Hverjum er ekki sama um þennan Gunnar Smára?

Hæ, þetta er Gunnar Smári Egilsson, aðalsósíalisti Íslands. Ég þarf að tjá mig dálítið um lista Sjálfstæðisflokksins vegna borgarstjórnarkosninganna í vor. Ætlar þú að skrifa niður það ég segi eða hentar ykkur betur að taka það sem ég skrifa á Facebook?

Einhvern veginn byrjar samtal þessa nafngreinda manns við blaðamann á Fréttablaðinu, visir.is, dv.is, pressan.is eða eyjan.is. Og allir á þessum miðlum bugta sig og beygja og skrifa samviskusamlega það sem Gunnar Smári hefur að segja. Þessu næst er búin til fyrirsögn, skrifin kölluð frétt og birt á vefnum eða í blaðinu.

Hver er svo þessi Gunnar Smári Egilsson? Ég hef ekki hugmynd um það, sé hins vegar að hann hefur greiðan aðgang inn í ofangreinda miðla, skiptir engu hvað hann hefur að segja eða hvort eitthvað sé varið í það. Yfirleitt segir hann ekkert af viti.

Hið eins sem ég veit er að hann er uppgjafarkapítalisti. Efnaðist mikið á störfum sínum fyrir Baugsveldið, hann á mikið fé, hús í Skerjafirði sem er til sölu á annað hundrað milljónir króna. Ég hef einnig lesið að hann hefur farið á hausinn með útgáfufyrirtæki og fjöldi fólks stórtapað á viðskiptum við manninn og einnig hafa launþegar hrakist frá gjaldþrotum fyrirtækja í eigu hans.

Ef ég myndi hringja í fjölmiðla og segjast vilja tjá mig um mál líðandi stundar myndu sömu fréttamenn og beygðu sig í duftið fyrir Gunnari Smára hreinlega hlægja að mér og vísa mér til fjandans (og þá kann vel að vera að ég hitti þennan Gunnar Smára).

Jakob Bjarnar heitir „blaðamaður“ á visir.is og Fréttablaðinu. Hann skrifar „fréttir“ þann hátt sem „virkir í athugasemdum“ skrifa í athugasemdadálka lélegu miðlanna. Hann skrifar ekki fréttir heldur tjáir sig frá eigin brjósti og kemst upp með það. Hann bugtar sig ekki fyrir Gunnari Smára Egilssyni, nei nei. Hann leggst flatur fyrir honum. Meiri aumingjaskapur þekkist vart í blaðamennsku hér á landi.

Myndinn sýnir „frétt“ á visir.is sem Gunnar Smári Egilsson pantaði og Jakob Bjarnar, „blaðamaður“ framreiddi samkvæmt forskrift hins fyrrnefnda á Facebook. Í sannleika sagt er ekkert vit í Gunnari Smára, nema hvað að fyrirsögnin er skemmtileg. Hið eina sem maðurinn hefur úr á borgarstjórnarlista Sjálfstæðisflokksins að setja er aldursmunur á frambjóðendum, ofgnótt af konum eða skortur. Það telur Jakob Bjarnar vera frétt.

Furðuleg þetta allt með Gunnar Smára og hvernig hann nær að troða sér inn í flesta fjölmiðla og jafnvel umræðuþætti. Hversu oft hefur hann ekki sést í Silfri Ríkisútvarpsins?

Hvað kemur Gunnar Smári okkur almenning við? Rétt'upp hönd sem vill tjá sig um hann ...

 

Mælar á Sprengisandi nema óróann við Grímsey

Fyrir leikmann er sú staðreynd einna merkilegust að áhrifa skjálftanna norðaustan við Grímsey gætir allt suður að Vatnajökli og jafnvel sunnar.

Stórmerkilegt er að óróamælar á Skrokköldu á miðjum Sprengisandi nema óhljóðin í misgengjum við Grímsey.

Fyrir þá sem ekki þekkja þá hefur Veðurstofa Íslands hefur sett upp tæki víða um land til að mæla hljóð sem koma úr jarðskorpunni en þau eru á tíðni sem mannlegt eyra getur ekki greint.

Hljóðin eru nefnd órói og er mæld í mælieiningunni Hz (Hertz). Óróinn verður til þegar til dæmis kvika þrengir sér upp í gegnum jarðskorpuna eða þegar jarðskjálftar verða og jafnvel kunna að vera fleiri ástæður.

Blái liturinn sýnir mjög lága tíðni og getur myndast vegna rennslis kviku.

Þessi hljóð berast hratt og mælast víða. Efsta myndin er frá óróamælunum í Grímsey. Samkvæmt þeim byrja skjálftarnir þann 14. febrúar og halda áfram fram á þennan dag. Ljóst er þó að úr óhljóðunum dregur enda fækkar skjálftunum.

Næsta mynd er af óróamælingunum við Skrokköldu á Sprengisandi. Mælingarnar eru nákvæmlega þær sömu og í Grímsey að því undanskildu að tíðnin er lægri, eflaust vegna fjarlægðar.

Næsta mynd er af óróanum sem mælarnir við Svartárkot í Bárðardal námu. Teikningin er því sem næst hin sama og á hinum tveimur.

Fleiri myndir úr óróamælum mætti birta en án efa eru jarðeðlisfræðingar mun betri að greina óróann en fávís leikmaður. Hitt er þó víst að jarðskjálftahrinan við Grímsey mælist víða. Þá hlýtur leikmaðurinn að velta því fyrir sér hvort skjálftarnir norðaustan við Grímsey geti raskað jafnvægi í sprungum fjarri upptökunum og jafnvel valdið kvikuhreyfingum.

Er til dæmis mögulegt að Kröflueldar taki að bæra á sér á ný eða aftur verði gos í Holuhrauni vegna þess að sjávarbotninn skelfur eitthundrað til tvöhundruð km í burtu?

 

 

Jarðskjálftasvæðið NA Grímseyjar

Hér eru tvær mikilvægar staðreyndir sem áhugamenn um jarðfræði þurfa að vita:

1. Jarðskjálftar eru sjaldnast fyrirboðar eldgosa
2. Kvikuhreyfingar í jarðskorpunni valda jarðskjálftum sem leiða þó ekki alltaf til eldgosa.

Gríðarlegir jarðskjálftar hafa verið norðaustan við Grímsey frá því í byrjun febrúar 2018. Enn hafa þeir ekki leitt til eldgosa. Þetta gerðist ekki heldur þegar mikil jarðskjálftahrina varð á sömu slóðum frá 31. mars til 4 apríl 2013.

Þrátt fyrir það sem hér hefur verið sagt er eldvirkni á flekaskilunum afar algeng. Staðreyndin er nefnilega sú að Ísland er á slíkum skilum og myndaðist vegna eldsumbrota sem enn standa yfir og því færist vestuhlut landins til vestur og hinn hlutinn til austurs.

Jarðfræðingar hafa greint eldstöðvakerfin fyrir norðan land og eru þau merkt með rauðu á efstu myndinni. Svokallað Grímseyjarbelti er efri blá línan en Húsavíkurmisgengið sú neðri. Bæði eru þau hluti af flekaskilunum og á þeim tveimur eru jarðskjálftar tíðastir eins og glögglega sést á neðstu myndinni.

Sé efsta myndin stækkuð sjást nöfnin á eldstöðvakerfunum. Jarðskjálftarnir eru nú við Nafir, vestan og sunnan í því kerfi. Árið 2013 voru skjálftarnir nokkru sunnar, næstum á milli Nafa og Mánáreyjakerfisins. 

Eldgos varð á Mánareyjakerfinu árið 1867 en náði ekki upp á yfirborð. Engu að síður er sjávardýptin ekki mjög mikil þarna, líklega um 50 til 400 metrar.

Næsta mynd er af jarðskjálftasvæðinu norðaustan við Grímsey. Athugið að norður er til hægri.

Þetta er heillandi mynd af landslagi á sjávarbotninum. Þarna eru fell og fjöll, sum ansi brött og há, líklega um tvö til þrjúhundruð metrar. Sé myndin stækkuð og rýnt aðeins í hana, sjást bláir deplar á fjórum stöðum. Þetta eru eldgígar. Svörtu línurnar eru misgengi á hafsbotninum.

Neðsta myndin er nokkuð merkilegt. Hún sýnir jarðskjálfta á tímabilinu 1994 til 2006. Sjá má nokkur ártöl sem sýna upptök stórra skjálfta í gegnum tíðina.

Skjálftarnir raðast eftir flekaskilunum, það er Grímseyjarbeltinu og Húsavíkurmisgenginu. Rauðu örvarnar sýna rekstefnuna. Hægra megin rekur flekanna í suðaustur, en vinstra megin í norðvestur. Loks sjást sprungusveimarnir á landi en þeir hafa norður-suður stefnu á þessum slóðum. Myndina fékk égfyrir nokkrum árum á jarðfræðinámskeiði hjá Páli Einarssyni, jarðeðlisfræðingi, sem haldið var hjá Endurmenntun.

Myndir og upplýsingar í þessari stuttu samantekt eru að öðru leyti frá Isor, mjög áhugaverð og vel skrifuð grein hér.

Lýsa yfir óvissustigi vegna skjálfta

Óvissustig virkjað og góðar, betri eða bestu læknishendurnar

1.

„Tíu valkostir sem KSÍ gæti skoðað ef Heimir ákveður að hætta.“ 

Fyrirsögn á fótboltavefsíðunni 433.pressan.is.     

Athugasemd: Blaðamaðurinn sem skrifaði þessa fyrirsögn átti um tvennt að velja. Annars vegar að nota nafnorðið „val“ eða nafnorðið „kostur“. Þessi tvö orð merkja næstum því það sama, á þeim er þó blæbrigðamunur.

KSÍ gæti átt tíu kosta völ, það er valið um tíu þjálfara í stað Heimis. Hins vegar er alveg ómögulegt að steypa saman þessu tveimur orðum, útkoman er slæm, „valkostur“ er ljótt orð og það er órökrétt.

Eitthvað myndi nú blaðamaðurinn segja ef einhvern væri titlaður „sóknarframlínumaður“ í fótboltaliði. Sóknarmaður er sá sem sækir og á að skora, hann er venjulegast í framlínu liðsins. Tvítekningar á borð við þessa á auðvitað ekki að nota.

Í stað þess að nota „valkostur“ í fyrirsögninni hefði verið miklu betra að nota nafnorðið „þjálfarar“. 

Raunar er fyrirsögnin léleg, of löng og barnsleg.

Tillaga: Tíu kostir fyrir KSÍ hætti Heimir. 

2.

„Í ákær­unni er að finna eina lengstu setn­ingu sem sést hef­ur á prenti í lang­an tíma.“ 

Úr frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Hver skyldi nú vera munurinn á setningu og málsgrein? Í stuttu og einfölduðu máli mynda setningar málsgrein. Langa setningin er í raun löng málsgrein. Mjög algengt er að rugla þessu saman, sem er slæmt. Álíka eins og átta sig ekki á muninum á sentimetra og millimetra. 

Raunar er fyrirsögnin ekki góð.

Tillaga: Í ákær­unni er að finna eina lengstu málsgrein sem sést hef­ur á prenti í lang­an tíma.

3.

„Endurtekið undir áhrifum fíkniefna á rúntinum með dóttur sína.“ 

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Þetta er hörmulega léleg fyrirsögn, er þó blaðamaðurinn mjög reyndur og ætti ekki að gera sig sekan um svona klúðuyr. Hvað er eiginlega endurtekið? Maðurinn hafði áður verið undir áhrifum fíkniefna og gerist aftur sekur um óhæfuna, í bæði skiptin var hann með dóttur sína í bílnum. 

Í þessu tilviki bera að nota atviksorðið „aftur“. Lögreglan tók bílstjórann aftur fyrir akstur undir áhrifum. Hugnist blaðamanninum ekki þetta getur hann svon sem notað orðasambandið „enn á ný“. Enn á ný tekinn ...

Tillaga: Tekinn aftur undir áhrifum fíkniefna á rútuntinum með dóttur sína.

4.

„Óvissustig virkjað á Hellisheiði og Þrengslum.“ 

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Útilokað er að „virkja óvissustig“? Þetta er slík endaleysa að maður spyr sig hvort það sé búið að útvista fréttaskrifum til Nígeríu. Stundum berast þaðan fjárpógsbréf á betra máli en þessu.

Hvað er óvissustig“? Þetta er svona loðið og teygjanlegt orð, komið úr ranni Vegagerðarinnar og merkir líklega að aðstæður séu ótryggar. Þar af leiðandi er „óvissustig“ ekki virkjað heldur er lýst yfir að slíkt ástand sé komið á. Þetta getur verið vegna náttúrulegra ástæðna, til dæmis ofankomu, skafrennings, sandfoks, hugsanlegs eldgoss og svo framvegis.

Alveg ómögulegt er að binda sig svo í tæknilga hugsun að skynsemi komist ekki að. Orðalagið verður einhvers konar „nýkanselístíll“, gáfulegt tal án gáfna.

Tillaga: Óvissustigi lýst yfir á Hellisheiði og Þrengslu vegna veðurs.

5.

„Hell­is­heiðin, Þrengsli, Sand­skeið, Mos­fells­heiði og Lyng­dals­heiði eru lokaðar.“ 

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Tvennt er aðfinnsluvert í þessari litlu tilvitnun úr frétt af vefsíðu Morgunblaðsins. Annars vegar er það skortur á samhengi og hins vegar ákveðinn greinir á örnefni.

Mikilvægt er að hafa gott samhengi í skrifum. Ljótt er að sjá að eitt örnefnið hér að ofan er með ákveðnum greini en hin ekki. Best væri ef engin væri greinirinn.

Mjög fátítt er að örnefni og sérnöfn beri greini nema í sérstökum tilvikum. Ekið er yfir Hellisheiði og um Þrengsli. Þetta á fyrst og fremst við um ritmál. Í talmáli er ekki beinlínis rangt að segja að margar vörður séu á Hellisheiðinni þó betur færi á því að sleppa greininum.

Fáir kaup inn í Hagkaupinu/Hagkaupunum, Bónusinu, Nettóinu, þó er það til að eldra fólk leggi leið sína í Bónusið. Engu að síður versla margir í Krónunni, Melabúðinni eða Sunnubúðinni. Líklegast veltur notkun greinis á sérnöfnum fyrirtækja á hefð eða þá að sum taka auðveldara við honum en önnur.

Frekar óviðkunnanlegt er að taka svo til orða að einhver hafi gengið á Hekluna, Hvannadalshnúkinn,  Syðstusúluna, Eyjafjallajökulinn, Herðubreiðina eða Vífilsfellið svo dæmi séu tekin. Einhvern veginn er það þó svo að sum örnefni taka betur við ákveðnum greini en önnur, nefna má Esjuna eða Hengilinn.

Þrátt fyrir það sem hér er sagt er sá sem þetta ritar er engu að síður hlyntari því að nota ekki ákveðinn greini í örnefnum eða sérnöfnum, en ekkert er þó án undantekninga. Enginn myndi þó bæta ákveðnum greini við mannanöfn, nema ef til vill í hálfkæringi.

Tillaga: Hell­is­heiði, Þrengsli, Sand­skeið, Mos­fells­heiði og Lyngdals­heiði eru lokaðar.

6.

„Það eru engin rök fyrir því að færa hana ekki undir betri læknishendur.“ 

Úr frétt á bls. 2 í Fréttablaðinu, föstudaginn 16. febrúar 2018.

Athugasemd: „Forðastu klisjur,“ segir Jónas Kristjánsson, fyrrverandi ritstjóri og blaðamaður, á vef sínum.

Ekki er með nokkrum hætti hægt að stigbreyta orðtök. Að flytja einhvern undir lænishendur er skýrt og greinilegt. Varla er hægt að tala um að flytja einhvern undir betri læknishendur. Við það verða hendurnar einhvers konar tæki, eins og sturtuhaus, sem sjúklingur er fluttur undir í von um einhverjar bót á ástandi

Vitleysan felst í því að skilja ekki hvernig orðtök eru mynduð og notuð, og halda að klisjur séu lesendum skiljanlegar. 

Fái einhver ekki rétta meðferð hjá lækni er ráðið að leita til annars læknis.

Tillaga: Þetta eru engin rök gegn því að flytja hana til sérfræðinga/annarra lækna/annars sjúkrahúss.

7.

„WOW-þota úr leik að sinni.“ 

Fyrirsögn á bls. 4 í Fréttablaðinu, föstudaginn 16. febrúar 2018.

Athugasemd: Skilningur á málinu er grundvöllur á notkun þess. Þegar einhver er „úr leik að sinni“ skilja flestir það svo að sá hinn sami sé ekki væntanlegur fyrr en talsvert síðar. Að minnsta kosti ekki nokkrum dögum.

Fótboltamaðurinn sem meiðist er ekki úr leik „að sinni“ ef hann kemur aftur inn á völlinn. Ekki heldur ef varamaður kemur í stað hans en svo birtist hann í næsta leik. Hafi hann fótbrotnað, slitið hásinn eða álíka má fullyrða að maðurinn sér „úr leik að sinni“.

Í fréttinni kemur fram að þessi þota sé biluð og verði aftur komin í notkun eftir fjóra daga. Ekki er það nú langur tími. Máltilfinningin segir manni að fyrirsögnin sé ekki alveg rétt.

Tillaga: Biluð Wow-þota kemst fljótlega í loftið. 

8.

„Lægra hlutfall 17 ára tekur bílpróf.“ 

Fyrirsögn á bls. 40 í Mannlífi, föstudaginn 16. febrúar 2018.

Athugasemd: Í fréttinni er ljóst að æ færri 17 ára ungmenni taka bílpróf. Þau voru 86,5% árið 1994 en 72,1% á síðasta ári. Lesandinn skilur þessar tölur þannig að sífellt færri þeirra sem eru 17 ára taka bílpróf. 

Spurningin er því þessi: Af hverju má ekki segja það berum orðum. Hvað kemur hlutfallið þessu við?

Greinilegt er að æ færri lesa skynsamlegar leiðbeiningar Jónasar Kristjánssonar, fyrrum ritstjóra og blaðamanns, sjá jonas.is: 

• „Skrifaðu eins og fólk, ekki eins og fræðimenn.“ 
• „Stuttur stíll er skýr og skýr stíll er spennandi.“

Tillaga: Þeim fækkar sífellt sem taka bílpróf 17 ára. 

9.

„Frakk­inn Oli­vier Giroud skoraði sitt fyrsta mark fyr­ir Chel­sea sem fór auðveld­lega í gegn­um Hull í 5. um­ferð enska bik­ars­ins í knatt­spyrnu í kvöld þar sem loka­töl­ur urðu 4:0.“ 

Úr frétt á mbl.is. 

Athugasemd: „Hvergi blómstra klisjur meira en á íþróttasíðum. Góðir blaðamenn á því sviði sanna þó, að svo þarf ekki að vera. En hinir veiklunduðu hrynja hópum saman fyrir handhægri flatneskju. Það er óafsakanlegt, en hefur ákveðnar skýringar.“ Þetta segir Jónas Kristjánsson, fyrrum ritstjóri og blaðamaður á vef sínum.

Því miður er ofangreind tilvitnun úr vef Moggans með afar léleg. Chelsea vann Hull með yfirburðum. Nei, blaðamaðurinn þurfti að finna einhverja klisju eða umorða sannleikann svo hann líti betur út, það er að hans mati. „Chelsea fór auðveldlega í gegnum Hull“. Þvílík della. Af hverjur lengir hann skrifin? Jú, það er vegna þess að hann kann ekki þá gullvægu reglu að skrifa stutt og skiljanlega og sleppa öllum klisjum. Líklega hefur enginn sagt honum til, eru þó margir framúrskarandi blaðamenn á Mogganum.

Tillaga: Frakkin Oliver Giroud skoraði sitt fyrsta mark fyrir Chelsea sem vann Hull 4:0 í 5. umferð enska bikarsins.

10.

„Keflavíkur- liðið lagði allt undir og skildi allt eftir á gólfinu í Vesturbænum og uppskar eftir því á meðan KR-ingar voru ískaldir fyrir utan 3ja stiga línuna.“ 

Úr frétt á bls. 2 í íþróttablaði Morgunblaðsins 17. febrúar 2018. 

Athugasemd: Hvað þýðir orðalagið „að skilja allt eftir á gólfinu“. Veðja á að þetta sé heimatilbúið hjá íþróttafréttamanni og hann sé frekar óvanur skrifum og jafnframt illa lesinn.

Hvernig stendur svo á nástöðunni „… lagði allt undir og skildi allt eftir …“? Þetta er einfaldlega ljótt að sjá.

Er sá sem heldur ró sinni talinn vera ískaldur? Oft tala íþróttafréttamenn um að sá sem er á vítapunktunum sé ískaldur, það er síst af öllu taugaóstyrkur. Í ofangreindri tilvitnun er merkingin hins vegar þveröfug. KR-ingarnir skoruðu fáar þriggja stiga körfur af því að þeir voru ískaldir, að sögn blaðamannsins.

Tillaga: Keflavíkur- liðið lagði allt undir og uppskar eftir því á meðan KR-ingar voru slappir fyrir utan 3ja stiga línuna.

 

Jarðskjálftar við Grímsey boða ekki eldgos ... og þó

Gríðarleg skjálftavirkni hefur verið norðaustan við Grímsey. Á þremur dögum hafa mælst á annað þúsund skjálftar.

Einhverjir kunna að hafa áhyggjur af þessu, en það er engin hætta á að þarna fari að gjósa (held ég ...). Þarna hafa á síðustu árum orðið ógnarmiklar jarðskjálftahryðjur og ekkert gerst.

Skjálftarnir á þessum slóðum tengjast aðallega flekahreyfingu, er svokallað þvergengissvæði, það er að sprungubarmar hreyfast sitt í hvora áttina. Flekaskilin eru aðallega tvö, Grímseyjarbeltið og Húsavíkurmisgengin. Sunnan við þau er Dalvíkurbeltið. Öll eru þau samsíða og hafa stefnuna norðvestur, suðaustur.

Þrátt fyrir það sem hér hefur verið sagt er talsverð eldvirkni tali vera á Grímseyjarbeltinu. Það líkist um margt Reykjanesskaga. Grímsey myndaðist við eldgos á ísöld, það er fyrir um einni milljón ára. Sagt er að það sem einu sinni hafi gerst geti einfaldlega endurtekið sig svo ekki er ólíklegt að þarna verði eldgos.

Myndin sem er frá Veðurstofunni sýnir upptök skjálfta síðustu þrjá daga.  

Er farið að blása upp? Haraldur

 

1.

„Fraus í hel á skíðasvæði.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.     

Athugasemd: Dýr drepast en fólk deyr. Hver skyldi nú vera ástæðan fyrir því að frá aldaöðli hafa tvær ólíkar sagnir verið notaðar um lokastundina? Jú, án efa vegna þess að það er mannlegra að segja að fólk deyi, andist eða láti lífið svo eitthvað sé nefnt. 

Á sama hátt er yfirleitt talað um að fólk verði úti, slokkni lífsljósið vegna ástæðna utan dyra. Skiptir þá litlu hvernig banastundin var.  

Tillaga: Varð úti á skíðasvæði.

2.

„Ísland tapaði fyrir gestgjöfum Króatíu.“ 

Úr yfirliti hádegisfrétta 15. janúar 2018.     

Athugasemd: Þetta er rangt, Ísland tapaði ekki fyrir gestgjöfum Króatíu af þeirri einföldu ástæðu að landsliðið lék ekki við þá. Á Evrópumótinu í Króatíu eru heimamenn gestgjafar. Þeir eru gestgjafar Íslenska landsliðsins. Á þessu móti eru engir gestgjafar Króata af því að þeir eru það sjálfir.

Þetta skilst hjá öllum nema einstaka íþróttafréttamönnum. 

Tillaga: Íslendingar töpuðu fyrir Króötum, gestgjöfunum.

3.

„Brönsinn í Þrastalundi á milli tannanna á fólki.“ 

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Sumir blaðamenn nota orðatiltæki sem þeir þeir halda að þeir skilji. Sé veitingastaðurinn á milli tannanna á fólki þá er verið að tala illa um staðinn, ekki vel eins og raunar er gert í greininni.

Blaðamaðurinn heldur að orðatiltækið merki að fyrirtækið sé umtalað á jákvæðan máta.

„Bröns“ er samruni á ensku orðunum breakfast og lunch og merkir eiginlega  morgunverður í seinni kantinum eða hádegisverður í fyrra fallinu. Þó orðið sé stundum notað í talmáli telst það ekki eiga heima í ritmáli.

Tillaga: „Brönsinn“ í Þrastalundi er talinn afar góður.

4.

„Hún kom heim úr fríi og opnaði útidyrnar – Varð orðlaus yfir sjóninni sem mætti henni.“ 

Fyrirsögn á dv.is.      

Athugasemd: Spurningin er hvort „sjón mætti henni“ eða hún hafi séð eitthvað sem gerði hana orðlausa.

Sjálfur er ég oft orðlaus yfir málfari í vefritinu dv.is. Þetta er slakt fréttarit, metnaðurinn er enginn, áhugaleysið algjört. Hið eina sem kemst að eru svokallaður „tabloid“ stíll sem síst af öllu er til fyrirmyndar.

Tillaga: Hún kom heim úr fríi en varð gapandi hissa þegar hún gekk inn.

5.

„Viðar Örn var þarna að skora fljót­asta markið í sögu Macca­bi Tel Aviv og sló um leið 56 ára gam­alt met.“ 

Úr frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Mörk hreyfa sig ekki, þau eru nær því jarðföst. Sá sem kemur boltanum í markið skorar mark eða gerir mark. Sé mark skorað fyrr í leik en áður þekkist er ekki hægt að tala um „fljótasta markið“. Allir með sæmilega tilfinningu fyrir málinu hljóta að átta sig á þessu.

Hins vegar segja enskir: „Fastest goal …“. Óþarfi er að þýða þetta beint og misbjóða þannig tungunni. Í frjálsum íþróttum er ekki talað um lengsta spjótið eða lengstu kúluna

Tillaga: Viðar örn skoraði mark eftir aðeins 13 sekúndur felldi 56 ára gamalt met hjá Maccabi Tel Aviv.

6.

„Blindaðist af sól­inni og klessti á.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.     

Athugasemd: Út af fyrir sig mega börn hjá mbl.is reyna að gera fyrirsagnir. Hitt er alvarlegra að stjórnendur Moggans skuli ekki vera starfi sínu vaxnir og leiðbeini ekki byrjendum.

Börn segja oft að einhver klessi á annan. Svo eldast þau og leggja af ungæðingslegt hjal. Önnur eldast en læra ekkert, fá enga tilsögn og þau halda þau standi sig bara býsna vel.

Hver á eiginlega að gæta gæslumannanna. Reynslumiklir starfsmenn Moggans eru að eldast, því miður virðast þeir sem koma í þeirra stað sé ráðnir af einhverjum öðrum forsendum en nefi fyrir blaðamennsku eða lipurð í skrifum.

Tillaga: Blindaðist af sólinni og ók aftan á næsta bíl.

7.

„Ísland er ein af tíu einstökum knattspyrnuþjóðum heims.“ 

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Einstakur er lýsingarorð sem getur merkt eitthvað sem er sérstakt. Í þessu tilviki fer betur á því að nota ekki þetta orð heldur til dæmis „óvenjulegur“ eða álíka enda er það líklega tilgangurinn.

Svo verður að taka fram að Ísland er ekki þjóð heldur land. Íslendingar eru þjóð.

Blaðamenn verða að tileinka sér nákvæmni

Tillaga: Ísland er eitt að tíu óvenjulegustu knattspyrnulöndum heims.

8.

„Er farið að blása upp? Haraldur.“ 

Fréttaþulur í hádegisfréttum Ríkisútvarpsins 21 janúar 2018.     

Athugasemd: Veðurfræðingurinn sem var í símaviðtali svaraði á skiljanlegri íslensku; Jú, það er farið að hvessa.

Gera verður þær kröfur til fréttamanna að þeir tali rétt mál. Vilji þeir búa til ný orðatiltæki þarf að fylgja einhver hugsun.

Tillaga: Er farið að hvessa, Haraldur?

 

9.

„Hann þjónaði í Kóreustríðinu og starfaði seinna á sjúkrahúsum í Boston og Salt Lake City.“ 

Frétt á dv.is.      

Athugasemd: Bandaríkjamenn reyna að fegra hernað sinn og í því skyni er sagt að menn hafi „served in Korean war“. Blaðamaðurinn þýðir þetta blint og segir að maðurinn hafi „þjónað í Kóreustríðinu“. Bein þýðing á ekki við. Engin ástæða er til að yfirfæra bandaríska málnotkun yfir á íslensku. 

Tillaga: Hann tók þátt í Kóreustríðinu og starfaði seinna á sjúkrahúsum í Boston og Salt Lake City.

10.

„Mark Eriksen er það þriðja fljótasta í sögu ensku úrvalsdeildarinnar en metið …“ 

Frétt á visir.is.   

Athugasemd: Sumir … nei margir íþróttamenn eru illa skrifandi á íslensku og með afbrigðum órökvísir eins og þessi hluti úr frétt á Vísi bendir til.

Mark getur hvorki verið fljótt né hægt, jafnvel þó maðurinn sem skorar heiti Mark. Hins vegar skora boltamenn sífellt fyrr mark í fótboltaleik. Hann er varla byrjaður og þá potar sprækur framherji boltanum inn.

Nefndur Mark var vissulega snöggur að skora mark, en hann skoraði ekki þriðja „fljótasta markið“ í sögu úrvalsdeildarinnar. „Fastest goal“, segja enskir og íslenskir íþróttablaðamenn halda að þeim leyfist bein þýðing sem fyrr eða síðar mun koma þeim í álíka og jafnvel verri bobba en þetta með markið hans Marks. 

Hvernig á þá að orða þetta? spyr lesandinn. Má ef til vill segja „fljótasti boltinn“? Nei, það er maður sem skorar markið, ekki boltinn. Svona verður að umorða í þýðingu. Þeir sem gera mark á fyrstu mínútu fótboltaleiks eru snöggir að skora.

Tillaga: Mark Eriksen er sá þriðji sneggsti til að skora mark í sögu ensku úrvalsdeildarinnar en metið …

11.

„... svo er komin snjókoma ...“

Fréttakona á Ríkissjónvarpinu í beinni útsendingu frá vettvangi.   

Athugasemd: Sumir fréttamenn hafa oftrú á sjálfum sér og halda að þeir geti verið í beinni útsendingu án undirbúnings. Staðreyndin er þó sú að fæstir geta sagt meira en eina setningu skammlaust. Geri þeir það er tilgangurinn með beinni útsendingu í fréttatíma gagnslaus. Fæstir fara í fótspor Ómars Ragnarssonar, jafnvel þegar veðrið er skaplegt.

Tillaga: Best er ef fréttamenn hætti að vera í beinni útsendingu, yfirleitt er þetta hællærisleg leiðindi hjá flestum.

12.

„Er hálkan veðrinu að kenna eða einhverju öðru?“

Fréttaþulur í Ríkissjónvarpinu við veðurfræðing.  

Athugasemd: Má vera að hægt sé að kenna dómsmálaráðherra um hálkuna en líklegast sjá flestir í gegnum slíkt. Venjulegast klúðra fréttaþulir „gamnitalinu“ ef þeir eru ekki undirbúnir. Aðrir halda sig við sömu setningarnar í hverjum fréttum eftir aðrar, viku eftir viku, mánuð eftir mánuð, ár eftir ár:

„Þú ferð nánar yfir þetta á eftir,“ segir sami fréttaþulur sí og æ við veðurfræðinginn og áhorfandinn spyr sig jafnan hvort einhver þörf sé að árétta það. Er ekki veðurfræðingurinn kominn til að „fara nánar yfir veðurfréttirnar“ þegar röðin er komin að honum.

Tillaga: Fréttaþulir ættu að hætta þessum innskotum, „gamnitali“ eða öðru. Þeir ráða ekki við þau. 

Kjartan er leiðtoginn í borgarstjórn

Einn af þeim stjórnmálamönnum sem ég ber hvað mesta virðingu fyrir er Kjartan Magnússon, borgarstjórnarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins. Hann tekur núna þátt í leiðtogakjöri flokksins og vil ég nota þennan vettvang til að mæla með honum.

Kjartan er heiðarlegur maður, duglegur og fylginn sér. Hann hefur yfirgripsmeiri þekkingu á borgarmálum en nokkur annar sem ég þekki enda setið í borgarstjórn frá árinu 1999.

Ég hef oft leitað til Kjartan vegna ýmissa mála, fyrst og fremst til að afla mér upplýsinga. Hann er greiðvikinn og hjálpar umsvifalaust. 

Ég vil hvetja alla Sjálfstæðismenn í Reykjavík til að greiða atkvæði í leiðtogakjörinu á laugardaginn og setja Kjartan í fyrsta sæti.

Við þurfum stefnufasta menn í borgarstjórn. Kjartan er slíkur maður, hann hefur vissulega ákveðnar skoðanir en hefur aldrei brugðist stefnumálum Sjálfstæðisflokksins. Munum að hann var í öðru sæti á listanum 2014 en með samstilltu átaki verður hann leiðtoginn.

Vísir stendur sig, Mogginn situr eftir

Oft á dag kíki ég á fréttasíður vefmiðlanna, Moggans, Vísis, DV og jafnvel fleiri. Auðvitað byrja ég oftast á mbl.is en mér til mikillar furðu hefur það gerst æ oftar að visir.is er fyrstur með fréttirnar. Þar að auki eru fréttirnar oft ítarlegri.

Þannig var þetta í dag. Ein merkilegasta fréttin dagsins er sú að demókratar og repúblikanar hafa náð samkomulagi og bráðabirgðafjárlög en ríkisvaldið í Bandaríkjunum var lokað í dag vegna þess að aungvar heimildir hafa verið til að greiða fyrir rekstur ríkisins.

Þetta er Vísir með á hreinu og birtir umsvifalaust sem fyrstu frétt á forsíðu vefsins.

Mogginn er hins vegar eitthvað að pæla í viðhorfum forsætisráðherra til klúðurs dómsmálaráðherra vegna skipunar dómara í Landsrétt.

Maður velti fyrir sér hvað eiginlega sé að gerast hjá Morgunblaðinu. Því hefur verið gaukað að mér að margir afbrags blaðamenn hafi á undanförnum misserum horfum frá útgáfunni og fundið nýjan vettvang hjá Vísi og Fréttablaðinu.

Í þeirra stað hafa verið ráðnir ungt fólk með enga reynslu, sumt varla skrifandi í íslensku og í þokkabót illa upplýst og þekkja lítt til blaðamennskustarfa og það sem verra er, enginn er til leiðsagnar.

Raunar er þetta oft vandamál hjá Vísi og Fréttablaðinu líka en þó sérstaklega hjá DV og fréttamiðlum Eyjunnar og Pressunnar. Ástæðan er líklega sú að ungir starfsmenn eru ódýrari en reynsluboltar og verkefni hinna fyrrnefndu er að fylla upp í plássið milli auglýsinga, ekki að sinna alvörðu blaðamennsku.

Fyrir vikið er fjórða valdið í hræðilegum vanda. Má vera að Kjarnanum og Stundinni undanskildum en skrifin á þessum tveimur síðastnefndum miðlum eru ekki nógu góð.

 

Tíðindalaust af jarðskjálftum á landinu

Tíðindalaust á vesturvígstöðvunum heitir frábær bók eftir Erich Maria Remarque og fjallar um heimstyrjöldina síðari. Ég ætla nú ekki að rekja söguþráð þessara ágætu bókar en nafn hennar flaug í huga mér er ég skoðaði jarðskjálftavef Veðurstofunnar. Segja má að tíðindalaust sé af jarðskjálftum landsins eins og glögglega má sjá á meðfylgjandi mynd.

Aðeins eru skráðir 47 skjálftar hafa orðið frá því á seinni hluta síðasta sunnudags. Yfirleitt eru þeir margfalt fleiri. Aðeins fimm skjálftar hafa verið í dag og flestir frekar vægir. Mýrdalsjökull er rólegur, á Vatnajökli er allt með kyrrum kjörum. Ef ekki væri fyrir Tjörnesbrotabeltið væru skjálftarnir á landinu enn færri, en þar hafa tveir verið í dag en alls 17 frá því seinnipart sunnudags.

Svona er nú staðan. Jarðskjálftar koma í hryðjum ef svo má segja.

Sumir halda því fram að þetta hlé í jarðskjálftum verði skammvinnt, nú skelli á hrina jarðskjálfta og eldgosa.

Þessu er ég fyllilega sammála en hef ekkert fyrir mér í því frekar en aðrir. Draumar hafa ekkert að segja og á þá trúi ég ekki (þetta er skot á þann draumspaka sem segir af og til að eitthvað muni nú gerast (aldrei rætist neitt hjá honum)). Þar af leiðandi mun ekkert gerast fyrr en í júní.

 

Eldgos vestan við Herðubreið?

Hundruð jarðskjálfta verða á landinu á hverjum sólarhring. Flestir raðast þeir eftir hinu virka gosbelti landsins. Allir verða eru vegna hreyfinga á jarðskorpunni og falla þeir flestir eftir þekktum sprungusvæðum, aðrir vegna kvikuhreyfinga.

Skjálftar þurfa ekki endilega að verða vegna þess að í eldgos sé í nánd. Þeir geta hins vegar orðið þegar kvika þrengir sér upp í gegnum sprungur í jarðskorpunni eða þrýstingur af hennar völdum veldur brestum og hún nær að streyma upp. Til þess að svo megi verða þarf að vera undirliggjandi þrýstingur rétt eins og gerðist þegar kerfið undir Bárðarbungu reyndi að komast upp á yfirborðið en fann sér ekki aðra leið en 40 km norðar, í Flæðum Jökulsár á Fjöllum þar sem gaus árið 2014, í annað skiptið síðan 1797.

Eldgos þurfa ekki að vera ofsaleg eins og gerðist þegar gaust í Eyjafjallajökli eða í Grímsvötnum. Þau geta verið „hæglát“ rétt eins og þegar gaus í Holuhrauni á Flæðum. Þá mallar gosið í langan tíma og hraunið dreifist um stórt svæði, gríðarlegt magn. Eða þegar gaus á Fimmvörðuhálsi 2010.

Þegar gos verður og svokallaðar dyngjur myndast er gosið yfirleitt „hæglátt“ og jafnvel er virknin í rykkjum. Þannig hefur það líklega verið þegar Trölladyngja, Kollóttadyngja og Skjaldbreið mynduðust. Herðubreið hefði orðið dyngja ef gosið sem myndaði hana hefði ekki orðið þegar jökull lá yfir landinu.

„Hæglátt“ gos var þetta orðað hér að framan. Þetta orð er ekki jarðfræðilegt heldur orðalag leikmannsins sem hefur ekki fulla mynd af því sem gerðist. Kalla má svona gos „rólegt“. Nú er ég loks kominn að kjarna málsins, því sem er tilefni pistilsins í þetta sinn.

Í kringum Herðubreið og Herðubreiðartögl hafa verið viðvarandi jarðskjálftar undanfarin ár. Varla líður sá dagur að þar mælist ekki skjálfti. Yfirleitt eru þetta litlir skjálftar sem vekja ekki mikla athygli nema fyrir þá sök hversu margir þeir eru. Uppruni þeirra er á fjögurra kílómetra dýpi eða meira og telja vísindamenn að ástæðan séu kvikuhreyfingar. Eitthvað veldur því að þarna er kvika undir þrýstingi og bankar á jarðskorpuna. Enn hefur hún ekki fundið uppgönguleið. Og hversu djúpt er í kvikuna? Munum að Hvalfjarðargöng eru 5,6 km, svona svipað og nemur í kvikuna undir Herðubreið.

Þetta er allt doldið merkilegt og ekki síður að skjálftarnir dreifast í kringum Herðubreið, sjaldgæft er að þeir mælist í henni, það kemur þó fyrir. Stærðin er frá yfirleitt frá einu og upp í rúmlega tvö stig. 

Aðallega hafa þeir þó orðið suðvestan megin fjallsins. Einnig í norðanverðum Herðubreiðartöglum og svo líka á Vikursandi og má eiginlega fullyrða að þeir tengist líka Öskju.

Eðlilegt að spyrja hvað gerist. Vont er um slíkt að spá. Væri jarðfræðingur spurður gæfi hann þrjá kosti:

1. Jarðskjálftarnir deyja smám saman út
2. Jarðskjálftarnir munu ekki valda eldgosi
3. Jarðskjálftarnir munu einhvern tímann valda eldgosi

Eðlilega munu þeir leggja áherslu á fyrsta og annan liðinn enda er ólíklegra að þarna gjósi og er þá ábyggilega vísað til svipaðra aðstæðna annars staðar. Jarðskjálftar eru sjaldnast fyrirboðar um eldgos en þeir geta svo sannarlega verið það.

Setjum nú sem svo að jarðskorpan muni bresta og kvikan komast upp á yfirborðið og hraun fari að renna. Líklegast er að eitt gosop myndist og hraunið verður frekar þunnfljótandi og getur flætt langar leiðir. Landinu hallar til austurs og hraunið myndi renna í áttina að Jökulsá á Fjöllum og þaðan hallar landinu að Herðubreiðarlindum. Allir geta áttað sig á afleiðingunum. Lindirnar fara undir hraun og það stíflar fljótið.

Holuhraunið rann tæplega 20 km frá eldstöðinni á árunum 2014-15. Frá 730 m hæðarpunkti, sem er um miðja vegu milli Herðubreiðar og Bræðrafells, eru hægt að mæla um 14 km að Jökulsá á Fjöllum renni það suður fyrir fjallið.

Landi norðan við Herðubreið hallar til norðurs og austurs og frá áðurnefndum hæðarpunkti er hægt að mæla um 15 km að Herðubreiðarlindum og Jökulsánni.

Líklegt að gosið muni stöðvast af og til. Goshléin gætu verið í nokkra mánuði eða jafnvel ár. Hraun munu því renna á víxl og kólna svo, safnast upp og á löngum tíma, mynda dyngju. Má vera að gos á þessum stað lifi í mannsaldur.

Fyrir um 2900 árum varð á þessum sömu slóðum eldgos og eldstöðin hefur verið nefnd Flatadyngja. Hraunið úr henni rann til austurs, á milli Herðubreiðar og Herðubreiðartagla og raunar allt í kringum Herðubreið. Áður hafði það sama gerst þegar Bræðrafellsdyngja gaus fyrir minna en 4500 árum. Bræðrafell er í suðausturjaðrinum á Kollóttudyngju en hin síðarnefnda gaus fyrir um 7000 árum.

Raunar er það svo að á þessu svæði, það er norðan Dyngjufjalla, vestan Herðubreiðar og austan Kollóttudyngju er aragrúi eldborga af ýmsu tagi og úr sumum hafa runnið víðáttumikil hraun og önnur á eftir þeim og svo koll af kolli í þúsundir ára. Raunar má sjá hraun úr Bræðrafellsdyngju við Jökulsá á Fjöllum, þar náði hraun úr Flötudyngju náði ekki að renna yfir.

Niðurstaðan er því sú að það er ekki ólíklegt að það gjósi enn einu sinni austan Herðubreiðar. Svæðið er virkt, undir kraumar kvikan, bankar á jarðskorpuna og þegar hún gefur örlítið eftir verður eldgos. Þannig varð það í Holuhrauni og þannig verður það í hrauninu sem rann úr Flötudyngju, Bræðrafellsdyngju og öllum þeim eldsstöðvum sem á undan þessum áðurnefndu.

Nei, ég ætla ekki að nefna neina dagsetningu. Hef ekki hundsvit á jarðfræði. Draumspakur maður nefndi miðjan júní á þessu ári. Sel það ekki dýrar en ég keypti.

Efra kortið er stórkostlega skemmtilegt. Það er frá Isor og sýnir jarðfræði á stórum hluta landsins. Ég bætti inn örvunum til áhersluauka.

Neðra kortið er frá Loftmyndum, einstaklega gott kort og þægilegt í notkun. Á því sjást hvar helstu jarðskjálftar hafa orðið á þessu svæði síðustu sex mánuði.

 

 

Hverjir hafa lokið þjónustu hjá Virk?

2.383 einstaklingar voru í starfsendurhæfingarþjónustu á vegum VIRK í lok árs 2017, 17% fleiri en um síðustu áramót, og í lok árs höfðu alls 12.856 leitað til VIRK frá stofnun starfsendurhæfingasjóðsins árið 2008.

1.854 einstaklingar komu nýir inn í þjónustu hjá VIRK á árinu 2017, 8.2% fleiri en árið 2016 og hafa ekki áður svo margir hafið starfsendurhæfingu á einu ári. 1.164 einstaklingar luku starfsendurhæfingarþjónustu árið 2017, svo til næstum jafnmargir og árið á undan. Meðaltímalengd einstaklinga í þjónustu hjá VIRK var tæplega 15 mánuðir 2017 og lengdist um næstum 2 mánuði á milli ára.

Árangur og ávinningur af starfsemi VIRK - fjárhagslegur og samfélagslegur - er mjög mikill þar sem hún hefur á undanförnum árum skilað þúsundum einstaklinga í virka þátttöku á vinnumarkaði. 7.333 einstaklingar hafa lokið þjónustu, útskrifast, frá VIRK og rúmlega 70% þeirra eru virkir á vinnumarkaði við útskrift, eru með vinnugetu og fara annað hvort beint í launað starf, virka atvinnuleit eða lánshæft nám.

Þennan árangur hafa utanaðkomandi aðilar staðfest en niðurstöður athugunar Talnakönnunar sýna að ávinningurinn af starfsemi VIRK á árinu 2016 hafi numið um 13,6 miljörðum og að reiknaður meðalsparnaður á hvern útskrifaðan einstakling fari vaxandi á milli ára, var 12,2 milljónir en 10 milljónir árin 2013-2015.

Þá sýna þjónustukannanir VIRK að þátttakendur eru undantekningalítið mjög ánægðir með þjónustuna og telja hana auka verulega bæði lífsgæði sín og vinnugetu.

Þetta er frétt hjá Virk, starfsendurhæfingarsjóðsins. Hún er illa skrifuð. Ástæðurnar eru eftirfarandi:

1. Höfundurinn þekkir ekki nástöðu. Sífellt er tönglast á orðinu starf, starfsemi eða starfsendurhæfing.
2. Höfundur byrjar setningar á tölustöfum, það er aldrei gert í íslensku ritmáli.
3. Höfundur hefur ruglast í ríminu. Virk veitir þjónustu. Þeir sem njóta hennar eru ekki í þjónustu hjá Virk, þar er þeim þjónað.
4. Góð regla í skrifum er að strika út óþörf orð, helminga textann. Setja punkt sem oftast, stytta setningar og málsgreinar (jonas.is). Þetta er ekki gert hér að ofan.

Gagnslítið er að kynna mikilvæga starfsemi með lélegum skrifum.

 

Hurð réðst á fimmtugan flugmann

Flugmaður lést í slysi á flugvellinum í Kittilä í norðurhluta Finnlands í gær. Frá þessu greinir YLE.

Flugmaðurinn, sem var fimmtugur að aldri, á að hafa verið á leiðinni um borð í flugvél þegar hurð flugvélarinnar fór í hann með þeim afleiðingum að hann lést samstundis.

Vélin er af gerðinni Gulfstream G 150, með sæti fyrir tuttugu farþega, og skráð í Austurríki. Fram hefur komið að maðurinn sem lést sé ekki finnskur ríkisborgari. Lögregla telur ekki að eitthvað saknæmt hafi átt sér stað.

Kittilä er að finna um 150 kílómetrum norður af Rovaniemi og um 80 kílómetrum frá sænsku landamærunum.

Í þessa frétt vantar það eitt lögreglan hafi sleppt hurðinni að lokinni yfirheyrslu enda ekki talið að „eitthvað saknæmt hafi átt sér stað“.

Þetta er frétt af vefmiðlinum visir.is og er vart boðleg, svo hroðvirknislega er hún skrifuð.

Gera má ráð fyrir að hurðin hafi skellst á flugmanninn, það er hins vegar ekki sagt heldur að hún hafi farið í hann, rétt eins og þegar varnarmaður í fótbolta eða handbolta fer í sóknarmann. Nema því aðeins að hurðin hafi farið í manninn, inn í hann. Við nánari umhugsun gæti hurðin hafa ráðist á flugmanninn.

Blaðamaðurinn er alls ekki viss. Flugmaðurinn „á að hafa verið á leiðinni ...“ en var ekki á leiðinni.

Í fréttinni segir: „Fram hefur komið að maðurinn sem lést sé ekki finnskur ...“, var þá ekki hægt að segja að hann hafi ekki verið finnskur. Og hvar kom þetta fram, ekki í fréttinni.

Svo gleymir blaðamaðurinn að segja frá því hvers vegna hurðin „fór í“ flugmanninn. Klúður.

Gleðileg jól til þín, nytjastuldur og lagt á dóttur

1.

„Hop jökla ógn­ar líf­ríki jök­uláa um all­an heim.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.     

Athugasemd: Má vera að lesandinn hafi aðrar tilfinningu fyrir þessari fyrirsögn en sá sem hér ritar. Vissulega hopa jöklar en það sem meira er, og það er fréttnæmara, þeir rýrna. Hins vegar er fyrirsögnin góð og gild. Fréttin fjallar um það sem gerist á landi eftir að jökullinn hefur horfið (hopað, styst, minnkað, bráðnað, þynnst, rýrnað …).

Tillaga:  Rýrnun jökla ógn­ar líf­ríki jök­uláa um all­an heim.

 

2.

„Það þýðir að repúblikanar og demókratar hlutu jafnmörg atkvæði. Ríkislög Virginíu kveða á um að kasta skuli upp um sigurvegara ef jafnt er. Formaður kjörstjórnar segir líklegast að nafn sigurvegarans verði dregið úr glerskál.“ 

Frétt á visir.is.    

Athugasemd: Hér er margt að. Undarlegt að orða það þannig að „kasta skuli upp um sigurvegara“. Sá sem kastar upp er að gubba. Óskiljanleg barnamál er að orða það þannig að „kasta skuli upp um sigurvegara“. Ótvíræðara orðalag er að varpa hlutkesti.

Dráttur á nafni úr skál er ekki það sama og að varpa hlutkesti. Þetta er illa skrifuð frétt og nær óskiljanleg. Er enginn blaðamaður með metnað á visir.is?

Tillaga: Ríkislög Virginíu kveða á um að varpa skuli hlutkesti reynist tveir frambjóðendur með flest atkvæði.

 

3.

„Nokkrum dögum síðar fékk hann hringingu frá Happdrætti Háskólans og var boðið að taka þátt. Hann var þá nýbúinn að leggja á dóttur sína í Danmörku.“ 

Frétt á dv.is.     

Athugasemd: Ekki kemur fram í fréttinni hvað maðurinn var búinn að leggja á dóttur sína. Má vera að hann hafi verið að tala við dóttur sína í síma og kann hún að búa í Danmörku. Með hefðbundnum borðsímum er hægt að „leggja á“, þá slitnar símtalið.

Með farsímum er hins vegar ekki hægt „að leggja á“. Þess vegna hefði blaðamaðurinn átt að orða þetta á annan og einfaldari hátt.

Tillaga: Hann var þá nýbúinn að tala við dóttur sína í síma en hún býr í Danmörku.

 

4.

„Með því vill fólkið sýna ungum sýrlenskum dreng sem missti augað í stórskotaliðsárás samstöðu.“ 

Frétt á visir.is.     

Athugasemd: Oft eru langar málsgreinar erfiðar sérstaklega þegar notuð eru orðtök. Stundum slitna þau og verða dálítið kjánaleg. Algengt er „að sýna samstöðu“ með einhverju eða eins og í tilvitnuninni hér að ofan. 

Þetta er ekki löng málsgrein en hefði mátt endurskrifa. Alltaf þarf að hugsa til lesenda. Sá sem skrifar skilur hugsanlega það sem hann fjallar um en þar með er ekki sagt að aðrir geri það. 

Sá sem þetta ritar velti því eitt augnablik fyrir sér hver þessi samstaða væri sem gerði stórskotaliðsárás. 

Eftirfarandi regla er frá Jónasi Kristjánssyni, fyrrum ritstjóra sem ráðleggur blaðamönnum að skrifa einfalt mál: „Strikaðu út óþörf orð, helmingaðu textann. […] Settu punkt sem oftast, styttu setningar og málsgreinar.“ Sjá jonas.is. 

Tillaga: Með því vill fólkið sýna samstöðu með ungum sýrlenskum dreng sem missti augað í stórskotaliðsárás.

 

5.

„Sending sem stíluð var á Steven Mnuchin, fjármálaráðherra Bandaríkjanna, og óttast var að væri sprengja reyndist vera hrossatað sem ósáttur kjósandi sendi innpakkað.“ 

Frétt á visir.is.    

Athugasemd: Tað er þurrkaður skítur húsdýra. Fréttin er þýdd úr erlendum fréttamiðli og þar er enska orði „manure“ sem blaðamaður þýðir og kallar hrossatað.

Sá sem þetta ritar heldur að blessaður fjármálaráðherrann hafi beinlínis fengið blautan skít í pakkanum, sem hefur ábyggilega miklu betra til áhersluauka en sá þurri.

Tillaga: Sending sem stíluð var á Steven Mnuchin, fjármálaráðherra Bandaríkjanna, og var óttast að væri sprengja, reyndist vera hrossaskítur sem ósáttur kjósandi sendi innpakkað.

 

6.

„Þeir sem gistu fangageymslur voru þar meðal annars vegna nytjastuldar á bifreið, ráns, líkamsárásar og þjófnaðar.“ 

Frétt á visir.is.    

Athugasemd: Nytjastuldur er líklega þjófnaður á einhverju til eigin nota, jafnvel til að selja. Þjófnaður er bara þjófnaður, þjófur er þjófur, steliþjófur er líka þjófur. Yfirleitt er það sem stolið er notað.

Hér er ekki eingöngu við blaðamann að sakast fyrir utan að hann tekur texta frá lögreglunni og birtir athugasemdalaust sem þykir nú ekki góð blaðamennska.

Skyldi sá sem ritaði textann vita hver er munurinn á „nytjastuld á bifreið“ og þjófnaði á bifreið? Eða muninn á ráni og þjófnaði? Held að á þessu sé stigsmunur. Þýfi nefnist það sem er stolið og sem líklega er dregið af nafnorðinu þjófur. Þjófnaður er hugsanlega eitthvað minna en rán. 

Sá sem þetta ritar veit ekki hvort nytjastuldur sé rán eða þjófnaður. Margvíslegu er stolið, til er bílstuldur, bókastuldur, bréfastuldur, eggjastuldur, fjárstuldur, gagnastuldur, heimildastuldur, hugverkastuldur, peningastuldur, smástuldur, vopnastuldur og ábygglilega fleiri samsetningar við orðið stuldur. Sá sem stelur getur svo verið stuldamaður.

Þar að auki er til munaþjófnaður. Er það nytjastjuldur?

Held að það sé hollt að velta þessu fyrir sér í stað þess að láta sem svo að þessi orð séu samheiti. Það er dálítið heimskt.

Tillaga: Þeir sem gistu fangageymslur voru þar meðal annars vegna ráns, líkamsárásar og þjófnaðar.

 

7.

„Gleðileg jól til þín, Gunna mín.“ 

Algeng kveðja á Facebook.    

Athugasemd: Víðar en á Facebook má sjá svona kveðjur. Þetta er ekki beinlínis rangt en heldur víðs fjarri íslenskum venjum. Yfirleitt er sagt: „Góðan daginn, Gunna mín“. Enginn segir góðan daginn til þín, Gunna mín. Það er frekar tilgerðarlegt og stirt.

Almenn er sagt gleðileg jól, gleðilegt ár, gleðilegt sumar og álíka án þess að bæta við forsetningunni „til“. Formlega dugar að segja: Ég óska þér gleðilegra jóla, Gunna mín.

Sá sem vill halda troða ensku máli inn í það íslenska gæti þess vegna sagt: Gleðilega Kristsmessu til þín, Gunna mín.

Tillaga: Gleðileg jól, Gunna mín.

 

8.

„Mannskæð snjóflóð voru í svissnesku Ölpunum yfir jólin þar sem þrír létust, einn skíðamaður og tveir fjallgöngumenn.“ 

Frétt á visir.is.     

Athugasemd: Í tilvitnuninn er tvítekið að fólk hafi farist í snjóflóðum. Blaðamaðurinn hefur varla tilfinningu fyrir því sem hann skrifar. Fréttin er flausturslega skrifuð og kemst ekki í hálfkvisti það sem segir á reuters.com.

Á Vísi segir þetta: „Að sögn lögreglu hreif snjóflóðið manninn með sér meira en kílómetra leið yfir grýtt svæði.“ 

Sögnin að hrífa merkir að taka, hrifsa eða álíka. Hún dugar ekki ein og sér, annað sagnorð vantar, það er sögnina að bera. Maðurinn barst með snjóflóðinu. Snjóflóðið féll á manninn og bar hann meira en einn kílómetra. 

Loks er greint frá því að „viðbragðsaðilar“ hafi fundið skíðamann. Þetta orð er frekar vinsælt. Við vitum að lögreglan bregst við mörgu, sama er með slökkvilið, sjúkraflutningamenn, björgunarsveitir, Landhelgisgæsluna, húsverði, gangbrautarverði, meindýraeyði og jafnvel þá sem ryðja snjó af þjóðvegum. 

Hverjir eru „viðbragðsaðilar“? Eru það þeir sem bregðast við einhverju, þeir sem bregður við, þeir sem bregðast … Getur verið að gangbrautarvörður hafi komið að skíðamanninum? Eða meindýraeyðir?

Staðreyndin er einfaldlega sú að „viðbragðsaðili“ er rassbaga frá blaðamönnum eða illa skrifandi höfundum fréttatilkynninga hjá lögreglu eða öðrum „viðbragðsaðilum“. Orðið er algjör óþarfi, ekki lýsandi á neinn hátt, miklu frekar letiorð þeirr sem nenna ekki að skrifa hver „viðbragðsaðilinn“ er

Tillaga: Skíðamaður og fjallgöngumenn fórust um jólin í snjóflóðum í svissnesku Ölpunum.

 

9.

„Tvö fjallaslys og tvær leitir á jóladag.“ 

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 27. desember 2017.     

Athugasemd: Fyrir kemur að bílar rekast á, þá er það bílslys. Allir vita hvað flugslys er. Umferðaslys ekki aðeins við bílslys heldur líka reiðhjólaslys, slys á á göngustígum og svo framvegis. 

Hvað skyldi „fjallaslys“ vera? Sumum þykir Akrafjall svo skrambi ljótt að það sé hreinlega slys hvernig til tókst hjá skaparanum. Einhver miður orðheppinn taldi annað fjall frekar í ætt við „mykjuhrúgu“ svo vægt sé til orða tekið. Í jarðsögunni getur eitt fjall rekist á annað en það gerist bara á löngum tíma.

Líklega á „fjallaslys“ við slys fólks í mörgum fjöllum. Þetta er svo sem ágætt nýyrði en ef göngumaður slasast í Vífilsfelli er það vænanlega „fjallslys“, það er í eintölu. Sé sagt frá því slysi og öðru í Akrafjalli  kallast þau „fjallaslys“, það er í fleirtölu.

„Fjallaslys“ er ekki nýtt orð og þrátt fyrir það sem hér segir er það þokkalega nothæft. Á mbl.is segir fyrir þremur árum: „Eitt versta fjalla­slys sög­unn­ar átti sér stað 17. júlí 1990 á Lenín­t­ind­in­um í Pamír­fjöll­um í Kirgíst­an, skammt frá kín­versku landa­mær­un­um.“ Á dv.is má finna álíka notkun á orðinu.

Þó fannst þeim sem þetta ritar meira lýsandi að nota þá tillöguna hér fyrir neðan.

Tillaga: Tveir slösuðust á fjöllum og tvisvar leitað að fólki.

 

10.

„Áramótamengunin skaðlegri en í eldgosi.“ 

Tilvísun í frétt á forsíðu á visir.is.       

Athugasemd: Þessi tilvísun er hreinlega röng en skrifast varla á blaðamannin því fréttin sjálf hefur þessa fyrirsögn: “Mengunin skaðlegri en í eldgosi“. Þetta veldur engum misskilningi.

Sé eldgos í gangi um áramót veldur það varla meiri mengun um áramót en á öðrum tímum árs. Hins vegar er mikið um skotelda um áramót og þeir menga.

Tillaga: Mengun um áramót er skaðlegri en í eldgosi.

Veitum hinum raunverulegu burðarásum orðu

Engin ástæða er til að lasta þá sem forseti Íslands sæmdi á nýársdag heiðursmerki hinnar íslensku fálkaorðu. Allt ábyggilega gott fólk og flestir heimsfrægir á Íslandi. Orðuveitingar hafa þó lengi einkennst af því að heiðra þá sem hafa unnið vinnuna sína um langa tíð, helst að lokinni starfsæfi. Alls kyns embættismenn hafa hlotið hana fyrir störf sem án efa hafa verið framúrskarandi, forystumenn í atvinnulífinu og listamenn af ýmsu tagi.

Minna hefur farið fyrir því ágæta láglaunafólki sem hefur sinnt störfum sínum af engu minni kostgæfni að starfsemin á vinnustað þeirra hefði farið á hliðina hefðu það ekki mætt í skamman eða lengri tíma.

Mér er það minnisstætt á árinu sem leið að starfsmaður sýslumannsembættis varð bráðkvaddur, samstarfsmönnum og vinum til mikillar sorgar ekki síður en fjölskyldu. Starf þessa ágæta manns varð ekki fyllt fyrr en löngu síðar jafnvel þó allir samstarfsmenn legðust á eitt. 

Á vinnuferðum mínum um landið allt síðasta ár hef ég kynnst fjölda fólks sem eru burðarásar á vinnustöðum sínum, skynsamt, yfirvegað, harðduglegt og heiðarlegt fólk. Ég á hér ekki við stjórendur eða yfirmenn heldur fólkið „á gólfinu“ eins og það er oft nefnt. Hversu mikilvægt er það ekki fyrir þjóðfélagið að sem flestir búi yfir þessum kostum? Nóg er af úrtölufólkinu, slugsurum og þykjustuliðinu.

Ég gæti nafngreint fjölda fólks hjá sýslumannsembættum landsins sem eiga skilið að fá orðu fyrir störf sín. Auðvelt er að nefna jafnmarga sem hafa sinnt félagsmálum og verið þar burðarásar. Í ónefndu ferðafélagi þekkti ég fólk sem naut félagsskaparins en lagði á sig ómælda vinnu til að félagið næði að blómstra og viðskiptavinir þess gætu notið þess að ferðast um landið.

Lesendur mínir geta ábyggilega bætt hér um betur og nefnt alþýðumanninn, konu og karl, sem ættu skilið orðu fyrir störf sín. Fólkið sem sinnir störfum sínum á þann hátt að mætti það einn góðan veðurdag ekki í vinnuna eða félagslífið myndi þjóðfélagið hreinlega stöðvast. Ég er næstu því vissuum að jörðin myndi hætta að snúast.

Einhver lesenda minna sem er málkunnugur forsetanum ætti að skjóta þessu  að honum. Má vera að við næstu orðuveitingu fengju burðarásarnir umbun þjóðfélagsins fyrir störf sín. Þá yrði kátt á landinu.

Tólf fengu fálkaorðu

Öll mengun er slæm nema sú á gamlaárskvöldi

Þversagnirnar í lífi meðalmannsins eru miklar en aldrei missir hann svefn yfir þeim. Ástæðan er einfaldlega sú að samfélagslegar skoðanir snerta hann sjaldnast en geri þær það tekur hann afstöðu oft þvert á almenna skynsemi.

Almennt erum við á móti mengun:

Þannig er með plastpoka. Þrýstingur samfélagsins veldur því að æ fleiri hætta að nota plastpoka í verslunarferðum og velja frekar eitthvað úr taui eða öðru til burðarins. Fréttir af plastmengun í náttúru heimsins eru hrikalegar.

Þannig er það með skolpið. Fæstir leggja leið sína niður í fjöru en þeir sem það gera finnst alveg ómögulegt ef strendurnar eru ekki hreinar. Þess vegna er það krafa samfélagsins að skolpið sé hreinsað áður en því er sleppt í hafið.

Þannig er það með nagladekkin. Hversu margir daga á ári þarf að aka á nagladekkjum? Þeir eru fáir ef aungvir. Þar af leiðandi aka fjölmargir á nagladekkjum á snjóauðum götum meginhluta vetrarins. Nagladekk valda svifryksmengun og eru því hættuleg heilsu manna. Margir vilja banna þau.

Þannig er það með opna elda. Samfélagið vill ekki sinubrennur nema á ákveðnum tíma ársins. Ekki má brenna rusli. Eldar geta verið hættulegir og askan er hættuleg heilsu manna.

Þannig er það með göturyk. Samfélagið vill að götur borga og bæja séu sópaðar til að minnka svifryk. Borgin þráast samt við vegna blankheita og treystir á rokið.

Þannig er það með skotelda um áramót. Þeir valda gríðarlegri mengun, miklum sóðaskap og hættu fyrir notendur og nærstadda. En nú bregður svo við að mikill meirihluti fólks snýr snúðugt upp á sig og heldur því fram að skoteldar séu hluti af persónulegum rétti einstaklingsins. Líklega svona svipað og margir Bandaríkjamenn telja það rétt sinn að eiga og ganga með byssur sér til varnar eða skemmtunar.

Sérfræðingar halda því fram að mengun vegna skotelda sé gríðarlega mikil, stórhættuleg heilsu fólks og þar að auki skapa þeir hættu á beinu líkams- og eignatjóni.

En nei ... Við snúum upp á okkur og segjum að þetta skoteldanotkunin sé álíka mikill réttur okkar og þau frelsisákvæði sem er að finna í stjórnaraskránni.

Sko, við erum á móti allri plastmengun, strandmengun, svifryksmengun og opnum eldum og álíka. En skoteldarnir eru friðhelgir með allri sinni mengun og hættu. Er þetta ekki þversögn.

Jú, en við erum að reyna að styrkja björgunarsveitirnar ...

Já, auðvitað. Það réttlætir allt. Ekki satt?

Örnefni á frábærri Moggamynd Raxa

Morgunblaðið birtir í síðasta tölublaði ársins alveg glannalega fallega skammdegismynd sem Ragnar Axelsson tók.

Gallinn er sá að Mogginn er lítið fyrir örnefni og segir ekkert frá því hvar myndin er tekin. Hún er af Háusúlu (916 m) sem er ein af tindunum í Botnsúlum. Til hliðar er opnan eins og hún er birt í blaðinu.

Eftir að ég náði mér af hrifningunni tók ég mér það bessaleyfi að setja nokkur örnefni inn á myndina. Þar sem myndin er tekin með nokkrum aðdrætti er dálítið erfitt að staðsetja einstök fjöll, dali og staði.

Bið lesendur mína forláts hafi ég ruglað eitthvað í örnefnaleiðangri mínum enda ber að hafa það sem réttara reynist.

Hér er örnefnamyndin og ef „klikkað“ er á hana þrefaldast hún í stærð.

 

Þúsund jólakveðjur út í tómið ...

Í gærmorgun gekk ég út á svalir, eins og ég geri jafnan árla á Þorláksmessu, dró nokkrum sinnum djúpt andann og hrópaði síðan af öllum kröftum:

Sendi ættingjum og vinum bestu óskir um gleðileg jól og heillaríkt nýtt ár. Þakka allt á árinu sem er að líða.

Svo beið ég í dálitla stund þangað til svörin bárust:

Já, sömuleiðis, gleðileg jól, kallaði einhver.

Haltu kjafti, helv... þitt. Fók er að reyna að sofa hérna, öskraði rámur kall.

Ha ..., kaseiru? hrópaði skræk kona.

Hundur gelti, annar tók umsvifalaust undir og köttur mjálmaði. Nagladekk skröltu á íslausu malbiki.

Ég gekk inn í stofu, nennti ekki að hlusta á hundgá, jafnvel þótt fyrr eða síðar myndi hundur sonar míns, hann Fróði (sko hundurinn heitir Fróði ekki sonurinn) hugsanlega gelta, mér eða einhverjum öðrum til ánægju.

Engu að síður velti ég því samt fyrir mér hvort ekki væri skynsamlegra að senda jólakort eða tölvupóst. Þetta hef ég hins vegar gert á Þorláksmessu frá því ég var barn og með því sparað mér ótrúlegar fjárhæðir í kaupum á jólakortum og frímerkjum.

Nú kann ábyggilega einhver að misskilja mig og halda að ég sé að gagnrýna þann hálfra aldar gamla sið að senda jólakveðjur á gufunni Ríkisútvarpsins.

Nei, nei, nei ... Því er nú víðsfjarri, en úr því að verið er að brydda upp á þessu, man ég aldrei eftir að hafa heyrt jólakveðju til mín eða þeirra sem ég þekki.

Nú má vel vera að enginn sendi mér jólakveðju í útvarpinu, sem í sjálfu sér er dálítið sorglegt. Hitt kann þó að vera jafn líklegt að útilokað sé að hlusta með einbeittri athygli á yfir þrjú þúsund jólakveðjur lesnar í belg og biðu í tvo daga samfleytt og ná að grípa þá réttu. Ýmsum kann að finnast það álíka sorglegt.

Hitt er nú dagsatt að Ríkisútvarpið græðir í kringum tíu milljónir króna á tiltækinu. Í anda samkeppnis og þjóðþrifnaðar hyggst ég nú um áramótin bjóða landsmönnum að hrópa nýárskveðjur af svölunum heima. Takist vel til mun ég hrópa jólakveðjur af svölunum á næsta ári. Verðið er miklu betra en hjá Ríkisútvarpinu, heilum 17,5% lægra.

Fyrst verið er að misskilja viljandi tilganginn með þessum skrifum mínum vil ég nefna, í fullkominni vináttu, kurteisi og virðingu fyrir hefðum fólks, þá staðreynd að það er ábyggilega ódýrara og markvissara að hrópa kveðjur af svölunum en að borga Ríkisútvarpinu fyrir að lesa þær út í tómið.

Þá hrekkur þetta eflaust upp úr lesandanum:

En það er svo gasalega jólalegt að hlusta á jólakveðjulesturinn á gufunni.

Já, því skal ég nú trúa. Það er líka obboðslega jólalegt að tala til þjóðarinnar úti á svölum á Þorláksmessumorgni.

(Vilji svo til að einhver glöggur lesandi telji sig hafa lesið ofangreindan pistil á Þorláksmessu á síðasta ári skal tekið fram að höfundur fer jafnan út á svalir þennan dag)

(Myndin er ekki af höfundi heldur alls óskyldum kallandi pilti)

Skjálftar í Kýrdal norðan Hengils

Skjálftahrina varð ekki í Hengli þó um sé að ræða „Hengilssvæðið“ eins og jarðfræðingar nefna það. Af um 29 skjálftum urðu flestir skammt norðan við Hengil, í Kýrdal, sem er í Dyrafjöllum. Um þá liggur Nesjavallavegur. Raunar er það svo að skemmra er frá Nesjavallavirkjun í upptök flestra skjálftanna en frá þeim og í Skeggja, sem er hæsti hluti Hengils. 

Skjálftarnir eru hins  vegar á þekktu norður-suður misgengissvæði og gerðust afar snöggt. Rétt rúmar tuttugu og tvær mínútur liðu frá því að sá fyrsti varð þar til sá síðasti reið yfir. Þetta þykir nokkuð hröð atburðaráðs. Síðan ekki söguna meir. Allir voru skjálftarnir á svipuðu dýpi, um 4 km.

Aðeins hálfur mánuður er síðan mikil skjálftahrina var í Skjaldbreið, sem er um 25 km fyrir norðan Þingvallavatn en Hengill er um 10 km fyrir sunnan það. Þar vakti athygli leikmannsins hversu staðbundnir skjálftarnir voru. Þó skjálftarnir í Kýrdal séu mun færri vekur það líka athygli hversu lítið þeir dreifast. Skýringin getur verið sú að hreyfing á einu misgengi veldur því að annað sem er nálægt hreyfist líka. Þessa verðu frekar vart þar sem misgengin eru mörg.

Hvort tengsl séu á milli skjálftanna í Skjaldbreið og í Kýrdal er erfitt að segja fyrir leikmanninn en jarðfræðingar vita þetta glöggt. Sá draumspaki sem höfundur ráðfærir sig oft við vissi ekkert um þetta þegar það var fært í tal við hann.

„Mis... hvað? Hver í ósköpunum heldurðu að dreymi um svoleiðis?“

Skjálftahrina í Henglinum

Geldknappur texti til uppeldis

Sá vandi sem steðjar að íslensku máli er ekki erlend tungumál heldur fólk sem kann hvorki skil á móðurmáli sínu né öðrum málum, er svona slarkfært í hvort tveggja. Þetta ástand stýrir aungri lukku og með nokkrum rökum má halda því fram að framtíðin sé ekki björt.

Í Morgunblaðið dagsins er vel skrifað viðtal við Ólaf Hauk Símonarson, leikskáld og rithöfund sem ræðir um tungumál okkar af skynsemi. Flestir munu ábyggilega geta tekið undir þessi orð hans:

Breytingar í tungumálinu blasa við hvert sem litið er. Jafnt í sjónvarpi, útvarpi og prentmiðlum er skrifað og talað mál sem hefði, að mati Ólafs, ekki þolast fyrir aldarfjórðungi. Unga fólkið virðist eiga fullt í fangi með að tjá sig á móðurmálinu, og raunar líka á öðrum tungumálum.

„Það virðist ekki lengur vera ámælisvert að tala rangt mál í útvarpi og jafnvel fastráðið starfsfólk notar kolvitlaust mál fyrir framan alla þjóðina. Fyrir nokkrum áratugum hefði þessu sama fólki verið sagt upp störfum á stundinni, en núna virðist aðalatriðið að tala hratt og vera ofurhress.“

Í lok viðtalsins brýnir Ólafur þjóðina:

Tungumálið og bókmenntir okkar er líklega það eina sem er á heimsmælikvarða, ef svo má segja. Ef við glötuðum tungunni og þar með aðgangi að fortíð okkar í bókmenntum og sögu yrðum við mikið fátækari,“ segir hann.

„Hugsun manna er bundin tungumálinu – þjóð sem lendir á milli tungumála á erfiðara með að hugsa. Ef við ætlum ekki að nota íslensku til frambúðar þá þurfum við að velja okkur annað tungumál, og það strax. Við verðum að gera þetta upp við okkur – ætlum við að tala og skrifa íslensku í framtíðinni? Þá þarf að setja allt á fullt, taka íslenskuna af alefli inn í stafræna geirann, tölvurnar, símana, leikina, fræðslu- og kennsluefni og stórefla þýðingar á grundvallarritum í öllum fræðigreinum. Ef það er ekki gert er leikurinn tapaður.“

Ef það er ekki gert er leikurinn tapaður.“

Margt bendir til þess að leikurinn sé tapaður. Svo virðist sem að við höfum ekki alið nýjar kynslóðir nógu vel upp. Alltof margt ungt fólk er blint á lestur fjölmiðla, hefur ekki þolinmæði til að lesa bækur vegna þess að það ólst upp við að lesa geldknappan texta á sjónvarpsskjám. Eina vonin er sú að þessar nýju kynslóðir geri sér grein fyrir vandanum og ali sín börn betur upp en við gerðum. 

Hér hefur ekki verið fjallað um þátt menntakerfisins í hingnum íslenskunnar. Hvernig gerist það að heilu kynslóðirnar geti farið í gegnum öll skólastig án þess að öðlast brennandi áhuga á að lesa bækur? Í þeim er sá orðaforði bundinn sem öllum er nauðsynlegur til að geta tjáð sig skilmerkilega.

Hafið þér megingjarðir hér? spurði gamli maðurinn í fataverslun, ábyggilega sposkur á svip.

Ahhh, ehhh stundi afgreiðslustúlkan/drengurinn, roðnar og og muldrar eitthvað í barm sér og stikar í burtu. Kemur skömmu síðar með verlsunarstjórann.

Can I help you, sir, spyr hann kurteislega.

Tja ..., sagði sá gamli. Ég ætlaði nú bara að kaupa belti.

 

 

 

 

Gestgjafar Króata og málamiðlun eða málamyndun

Málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Keilir er móbergsfjall sem margir hafa gengið á á Reykjanesskaga.“ 

Myndatexti á blaðsíðu 23 í Morgunblaðinu 23. nóvember 2017.    

Athugasemd: Eftir að hafa skrifað er gott að geyma textann í nokkrar mínútur eða lengri tíma og lesa hann svo yfir. Þessi regla hlýtur að nýtast fleirum en þeim sem hér ritar. Í myndatextanum er orðaröðin röng. Ekki gengur að tvær forsetningar („á“), standi hlið við hlið, það er hræðileg viðvaningslegt, varla hægt að orða það öðru vísi. Raunar er myndatextinn lengri og í raun varla boðlegur, svo tilgerðarlegur er hann. 

Tillaga:  Margir hafa gengið á Keili, móbergsfjallið á Reykjanesskaga.

2.

„Þess má til gamans geta að tíu kíló af mér lágu eftir í brattanum eftir sumarið.“ 

Grein um ævisögu á blaðsíðu í Morgunblaðinu 24. nóvember 2017   

Athugasemd: Rugluð málsgrein og að auki er í henni nástaða, „eftir … eftir“. Blaðamaðurinn sem skrifar er einn af þeim bestu á Mogganum, ritar yfirleitt gott mál og lipran texta. Öllum getur þó orðið á.

Oft virðist sem að blaðamenn gæti ekki að nástöðunni, sömu eða keimlíkum orðum, sem liggja of nálægt og skemma stíl, rýra texta.

Ritfært fólk á auðvelt með að skrifa framhjá henni og þegar vel tekst til bætir það textann.

Tillaga:  Þess má til gamans geta að ég missti tíu kíló í fjallgöngum þetta sumar.

3.

„Hún var í raun að leggja sjálfa sig undir, það hefur væntanlega haft áhrif.“ 

Pistill á Silfri Egils Helgasonar.

Athugasemd: Finnst þetta frekar slakt orðalag sem er slæmt frá ritfærum manni. Hef ekki trú á að fólk „leggi sjálft sig undir“ þegar mikið liggur við heldur allt sitt.

Þetta er svona svipað því þegar sagt er að einhver „standi með sjálfum sér“. Óskaplega hlýtur það að vera erfitt rétt eins og „að leggja sig undir“. Hvort tveggja er frekar asnalegur talsmáti, líklega undir áhrifum frá ensku.

Tillaga:  Hún lagði allt sitt undir, það hefur væntanlega haft áhrif.

4.

„ÍBV fær heim­sókn frá Aft­ur­eld­ingu í Olís­deild karla í hand­bolta kl. 18:00.“ 

Frétta á mbl.is.

Athugasemd: Má vera að margir telji þetta rétt orðalag. Vissulega fær ÍBV heimsókn og það er Afturelding sem kemur. Eyjamenn fá ekki heimsókn frá Aftureldingu heldur kemur síðarnefnda liðið í heimsókn.

Forsetningunni „frá“ er algjörlega ofaukið.

Tillaga:  ÍBV fær Aft­ur­eld­ingu í heimsókn í Olís­deild karla í handbolta kl. 18:00.

4.

„Mín ráðlegging er að finna þér góða, sterka konu og vera ekkert of mikið að spá í útlitinu.“ 

Skopmynd á blaðsíðu 29 í Morgunblaðinu 1. desember 2017.

Athugasemd: Sá sem þetta ritar telur að forsetningin „í“ stjórni því að nafnorð fari í þolfall, ekki þágufall. Máltilfinningin samþykkir það og réttara sé að spá í útlitið.

Í gamla daga var manni kennt að setja eitthvurt annað orð í stað þess sem vafi leikur á. Enginn segir að spá í flugvélinni, spá í hestinum eða álíka.

Hér áður fyrr voru byrjendur í blaðamennsku oft settir í að þýða og staðfæra skopmyndir og skopmyndasögur. Vel má vera að það hafi verið rétt ráðstöfun en þá fylgdi að aðrir og reyndari lásu yfir og leiðréttu enda fylgir vandi vegsemdinni.

Illa skrifað skop er missir marks. Oftast er þó skopið í Mogganum á góðu máli. 

Tillaga:  Finndu þér góða, sterka konu og vera ekkert of mikið að spá í útlitið.

5.

„Juncker sagði á blaðamannafundi í morgun að niðurstöðurnar væru augljóslega til marks um málamyndun milli Breta og ESB.“ 

Frétt á visir.is.

Athugasemd: Hér hefur blaðamanninum orðið allverulega á. Hann hefur hugsanlega ætlað sér að nota orðið „málamiðlun“ en ekki fundið það í kolli sínum.

Það gerist oftast hjá fólki sem hefur ekki tilfinningu fyrir málinu og býr yfir frekar rýrum orðaforða.

Tillaga:  Juncker sagði á blaðamannafundi í morgun að niðurstöðurnar væru augljóslega til marks um málamiðlun milli Breta og ESB.

6.

„Í tilkynningu lögreglu segir að allmargir tónleikagestir hafi orðið fyrir þjófnaðinum.“ 

Frétt á visir.is.

Athugasemd: Í heiðskírum einfaldlega tungumálsins má fullyrða að stolið hafi verið frá tónleikagestum. Þannig á að segja frá, ekki snúa textanum í einhvers konar nafnorðatuð.

Vel má vera að lögreglan eða aðrir viðmælendur geti ekki komið frá sér góðum texta en þá verður að treysta á að blaðamenn séu vandanum vaxnir og lagfæri hann.

Tillaga:  Í tilkynningu lögreglu segir að stolið hafi verið frá allmörgum tónleikagestum.

7.

„Það er eitt að vera í efri hluta ensku úrvalsdeildarinnar sem væri afrek fyrir litlan klúbb eins og Burnley …“ 

Frétt á visir.is.

Athugasemd: Þetta er ljótt. Mikilvægt er að blaðamenn skrifi rétt mál og hafi vit á því að lesa vandlega yfir að loknum skrifum, helst að fá einhvern annan til þess. 

Dæmi um barnalegan texta er að byrja setningar á „Það …“. Annað er að skrifa „litlan klúbb“ í stað „lítinn klúbb“. Þriðja er að kunna ekki að nota punkt, skrifa þess í stað að langar málgreinar og flóknar. Fjórða er að nota viðtengingarhátt í stað framsöguháttar. Fleira má nefna.

Tillaga:  Eitt er að vera í efri hluta ensku úrvalsdeildarinnar sem er afrek fyrir lítinn klúbb eins og Burnley …

8.

„Íslenska karlalandsliðið er að fara að mæta liði í úrslitakeppni HM í Rússlandi næsta sumar sem komst upp með að brjóta reglur í undankeppninni.“ 

Frétt á visir.is.

Athugasemd: Auðvitað er hægt að segja að liðið sé að fara að mæta öðru. Flestir myndu þó segja að það muni mæta öðru, keppa við annað. Tvímælalaust einfaldara og betra.

Blaðamaðurinn er augljóslega ekki vanur skrifum. Verra er að hann er ekki vanur lestri. Sá sem hefur lesið mikið frá barnæsku öðlast smám saman tilfinningu fyrir málinu og það auðveldar honum starfið sem blaðamaður. 

Tillaga:  Íslenska landsliðið mun keppa við Nígeríumenn í úrslitakeppni HM en það síðarnefnda braut reglur í undankeppninni.

9.

„Liðin sem leika á móti gestgjöfum Króata.“ 

Alengt orðalag í íþróttafréttum fjölmiðla.

Athugasemd: Gestgjafi er sá sem tekur á móti gestum. Evrópumótið í handbolta verður haldið í Króatíu í janúar. Nokkur lið munu leika gegn gestgjöfunum, króatíska landsliðinu. Samt mun ekkert lið leika gegn gestgjöfum Króata. 

Ástæðan er einfaldlega sú að Króatar eru ekki gestir á handboltamóti sem þeir halda sjálfir.

Í HM í Rússlandi næsta sumar spilar ekkert lið fótbolta gegn gestgjöfum Rússa. Það er gjörsamlega ómögulegt.

Á Evrópumótinu í fótbolta sumarið 2016 tapaði íslenska landsliðið ekki leik á móti „gestgjöfum Frakka“, heldur Frökkum.

Gestgjafar Frakka og annarra liða á HM í fótbolta 2018 verða Rússar. Ekkert lið mun þó leika gegn „gestgjöfum Rússa“, slíkir leikir verða ómögulegir á HM í Rússlandi.

Vonandi skilst þetta. Hins vegar munu íþróttafréttamenn vafalaust eftir að halda áfram með þessa rassbögu um leiki gegn gestgjöfum Króata, Rússa eða öðrum sem hýsa stórmót í landi sínu.

Tillaga:  Liðin sem leika á mót gestgjöfunum. Eða, liðin sem leika á móti Króötum, gestgjöfunum.

10.

„Þegar verkefnum var lokið á vettvangi, fór björgunarsveitafólkið akandi um alla helstu vegi í Heiðmörk og gengu úr skugga um að ekki væru fleiri í vanda.“ 

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Blaðamenn eiga að rita einfalt og skiljanlegt mál. Þessi frétt er fljótfærnislega skrifuð. Blaðamaðurinn hafði greinilega ekki fyrir því að lesa hana yfir. Að öðrum kosti hefði hún orðið svipuð því sem gerð er tillaga um.

Tillaga:  Að verkefnum loknum ók björgunarsveitin um Heiðmörk og kannaði hvort fleiri væru í vandræðum.