Burning Questions hjá Áttan Miðlar.“

Frétt á blaðsíðu 55 í Morgunblaðinu 21.11.2019.              

Athugasemd: Áttan miðlar er „afþreyingarstöð á samfélagsmiðlunum“ eins og segir á Facebook síðu miðlanna. 

Líklega er svo komið að ungt fólk skilur ensku orðin „burning questions“ miklu betur en hallærislega íslensku. Svona er nú komið að virðingin fyrir henni þverr stöðugt.

Tillaga: Pétur Jóhann var gestur Egils Ploder í knýjandi spurningar hjá Áttan miðlar.

8.

„Virðingaleysi, rangt og óþakklátur.“

Frétt dv.is.              

Athugasemd: Er ekki nóg komið? Þetta er ekki rangt en afar sjaldgæft. 

Hallgrímur Pétursson orti:

Upp á heimsins óþakklæti
er hér dæmi ljóst til sanns.
Margan læknaði son Guðs sæti
sjúkan meðal almúgans.

Nú er spurningin þessi: Gerði blaðamaðurinn þetta af ráðnum hug eða bjó hann til orðið?

Tillaga: Virðingaleysi, rangt og vanþakklátur.

Barion, frelsissvipta og stíga niður úr stjórn

Orðlof

Í því liggur galdurinn

Mér finnst miður þegar orðasambönd úr erlendu máli eru tekin upp nánast hrá og klædd íslenskum búningi, t.d. hið enska „see the light at the end of the tunnel“. Í beinni þýðingu á íslensku ætti myndin að vera að sjá ljósið fyrir enda ganganna en myndmálið er naumast gagnsætt í íslensku. Annað þessu líkt er orðasambandið „we are talking about“ en nú er mörgum tamt að segja að „við séum að tala um“.

Jón víkur aftur tali sínu að grunnskólum, þar sem undirstaðan undir líf og starf fólks er jafnan lögð. Slakur lesskilningur drengja 10. bekkjar er mörgum áhyggjuefni og telur Jón það geta tengst því að kennarastarfið hefur löngum verið lágt metið í samfélaginu.

„En hver sem er ástæða slaks lesskilnings verður að teljast brýnt að bregðast við og það er ánægjulegt að sjá að slíkt hafa þar til bær yfirvöld og samtök kennara gert. Fyrst og síðast þurfum við að fá ungt fólk til þess að lesa góðar bækur, skrifaðar á blæbrigðaríku og góðu máli. Í því liggur galdurinn.

Morgunblaðið 18.11.2019, blaðsíða 6, viðtal við Jón G. Friðjónsson sem hlaut verðlaun Jónasar Hallgrímssonar á degi íslenskrar tungu.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Leik­vang­ur­inn er staðsett­ur í höfuðborg Dan­merk­ur, Kaup­manna­höfn, og tek­ur um 28 þúsund manns í sæti.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Í fréttinni er fjallað um heimaleik landsliðs karla í fótbolta í mars á næsta ári. Vegna aðstæðna að vetrarlagi í Reykjavík er hugsanlegt að leikurinn verði færður til Kaupmannahafnar. 

Tilvitnunin hljómar eins og misheppnað grín. Þarf að taka það fram að Kaupmannahöfn sé höfuðborg Danmerkur? Eða er þetta þýðing úr erlendu máli?

Óþarfi er að segja að leikvangurinn sé „staðsettur“ í Kaupmannahöfn? Hann er þar. 

Tillaga: Leikvangurinn er í Kaupmannahöfn og tekur um 28 þúsund manns í sæti.

2.

„Í um­ræddu hús­næðinu var Ari­on banki áður til húsa og þannig er nafn staðar­ins til­komið.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Maður nokkur kaupir hús þar sem áður var útibú Arion banka. Hann ætlar að opna sport- og veitingastað. Honum finnst það viðeigandi og fyndið að kalla staðinn Barion, bætir bókstafnum b fyrir framan bankaheitið. Úr verður merkingarleysa, bull. 

Ekki virðist flögra að honum að kalla hinn nýja stað íslensku nafni, skemmtilegra er að búa til ónefni. Ha, ha, ha ... óskaplega fyndið nafn.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Einnig taldi dómurinn sannað með framburði vitna og gögnum um staðfestingar símtækja að hinn ákærði hefði síðar sama dag frelsissvift brotaþola …“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Orðalag lögmanna er aðalstofnanamál þjóðarinnar, þeir mynda „nafnorðasagnir“ eins og  að „frelsissvipta“ þegar við dauðlegir höldum að segja megi að maður hafi svipt annan frelsi, haldið honum föngnum, rænt honum eða eitthvað álíka.

Löggan vill líkjast lögmönnum, saksóknurum og dómurum og talar blending af þessu til að halda uppi greinilegum skilum á milli hennar og alþýðunnar.

Blaðamenn kikna í hnjáliðum og roðna af aðdáun þegar þeir lesa dóma og lögguskýrslur og skrifa svo sjálfir hástemmt nafnorðavætt mál sem þeir dást að en við, þessir dauðlegu skiljum lítt. 

Blaðamaðurinn þarf að læra á stafsetningaforritið í tölvunni - og nota það. 

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Mikael fékk tvö þung högg í leiknum og þurfti að fara af velli í seinni hálfleik vegna meiðsla, en hann lagði upp fyrsta markið á Birki.“

Frétt á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 18.11.2019.                 

Athugasemd: Í fótbolta er orðalagið að leggja upp notað þegar leikmaður sendir boltann á samherja sinn sem síðan skorar, yfirleitt eftir eina eða tvær snertingar. Í ofangreindri tilvitnun um landsleikinn við Moldavíu er ofmælt að Mikael hafi lagt upp mark því eftir að Birkir fékk boltann þurfti hann að leika á tvo eða þrjá andstæðinga, nota til þess margar snertingar þangað til hann skaut og skoraði milli fóta markmannsins. 

Ég vildi nú bara koma þessu að sem áhugamaður um fótbolta. Aðalatriðið er hins vegar að landsliðið skoraði tvö mörk og þar fyrra gerði Birkir. Hefði liðið skorað fleiri hefði verið rétt að segja að maðurinn skoraði það fyrsta.

Mælt er með því að nota punkt sem oftast. Í ofangreindri málsgrein er annars vegar talað um meiðsli og hins vegar um mark. Vel hefði farið á því að hafa punkt á eftir „meiðsla“. Síðan hefði komið ný setning.

Í fréttinni segir:

Liðið saknaði Kolbeins, eftir að hann fór af velli. 

Ég skil ekki þessa málsgrein. Má vera að blaðamaðurinn dragi þessa ályktun af leik liðsins eftir að Kolbeinn fór af velli. Af hverju getur hann þá ekki sagt þetta hreint út. Til dæmis:

Liðið lék lakar eftir að Kolbeinn fór af leikvelli.

Fréttin er ekki illa skrifuð en blaðamaðurinn þarf að vera gagnrýnni á eigið verk.

Tillaga: Mikael fékk tvö þung högg í leiknum og þurfti að fara af velli í seinni hálfleik vegna meiðsla.

5.

„Þorsteinn Már stígur niður úr stjórn Framherja.“

Fyrirsögn á dv.is.                  

Athugasemd: Þetta er ný útlegging á enska orðalaginu „step down“. Hvernig er að stíga niður úr stjórn fyrirtækis. Úr henni hljóta að liggja tröppur eða stigi. Nei, þetta er bara bull.

Tillaga: Þorsteinn Már hættir í stjórn Framherja.

6.

„María Rut Kristinsdóttir, aðstoðarkona Þorgerðar Katrínar hjá Viðreisn, veltir áhugaverðum steini á samfélagsmiðlinum Twitter.“

Frétt á dv.is.                   

Athugasemd: Hvað merkir orðalagið að „velta áhugaverðum steini“? Held að ég hafi aldrei heyrt það fyrr.

Stundum er sagt að nauðsynlegt sé að velta við hverjum steini. Merkingin er þá sú að vanda þurfi til verka, skoða í öll skúmaskot. Vera má að blaðamaðurinn hnjóti um þennan stein, framlengi orðalagið og taki grjótið bókstaflega.

Stundum er sagt að velta þurfi upp hugmyndum og er þá átt við að leggja þurfi hausinn í bleyti, hugsa sig vel um. 

Fréttin, ef frétt skyldi kalla, er frekar illa skrifuð og erfitt að skilja hana. Trúlega getur blaðamaðurinn gert betur, í það minnsta að lesa það yfir sem hann hefur skrifað, það gerði hann varla.

Tillaga: María Rut Kristinsdóttir, aðstoðarkona Þorgerðar Katrínar hjá Viðreisn segir áhugaverða sögu á samfélagsmiðlinum Twitter.

Stíga til hliðar, hafa uppi frammíköll og hljóta gott orðspor

Orðlof

Saur

Saur- í Saurbær er það sama og seyra sem merkir: votlendi.

Málfarsbankinn.  

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þorsteinn Már stígur tímabundið til hliðar.“

Fyrirsagnir á mbl.is, vísir.is. dv.is og samherji.is.                

Athugasemd: Spilling ríkir á mörgum fjölmiðlum, þar er tungumálinu spillt. Þeir sem hætta fyrir fullt og allt eða tímabundið eru sagðir „stíga til hliðar“. Enginn er lengur sagður hætta, leggja niður störf eða víkja. Minniháttar skrifarar þröngva ensku orðalagi inn í íslensku af því að orðin eru svo lík. Þannig er það með enska orðið „step“.

Vera má að orðalagið „stíga til hliðar“ í merkingunni að hætta eða víkja sé fyrir löngu búið að ávinna sér þegnrétt í málinu. Það er miður vegna þess að orðalagið kemur fyrir áhrif fjölmiðlanna í málið og þá einkum á síðustu árum. Benda má á fleiri slæm áhrif sem blaðamenn hafa haft á málið, til dæmis orðalagið „kalla eftir“ og fleiri. Eftir öllu er nú kallað, enginn biður lengur, óskar eftir, krefst eða heimtar.

Ríkisútvarpið er til fyrirmyndar. Í fyrisögn á ruv.is segir:

Þorsteinn Már víkur meðan á rannsókn stendur.

Enska er merkilegt tungumál og fallegt. Þó það sé af germönsku málstofni eins og íslenska eru þau gjörólík. Mestu munar um orðalag, skipan orða í setningu og fleira. Margt er hægt að þýða beint úr ensku yfir á íslensku en oft er það ekki hægt nema að útkoman verði einhvers konar ensk-íslenska sem með réttu nefnd hráþýðing og er ekki til fyrirmyndar.

Enska sagnorðið „to step“ merkir bókstaflega að stíga, einnig að skrefa, ganga, feta og margt fleira. 

Nafnorðið „step“ getur þýtt skref, trappa í stiga, rim í lausum stiga, og margt, margt fleira. „Step by step“ er hægt að þýða beint: Skref fyrir skref.

Ekki fer alltaf saman að vera afburðagóður í ensku og íslensku. Sá sem þýðir verður að búa yfir næmum skilningi á íslensku, hafa talsverðan orðaforða, og bera skyn á blæbrigði málsins. Blaðamaður sem þýðir illa skemmir málið. Illa þýdd frétt er eins og skemmd matvæli í verslun, þau eru ekki hæf til neyslu.

Orðasambönd með enska sagnorðinu „to step“ vefjast ekkert fyrir sumum blaðamönnum, þeir fara einfaldlega illa með þau, menga íslenskt mál með ónýtum skemmdum þýðingum og hirða ekki um góð og gegn orð sem hingað til hafa dugað afbragðs vel.

Hér er stuttleg samantekt um ensk orðasambönd með sögninni „to step“ og þýðingar á þeim, hef birt þetta áður:

1. „Step aside“
• Getur þýtt að hætta.
• Hvað gerir formaður húsfélagsins sem „stígur til hliðar“? Er hann ekki bara hættur? Ekki stíga til hliðar.
• Hann getur auðvitað hætt tímabundið, vikið til hliðar, vikið frá, dregið sig í hlé og svo framvegis 

2. „Step back“

• Getur þýtt að hætta við, snúa við, ekki stíga til baka.

3. „Step down“

• Þýðir yfirleitt að hætta, ekki að stíga niður nema það sé ljóst af samhenginu.
• Formaður húsfélagsins er hættur, stígur ekki niður.
• Formaður húsfélagsins stígur úr ræðustólnum eða fer úr honum.
• Sá sem stendur uppi á kassa stígur af honum, frekar fyrr en síðar.

4. „Step something down“

• Minnka eitthvað, draga úr.

5. „Step forward“

• Getur þýtt að bjóðast til einhvers, láta vita af sér og svo framvegis. Ekki stíga áfram.

6. „Step in“

• Getur þýtt að taka þátt í einhverju, taka af skarið. Ekki stíga inn.

7. „Step out“

• Þýðir oftast að fara út. Formaður hússtjórnar vék af fundi. Ekki stíga út. 

8. „Step out on“

• Getur þýtt að halda framhjá maka sínum („stepping out on you/him/her“).

9. „Step something up“

• Getur þýtt að auka við, bæta við. Lögreglan jók viðbúnað sinn, ekki stíga viðbúnaðinn upp.

Niðurstaðan er þessi. Enska sagnorðið „to step“ er sjaldnast hægt þýða með sögninni að stíga nema það sé ljóst af samhenginu. Raunar má segja að það sé afskaplega góð leikfimi fyrir skrifara að finna annað orðalag þar sem enska orðið „step“ kemur fyrir.

Enginn prófarkalestur er á íslenskum fjölmiðlum. Engu að síður hafa fjölmiðlarnir áhrif og margir þeirra og margir blaðmenn fara illa með frelsi sitt til skrifa og birta fréttir.

Spilling í fjármálum virðist vera miklu alvarlegra athæfi en spilling íslenskunnar. Sá sem mútar og svíkur fé er settur í fangelsi, framleiðendur skemmdra matvæla eru stöðvaðir, með öllum ráðum er reynt að ná til þeirra sem smygla fíkniefnum og of hraður akstur er ekki liðinn, hvorki í nágrenni skóla eða annars staðar. 

Ambögubósar í blaðamennsku fá hins vegar að leika lausum hala og skrifa af vanþekkingu og getuleysi. Og enginn gerir neinar athugasemdir eð hjálpar, hvorki ritstjórar, útgefendur né lesendur. 

Tillaga: Þorsteinn Már víkur tímabundið.

2.

„Báðir hækkuðu þeir róminn verulega í ræðum sínum í pontu Alþingis og höfðu uppi frammíköll.“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Skrýtið orðalag að „hafa uppi frammíköll“ í ræðustól þingsins. Af fréttinni virðist ekki ljóst hvað gerðist. Má vera að þeir hafi báðir hrópað er þeir „höfðu uppi flutning ræðna“ sinna.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Verkið er um­fangs­mikið og verður um­ferð steypu­bíla áber­andi, en þeir þurfa að koma 190 ferðir í miðborgina.“

Frétt á mbl.is.                  

Athugasemd: Er ekki átt við að steypubílar þurfi að fara 190 sinnum niður í miðbæ? Eða 190 ferðir? Mér finnst þetta dálítið klúðursleg málsgrein þó ekki sé hún beinlínis röng. Eitt er að verkið er mikið og annað akstur steypubíla.

Tillaga: Verkið er um­fangs­mikið. Steypubílar þurfa að aka eitt hundrað og nítíu sinnum niður í miðbæ.

4.

„… en hann hlaut fyrst gott orðspor sem borg­ar­stjóri Surakarta …“

Frétt á mbl.is.                  

Athugasemd: Orðspor merkir samkvæmt orðabókinni umtal eða það sem sagt er um mann, einn eða fleiri. Hér á orðalagið „að hljóta orðspor“ ekki við. Orðalagið ber keim af þeirri áráttu að nota nafnorð frekar en sagnir. Hið fyrrnefnda einkennir ensku en það síðarnefnda íslensku.

Ofangreind tilvitnun er úr þessari málsgrein:

Hann er fyrsti for­seti lands­ins sem ekki kem­ur úr röðum hers­ins eða yf­ir­stétt­ar stjórn­mála­fólks, en hann hlaut fyrst gott orðspor sem borg­ar­stjóri Surakarta, þar sem hann beitti sér m.a. gegn spill­ingu og fyr­ir aukn­um lífs­gæðum borg­ar­búa.

Málgreinin er of löng og þjáist af skorti á punkti. Betur fer á því að segja að hann hafi getið sér góðs orðs eða hafi verið vel metinn. Óskýrt er hvernig hann geti verið kominn úr „röðum yfirstéttar stjórnmálafólks“. 

Tillaga: Widodo er fyrsti for­seti lands­ins sem ekki kem­ur úr hernum eða eða yf­ir­stétt­ landsins. Hann var gat sér fyrst góðs orðs sem borgarstjóri Surakarta þar sem hann beitti sér gegn spill­ingu og fyr­ir aukn­um lífs­gæðum borg­ar­búa.

Peningafjárhæðir, ögra hættunni og taka upp samtal

Orðlof

Stærsti uppistandarinn

„Stærsti“ þetta og „stærsta“ hitt er sífellt meira áberandi í umræðunni og ber vott um versnandi máltilfinningu, erlend áhrif á tunguna og leti – því vitaskuld er hægt að orða hlutina á betri, svo ekki sé sagt réttari, hátt. Og þeir seku finnast víða; á dögunum las ég hér í blaðinu um fólk sem hljóp „stærstu“ maraþonhlaup og einnig um „stærstu“ kvikmyndirnar. 

Fyrirbærið stórmynd er eitt en ein kvikmynd getur aldrei verið „stærri“ en önnur. Hún getur þó aflað meiri tekna eða kostað meira í framleiðslu en aðrar. 

Fyrir skömmu barst mér fréttatilkynning um skemmtun eins „stærsta uppistandara heims“. Ég bjóst við manni sem væri allt að 220 cm. En þá reyndist viðkomandi tæplega meðalmaður á hæð. 

Morgunblaðið, blaðsíða 30, Ljósvakinn, Einar Falur Ingólfsson, 13.11.2019,  

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Tíu ríkustu fyrirtæki Bandaríkjanna sitja á ótrúlegum peningafjárhæðum.“

Fyrirsögn á dv.is.                  

Athugasemd: Allir vita hvað peningar eru og jafnvel fjárhæðir. Hins vegar vandast málið þegar kemur að orðinu „peningafjárhæðir“. Dreg í efa að það sé gott orð.

Einhvern tímann heyrði ég þetta haft eftir Bjarna Benediktssyni hinum eldra, forsætisráðherra að hann gerði greinarmun á upphæðum og fjárhæðum:

Drottinn allsherjar er í upphæðum, en peningar í fjárhæðum.

Við þetta er ekki öðru að bæta að „peningafjárhæð“ fer í flokk bjánalegra orða eins og ákvarðanataka, valkostur, bílaleigubíll, pönnukökupanna svo eitthvað sé nefnt.

Í fréttinni segir:

Microsoft situr á mestu eignunum samkvæmt frétt CNBC en fyrirtækið er með 136,6 milljarða dollara í lausafé og skammtímafjárfestingum.

Vissulega eru peningar eignir en þarna hefði verið eðlilegra að segja að Microsoft ætti yfir mestu fé að ráða.

Tillaga: Tíu ríkustu fyrirtæki Bandaríkjanna sitja á ótrúlegum fjárhæðum.

2.

„Jarðskjálfti að stærð 5,4 reið yfir á Suður-Frakklandi í morgun. Jarðskjálftinn takmarkaðist við stórt svæði á milli borganna Lyon og Montelimar sem eru í um 150 kílómetra fjarlægð hvor frá annarri. “

Fyrirsögn á visir.is.                   

Athugasemd: Slæmt er að enginn leiðbeinir byrjendum í blaðamennsku, ritstjóri eða aðrir stjórnendur fylgjast ekki með vinnubrögðunum. 

Rithátturinn Suður-Frakkland tíðkast ekki. Nær er að tala um suðurhluta Frakklands eða suður Frakkland. 

Jarðskjálftinn „reið ekki yfir á“ Frakklandi. Þarna er forsetningunni ofaukið. Réttara er að jarðskjálftinn reið yfir suðurhluta Frakklands.

Barnalegt er að segja að borgirnar séu í þessari fjarlægð „hvor frá annarri“. Réttara er að segja að 150 km séu á milli borganna.

Fyrirsögnin fréttarinnar er svona:

Stór jarðskjálti í Suður-Frakklandi

Stundum talar fólk óskýrt og segir skjálti og skrifa það þannig, einnig „Keblavík“, „Reygjavig“, og „kvar“. Í tölvum fjölmiðla eru villuleitarforrit og stafsetningarvillur eiga því ekki að birtast, kunni blaðamaðurinn á annað borð á tölvu.

Fyrirsögnin var síðar lagfærð sem er jákvætt. Annað er óbreytt sem er ekki gott.

Tillaga: Jarðskjálfti að stærð 5,4 varð á milli borganna Lyon og Montelimar en um 150 km eru á milli þeirra.

3.

„Fólk var mikið að ögra hættunni þarna.“

Fyrirsögn á visir.is.                   

Athugasemd: Svona orðalag er ekki bjóðandi. Það er haft eftir leiðsögumanni en verkefni blaðamannsins er auðvitað að færa ummæli til betri vegar, ekki nota það sem viðmælandinn segir í fljótfærni sinni. 

Ögra merkir samkvæmt orðabókinni að eggja, espa, ógna eða hóta. Skylt orðinu ögur sem merkir vík eða vogur. Þar af er dregið orðið ógurlegur og ógn.

Líklega hefur óðamála leiðsögumaðurinn átt við að fólk hafi ögrað forlögum sínum. Sagt hefur verið að æfi hvers manns sé fyrirfram ákveðin, það séu forlög og vissara sé ekki að ögra þeim, þá geti allt breyst, jafnan til verri vegu.

Svo má vera að leiðsögumaðurinn hafi ætlað að segja að fólkið hafi leikið sér að hættunni. Þá gerist annað hvort að fólk sleppi eða ekki.

Ljótt er að segja að fólk hafi mikið „ögrað hættunni“. Þetta er eins og að segja að fólk hafi „mikið lagt“ hellur í garðinum. Betur fer á því að orða þetta á annan hátt.

Tillaga: Fjöldi fólks lék sér að hættunni.

4.

„Mig langar að vísa því til forseta Alþingis og forsætisnefndar að hlutast til um að taka upp samtal við Reykjavíkurborg …“

Staksteinar á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 13.11.2019.                   

Athugasemd: Í Staksteinum er vitnað í þingmann sem segir ofangreint. Vera má að á Alþingi sé fólk hætt að tala eða ræða saman. Þar „taka menn upp samtal“ eða „orðræðu“. Er svona stofnanamál flottari en „venjuleg“ íslenska?

Sorglegt er að þingmenn geti ekki tjáð sig á eðlilegri íslensku eins og venjulegt fólk.

Tillaga: Mig langar að biðja forseta Alþingis og forsætisnefnd að ræða við Reykjavíkurborg …

Skjálftahrinan mikla við Öskjuop

Fjölmiðlar öðlast nýtt líf þegar fréttir berast af jarðskjálftahrinum eða stórum skjálftum. Við leikmenn sem fylgjumst með skjálftavirkni á landinu sperrum hins vegar eyrun þegar engir skjálftar mælast. Í augnablikinu eru misgengin við Grímsey og í Öxarfirði eru til friðs. Sama er með Reykjanes, Mýrdalsjökul og Öræfajökul en Bárðarbunga virðist vera með meðvitund.

Þá víkur sögunni að Öskjuopi. Þar virðast allir þeir jarðskjálftar komi saman sem venjuleg ættu að hrista aðra landshluta.

Tíminn er afstæður í jarðfræðinni og skiptir í raun litlu máli. Hins vegar þekkja flestir gosið sem var í Dyngjufjöllum 28. mars árið 1875. Það var gríðarlegt. Öskufallið hrakti fólk úr sveitum á Austurlandi og fjöldi bæja fór í eyði og fólk fluttist af landi brott. Í gosinu varð Askja til. Fjöllin sigu ofan tómu kvikuþróna sem þar var undir og hluti landsins seig enn neðar og þar er nú Öskjuvatn.

Askja er á virka gosbeltinu en eldgosin þar eru ekki alltaf hamfaragos. Þann 21. október 1961 hófst gos í Öskjuopi þar sem nú heita Vikraborgir og eru fallegir gígar. Á tuttugu og þremur dögum rann hraun úr þeim rúma átta kílómetra. Árið 1922 gaus vestan megin við Öskjuvatn og hraunið sem þá rann nefnist nú Mývetningahraun.

Meðfylgjandi er falleg loftmynd frá Landmælingum. Á henni sést Vikrahraun greinilega. 

Nú er í gangi mikil skjálftahrina við suðaustan við Öskjuop. Þarna hafa orðið 247 skjálftar á þremur dögum. Upptök þeirra eru að hluta undir austasta hluta Vikrahrauns og þar í suður. Skjálftarnir sjást betur á græna kortinu sem fengið er af vef Veðurstofunnar.

Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að orsök skjálftanna séu kvikuhreyfingar. Ástæðan er fyrst og fremst sú að þeir eru staðbundnir. Þeir hreyfast lítið, færast þó hægt en greinilega til suðurs. Þetta er eins og að horfa á skjálftana í bergganginum sem leiddi til síðasta eldgoss í Holuhrauni.

Verði eldgos á þessum slóðum er líklegt að hraun renni í skarði á milli Dyngjufjalla og Vaðöldu. Um ellefu km eru frá miðju skjálftavirkninnar í beina línu að jaðri Holuhrauns hins nýja. Á milli er Dyngjuvatn og upptök Svartár. Þar er hætt við að ýmislegt geti breyst.

Aftur á móti er ég ekki jarðfræðingur og hef ekkert vit á jarðfræði. Þó hef ég aðgang að berdreymnum náunga sem heldur því fram að þarna verði gos. Hann getur þó ekki frekar en jarðfræðingar svarað því hvenær gjósi.

Eftirskrift

Veðurstofan gaf út eftirfarandi yfirlýsingu klukkan 17:00 (ábyggilega vegna skrifa minna sem líklega voru farin að valda hræðslu, skelfingu, ótta svo ekki sé talað um fjölbreyttari sálarháska, ef ég má orða þetta svo):

Jarðskjálftahrina hófst fimmtudaginn 7. nóvember skammt austan við Öskju og stendur enn yfir. Frá því að hrinan hófst hafa orðið um 700 jarðskjálftar á svæðinu. Stærsti skjálftinn í hrinunni varð laugardaginn 9. nóvember og var um 3,4 að stærð. Einn annar skjálfti stærri en 3,0 hefur orðið í hrinunni til þessa og um 20 skjálftar stærri en 2,0 að stærð.

Engin merki eru um gosóróa heldur er um brotaskjálfta að ræða sem tengjast líklega landrekshreyfingum.

Jarðskjálftahrinur eru tíðar við Herðubreið og Öskju. Veðurstofan heldur áfram að vakta atburðinn.

Auðvitað er þetta rétt hjá Veðurstofunni en sá draumspaki kann þó að hafa rétt fyrir sér. En hvað veit ég svo sem?

Afstöður gegn afstöðum, heildareign og kaka inniheldur leynihinnihaldsefni

Orðlof

Hvor og annar

Orðin hvor og annar eiga ekki að beygjast saman. Orðið hvor á að standa í sama falli og gerandinn (venjulega í nefnifalli) en annar stendur nær aldrei í nefnifalli. 

1. Þeir ásökuðu hvor annan (ekki: „hvorn annan „).
2. Þeir horfðu hvor á annan (ekki: „á hvorn annan“). 
3. Þeir ógnuðu hvor öðrum (ekki: „hvorum öðrum“). 
4. Þeir stálu hvor frá öðrum (ekki: „frá hvorum öðrum). 
5. Þeir söknuðu hvor annars (ekki: „hvors annars“). 
6. Þeir óku hvor til annars (ekki: „til hvors annars“). 
7. Þeir girntust eigur hvor annars (ekki: „hvors annars“). 
8. Þær stríddu hvor annarri (ekki: „hvorri annarri“). 

Þetta fer ekki á milli mála í föstum orðasamböndum. 

1. Þeir töluðu hvor í kapp við annan. 
2. Þeir ultu hvor um annan þveran.

Hvor og annar eru í fleirtölu ef þau vísa til orða í fleirtölu eða til fleirtöluorða. 

1. Íslendingar og Grænlendingar hjálpa hvorir öðrum.

Stundum er gerandinn ekki í nefnifalli, þá fylgir hvor gerandanum eigi að síður. 

1. Siggu og Gunnu dreymir hvora aðra. 
2. Siggu og Gunnu þykir vænt hvorri um aðra. 
3. Sagan fjallaði um róg frambjóðendanna tveggja hvors um annan.

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Eftir upplestur frá höfundi mætast gestir til að ræða kaflann, en í fyrsta þættinum eru það Saga Garðarsdóttir og Jóhann Kristófer Stefánsson sem taka fyrir afstöður gegn afstöðum, innrás tækninnar í einkalífið og ábyrgðartilfinninguna sem fylgir því að taka símtal.“

Frétt í Fréttablaðinu 9.11.2019                 

Athugasemd: Langar málsgreinar verða oftast ruglingslegar og svo er hér. Út í hött er að segja að gestir mætist. Þeir hittast, koma saman.

Afstaða er ekki til í fleirtölu. Blaðamaðurinn hefur enga tilfinningu fyrir málinu.

Hvað merkir að „taka fyrir afstöður gegn afstöðum“. Lesandinn skilur þetta ekki enda er þetta bara innantómt orðagjálfur, bull.

Lokaorðin hljóta að vera grín. Hvaða ábyrgðartilfinning fylgir því að svara í síma? Þetta hljómar eins og félagsfræðileg stúdía sem gerð var á áttunda áratug síðustu aldar í Svíþjóð.

Fréttin er stutt kynning a hljóðvarpsþætti. Umfjöllun blaðamannsins er ekki til þess fallin að vekja áhuga. Þvert á móti.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Til sölu heildareigin að Lynghálsi …“

Auglýsing á ótölusettri blaðsíðu í Fréttablaðinu 9.11.2019                 

Athugasemd: Hvað er „heildareign“. Gæti verið að öll eignin væri til sölu? Sé svo, af hverju er það ekki sagt? Heildareign er bara rugl.

Í auglýsingunni segir:

Um er að ræða steinsteypt atvinnuhúsnæði, sem er í dag notað sem prentsmiðja, byggt árið 1981 og 2001.

Eitt af vinsælasta orðalaginu hjá blaðamönnum og fleirum er þetta „um að ræða …“ Langoftast má sleppa orðalaginu enda gagnslaust. Ofmælt er að steinsteypt atvinnuhúsnæði sé notað sem prentsmiðja. Betur fer á því að segja:

Atvinnuhúsnæðið er steinsteypt, byggt árið 1981 og 2001. Í því er núna prentsmiðja. 

Auglýsing er illa skrifuð og í henni eru málfarsvillur. Hún er ekki fasteignasölunni til sóma.

Tillaga: Til sölu er öll eignin Lyngháls …

3.

„Singles’ Day er stærsti netverslunardagur ársins …“

Myndatexti í kynningarblaði Fréttablaðsins 9.11.2019                

Athugasemd: Hvað er „Singles’ Day“? Blaðamaðurinn gerir enga tilraun til að þýða þetta og við sem skiljum ekki norsku vitum ekkert? 

Margir blaðamenn hugsa ekkert um íslenskt mál, umgangast það af algjöru virðingarleysi og leyfa sér að nota ensk orð án þess að setja þau í gæsalappir. Eflaust segja margir að þetta sé algjört smáatriði. Aftur á móti er líklegt að fjöldi vafasamra smáatriði geti gert útaf við tungumálið.  

Í fréttinni er talað um skoðanakönnum sem var „framkvæmd í Kína“. Menn framkvæma núna allan andskotann, eru fyrir löngu hættir að gera skoðanakannanir eða kanna hug neytenda í Kína eða annars staðar. Staðlað orðfæri blaðamanna er staðreynd.

Blaðamaðurinn talar um „yfirstandandi deilur“ Kína og Bandaríkjanna. Þegar þeim er lokið verður eflaust talað um „óyfirstandandi deildur“. Mér finnst ofaukið að tala um „yfirstandandi“ nóg að tala um deilur. Stundum fer betur á því að tala um ágreining, þrætur, togstreitu og stundum baráttu. Enska orðið „conflict“ merki ekki alltaf deilur. Blaðamenn þurfa að hafa samhengið í huga og fjölbreytni í orðavali.

Tillaga: Dagur einhleypra er stærsti netverslunardagur ársins …

4.

„Dagar eintómra fimm-stjörnu dóma voru ekki runnir upp svo að ritdómarar leyfðu sér hreinskiptni í báðar áttir.“

Pistillinn Bakþankar í Fréttablaðinu 9.11.2019.                

Athugasemd: Sjaldnast þarf að lesa lengi til að átta sig á því hvort höfundurinn hafi tungumálið á valdi sínu. Óttar Guðmundsson skrifar reglulega Bakþanka í Fréttablaðinu. Hann skrifar afar gott mál, gjörsamlega villulaust. Stíllinn er lágstemmdur en áhrifaríkur og fróðlegur. 

Mikið óskaplega væri gaman ef til væru fleiri góðir stílistar í íslenskum fjölmiðlum, fólk sem kann að orða hugsun sína. Sumir þurfa bara að vanda sig, láta af hroðvirkninni.

Við hliðina á Bankþönkum stendur í auglýsingu:

Það er jólastemning alla helgina …

Og:

Það eru skemmtilegir viðburðir um alla verslun.

Eftir að hafa lesið sér til ánægju pistil Óttars hvarfla augun að auglýsingunni frá IKEA og við liggur að maður fari að gráta.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Spáð hraust­leg­um stormi í dag.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Nei, sko, varð mér að orðið þegar ég sá fyrirsögnina. Þarna er talað um storm, hraustlega storm, ekki vind. Snöfurmannleg fyrirsögn.

Svo las ég fréttina og í henni er vindur hitt og vindur þetta. Þó má blaðamaðurinn eiga það að í síðustu málsgreininni segir hann að á þriðjudaginn muni lægja. Aðrir og illa upplýsir blaðamenn hefðu sagt að „vindur minnki“.

Á vefnum Íslenskt orðanet er þetta:

1. storminum er í logn slegið
2. veðrið gengur til hægðar
3. veðrið hægir
4. veðrið, storminn lygnir
5. veðrið; storminn lægir
6. veðrið, vindurinn dettur niður
7. vindinn hægir
8. vindinn kyrrir
9. vindurinn slotar

Af þessu leiðir að margir og fjölbreyttir kostir eru í boði þegar koma þarf orðum að því er vindinn lægir. Óþarfi að segja að „vindurinn hættir“ þegar lygnir, veðrið gengur til hægðar, storminn lægir eða honum slotar.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Nýjar kosningar gerðu lítið til þess að höggva á hnútinn.“

Fyrirsögn á visir.is.                 

Athugasemd: Blaðmaðurinn persónugerir kosningar með orðalaginu og lætur sem þær hafi sjálfstæðan vilja. Svo er ekki. Blaðamenn verða að finna orðlag sem hæfir.

Í Íslenskri nútímamálsorðabók segir:

höggva á hnútinn: losa um erfiða stöðu með ákvörðun

Kosningar „höggva ekki á hnútinn“. Í  Mergurinn málsins segir:

Líkingin er trúlega sótt í söguna af Alexander mikla, þ.e. Þegar hann hjó á hinn óleysanlega Gordíonshnút. Að baki afbrigðinu leysa hnútinn gæti þó legið annað og minni. Í fornu máli koma fyrir orðasamböndin ríða/binda e-m hnút, leggja fyrir e-n þraut og leysa knút, leysa þraut og kann líkingin að vera af því dregin.

Á vefnum frettabladid.is segir hins vegar:

Engin skýr niðurstaða þingkosninga á Spáni.

Þetta er mun betri og skýrari fyrirsögn og sannast með þessu að varhugavert er að nota málshætti og orðtök í fréttum nema blaðamenn séu þeim mun betur að sér í íslensku máli. 

Jónas Kristjánsson segir á vef sínum og er orðunum beint til blaðamanna:

Þú þarft að neyða þig til að skrifa stuttar málsgreinar. Þá hefur þú ekki pláss fyrir froðuna, orðtökin, klisjurnar og endurtekningarnar, sem þú mundir annars setja inn. Þessi regla hjálpar þér að fylgja öðrum reglum. Hún spúlar froðunni úr texta þínum.

Ungir blaðamenn ættu ætti að fara yfir námskeið Jónasar heitins. Hugsanlega eiga þeir þá skilið starfsheitið blaðamaður.

Tillaga: Engin skýr niðurstaða þingkosninga á Spáni.

7.

„Já, ég veit alveg að framundan er áhættusamt ferðalag.“

Frétt á blaðasíðu 10 í Morgunblaðinu 11.11.2019.                 

Athugasemd: Þetta er ekki beinlínis rangt. Hver er munurinn á „áhættusömu“ ferðalagi og hættulegu ferðalagi? Líklega er munurinn sáralítill. Margt er engu að síður áhættusamt. Nefna má fjárfestingar, kaup á skuldabréfum eða hlutabréfum. Annað er að klifa fjöll því sum þeirra  eru beinlínis hættuleg.

Séu þetta orð viðmælandans í fréttinni hefði blaðamaðurinn átt að lagfæra þau vegna þess að sá fyrrnefndi ætlar að klíf eitt hættulegasta fjall í heimi. 

Tillaga: Já, ég veit að framundan er hættulegt ferðalag.

8.

„Kökurnar mínar innihalda leyniinnihaldsefni.“

Morgunblaðið, dægradvöl á blaðsíðu 23, 11.11.2019                

Athugasemd: Er ég las þessi orð „innihalda leyniinnihaldsefni“ hló ég upphátt enda stóð þetta í „skrípó“, það er myndasögum Moggans. Fer vel á því að hlægja við lesturinn.

Í gamla daga voru byrjendur látnir vinna við að þýða myndasögurnar. Ekki þótti við hæfi að „virðulegir“ blaðamenn ynnu í „skítverkunum“. Þær voru engu að síður vel þýddar, minnir mig.

Þar sem skopskyn mitt er ekki gott veit ég ekki hvort það var með ráðum gert að nota rassböguna „innihalda leyniinnihaldsefni“. Í það minnsta hló ég og fólkið í kringum mig. Er þá ekki tilganginum náð? Jú, ábyggilega. Vandinn er hins vegar að ekki skilja allir að orðlagið er tóm vitleysa.

Tillaga: Engin tillaga.

9.

„Frumkvöðull að baki fyrirhugaðri byggingu Aldin Biodome við Stekkjarbakka …“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Hvað þýðir eiginlega „Aldin Biodom“. Ég skil ekki spænsku. Hitt veit ég að glerhvelfinguna á að reisa við í Elliðaárdalnum, skammt frá Stekkjarbakka í Reykjavík eins og þarna kemur fram. Sæti ég í borgarstjórn myndi ég umsvifalaust greiða atkvæði gegn byggingunni þó ekki væri annað en nafnið.

Svona, svona. Þetta er enska og í orðabókinni segir:

A dome-shaped artificial structure enclosing one or more self-contained ecosystems or living environments.

Ja hérna. Mikið skrambi er þetta fallegt. Auðvitað styð bygginguna þegar svona háfleyg lýsing er til á henni, og það á útlensku.

Að vísu er nánari lýsing í fréttinni:

Um er að ræða 4.500 fermetra niðurgrafnar gróðurhvelfingar þar sem verður fjölbreytt vistkerfi sem býður upp á nærandi upplifun, ræktunar- og verslunarrými, græna vinnuaðstöðu, aðstöðu fyrir jóga og fleira.

Og lýsingin á íslensku er jafn háfleyg og á ensku. Velti því þó fyrir mér hvort ekki megi finna annað friðlýst svæði fyrir „bíódómið“. Sé það fyrir mér við Öxarárfoss í ónefndum þjóðgarði. 

Tillaga: Engin tillaga.

10.

„Prófessorinn fannst með hand­leggina ofan í bak­poka.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                 

Athugasemd: Hversu oft hefur maður ekki verið með hendurnar jafnvel allan handlegginn ofan í bakpokanum. Venjulegast finnst það neðst sem leitað er að. Sjaldgæfara er þó að vera með báða handleggina ofan í pokanum, þó það komi nú fyrir. Ég veit um náunga sem var með fótleggi í bakpokanum, notaði hann sem svefnpoka.

Fyrirsögnin vakti enga sérstaka athygli mína. Datt einna helst í hug að prófessorinn hafi verið að gramsa í annarra manna bakpoka. Svo las ég fréttina en skildi fátt. 

Á vef BBC sem virðist vera heimildin er þetta fyrirsögnin:

Russia professor admits murder after woman´s arms found in bag.

Er þetta nú ekki skýrari og betri fyrirsögn? Raunar er frétt BBC mun lengri og ítarlegri. Íslenska fréttin er hins vegar yfirborðsleg.

Tillaga: Rússi með konuhandleggi í poka viðurkennir morð.

Framdi morð á henni, ekkert meik or breik og sóknarleikur eksekjútaður

Orðlof

Staðarfall

Í póstáritun er mælt með því að rita bæði heimilisfang og heiti póststöðvar í þágufalli (svokölluðu staðarfalli):

Jón Jónsson
Álfhólsvegi 100
200 Kópavogi

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Karlmaður sem grunaður er um morð á breska bakpokaferðalangnum Grace Millane skildi lík Millane eftir í ferðatösku í íbúð sinni, eftir að hann framdi morðið á henni, og fór á Tinder-stefnumót.“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Þetta er bókstaflega þvæla. Í sömu málsgrein er tvívegis talað um morð. Nafn hinnar myrtu kemur tvívegis fram. Loks segir að maðurinn hafi „framið morð á henni“. Blaðamaðurinn gat ekki sagt að maðurinn hafi myrt konuna. Hvernig er hægt að „fremja morð á“ einhverjum?

Svona skrif eru ekki neytendum (lesendum) bjóðandi.

Tillaga: Karlmaður sem grunaður er um morð á breska bakpokaferðalangnum Grace Millane skildi lík hennar eftir í ferðatösku í íbúð sinni og fór á Tinder-stefnumót.

2.

„Þar kom meðal annars fram að Gordon Sondland, sendiherra Bandaríkjanna gagnvart Evrópusambandinu …“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Oftast er það orða svo að sendiherrar eru í löndum eða hjá ríkjum. Berglind Ásgeirsdóttir er til dæmis sendiherra Íslands í Frakklandi, og Benedikt Jónsson er sendiherra í Danmörku.

Þetta er þó alls ekki algilt heldur er orðalagið ýmis gagnvart, hjá eða í. Jafnvel á vef stjórnarráðinu er ekkert ráðandi orðalag. Þetta geta lesendur fundið út með því að gúgla „sendiherra í“ og „sendiherra gagnvart“. Í fjölmiðlum er þetta ýmist eða.

Gagnvart er forsetning og var áður gagnvert. Merkir andspænis eða á móti, sjá nánar fróðlegan pistil í Málfarsbankanum.

Í þessu ljósi finnst mér eðlilegra að tala um sendiherra í eða hjá öðru ríki.

Tillaga: Þar kom meðal annars fram að Gordon Sondland, sendiherra Bandaríkjanna hjá Evrópusambandinu …

3.

„Eitt nýtt flugfélag með tvær þotur og sex áfangastaði er náttúrulega ekki „make or brake“ fyrir íslenska ferðaþjónustu en …“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Hvað skyldi nú þetta þýða á íslensku? Blaðamaðurinn hugsar ekkert til okkar sem kunnum lítið í frönsku en dembir þessu á lesendur án samúðar.

Að vísu er þetta haft eftir forstjóra Samtaka ferðaþjónustunnar sem er sigldur maður og klár og sýnir það einna helst með því að tala útlensku í bland við íslensku. Slíkt gerir rýra menn digra.

Hugsanlega er blaðamaðurinn að gera at í forstjóra SAF með því að birta frönskuna hans.

Grínlaust, höldum okkur við útlenskuna. Íslenskan er hvort eð er deyjandi tungumál.

Tillaga: Engin tilaga.

4.

„Mikil vosbúð til fjalla.“

Frétt kl.12:20 á Ríkisútvarpinu 9.11.2019.                 

Athugasemd: Samkvæmt orðabókinni merkir vos köld bleyta. Vosbúð er haft um þann sem er blautur og kaldur til dæmis eftir hrakninga í vondu veðri (málið.is.), til dæmis hann lenti í mikilli vosbúð. Býr við vos.

Varla er hægt að lýsa veðri til fjalla sem vosbúð. Orðið gengur ekki í samhenginu nema því aðeins að verið sé að lýsa ástandi fólks.

Líklega á fréttamaðurinn eða veðurfræðingurinn við að kalt og rigning sé til fjalla, jafnvel slydduhríð, og það er allt annað.

Á ruv.is er fjallað um slæmar veðurhorfur og þar segir:

Veðrið gengur síðast niður suðvestanlands en síðar í öðrum landshlutum.

Setningin er óskiljanleg. 

Tillaga: Blautt og kalt til fjalla.

5.

„… hvernig við vorum að eksekjúta sóknarleikinn.“

Frétt kl.12:20 á Ríkisútvarpinu 9.11.2019.                 

Athugasemd: Rætt var við íþróttamann sem talaði svona um sóknarleikinn. Enskan er ungu fólki orðin svo töm að það getur ekki komið hugsun sinni til skila á íslensku. Er það ekki hin mesta sorg sem hugsast getur?

Þórarinn Eldjárn samdi Íslenskuljóðið og í því er þetta erindi:

Á íslensku má alltaf finna svar
og orða stórt og smátt sem er og var,
og hún á orð sem geyma gleði´og sorg,
um gamalt líf og nýtt í sveit og borg.

Vera má að á íslensku séu hægt að orða allt sem hugsast getur. Hins vegar er tungumálið dautt ef unga fólkið lærir það ekki og kann ekki að beita því.

Tillaga: Engin tillaga.

 

Seint telst það snilld að fela sögulegar staðreyndir

Má vera að það teljist snilld að gamall samherji skrifi minningargrein um Birgi Ísleif Gunnarsson, fyrrum borgarstjóra, alþingismann og ráðherra án þess að nefna einu orði á þá staðreynd að maðurinn gegndi þessum störfum og embættum á vegum Sjálfstæðisflokksins.

Þetta gerir þó fyrrum formaður Sjálfstæðisflokksins, Þorsteinn Pálsson, sem skrifar snotra grein um fyrrum flokksfélaga sinn í Morgunblað dagsins. Greinin er því merkilegust fyrir það sem höfundurinn virðist ákveðinn að nefna ekki. 

Styrkan og einbeittan vilja þarf til að skrifa um látinn félaga og sleppa því sem hvað mestu skipti í lífi hins látna. Birgir Ísleifur fylgdi alla tíð Sjálfstæðisflokknum að málum. Hann studdi hins vegar ekki Viðreisn og hafði án efa skýr rök fyrir því.

Margir óska þess að geta breytt rás atburða en það er ekki hægt. Þá er alltaf sú leið fyrir hendi að skrifa sig framhjá sögulegum staðreyndum og láta eins og þær séu ekki til. Seint mun slíkt teljast snilld.

 

 

Skoða valkost alvarlega, austlæg átt á dagskrá og blindur blettur

Orðlof

Lukkunnar pamfíll

Pamfíll er sérstakt spil; laufgosi í púkki; náungi: lukkunnar heppnismaður. To. úr d. pamfilius (s.m.), af latn. mannsnafni Pamphilos < gr. Pámphilos, eiginl. ´sá sem er mikið elskaður, sá sem allir unna´, af pan- allt og phílos kær, elskaður.

málið.is. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Klett­ur, um 65 metra hár, gróf sig frá berg­inu og varð frístand­andi.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Klettur er kyrr, hefur enga getu til að grafa eitt eða neitt. Rofkraftarnir eru meðal annars vindur, vatn, frost og brim. Vatn sem frýs þenst út og sé það í sprungu víkkar hún. Skiptir engu máli hvort frostþenslan er í móbergi eða öðru bergi, eitthvað þarf undan að láta. Ekki þarf að hafa fleiri orð um þetta, allir skilja eðlisfræðina.

Ég skil hins vegar ekki hvernig Mogginn getur komist að þeirri niðurstöðu að klettur geti grafið sig frá bergi sem hann var áður fastur við. Sú eðlisfræði sem blaðamaðurinn byggir frásögn sína er algjörlega óþekkt. Flest bendir þó til að hann hafi skrifað út frá eigin hyggjuviti sem brást gjörsamlega. Hefði ekki verið gáfulegra að tala við jarðfræðing?

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Landsnet er að skoða alvarlega þann valkost að leggja Kröflulínu 1 í jörðu …“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 5. nóvember 2019.                

Athugasemd: Valkostur er orðskrípi, sett saman úr tveimur orðum sem hafa mjög svipaða merkingu. Betur fer á því að nota orðið kostur í staðinn. Hins vegar er hægt að einfalda orðalagið og láta sagnorðið ráða ferðinni, komast hjá nafnorðavæðingunni eins og gert er í tillögunni hér að neðan. 

Raunar má hrósa blaðamanninum að nota líka orðið kostur. Hann notar því jöfnum höndum „valkostur“ og kostur rétt eins og þau séu bæði góð.

Hvað merkir orðasambandið að „skoða alvarlega“? Er það andstæðan við að skoða eitthvað af léttúð? Sé atviksorðinu „alvarlega“ sleppt breytist merkingin lítið. Ég myndi þó leggja til að í stað þess að skoða sé sögnin að íhuga notuð.

Svo er það ofnotkun ábendingarfornafnsins sá. Ég er að reyna að venja mig af því að nota það en gengur erfiðlega. Oft má sleppa ábendingarfornafninu án þess að hugsun eða orðalag bíði tjón af.

Tillaga: Landsnet íhugar að leggja Kröflulínu 1 í jörðu …

3.

„Það er aust­læg átt á dag­skrá á land­inu í dag og vind­ur yf­ir­leitt hæg­ur …“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Kæruleysi einkennir stundum fréttaskrif í vefútgáfu Moggans. Birt er „hugleiðing veðurfræðings“, sem hér er hörmulega illa samin og til skammar að Mogginn skuli birta samsuðuna orðrétt.

Hvað er „dagskrá“ veðurs? Hef aldrei heyrt um slíkt. 

Margir blaðamenn og jafnvel veðurfræðingar hafa rýran orðaforða. Oftast er ládeyðan í fréttum slík að látið er nægja að tala um mikinn vind eða lítinn vind. Þó eru til að minnsta kosti 112 orð sem lýsa vindi. Hér er listinn. 

Í fréttinni er talað um að snjókoma sé „viðloðandi“, vindur sé „rólegur“.

Sagt er að búast megi við hálku á vegum „ým­ist er um að ræða glæra­hálku eða snjóþekju“. Hvað þýðir þetta?

Tillaga: Aust­læg átt er á land­inu í dag og lygnt …

4.

„Liverpool er með sex stiga forskot á Englandsmeistarana áður en liðin ganga til leiks en mönnum er enn í fersku minni barátta liðanna um meistaratitilinn á síðustu leiktíð þar sem City hafði betur eftir æsilegan slag.“

Frétt/pistill á blaðsíðu 25 í Morgunblaðinu 6.11.2019.             

Athugasemd: Þetta kallast langloka og er ekki til fyrirmyndar. Blaðamaðurinn er „punktfælinn“, gjarn á langar og flóknar málsgreinar. Hann skeytir engu þó efni hennar sé úr hinni og þessari áttinni. Öllu dembt í sama grautarpottinn.

Annars vegar segir þarna að lið sé með sex stiga forskot á hitt áður en leikur hefst. Þetta er kjánalegt og telst tvítekning, annað orðalagið dugar.

Of margir íþróttablaðamenn eru til vandræða. Þeir geta ekki sagt eðlilega frá eins og flestir aðrir blaðamenn. Þarna stendur „áður en liðin ganga til leiks“ í stað þess að sleppa málalengingum eða að segja fyrir leik.

Í stuttu máli sagt er hefði blaðamanninum ekki veitt af því að fá einhvern til að lesa pistilinn yfir fyrir birtingu.

Tillaga: Liverpool er með sex stiga forskot á Englandsmeistarana. Mörgum er enn í fersku minni barátta þeirra um meistaratitilinn á síðustu leiktíð þar sem City vann eftir æsilegan slag.

5.

„Banda­ríska lög­regl­an hef­ur birt mynd­ir af því hvernig tveim­ur dæmd­um morðingj­um tókst að brjót­ast út úr fang­elsi með ótrú­leg­um hætti í Kali­forn­íu.“

Frétt á mbl.is.              

Athugasemd: Morðingi sem situr í fangelsi er þar vegna þess að dómur hefur gengið í máli hans. Þar af leiðir að óþarfi er að tala um „dæmda morðingja“ sem brjótast úr fangelsi. Þeir væru það ekki nema vegna dóms.

Á vef BBC sem er heimildin fyrir fréttinni segir hins að mennirnir hafi verið „murder suspects“ sem bendir ekki til þess að þeir hafi verið dæmir heldur grunaðir.

Í fréttinni segir:

Lög­reglu­stjór­inn í Mont­erey-sýslu, Jon­ath­an Thorn­burg, seg­ir að tví­menn­ing­arn­ir hafi upp­götvað og nýtt sér blind­an blett í eft­ir­lit­s­kerfi í fang­els­inu.

Ef maður kynni ekki hrafl í ensku væri vonlaust að vita hvað „blindur blettur“ merkir. 

Á vef BBC segir hins vegar:

The local sheriff´s office said the men had exploited a "blind spot“.

Blaðamaður BBC virðist kunna sig og setur orðin í gæsalappir. Sá íslenski veit ekkert hvers vegna.

Tillaga: Banda­ríska lög­regl­an hef­ur birt mynd­ir af því hvernig tveim­ur meintum morðingj­um tókst að brjót­ast úr fang­elsi í Kaliforn­íu á ótrúlegan hátt.

6.

„Fá sömu laun og flug­véla­sæti.“

Fyrirsögn á mbl.is.              

Athugasemd: Hvað skyldu flugvélasæti vera með í laun á mánuði?

Þetta er ein fyndnasta fyrirsögn sem sést hefur á vefútgáfu Moggans í langan tíma.

Tillaga: Engin tillaga.

Klettur sem gróf sig og bananahýði fyrir lærisveina Klopps

Orðlof

Hundruð

Baráttan við „hundruðir“ mun halda áfram til efsta dags. Þetta er eins og líkamsrækt, ekki dugir að láta deigan síga. 

Hundrað (nafnorðið) er hvorugkynsorð – þótt til séu kvenkyns þúsundir. Fleirtalan verður því hundruð, ekkert „ir“, og eignarfall hennar (til) hundraða, ekki „hundruða“.

Málið, Morgunblaðið, 4.11.2019, blaðsíða 21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Erfitt er að koma því til skila hversu erfitt er að spila svona leiki.“

Frétt á blaðsíðu 32 í Morgunblaðinu 1.11.2019.                 

Athugasemd: Ótrúlegt að blaðamaðurinn skuli ekki hafa komið auga á nástöðuna. Blaðamenn verða að skilja að endurtekning sama orðs gengur ekki, slíkt er skaði fyrir frásögnina og truflar lesandann. Listin er í því fólgin að skrifa framhjá eins og það er kallað. Við það batnar stíllinn.

Tillaga: Ekki er hægðarleikur að koma því til skila hversu erfitt er að spila svona leiki.

2.

„Um 65 metra hár klettur gróf sig frá berginu og varð frístanandi en á milli hans og bergsins var gjá sem breikkaði og var orðin á þriðja metra þegar bergfyllan hrundi fram.“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Þetta er skrýtin lýsing. Fæstir hafa heyrt um eða séð klett sem „grefur sig frá“ einhverju. Reyndar gleymir blaðamaðurinn að nefna sprungu sem myndaðist af eðlilegum orskökum

Svo varð „kletturinn frístanandi“ (ekki frístandandi) sem blaðamaður veit ekkert um vegna þess að engar athuganir voru gerðar á sprungunni, hvort hún hafi verið svo djúp að þetta hafi verið reyndin.

Í fréttinni segir að eftir að kletturinn hrundið hafi orðið til „bingur“ í fjörunni, „jarðvegsbingur“ segir líka. Hvernig getur það gerst að eftir skriðu verði til „bingur“?

Fréttin er meira samin af vilja en getu. Margt er ofsagt og enn fleira vantar. Blaðamaðurinn reynir að giska á það sem gerist í stað þess að hringja í jarðfræðing og spyrja hann nánar út í atburðarásina. Fyrir vikið verður fréttin ótrúverðug og hallærisleg.

Tillaga: Engin tillaga

3.

„Sky Sports grein­ir nú frá því að Arsenal neit­ar því al­farið að Sanllehi og Mour­in­ho hafi mæst og að þeir hafi ekki talað sam­an í nokk­ur ár.“

Frétt á mbl.is.                   

Athugasemd: Nokkur munur er á því að mætast og hittast. Á förnum vegi mætist fólk. Fyrir kemur að einhverjir hitta óvart kunningja, vini eða ættingja og staldra þá stundum við og spjalla.

Sagnirnar tvær hafa geta svipaða merkingu en í þessu tilviki er ekki hægt að tala um að Sanllehi sem er starfsmaður enska fótboltafélagsins Arsenal, og Mourinho, þjálfarinn atvinnulausi, hafi mæst. Réttara er að segja að þeir hafi hist eða fundað.

Sögnin að neita er í tilvitnuninni í framsöguhætti en á að vera í viðtengingarhætti eins og segir í tillögunni.

Málsgreinin er frekar löng. Punktur er sjaldan ofnotaður í rituðu máli en getur verið gott stílbragð. Þegar samtengingin og kemur fyrir tvisvar eða oftar er oft skynsamlegt að setja punkt

Hitt er svo annað mál að það er ekkert víst við stuðningsmenn Arsenal viljum fá Mourinho þó svo að núverandi þjálfari virðist koma litlu í verk, enn sem komið er.

Tillaga: Sky Sports grein­ir nú frá því að Arsenal neiti því al­farið að Sanllehi ogho Mourinho hafi fundað. Þeir hafi ekki talað sam­an í nokk­ur ár.

4.

„Fimm mínútum fyrir leikslok virtist þessi leikur ætla að vera bananahýði fyrir lærisveina Klopp en á lokamínútunum tókst þeim að nýta sér þreytta fætur Aston Villa og skapa tvö mörk.“

Frétt á frettabladid.is.                    

Athugasemd: Líklega mætti hæla höfundinum fyrir líkingamál væri þetta ekki frétt. Í fréttum er best að tala hreint mál, sleppa líkingum, orðatiltækjum og málsháttum eftir því sem kostur er. Segja fréttirnar á einföldu, íslensku máli.

Íþróttafréttir á að skrifa eins og aðrar fréttir.

Tillaga: Fimm mínútum fyrir leikslok virtust sem leikurinn myndi enda með jafntefli. Liverpool náði þá að skora tvö mörg enda leikmenn Aston Villa orðnir þreyttir.

5.

„Þúsundir íslenskra barna með offitu.“

Frétt á frettabladid.is.                    

Athugasemd: Er ekki átt við að börnin séu of þung? Hins vegar er alkunna að þúsundir íslenskra barna eru með síma. Varla er hægt að orða það þannig að fita sé það sem fólk er með rétt eins og sími. Offita er afleiðing óhóflegrar neyslu og því eðlilegra að tala um þyngd í þessu samandi.

Tillaga: Þúsundir íslenskra barna eru of þung.