Fyrsti, annar og þriðji veðréttur í jólunum

Er ekki ritað: Hús mitt á að vera bænahús fyrir allar þjóðir? En þið hafið gert það að ræningjabæli.

Í lok ágúst síðastliðinn heyrðust fyrstu jólalögin í leiknum auglýsingum í hljóðvörpum. Elskulegir tónleikahaldarar tóku til að kynna jólatónleika í desember, þremur mánuðum síðar. Markvisst fjölgaði auglýsingunum og sífellt fleiri jólastef hafa glumið í eyrum hlustenda, í september, október og nóvember. Allir vilja redda jólaskapinu og ráð er ekki ráð nema það sé tímalega gangsett.

Kaupsýslumenn, braskarar og kaupahéðnar hafa öðlast fyrsta, annan og þriðja veðrétt í jólunum og vera kann að þeir hafi þegar leyst þau til sín ásamt nauðsynlegum fylgihlutum, til dæmis jólasöngvum. Með valdi hafa himnafeðgarnir hafa verið fjarlægðir og í þeirra stað kemur jólasveinninn, einn eða fleiri eftir hentugleikum, og þeir eru sagðir einstaklega gjafmildir, gefa það sem aðrir kaupa. Í nóvember raular rám röddin í oraauglýsingunni heimsumból og mun ábyggilega gera það fram yfir áramót því hin sanna jólagleði fylgir niðursoðnum grænum baunum.

Við sauðsvartur almúginn hrífumst með auglýsingunum. Jólaskapið er eins og marglit birta sem fellur á okkur í september vegna þess að nágranninn er búinn að setja jólaljósin á svalirnar sínar. Ó, hversu gaman er að vera með. Láta hrífast og segja að þetta sé nú allt gert fyrir barnið sem býr innra með okkur eða hin börnin sem vita ekki hvaðan á sig stendur veðrið.

Enginn er góður nema gjafir fylgi. Auglýsingarnar lofa okkur einstöku fjöri, gleði og skemmtun gegn lítilsháttar gjaldi því það er svo gaman að gefa. Við kaupum til að gefa.

Á miðtorgi lífsins stendur kötturinn stóri og svarti sem minnir vegfarendur á að sá sem ekki kaupir ný föt fyrir jólin verði hreinlega étinn. Þó sá armi lækjartorgsköttur sé úr járngrind en ekki af holdi og blóði sér enginn í gegnum hann. Valkvæð sjón er góð, valkvæður skilningur. Nei, hvaða vitleysa, verslunin á ekki jólin. Það er eftirspurn okkar sem rekur á eftir versluninni, nauðugri viljugri.

Skammdegið er svart og ef ekki væri fyrir heilaga þrenningu verslunarinnar væri engin týra í lífi okkar. Litlu jólin heita nú „blakkfrædei“, „singlesdei“ og endast í marga, marga daga eins og vikulangir þorláksmessutónleikar. Ef ekki væri fyrir heila þrenningu væri skammdegið enn svartar þó stutt sé í aðventuna og fyrsta jólasveininn.

Æ, ekki fara nú, að minnast á boðskap jólanna. Hvað kemur hann málinu við?

Skyldi maðurinn sem mælti orðin hér í upphafi taka jafnhraustlega til orða væri hann uppi í dag? Varla. Hann væri úthrópaður á samfélagsmiðlunum, kallaður gleðispillir af góða fólkinu sem skrifar í athugasemdadálka fjölmiðlanna og heilög þrenning verslunarinnar myndi hóta honum kreditkortamissi, yfirdráttarlækkun og vaxtahækkun. Verra gæti það nú ekki verið. Þó má ímynda sér að vinsamleg hjálparsamtök myndu gauka að honum húsaskjóli, nál og sprautu svo hann gæti nú róað sig. Tækist það ekki eru til hámenntaðir fagaðilar sem vinna gegn ranghugmyndum sem einstaklingur getur þróað með sér.

Jæja, nú er nóg komið af skrifum. Ég þarf að hlaupa út í pósthús, ryksuguróbótinn sem ég keypti frá Kína er kominn, gasalega mikið jólapiparkökuhúsfjör er í íkeu. Húsgagnafössarinn býður borðstofustóla á tilboðsverði sem er aðeins hærra en í síðustu viku. Hundraðtommusjónvarpið er á álíka díl.

Nei, maðurinn misskildi allt. Þetta er ekki ræningjabæli, að minnsta kosti ekki þegar kaupin ganga svona vel. Jólagjafamarkaðurinn er upphaf og endir tilverunnar. Allt annað er aukaatriði. 

 

 

 

Tennur sem hringja bjöllum og manndráp á manni

Orðlof

Til hliðar

Það er eiginlega enginn maður með mönnum lengur nema að hann hafi „stigið til hliðar“. Menn er löngu steinhættir að draga sig í hlé, víkja sæti, fara í leyfi, láta staðar numið eða hreinlega bara hætta. Það stíga allir til hliðar. Menn stíga hvorki upp né niður, bara til hliðar. Sem minnir mig óþægilega mikið á dansnámskeiðin sem ég var látinn sækja í skólanum sem barn og gera án afláts „hliðar saman hliðar“. Það átti illa við mig. 

En hversu lengi eru menn „til hliðar“? Sigmundur Davíð Gunnlaugsson steig á sínum tíma til hliðar sem forsætisráðherra. Hann hefur ekki tekið aftur við því embætti – alltént ekki ennþá – og þýðir það að hann sé áfram „til hliðar“ enda þótt hann sitji sem fyrr á Alþingi og hafi hlotið til þess brautargengi og nýtt umboð í síðustu kosningum? 

Morgunblaðið, Pistill, Orri Páll Ormarsson, 3.11.2019, blaðsíða 2.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Það að skara fram úr á heimsvísu krefst mikils meira en þess að hafa framúrskarandi hæfileika …“

Bakvörður á blaðsíðu 25 í Morgunblaðinu 22.11.2019.               

Athugasemd: Það að standa upp frá skrifborðinu. Það að horfa út um gluggann. Það að borða matinn sinn. Þetta er nú meiri stílleysan, flatneskja, líflaust mál.

Hverjum datt í hug að byrja setningu á „það að“? Ótrúlega margir blaðamenn gera þetta og það er ekki til eftirbreytni. Það er svokallað aukafrumlag sem mörgum er meinilla við enda hefur það enga sjálfstæða merkingu og þess vegna kallað leppur. Sjá hér.   

Tillaga: Meira þarf til en framúrskarandi hæfileika til að skara fram úr á heimsvísu … 

2.

„Einn örfárra opinberlegra samkynhneigðra aflraunamanna á Íslandi.“

Frétt í íþróttafréttum í Ríkissjónvarpinu 24.11.2019 kl. 19:30.               

Athugasemd: Þetta er nú meiri flækjan. Líklega er hún samin með það í huga að ekki eigi að einfalda hlutina þegar auðveldlega megi flækja þá.

Betra er hins vegar að staldra aðeins við, hugsa sig um og skrifa svo. Jafnvel leita aðstoðar. Er ekki annars málfarsráðunautur starfandi hjá Ríkisútvarpinu? 

Tillaga: Einn örfárra aflraunamanna á Íslandi sem eru opinberlega samkynhneigðir.

3.

„Kennslanefnd norsku rannsóknarlögreglunnar Kripos tókst loks nú fyrir helgina að fá úr því skorið hver kvenmannslík í Ecco-skóm númer 39, sem fannst í sjónum við Kalvøya í Lillesand 29. janúar 2008, hefði verið í lifanda lífi.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Fréttin er hörmulega illa skrifuð og ótrúlegt að hún hafi verið birt. Ofangreind tilvitnun er sýnu verst og er fengin af forsíðu mbl.is en hún er ekki í sjálfri fréttinni. Málgreinin er þvæla.

Næst versta málsgreinin er þessi:

Kennsla­nefnd Kripos hafði ekki úr miklu að moða eft­ir að illa farið kven­manns­lík fannst í sjón­um við Kvaløya í Lillesand í Suður-Nor­egi í janú­ar 2008, kon­an hafði verið 166 senti­metra há, skol­hærð og klædd Ecco-skóm núm­er 39 sem var vegna ástands líks­ins eina hæfa mynd­efnið þegar lög­regla leitaði til al­menn­ings í fe­brú­ar 2008. Slóðin kólnaði hratt en á föstu­dag­inn, tæp­um tólf árum eft­ir fund­inn, varð loks ljóst hver kon­an í Ecco-skón­um var.

Málsgreinin er þvæla. Halda mætti að hún hafi verið þýdd með Google-Translate svo slæmt er málfarið. Málsgreinin er líka alltof löng og þá er punktur til hjálpræðis.

Miklar málalengingar eru í fréttinni og skrýtið orðfæri.

Eftirfarandi málsgrein er slæm og eiginlega ósæmileg:

Tæp­um tólf árum eft­ir að kon­an fannst á floti við Kal­vøya hringdu tenn­ur henn­ar bjöll­um í gagna­grunni sænskr­ar tann­lækna­stofu.

Tennur sem hringja bjöllum ... Er blaðamanninum sjálfrátt?  

Fréttin er afskaplega rýr, ekkert er minnst á hvernig kona hafi látist en tönglast á Ecco-skóm.

Tillaga: Kennslanefnd norsku rannsóknarlögreglunnar Kripos tókst loks að fá upplýst hver konan er sem fannst látin í sjónum við Lillesand fyrir tólf árum. 

4.

„Heima­menn áttu eft­ir að næla í jafn­tefli með marki seint í leikn­um en ungu leik­menn United gerðu eitt­hvað sem ekki hef­ur gerst í efstu deild á Englandi í rúma tvo ára­tugi.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Leikmenn gerðu ekki „eitthvað“. Miklu frekar það eða nokkuð sem ekki hefur gerst lengi.

Málsgreinin er of löng og sundurlaus. Punktur hefði verið við hæfi til að skilja á milli og til að leggja áherslu á hvort tveggja, jafnteflið og afrek ungu leikmannanna.

Í gegnum skrifin skín aðdáun blaðamannsins á Manchester liðinu. Ekkert er sagt hversu vel Sheffield stendur sig, engar álíka upphafnar fréttir eru um liðið í Mogganum. Er það samt í sjötta sæti deildarinnar en stjörnurnar í Manchester eru í því níunda. Þetta kallast hlutdrægni sem ekki myndi líðast annars staðar en í íþróttafréttum.

Tillaga: Heima­menn nældu í jafn­tefli með marki seint í leikn­um. Ungu leik­menn United gerðu nokkuð sem ekki hef­ur gerst í efstu deild á Englandi í rúma tvo ára­tugi.

5.

„Tvítugum karlmanni, sem grunaður er um tilraun til manndráps á kærustu sinni …“

Frétt á ruv.is.                

Athugasemd: Nafnorðavæðingin hefur þær afleiðingar að nú er skrifað á þennan veg. Morðtilraun er „tilraun til manndráps á konunni“. Má vera að sumum þyki þetta mildara orðalag en að reyna að drepa eða myrða annan. Flóknara orðalag virðist núorðið vinsælla en einfalt. Að minnsta kosti hjá þeim sem skrif, ekki lesendum.

Tillaga: Tvítugum karlmanni, sem grunaður er um að reyna að myrða kærustu sína …

Askja opnar Honda, varðandi það hvernig og burning questions

Orðlof

Ágirndin

Ef blaðamaður segði sem svo: Ég fíla mig ekki afstressaðan eftir pásuna, mundi félagsfræðingur svara að bragði: Skammtímavirkni er ferli, sem felur í sér óhæfni til að verjast leiða.

Einhvern tíma í fyrndinni var göngumaður orðinn of þreyttur til að njóta hvíldar og stundi: Sá verður tvisvar feginn, sem á steininn sezt.

Nútímaspakmæli eru farin að birtast í blöðum. Eitt er svona: „Betri er lakkrísborði í vasanum en konfektkassi uppi í tré.“ …

Einhver hagyrðingur hefur þó ekki verið ánægður. Hann hafði ekki kynnst veiðiskógum. Svo hann orti:

Margur ágirnist meira en þarf.
Maður einn fór að elta skarf,
hafði fengið fjóra,
Elti þann fimmta - en í því hvarf
ofan fyrir bjargið stóra.

Þarna kom lífsspekin um ofurkapp ágirndarinnar til skila í dæmisögu úr raunveruleikanum. …

Hver hefur til síns ágætis nokkuð í orðavali á hverjum tíma: „Ég er með dellu fyrir Íslandi“, sagði kunnur skemmtilistamaður. Hann var að tjá ættjarðarást sína í útvarpsviðtali.

Annar skemmtimaður orðaði það svona á öldinni sem leið:

Móðurjörð, hvar maður fæðist,
Mun hún ekki flestum kær ...

Orðaleppar, Oddný Guðmundsdóttir, blaðsíða 36.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Frakkar mæta til leiks sem ríkjandi heimsmeistarar.“

Frétt kl. 19:20 í íþróttaþætti Ríkissjónvarpsins 19.11.2019.               

Athugasemd: Sá sem er „ríkjandi heimsmeistari“ er einfaldlega heimsmeistari. Lýsingarorðið „ríkjandi“ bætir engu við. Þvert á móti er þetta kjánaleg viðbót, málalenging.

Fréttin fjallar um heimsmeistaramótið í handbolta kvenna. Öll lið sem taka þátt „mæta til leiks“. Þarf að taka það fram? Nei, auðvitað ekki. Þetta er önnur tilgangslaus málalenging. 

Þegar hér er komið sögu er fátt eftir af ofangreindri tilvitnun, annað en sú staðreynd að að franska landsliðið tekur þátt. 

Frakkar geta ekki annað en tekið þátt í heimsmeistaramótinu sem heimsmeistarar. Hversu heimskuleg er þá ekki ofangreind tilvitnun?

Tillaga: Frakkar mæta.

2.

„Emergency - Pull the brake now.“

Kynningarspjald hjá áhorfendum í Kastljósþætti um loftslagsmál 19.11.2019.               

Athugasemd: Endalok íslenskunnar sem lifandi tungumáls felst í örsmáum skrefum. Af hverju getur ungt fólk sem hefur knýjandi boðskap í loftslagsmálum ekki tjáð sig á íslensku? Er miklu flottara að nota ensku? Verða áhrifin meiri en ef orðin eru á íslensku? Eða er þetta bara hugsunarleysi eða jafnvel heimska?

Tillaga: Neyðarástand - stígum strax á bremsurnar.

3.

„Taktu þetta með á koddann þinn í kvöld.“

Fyrirsögn á grein í dálknum Skoðun á visir.is.               

Athugasemd: Veit ekki alveg hvað þetta orðalag merkir. Má vera að höfundurinn leggi  til að lesandinn hugsi um efni greinarinnar, að minnsta kosti lokaorðin, þegar hann leggst til svefns að kvöldi dags. Þar segir hann:

Áætlað er að um 220 milljónir barna alist upp ein, hafi misst foreldra sína eða eigi á hættu að missa þá. Þetta er eitt af hverjum tíu börnum í heiminum. Tökum það með okkur á koddann á upphituðum heimilum okkar í kvöld.

Greinin er efnislega áhugaverð en að ósekju hefði höfundurinn þurft að lesa hana betur yfir fyrir birtingu og jafnvel fá einhvern annan til hjálpar. Hann segir til dæmis:

Börnin eru komin í skóla og farin að eignast vini þegar þær er skyndilega rifnar upp með rótum og vísað á brott út í óvissuna. 

Má vera að þarna vísi persónufornafnið í kvk þær til fjölskyldna í málsgreininni á undan. Lesandinn áttar sig ekki á því vegna þess að hann var að lesa um börnin og býst við að persónufornafnið sé í hvorugkyni.

Tillaga: Hugsun um þetta þegar við leggjumst til svefns í kvöld.

4.

„Elísabet II Bretlandsdrottning hefur samþykkt ósk Andrésar prins um að hann hætti að sinna opinberum skyldum sínum fyrir konungsfjölskylduna um ófyrirsjáanlega framtíð.“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Er hér rétt farið með að prinsinn ætli sér ekki að sinna verkefnum sínum um alla framtíð?

Heimild fréttarinnar er vefur BBC og þar segir:

Prince Andrew, 59, said he had asked the Queen for permission to withdraw for the "foreseeable future“.

„Foreseeable“ merkir það sem er fyrirsjáanlegt:

Able to be foreseen or predicted.

Breytist ekkert mun prinsinn ekki sinna opinberum skyldum sínum um nánustu framtíð.

„Unforeseeable“ merkir þá hið gagnstæða, það sem er ófyrirsjáanlegt.

Hvað er ófyrirsjáanleg framtíð? Á málið.is segir:

Ófyrirsjáanlegur; lýsingarorð: sem ekki er hægt að sjá fyrir
ófyrirsjáanlegar tafir urðu á öllu flugi í gær

Ófyrirsjáanleg framtíð er þá um alla framtíð, það er að öllu óbreyttu. Engu að síður lætur blaðamaðurinn sem svo að „foreseeable future“ sé „ófyrirsjáanleg framtíð“ en það er bara rangt vegna þess að þetta virðist vera hlé á störfum, ekki að maðurinn sé hreinlega hættur öllu þessu vafstri sem felst í því að vera prins.

Tillaga: Elísabet II Bretlandsdrottning hefur samþykkt ósk Andrésar prins að hann dragi sig í hlé konunglegum skyldum í nánustu framtíð.

5.

„Askja opnar Honda á Fosshálsi 1.“

Fyrirsögn í opnuauglýsingu á blaðsíðu sex og sjö í Morgunblaðinu 21.11.2019.              

Athugasemd: Askja er fyrirtæki sem flytur inn bíla. Það opnar ekki neitt, getur það ekki. Hús eða fyrirtæki opna ekkert, fólk gerir það.

Fyrirtækið á að opna bíl af tegundinni Honda, framdyr, afturdyr, bakhlera, glugga eða þaklúgu. Fyrirtæki opnar bíl. Þetta gengur ekki upp.

Askja er stórt og virðulegt fyrirtæki og auglýsingar og allt kynningarefni á því að vera á vandaðri íslensku. Annað er því ekki samboðið.

Tillaga: Askja fagnar komu Honda á Fosshálsi 1.

6.

„Völlurinn er mjög slæmur varðandi það hvernig hann er byggður upp, enda einn sá elsti sem alþjóðlegur fótbolti er spilaður á.“

Frétt á blaðsíðu 55 í Morgunblaðinu 21.11.2019.              

Athugasemd: Þetta er ekki góð málsgrein, illa orðuð. „Varðandi það hvernig …“ er afar klúðursleg orðalag. Ekki fer vel á því að tala um ólíka hluti í sömu málsgreininni. Betra er að skilja á milli og nota punkt.

Þó svo að ofangreint sé haft eftir viðmælanda blaðamannsins ber honum að lagfæra orðalagið. Viðmælendur tala stundum óvarlega og myndu örugglega endurskoða orðalag sitt fengju þeir umhugsunarfrest.

Í fréttinni segir:

Tæknin er þannig í dag að maður getur haldið fótboltaleiki hvar sem er og hvenær sem er …

Þarna hefði blaðamaðurinn átt að lagfæra ummælin, til dæmis svona:

Tæknin er þannig að nú er hægt að spila fótbolta hvar og hvenær sem er …

Viðtalið er áhugavert en blaðamaðurinn hefði mátt lesa það yfir fyrir birtingu eða fá einhvern annan til þess.

Tillaga: Völlurinn er mjög slæmur, illa uppbyggður. Hann einn sá elsti sem nýttur er fyrir alþjóðlegan fótbolta.

7.

„Pétur Jóhann var gestur Egils Ploder í Burning Questions hjá Áttan Miðlar.“

Frétt á blaðsíðu 55 í Morgunblaðinu 21.11.2019.              

Athugasemd: Áttan miðlar er „afþreyingarstöð á samfélagsmiðlunum“ eins og segir á Facebook síðu miðlanna. 

Líklega er svo komið að ungt fólk skilur ensku orðin „burning questions“ miklu betur en hallærislega íslensku. Svona er nú komið að virðingin fyrir henni þverr stöðugt.

Tillaga: Pétur Jóhann var gestur Egils Ploder í knýjandi spurningar hjá Áttan miðlar.

8.

„Virðingaleysi, rangt og óþakklátur.“

Frétt dv.is.              

Athugasemd: Er ekki nóg komið? Þetta er ekki rangt en afar sjaldgæft. 

Hallgrímur Pétursson orti:

Upp á heimsins óþakklæti
er hér dæmi ljóst til sanns.
Margan læknaði son Guðs sæti
sjúkan meðal almúgans.

Nú er spurningin þessi: Gerði blaðamaðurinn þetta af ráðnum hug eða bjó hann til orðið?

Tillaga: Virðingaleysi, rangt og vanþakklátur.

Barion, frelsissvipta og stíga niður úr stjórn

Orðlof

Í því liggur galdurinn

Mér finnst miður þegar orðasambönd úr erlendu máli eru tekin upp nánast hrá og klædd íslenskum búningi, t.d. hið enska „see the light at the end of the tunnel“. Í beinni þýðingu á íslensku ætti myndin að vera að sjá ljósið fyrir enda ganganna en myndmálið er naumast gagnsætt í íslensku. Annað þessu líkt er orðasambandið „we are talking about“ en nú er mörgum tamt að segja að „við séum að tala um“.

Jón víkur aftur tali sínu að grunnskólum, þar sem undirstaðan undir líf og starf fólks er jafnan lögð. Slakur lesskilningur drengja 10. bekkjar er mörgum áhyggjuefni og telur Jón það geta tengst því að kennarastarfið hefur löngum verið lágt metið í samfélaginu.

„En hver sem er ástæða slaks lesskilnings verður að teljast brýnt að bregðast við og það er ánægjulegt að sjá að slíkt hafa þar til bær yfirvöld og samtök kennara gert. Fyrst og síðast þurfum við að fá ungt fólk til þess að lesa góðar bækur, skrifaðar á blæbrigðaríku og góðu máli. Í því liggur galdurinn.

Morgunblaðið 18.11.2019, blaðsíða 6, viðtal við Jón G. Friðjónsson sem hlaut verðlaun Jónasar Hallgrímssonar á degi íslenskrar tungu.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Leik­vang­ur­inn er staðsett­ur í höfuðborg Dan­merk­ur, Kaup­manna­höfn, og tek­ur um 28 þúsund manns í sæti.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Í fréttinni er fjallað um heimaleik landsliðs karla í fótbolta í mars á næsta ári. Vegna aðstæðna að vetrarlagi í Reykjavík er hugsanlegt að leikurinn verði færður til Kaupmannahafnar. 

Tilvitnunin hljómar eins og misheppnað grín. Þarf að taka það fram að Kaupmannahöfn sé höfuðborg Danmerkur? Eða er þetta þýðing úr erlendu máli?

Óþarfi er að segja að leikvangurinn sé „staðsettur“ í Kaupmannahöfn? Hann er þar. 

Tillaga: Leikvangurinn er í Kaupmannahöfn og tekur um 28 þúsund manns í sæti.

2.

„Í um­ræddu hús­næðinu var Ari­on banki áður til húsa og þannig er nafn staðar­ins til­komið.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Maður nokkur kaupir hús þar sem áður var útibú Arion banka. Hann ætlar að opna sport- og veitingastað. Honum finnst það viðeigandi og fyndið að kalla staðinn Barion, bætir bókstafnum b fyrir framan bankaheitið. Úr verður merkingarleysa, bull. 

Ekki virðist flögra að honum að kalla hinn nýja stað íslensku nafni, skemmtilegra er að búa til ónefni. Ha, ha, ha ... óskaplega fyndið nafn.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Einnig taldi dómurinn sannað með framburði vitna og gögnum um staðfestingar símtækja að hinn ákærði hefði síðar sama dag frelsissvift brotaþola …“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Orðalag lögmanna er aðalstofnanamál þjóðarinnar, þeir mynda „nafnorðasagnir“ eins og  að „frelsissvipta“ þegar við dauðlegir höldum að segja megi að maður hafi svipt annan frelsi, haldið honum föngnum, rænt honum eða eitthvað álíka.

Löggan vill líkjast lögmönnum, saksóknurum og dómurum og talar blending af þessu til að halda uppi greinilegum skilum á milli hennar og alþýðunnar.

Blaðamenn kikna í hnjáliðum og roðna af aðdáun þegar þeir lesa dóma og lögguskýrslur og skrifa svo sjálfir hástemmt nafnorðavætt mál sem þeir dást að en við, þessir dauðlegu skiljum lítt. 

Blaðamaðurinn þarf að læra á stafsetningaforritið í tölvunni - og nota það. 

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Mikael fékk tvö þung högg í leiknum og þurfti að fara af velli í seinni hálfleik vegna meiðsla, en hann lagði upp fyrsta markið á Birki.“

Frétt á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 18.11.2019.                 

Athugasemd: Í fótbolta er orðalagið að leggja upp notað þegar leikmaður sendir boltann á samherja sinn sem síðan skorar, yfirleitt eftir eina eða tvær snertingar. Í ofangreindri tilvitnun um landsleikinn við Moldavíu er ofmælt að Mikael hafi lagt upp mark því eftir að Birkir fékk boltann þurfti hann að leika á tvo eða þrjá andstæðinga, nota til þess margar snertingar þangað til hann skaut og skoraði milli fóta markmannsins. 

Ég vildi nú bara koma þessu að sem áhugamaður um fótbolta. Aðalatriðið er hins vegar að landsliðið skoraði tvö mörk og þar fyrra gerði Birkir. Hefði liðið skorað fleiri hefði verið rétt að segja að maðurinn skoraði það fyrsta.

Mælt er með því að nota punkt sem oftast. Í ofangreindri málsgrein er annars vegar talað um meiðsli og hins vegar um mark. Vel hefði farið á því að hafa punkt á eftir „meiðsla“. Síðan hefði komið ný setning.

Í fréttinni segir:

Liðið saknaði Kolbeins, eftir að hann fór af velli. 

Ég skil ekki þessa málsgrein. Má vera að blaðamaðurinn dragi þessa ályktun af leik liðsins eftir að Kolbeinn fór af velli. Af hverju getur hann þá ekki sagt þetta hreint út. Til dæmis:

Liðið lék lakar eftir að Kolbeinn fór af leikvelli.

Fréttin er ekki illa skrifuð en blaðamaðurinn þarf að vera gagnrýnni á eigið verk.

Tillaga: Mikael fékk tvö þung högg í leiknum og þurfti að fara af velli í seinni hálfleik vegna meiðsla.

5.

„Þorsteinn Már stígur niður úr stjórn Framherja.“

Fyrirsögn á dv.is.                  

Athugasemd: Þetta er ný útlegging á enska orðalaginu „step down“. Hvernig er að stíga niður úr stjórn fyrirtækis. Úr henni hljóta að liggja tröppur eða stigi. Nei, þetta er bara bull.

Tillaga: Þorsteinn Már hættir í stjórn Framherja.

6.

„María Rut Kristinsdóttir, aðstoðarkona Þorgerðar Katrínar hjá Viðreisn, veltir áhugaverðum steini á samfélagsmiðlinum Twitter.“

Frétt á dv.is.                   

Athugasemd: Hvað merkir orðalagið að „velta áhugaverðum steini“? Held að ég hafi aldrei heyrt það fyrr.

Stundum er sagt að nauðsynlegt sé að velta við hverjum steini. Merkingin er þá sú að vanda þurfi til verka, skoða í öll skúmaskot. Vera má að blaðamaðurinn hnjóti um þennan stein, framlengi orðalagið og taki grjótið bókstaflega.

Stundum er sagt að velta þurfi upp hugmyndum og er þá átt við að leggja þurfi hausinn í bleyti, hugsa sig vel um. 

Fréttin, ef frétt skyldi kalla, er frekar illa skrifuð og erfitt að skilja hana. Trúlega getur blaðamaðurinn gert betur, í það minnsta að lesa það yfir sem hann hefur skrifað, það gerði hann varla.

Tillaga: María Rut Kristinsdóttir, aðstoðarkona Þorgerðar Katrínar hjá Viðreisn segir áhugaverða sögu á samfélagsmiðlinum Twitter.

Stíga til hliðar, hafa uppi frammíköll og hljóta gott orðspor

Orðlof

Saur

Saur- í Saurbær er það sama og seyra sem merkir: votlendi.

Málfarsbankinn.  

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þorsteinn Már stígur tímabundið til hliðar.“

Fyrirsagnir á mbl.is, vísir.is. dv.is og samherji.is.                

Athugasemd: Spilling ríkir á mörgum fjölmiðlum, þar er tungumálinu spillt. Þeir sem hætta fyrir fullt og allt eða tímabundið eru sagðir „stíga til hliðar“. Enginn er lengur sagður hætta, leggja niður störf eða víkja. Minniháttar skrifarar þröngva ensku orðalagi inn í íslensku af því að orðin eru svo lík. Þannig er það með enska orðið „step“.

Vera má að orðalagið „stíga til hliðar“ í merkingunni að hætta eða víkja sé fyrir löngu búið að ávinna sér þegnrétt í málinu. Það er miður vegna þess að orðalagið kemur fyrir áhrif fjölmiðlanna í málið og þá einkum á síðustu árum. Benda má á fleiri slæm áhrif sem blaðamenn hafa haft á málið, til dæmis orðalagið „kalla eftir“ og fleiri. Eftir öllu er nú kallað, enginn biður lengur, óskar eftir, krefst eða heimtar.

Ríkisútvarpið er til fyrirmyndar. Í fyrisögn á ruv.is segir:

Þorsteinn Már víkur meðan á rannsókn stendur.

Enska er merkilegt tungumál og fallegt. Þó það sé af germönsku málstofni eins og íslenska eru þau gjörólík. Mestu munar um orðalag, skipan orða í setningu og fleira. Margt er hægt að þýða beint úr ensku yfir á íslensku en oft er það ekki hægt nema að útkoman verði einhvers konar ensk-íslenska sem með réttu nefnd hráþýðing og er ekki til fyrirmyndar.

Enska sagnorðið „to step“ merkir bókstaflega að stíga, einnig að skrefa, ganga, feta og margt fleira. 

Nafnorðið „step“ getur þýtt skref, trappa í stiga, rim í lausum stiga, og margt, margt fleira. „Step by step“ er hægt að þýða beint: Skref fyrir skref.

Ekki fer alltaf saman að vera afburðagóður í ensku og íslensku. Sá sem þýðir verður að búa yfir næmum skilningi á íslensku, hafa talsverðan orðaforða, og bera skyn á blæbrigði málsins. Blaðamaður sem þýðir illa skemmir málið. Illa þýdd frétt er eins og skemmd matvæli í verslun, þau eru ekki hæf til neyslu.

Orðasambönd með enska sagnorðinu „to step“ vefjast ekkert fyrir sumum blaðamönnum, þeir fara einfaldlega illa með þau, menga íslenskt mál með ónýtum skemmdum þýðingum og hirða ekki um góð og gegn orð sem hingað til hafa dugað afbragðs vel.

Hér er stuttleg samantekt um ensk orðasambönd með sögninni „to step“ og þýðingar á þeim, hef birt þetta áður:

1. „Step aside“
• Getur þýtt að hætta.
• Hvað gerir formaður húsfélagsins sem „stígur til hliðar“? Er hann ekki bara hættur? Ekki stíga til hliðar.
• Hann getur auðvitað hætt tímabundið, vikið til hliðar, vikið frá, dregið sig í hlé og svo framvegis 

2. „Step back“

• Getur þýtt að hætta við, snúa við, ekki stíga til baka.

3. „Step down“

• Þýðir yfirleitt að hætta, ekki að stíga niður nema það sé ljóst af samhenginu.
• Formaður húsfélagsins er hættur, stígur ekki niður.
• Formaður húsfélagsins stígur úr ræðustólnum eða fer úr honum.
• Sá sem stendur uppi á kassa stígur af honum, frekar fyrr en síðar.

4. „Step something down“

• Minnka eitthvað, draga úr.

5. „Step forward“

• Getur þýtt að bjóðast til einhvers, láta vita af sér og svo framvegis. Ekki stíga áfram.

6. „Step in“

• Getur þýtt að taka þátt í einhverju, taka af skarið. Ekki stíga inn.

7. „Step out“

• Þýðir oftast að fara út. Formaður hússtjórnar vék af fundi. Ekki stíga út. 

8. „Step out on“

• Getur þýtt að halda framhjá maka sínum („stepping out on you/him/her“).

9. „Step something up“

• Getur þýtt að auka við, bæta við. Lögreglan jók viðbúnað sinn, ekki stíga viðbúnaðinn upp.

Niðurstaðan er þessi. Enska sagnorðið „to step“ er sjaldnast hægt þýða með sögninni að stíga nema það sé ljóst af samhenginu. Raunar má segja að það sé afskaplega góð leikfimi fyrir skrifara að finna annað orðalag þar sem enska orðið „step“ kemur fyrir.

Enginn prófarkalestur er á íslenskum fjölmiðlum. Engu að síður hafa fjölmiðlarnir áhrif og margir þeirra og margir blaðmenn fara illa með frelsi sitt til skrifa og birta fréttir.

Spilling í fjármálum virðist vera miklu alvarlegra athæfi en spilling íslenskunnar. Sá sem mútar og svíkur fé er settur í fangelsi, framleiðendur skemmdra matvæla eru stöðvaðir, með öllum ráðum er reynt að ná til þeirra sem smygla fíkniefnum og of hraður akstur er ekki liðinn, hvorki í nágrenni skóla eða annars staðar. 

Ambögubósar í blaðamennsku fá hins vegar að leika lausum hala og skrifa af vanþekkingu og getuleysi. Og enginn gerir neinar athugasemdir eð hjálpar, hvorki ritstjórar, útgefendur né lesendur. 

Tillaga: Þorsteinn Már víkur tímabundið.

2.

„Báðir hækkuðu þeir róminn verulega í ræðum sínum í pontu Alþingis og höfðu uppi frammíköll.“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Skrýtið orðalag að „hafa uppi frammíköll“ í ræðustól þingsins. Af fréttinni virðist ekki ljóst hvað gerðist. Má vera að þeir hafi báðir hrópað er þeir „höfðu uppi flutning ræðna“ sinna.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Verkið er um­fangs­mikið og verður um­ferð steypu­bíla áber­andi, en þeir þurfa að koma 190 ferðir í miðborgina.“

Frétt á mbl.is.                  

Athugasemd: Er ekki átt við að steypubílar þurfi að fara 190 sinnum niður í miðbæ? Eða 190 ferðir? Mér finnst þetta dálítið klúðursleg málsgrein þó ekki sé hún beinlínis röng. Eitt er að verkið er mikið og annað akstur steypubíla.

Tillaga: Verkið er um­fangs­mikið. Steypubílar þurfa að aka eitt hundrað og nítíu sinnum niður í miðbæ.

4.

„… en hann hlaut fyrst gott orðspor sem borg­ar­stjóri Surakarta …“

Frétt á mbl.is.                  

Athugasemd: Orðspor merkir samkvæmt orðabókinni umtal eða það sem sagt er um mann, einn eða fleiri. Hér á orðalagið „að hljóta orðspor“ ekki við. Orðalagið ber keim af þeirri áráttu að nota nafnorð frekar en sagnir. Hið fyrrnefnda einkennir ensku en það síðarnefnda íslensku.

Ofangreind tilvitnun er úr þessari málsgrein:

Hann er fyrsti for­seti lands­ins sem ekki kem­ur úr röðum hers­ins eða yf­ir­stétt­ar stjórn­mála­fólks, en hann hlaut fyrst gott orðspor sem borg­ar­stjóri Surakarta, þar sem hann beitti sér m.a. gegn spill­ingu og fyr­ir aukn­um lífs­gæðum borg­ar­búa.

Málgreinin er of löng og þjáist af skorti á punkti. Betur fer á því að segja að hann hafi getið sér góðs orðs eða hafi verið vel metinn. Óskýrt er hvernig hann geti verið kominn úr „röðum yfirstéttar stjórnmálafólks“. 

Tillaga: Widodo er fyrsti for­seti lands­ins sem ekki kem­ur úr hernum eða eða yf­ir­stétt­ landsins. Hann var gat sér fyrst góðs orðs sem borgarstjóri Surakarta þar sem hann beitti sér gegn spill­ingu og fyr­ir aukn­um lífs­gæðum borg­ar­búa.

Peningafjárhæðir, ögra hættunni og taka upp samtal

Orðlof

Stærsti uppistandarinn

„Stærsti“ þetta og „stærsta“ hitt er sífellt meira áberandi í umræðunni og ber vott um versnandi máltilfinningu, erlend áhrif á tunguna og leti – því vitaskuld er hægt að orða hlutina á betri, svo ekki sé sagt réttari, hátt. Og þeir seku finnast víða; á dögunum las ég hér í blaðinu um fólk sem hljóp „stærstu“ maraþonhlaup og einnig um „stærstu“ kvikmyndirnar. 

Fyrirbærið stórmynd er eitt en ein kvikmynd getur aldrei verið „stærri“ en önnur. Hún getur þó aflað meiri tekna eða kostað meira í framleiðslu en aðrar. 

Fyrir skömmu barst mér fréttatilkynning um skemmtun eins „stærsta uppistandara heims“. Ég bjóst við manni sem væri allt að 220 cm. En þá reyndist viðkomandi tæplega meðalmaður á hæð. 

Morgunblaðið, blaðsíða 30, Ljósvakinn, Einar Falur Ingólfsson, 13.11.2019,  

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Tíu ríkustu fyrirtæki Bandaríkjanna sitja á ótrúlegum peningafjárhæðum.“

Fyrirsögn á dv.is.                  

Athugasemd: Allir vita hvað peningar eru og jafnvel fjárhæðir. Hins vegar vandast málið þegar kemur að orðinu „peningafjárhæðir“. Dreg í efa að það sé gott orð.

Einhvern tímann heyrði ég þetta haft eftir Bjarna Benediktssyni hinum eldra, forsætisráðherra að hann gerði greinarmun á upphæðum og fjárhæðum:

Drottinn allsherjar er í upphæðum, en peningar í fjárhæðum.

Við þetta er ekki öðru að bæta að „peningafjárhæð“ fer í flokk bjánalegra orða eins og ákvarðanataka, valkostur, bílaleigubíll, pönnukökupanna svo eitthvað sé nefnt.

Í fréttinni segir:

Microsoft situr á mestu eignunum samkvæmt frétt CNBC en fyrirtækið er með 136,6 milljarða dollara í lausafé og skammtímafjárfestingum.

Vissulega eru peningar eignir en þarna hefði verið eðlilegra að segja að Microsoft ætti yfir mestu fé að ráða.

Tillaga: Tíu ríkustu fyrirtæki Bandaríkjanna sitja á ótrúlegum fjárhæðum.

2.

„Jarðskjálfti að stærð 5,4 reið yfir á Suður-Frakklandi í morgun. Jarðskjálftinn takmarkaðist við stórt svæði á milli borganna Lyon og Montelimar sem eru í um 150 kílómetra fjarlægð hvor frá annarri. “

Fyrirsögn á visir.is.                   

Athugasemd: Slæmt er að enginn leiðbeinir byrjendum í blaðamennsku, ritstjóri eða aðrir stjórnendur fylgjast ekki með vinnubrögðunum. 

Rithátturinn Suður-Frakkland tíðkast ekki. Nær er að tala um suðurhluta Frakklands eða suður Frakkland. 

Jarðskjálftinn „reið ekki yfir á“ Frakklandi. Þarna er forsetningunni ofaukið. Réttara er að jarðskjálftinn reið yfir suðurhluta Frakklands.

Barnalegt er að segja að borgirnar séu í þessari fjarlægð „hvor frá annarri“. Réttara er að segja að 150 km séu á milli borganna.

Fyrirsögnin fréttarinnar er svona:

Stór jarðskjálti í Suður-Frakklandi

Stundum talar fólk óskýrt og segir skjálti og skrifa það þannig, einnig „Keblavík“, „Reygjavig“, og „kvar“. Í tölvum fjölmiðla eru villuleitarforrit og stafsetningarvillur eiga því ekki að birtast, kunni blaðamaðurinn á annað borð á tölvu.

Fyrirsögnin var síðar lagfærð sem er jákvætt. Annað er óbreytt sem er ekki gott.

Tillaga: Jarðskjálfti að stærð 5,4 varð á milli borganna Lyon og Montelimar en um 150 km eru á milli þeirra.

3.

„Fólk var mikið að ögra hættunni þarna.“

Fyrirsögn á visir.is.                   

Athugasemd: Svona orðalag er ekki bjóðandi. Það er haft eftir leiðsögumanni en verkefni blaðamannsins er auðvitað að færa ummæli til betri vegar, ekki nota það sem viðmælandinn segir í fljótfærni sinni. 

Ögra merkir samkvæmt orðabókinni að eggja, espa, ógna eða hóta. Skylt orðinu ögur sem merkir vík eða vogur. Þar af er dregið orðið ógurlegur og ógn.

Líklega hefur óðamála leiðsögumaðurinn átt við að fólk hafi ögrað forlögum sínum. Sagt hefur verið að æfi hvers manns sé fyrirfram ákveðin, það séu forlög og vissara sé ekki að ögra þeim, þá geti allt breyst, jafnan til verri vegu.

Svo má vera að leiðsögumaðurinn hafi ætlað að segja að fólkið hafi leikið sér að hættunni. Þá gerist annað hvort að fólk sleppi eða ekki.

Ljótt er að segja að fólk hafi mikið „ögrað hættunni“. Þetta er eins og að segja að fólk hafi „mikið lagt“ hellur í garðinum. Betur fer á því að orða þetta á annan hátt.

Tillaga: Fjöldi fólks lék sér að hættunni.

4.

„Mig langar að vísa því til forseta Alþingis og forsætisnefndar að hlutast til um að taka upp samtal við Reykjavíkurborg …“

Staksteinar á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 13.11.2019.                   

Athugasemd: Í Staksteinum er vitnað í þingmann sem segir ofangreint. Vera má að á Alþingi sé fólk hætt að tala eða ræða saman. Þar „taka menn upp samtal“ eða „orðræðu“. Er svona stofnanamál flottari en „venjuleg“ íslenska?

Sorglegt er að þingmenn geti ekki tjáð sig á eðlilegri íslensku eins og venjulegt fólk.

Tillaga: Mig langar að biðja forseta Alþingis og forsætisnefnd að ræða við Reykjavíkurborg …

Skjálftahrinan mikla við Öskjuop

Fjölmiðlar öðlast nýtt líf þegar fréttir berast af jarðskjálftahrinum eða stórum skjálftum. Við leikmenn sem fylgjumst með skjálftavirkni á landinu sperrum hins vegar eyrun þegar engir skjálftar mælast. Í augnablikinu eru misgengin við Grímsey og í Öxarfirði eru til friðs. Sama er með Reykjanes, Mýrdalsjökul og Öræfajökul en Bárðarbunga virðist vera með meðvitund.

Þá víkur sögunni að Öskjuopi. Þar virðast allir þeir jarðskjálftar komi saman sem venjuleg ættu að hrista aðra landshluta.

Tíminn er afstæður í jarðfræðinni og skiptir í raun litlu máli. Hins vegar þekkja flestir gosið sem var í Dyngjufjöllum 28. mars árið 1875. Það var gríðarlegt. Öskufallið hrakti fólk úr sveitum á Austurlandi og fjöldi bæja fór í eyði og fólk fluttist af landi brott. Í gosinu varð Askja til. Fjöllin sigu ofan tómu kvikuþróna sem þar var undir og hluti landsins seig enn neðar og þar er nú Öskjuvatn.

Askja er á virka gosbeltinu en eldgosin þar eru ekki alltaf hamfaragos. Þann 21. október 1961 hófst gos í Öskjuopi þar sem nú heita Vikraborgir og eru fallegir gígar. Á tuttugu og þremur dögum rann hraun úr þeim rúma átta kílómetra. Árið 1922 gaus vestan megin við Öskjuvatn og hraunið sem þá rann nefnist nú Mývetningahraun.

Meðfylgjandi er falleg loftmynd frá Landmælingum. Á henni sést Vikrahraun greinilega. 

Nú er í gangi mikil skjálftahrina við suðaustan við Öskjuop. Þarna hafa orðið 247 skjálftar á þremur dögum. Upptök þeirra eru að hluta undir austasta hluta Vikrahrauns og þar í suður. Skjálftarnir sjást betur á græna kortinu sem fengið er af vef Veðurstofunnar.

Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að orsök skjálftanna séu kvikuhreyfingar. Ástæðan er fyrst og fremst sú að þeir eru staðbundnir. Þeir hreyfast lítið, færast þó hægt en greinilega til suðurs. Þetta er eins og að horfa á skjálftana í bergganginum sem leiddi til síðasta eldgoss í Holuhrauni.

Verði eldgos á þessum slóðum er líklegt að hraun renni í skarði á milli Dyngjufjalla og Vaðöldu. Um ellefu km eru frá miðju skjálftavirkninnar í beina línu að jaðri Holuhrauns hins nýja. Á milli er Dyngjuvatn og upptök Svartár. Þar er hætt við að ýmislegt geti breyst.

Aftur á móti er ég ekki jarðfræðingur og hef ekkert vit á jarðfræði. Þó hef ég aðgang að berdreymnum náunga sem heldur því fram að þarna verði gos. Hann getur þó ekki frekar en jarðfræðingar svarað því hvenær gjósi.

Eftirskrift

Veðurstofan gaf út eftirfarandi yfirlýsingu klukkan 17:00 (ábyggilega vegna skrifa minna sem líklega voru farin að valda hræðslu, skelfingu, ótta svo ekki sé talað um fjölbreyttari sálarháska, ef ég má orða þetta svo):

Jarðskjálftahrina hófst fimmtudaginn 7. nóvember skammt austan við Öskju og stendur enn yfir. Frá því að hrinan hófst hafa orðið um 700 jarðskjálftar á svæðinu. Stærsti skjálftinn í hrinunni varð laugardaginn 9. nóvember og var um 3,4 að stærð. Einn annar skjálfti stærri en 3,0 hefur orðið í hrinunni til þessa og um 20 skjálftar stærri en 2,0 að stærð.

Engin merki eru um gosóróa heldur er um brotaskjálfta að ræða sem tengjast líklega landrekshreyfingum.

Jarðskjálftahrinur eru tíðar við Herðubreið og Öskju. Veðurstofan heldur áfram að vakta atburðinn.

Auðvitað er þetta rétt hjá Veðurstofunni en sá draumspaki kann þó að hafa rétt fyrir sér. En hvað veit ég svo sem?

Afstöður gegn afstöðum, heildareign og kaka inniheldur leynihinnihaldsefni

Orðlof

Hvor og annar

Orðin hvor og annar eiga ekki að beygjast saman. Orðið hvor á að standa í sama falli og gerandinn (venjulega í nefnifalli) en annar stendur nær aldrei í nefnifalli. 

1. Þeir ásökuðu hvor annan (ekki: „hvorn annan „).
2. Þeir horfðu hvor á annan (ekki: „á hvorn annan“). 
3. Þeir ógnuðu hvor öðrum (ekki: „hvorum öðrum“). 
4. Þeir stálu hvor frá öðrum (ekki: „frá hvorum öðrum). 
5. Þeir söknuðu hvor annars (ekki: „hvors annars“). 
6. Þeir óku hvor til annars (ekki: „til hvors annars“). 
7. Þeir girntust eigur hvor annars (ekki: „hvors annars“). 
8. Þær stríddu hvor annarri (ekki: „hvorri annarri“). 

Þetta fer ekki á milli mála í föstum orðasamböndum. 

1. Þeir töluðu hvor í kapp við annan. 
2. Þeir ultu hvor um annan þveran.

Hvor og annar eru í fleirtölu ef þau vísa til orða í fleirtölu eða til fleirtöluorða. 

1. Íslendingar og Grænlendingar hjálpa hvorir öðrum.

Stundum er gerandinn ekki í nefnifalli, þá fylgir hvor gerandanum eigi að síður. 

1. Siggu og Gunnu dreymir hvora aðra. 
2. Siggu og Gunnu þykir vænt hvorri um aðra. 
3. Sagan fjallaði um róg frambjóðendanna tveggja hvors um annan.

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Eftir upplestur frá höfundi mætast gestir til að ræða kaflann, en í fyrsta þættinum eru það Saga Garðarsdóttir og Jóhann Kristófer Stefánsson sem taka fyrir afstöður gegn afstöðum, innrás tækninnar í einkalífið og ábyrgðartilfinninguna sem fylgir því að taka símtal.“

Frétt í Fréttablaðinu 9.11.2019                 

Athugasemd: Langar málsgreinar verða oftast ruglingslegar og svo er hér. Út í hött er að segja að gestir mætist. Þeir hittast, koma saman.

Afstaða er ekki til í fleirtölu. Blaðamaðurinn hefur enga tilfinningu fyrir málinu.

Hvað merkir að „taka fyrir afstöður gegn afstöðum“. Lesandinn skilur þetta ekki enda er þetta bara innantómt orðagjálfur, bull.

Lokaorðin hljóta að vera grín. Hvaða ábyrgðartilfinning fylgir því að svara í síma? Þetta hljómar eins og félagsfræðileg stúdía sem gerð var á áttunda áratug síðustu aldar í Svíþjóð.

Fréttin er stutt kynning a hljóðvarpsþætti. Umfjöllun blaðamannsins er ekki til þess fallin að vekja áhuga. Þvert á móti.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Til sölu heildareigin að Lynghálsi …“

Auglýsing á ótölusettri blaðsíðu í Fréttablaðinu 9.11.2019                 

Athugasemd: Hvað er „heildareign“. Gæti verið að öll eignin væri til sölu? Sé svo, af hverju er það ekki sagt? Heildareign er bara rugl.

Í auglýsingunni segir:

Um er að ræða steinsteypt atvinnuhúsnæði, sem er í dag notað sem prentsmiðja, byggt árið 1981 og 2001.

Eitt af vinsælasta orðalaginu hjá blaðamönnum og fleirum er þetta „um að ræða …“ Langoftast má sleppa orðalaginu enda gagnslaust. Ofmælt er að steinsteypt atvinnuhúsnæði sé notað sem prentsmiðja. Betur fer á því að segja:

Atvinnuhúsnæðið er steinsteypt, byggt árið 1981 og 2001. Í því er núna prentsmiðja. 

Auglýsing er illa skrifuð og í henni eru málfarsvillur. Hún er ekki fasteignasölunni til sóma.

Tillaga: Til sölu er öll eignin Lyngháls …

3.

„Singles’ Day er stærsti netverslunardagur ársins …“

Myndatexti í kynningarblaði Fréttablaðsins 9.11.2019                

Athugasemd: Hvað er „Singles’ Day“? Blaðamaðurinn gerir enga tilraun til að þýða þetta og við sem skiljum ekki norsku vitum ekkert? 

Margir blaðamenn hugsa ekkert um íslenskt mál, umgangast það af algjöru virðingarleysi og leyfa sér að nota ensk orð án þess að setja þau í gæsalappir. Eflaust segja margir að þetta sé algjört smáatriði. Aftur á móti er líklegt að fjöldi vafasamra smáatriði geti gert útaf við tungumálið.  

Í fréttinni er talað um skoðanakönnum sem var „framkvæmd í Kína“. Menn framkvæma núna allan andskotann, eru fyrir löngu hættir að gera skoðanakannanir eða kanna hug neytenda í Kína eða annars staðar. Staðlað orðfæri blaðamanna er staðreynd.

Blaðamaðurinn talar um „yfirstandandi deilur“ Kína og Bandaríkjanna. Þegar þeim er lokið verður eflaust talað um „óyfirstandandi deildur“. Mér finnst ofaukið að tala um „yfirstandandi“ nóg að tala um deilur. Stundum fer betur á því að tala um ágreining, þrætur, togstreitu og stundum baráttu. Enska orðið „conflict“ merki ekki alltaf deilur. Blaðamenn þurfa að hafa samhengið í huga og fjölbreytni í orðavali.

Tillaga: Dagur einhleypra er stærsti netverslunardagur ársins …

4.

„Dagar eintómra fimm-stjörnu dóma voru ekki runnir upp svo að ritdómarar leyfðu sér hreinskiptni í báðar áttir.“

Pistillinn Bakþankar í Fréttablaðinu 9.11.2019.                

Athugasemd: Sjaldnast þarf að lesa lengi til að átta sig á því hvort höfundurinn hafi tungumálið á valdi sínu. Óttar Guðmundsson skrifar reglulega Bakþanka í Fréttablaðinu. Hann skrifar afar gott mál, gjörsamlega villulaust. Stíllinn er lágstemmdur en áhrifaríkur og fróðlegur. 

Mikið óskaplega væri gaman ef til væru fleiri góðir stílistar í íslenskum fjölmiðlum, fólk sem kann að orða hugsun sína. Sumir þurfa bara að vanda sig, láta af hroðvirkninni.

Við hliðina á Bankþönkum stendur í auglýsingu:

Það er jólastemning alla helgina …

Og:

Það eru skemmtilegir viðburðir um alla verslun.

Eftir að hafa lesið sér til ánægju pistil Óttars hvarfla augun að auglýsingunni frá IKEA og við liggur að maður fari að gráta.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Spáð hraust­leg­um stormi í dag.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Nei, sko, varð mér að orðið þegar ég sá fyrirsögnina. Þarna er talað um storm, hraustlega storm, ekki vind. Snöfurmannleg fyrirsögn.

Svo las ég fréttina og í henni er vindur hitt og vindur þetta. Þó má blaðamaðurinn eiga það að í síðustu málsgreininni segir hann að á þriðjudaginn muni lægja. Aðrir og illa upplýsir blaðamenn hefðu sagt að „vindur minnki“.

Á vefnum Íslenskt orðanet er þetta:

1. storminum er í logn slegið
2. veðrið gengur til hægðar
3. veðrið hægir
4. veðrið, storminn lygnir
5. veðrið; storminn lægir
6. veðrið, vindurinn dettur niður
7. vindinn hægir
8. vindinn kyrrir
9. vindurinn slotar

Af þessu leiðir að margir og fjölbreyttir kostir eru í boði þegar koma þarf orðum að því er vindinn lægir. Óþarfi að segja að „vindurinn hættir“ þegar lygnir, veðrið gengur til hægðar, storminn lægir eða honum slotar.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Nýjar kosningar gerðu lítið til þess að höggva á hnútinn.“

Fyrirsögn á visir.is.                 

Athugasemd: Blaðmaðurinn persónugerir kosningar með orðalaginu og lætur sem þær hafi sjálfstæðan vilja. Svo er ekki. Blaðamenn verða að finna orðlag sem hæfir.

Í Íslenskri nútímamálsorðabók segir:

höggva á hnútinn: losa um erfiða stöðu með ákvörðun

Kosningar „höggva ekki á hnútinn“. Í  Mergurinn málsins segir:

Líkingin er trúlega sótt í söguna af Alexander mikla, þ.e. Þegar hann hjó á hinn óleysanlega Gordíonshnút. Að baki afbrigðinu leysa hnútinn gæti þó legið annað og minni. Í fornu máli koma fyrir orðasamböndin ríða/binda e-m hnút, leggja fyrir e-n þraut og leysa knút, leysa þraut og kann líkingin að vera af því dregin.

Á vefnum frettabladid.is segir hins vegar:

Engin skýr niðurstaða þingkosninga á Spáni.

Þetta er mun betri og skýrari fyrirsögn og sannast með þessu að varhugavert er að nota málshætti og orðtök í fréttum nema blaðamenn séu þeim mun betur að sér í íslensku máli. 

Jónas Kristjánsson segir á vef sínum og er orðunum beint til blaðamanna:

Þú þarft að neyða þig til að skrifa stuttar málsgreinar. Þá hefur þú ekki pláss fyrir froðuna, orðtökin, klisjurnar og endurtekningarnar, sem þú mundir annars setja inn. Þessi regla hjálpar þér að fylgja öðrum reglum. Hún spúlar froðunni úr texta þínum.

Ungir blaðamenn ættu ætti að fara yfir námskeið Jónasar heitins. Hugsanlega eiga þeir þá skilið starfsheitið blaðamaður.

Tillaga: Engin skýr niðurstaða þingkosninga á Spáni.

7.

„Já, ég veit alveg að framundan er áhættusamt ferðalag.“

Frétt á blaðasíðu 10 í Morgunblaðinu 11.11.2019.                 

Athugasemd: Þetta er ekki beinlínis rangt. Hver er munurinn á „áhættusömu“ ferðalagi og hættulegu ferðalagi? Líklega er munurinn sáralítill. Margt er engu að síður áhættusamt. Nefna má fjárfestingar, kaup á skuldabréfum eða hlutabréfum. Annað er að klifa fjöll því sum þeirra  eru beinlínis hættuleg.

Séu þetta orð viðmælandans í fréttinni hefði blaðamaðurinn átt að lagfæra þau vegna þess að sá fyrrnefndi ætlar að klíf eitt hættulegasta fjall í heimi. 

Tillaga: Já, ég veit að framundan er hættulegt ferðalag.

8.

„Kökurnar mínar innihalda leyniinnihaldsefni.“

Morgunblaðið, dægradvöl á blaðsíðu 23, 11.11.2019                

Athugasemd: Er ég las þessi orð „innihalda leyniinnihaldsefni“ hló ég upphátt enda stóð þetta í „skrípó“, það er myndasögum Moggans. Fer vel á því að hlægja við lesturinn.

Í gamla daga voru byrjendur látnir vinna við að þýða myndasögurnar. Ekki þótti við hæfi að „virðulegir“ blaðamenn ynnu í „skítverkunum“. Þær voru engu að síður vel þýddar, minnir mig.

Þar sem skopskyn mitt er ekki gott veit ég ekki hvort það var með ráðum gert að nota rassböguna „innihalda leyniinnihaldsefni“. Í það minnsta hló ég og fólkið í kringum mig. Er þá ekki tilganginum náð? Jú, ábyggilega. Vandinn er hins vegar að ekki skilja allir að orðlagið er tóm vitleysa.

Tillaga: Engin tillaga.

9.

„Frumkvöðull að baki fyrirhugaðri byggingu Aldin Biodome við Stekkjarbakka …“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Hvað þýðir eiginlega „Aldin Biodom“. Ég skil ekki spænsku. Hitt veit ég að glerhvelfinguna á að reisa við í Elliðaárdalnum, skammt frá Stekkjarbakka í Reykjavík eins og þarna kemur fram. Sæti ég í borgarstjórn myndi ég umsvifalaust greiða atkvæði gegn byggingunni þó ekki væri annað en nafnið.

Svona, svona. Þetta er enska og í orðabókinni segir:

A dome-shaped artificial structure enclosing one or more self-contained ecosystems or living environments.

Ja hérna. Mikið skrambi er þetta fallegt. Auðvitað styð bygginguna þegar svona háfleyg lýsing er til á henni, og það á útlensku.

Að vísu er nánari lýsing í fréttinni:

Um er að ræða 4.500 fermetra niðurgrafnar gróðurhvelfingar þar sem verður fjölbreytt vistkerfi sem býður upp á nærandi upplifun, ræktunar- og verslunarrými, græna vinnuaðstöðu, aðstöðu fyrir jóga og fleira.

Og lýsingin á íslensku er jafn háfleyg og á ensku. Velti því þó fyrir mér hvort ekki megi finna annað friðlýst svæði fyrir „bíódómið“. Sé það fyrir mér við Öxarárfoss í ónefndum þjóðgarði. 

Tillaga: Engin tillaga.

10.

„Prófessorinn fannst með hand­leggina ofan í bak­poka.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                 

Athugasemd: Hversu oft hefur maður ekki verið með hendurnar jafnvel allan handlegginn ofan í bakpokanum. Venjulegast finnst það neðst sem leitað er að. Sjaldgæfara er þó að vera með báða handleggina ofan í pokanum, þó það komi nú fyrir. Ég veit um náunga sem var með fótleggi í bakpokanum, notaði hann sem svefnpoka.

Fyrirsögnin vakti enga sérstaka athygli mína. Datt einna helst í hug að prófessorinn hafi verið að gramsa í annarra manna bakpoka. Svo las ég fréttina en skildi fátt. 

Á vef BBC sem virðist vera heimildin er þetta fyrirsögnin:

Russia professor admits murder after woman´s arms found in bag.

Er þetta nú ekki skýrari og betri fyrirsögn? Raunar er frétt BBC mun lengri og ítarlegri. Íslenska fréttin er hins vegar yfirborðsleg.

Tillaga: Rússi með konuhandleggi í poka viðurkennir morð.

Framdi morð á henni, ekkert meik or breik og sóknarleikur eksekjútaður

Orðlof

Staðarfall

Í póstáritun er mælt með því að rita bæði heimilisfang og heiti póststöðvar í þágufalli (svokölluðu staðarfalli):

Jón Jónsson
Álfhólsvegi 100
200 Kópavogi

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Karlmaður sem grunaður er um morð á breska bakpokaferðalangnum Grace Millane skildi lík Millane eftir í ferðatösku í íbúð sinni, eftir að hann framdi morðið á henni, og fór á Tinder-stefnumót.“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Þetta er bókstaflega þvæla. Í sömu málsgrein er tvívegis talað um morð. Nafn hinnar myrtu kemur tvívegis fram. Loks segir að maðurinn hafi „framið morð á henni“. Blaðamaðurinn gat ekki sagt að maðurinn hafi myrt konuna. Hvernig er hægt að „fremja morð á“ einhverjum?

Svona skrif eru ekki neytendum (lesendum) bjóðandi.

Tillaga: Karlmaður sem grunaður er um morð á breska bakpokaferðalangnum Grace Millane skildi lík hennar eftir í ferðatösku í íbúð sinni og fór á Tinder-stefnumót.

2.

„Þar kom meðal annars fram að Gordon Sondland, sendiherra Bandaríkjanna gagnvart Evrópusambandinu …“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Oftast er það orða svo að sendiherrar eru í löndum eða hjá ríkjum. Berglind Ásgeirsdóttir er til dæmis sendiherra Íslands í Frakklandi, og Benedikt Jónsson er sendiherra í Danmörku.

Þetta er þó alls ekki algilt heldur er orðalagið ýmis gagnvart, hjá eða í. Jafnvel á vef stjórnarráðinu er ekkert ráðandi orðalag. Þetta geta lesendur fundið út með því að gúgla „sendiherra í“ og „sendiherra gagnvart“. Í fjölmiðlum er þetta ýmist eða.

Gagnvart er forsetning og var áður gagnvert. Merkir andspænis eða á móti, sjá nánar fróðlegan pistil í Málfarsbankanum.

Í þessu ljósi finnst mér eðlilegra að tala um sendiherra í eða hjá öðru ríki.

Tillaga: Þar kom meðal annars fram að Gordon Sondland, sendiherra Bandaríkjanna hjá Evrópusambandinu …

3.

„Eitt nýtt flugfélag með tvær þotur og sex áfangastaði er náttúrulega ekki „make or brake“ fyrir íslenska ferðaþjónustu en …“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Hvað skyldi nú þetta þýða á íslensku? Blaðamaðurinn hugsar ekkert til okkar sem kunnum lítið í frönsku en dembir þessu á lesendur án samúðar.

Að vísu er þetta haft eftir forstjóra Samtaka ferðaþjónustunnar sem er sigldur maður og klár og sýnir það einna helst með því að tala útlensku í bland við íslensku. Slíkt gerir rýra menn digra.

Hugsanlega er blaðamaðurinn að gera at í forstjóra SAF með því að birta frönskuna hans.

Grínlaust, höldum okkur við útlenskuna. Íslenskan er hvort eð er deyjandi tungumál.

Tillaga: Engin tilaga.

4.

„Mikil vosbúð til fjalla.“

Frétt kl.12:20 á Ríkisútvarpinu 9.11.2019.                 

Athugasemd: Samkvæmt orðabókinni merkir vos köld bleyta. Vosbúð er haft um þann sem er blautur og kaldur til dæmis eftir hrakninga í vondu veðri (málið.is.), til dæmis hann lenti í mikilli vosbúð. Býr við vos.

Varla er hægt að lýsa veðri til fjalla sem vosbúð. Orðið gengur ekki í samhenginu nema því aðeins að verið sé að lýsa ástandi fólks.

Líklega á fréttamaðurinn eða veðurfræðingurinn við að kalt og rigning sé til fjalla, jafnvel slydduhríð, og það er allt annað.

Á ruv.is er fjallað um slæmar veðurhorfur og þar segir:

Veðrið gengur síðast niður suðvestanlands en síðar í öðrum landshlutum.

Setningin er óskiljanleg. 

Tillaga: Blautt og kalt til fjalla.

5.

„… hvernig við vorum að eksekjúta sóknarleikinn.“

Frétt kl.12:20 á Ríkisútvarpinu 9.11.2019.                 

Athugasemd: Rætt var við íþróttamann sem talaði svona um sóknarleikinn. Enskan er ungu fólki orðin svo töm að það getur ekki komið hugsun sinni til skila á íslensku. Er það ekki hin mesta sorg sem hugsast getur?

Þórarinn Eldjárn samdi Íslenskuljóðið og í því er þetta erindi:

Á íslensku má alltaf finna svar
og orða stórt og smátt sem er og var,
og hún á orð sem geyma gleði´og sorg,
um gamalt líf og nýtt í sveit og borg.

Vera má að á íslensku séu hægt að orða allt sem hugsast getur. Hins vegar er tungumálið dautt ef unga fólkið lærir það ekki og kann ekki að beita því.

Tillaga: Engin tillaga.

 

Seint telst það snilld að fela sögulegar staðreyndir

Má vera að það teljist snilld að gamall samherji skrifi minningargrein um Birgi Ísleif Gunnarsson, fyrrum borgarstjóra, alþingismann og ráðherra án þess að nefna einu orði á þá staðreynd að maðurinn gegndi þessum störfum og embættum á vegum Sjálfstæðisflokksins.

Þetta gerir þó fyrrum formaður Sjálfstæðisflokksins, Þorsteinn Pálsson, sem skrifar snotra grein um fyrrum flokksfélaga sinn í Morgunblað dagsins. Greinin er því merkilegust fyrir það sem höfundurinn virðist ákveðinn að nefna ekki. 

Styrkan og einbeittan vilja þarf til að skrifa um látinn félaga og sleppa því sem hvað mestu skipti í lífi hins látna. Birgir Ísleifur fylgdi alla tíð Sjálfstæðisflokknum að málum. Hann studdi hins vegar ekki Viðreisn og hafði án efa skýr rök fyrir því.

Margir óska þess að geta breytt rás atburða en það er ekki hægt. Þá er alltaf sú leið fyrir hendi að skrifa sig framhjá sögulegum staðreyndum og láta eins og þær séu ekki til. Seint mun slíkt teljast snilld.

 

 

Skoða valkost alvarlega, austlæg átt á dagskrá og blindur blettur

Orðlof

Lukkunnar pamfíll

Pamfíll er sérstakt spil; laufgosi í púkki; náungi: lukkunnar heppnismaður. To. úr d. pamfilius (s.m.), af latn. mannsnafni Pamphilos < gr. Pámphilos, eiginl. ´sá sem er mikið elskaður, sá sem allir unna´, af pan- allt og phílos kær, elskaður.

málið.is. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Klett­ur, um 65 metra hár, gróf sig frá berg­inu og varð frístand­andi.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Klettur er kyrr, hefur enga getu til að grafa eitt eða neitt. Rofkraftarnir eru meðal annars vindur, vatn, frost og brim. Vatn sem frýs þenst út og sé það í sprungu víkkar hún. Skiptir engu máli hvort frostþenslan er í móbergi eða öðru bergi, eitthvað þarf undan að láta. Ekki þarf að hafa fleiri orð um þetta, allir skilja eðlisfræðina.

Ég skil hins vegar ekki hvernig Mogginn getur komist að þeirri niðurstöðu að klettur geti grafið sig frá bergi sem hann var áður fastur við. Sú eðlisfræði sem blaðamaðurinn byggir frásögn sína er algjörlega óþekkt. Flest bendir þó til að hann hafi skrifað út frá eigin hyggjuviti sem brást gjörsamlega. Hefði ekki verið gáfulegra að tala við jarðfræðing?

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Landsnet er að skoða alvarlega þann valkost að leggja Kröflulínu 1 í jörðu …“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 5. nóvember 2019.                

Athugasemd: Valkostur er orðskrípi, sett saman úr tveimur orðum sem hafa mjög svipaða merkingu. Betur fer á því að nota orðið kostur í staðinn. Hins vegar er hægt að einfalda orðalagið og láta sagnorðið ráða ferðinni, komast hjá nafnorðavæðingunni eins og gert er í tillögunni hér að neðan. 

Raunar má hrósa blaðamanninum að nota líka orðið kostur. Hann notar því jöfnum höndum „valkostur“ og kostur rétt eins og þau séu bæði góð.

Hvað merkir orðasambandið að „skoða alvarlega“? Er það andstæðan við að skoða eitthvað af léttúð? Sé atviksorðinu „alvarlega“ sleppt breytist merkingin lítið. Ég myndi þó leggja til að í stað þess að skoða sé sögnin að íhuga notuð.

Svo er það ofnotkun ábendingarfornafnsins sá. Ég er að reyna að venja mig af því að nota það en gengur erfiðlega. Oft má sleppa ábendingarfornafninu án þess að hugsun eða orðalag bíði tjón af.

Tillaga: Landsnet íhugar að leggja Kröflulínu 1 í jörðu …

3.

„Það er aust­læg átt á dag­skrá á land­inu í dag og vind­ur yf­ir­leitt hæg­ur …“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Kæruleysi einkennir stundum fréttaskrif í vefútgáfu Moggans. Birt er „hugleiðing veðurfræðings“, sem hér er hörmulega illa samin og til skammar að Mogginn skuli birta samsuðuna orðrétt.

Hvað er „dagskrá“ veðurs? Hef aldrei heyrt um slíkt. 

Margir blaðamenn og jafnvel veðurfræðingar hafa rýran orðaforða. Oftast er ládeyðan í fréttum slík að látið er nægja að tala um mikinn vind eða lítinn vind. Þó eru til að minnsta kosti 112 orð sem lýsa vindi. Hér er listinn. 

Í fréttinni er talað um að snjókoma sé „viðloðandi“, vindur sé „rólegur“.

Sagt er að búast megi við hálku á vegum „ým­ist er um að ræða glæra­hálku eða snjóþekju“. Hvað þýðir þetta?

Tillaga: Aust­læg átt er á land­inu í dag og lygnt …

4.

„Liverpool er með sex stiga forskot á Englandsmeistarana áður en liðin ganga til leiks en mönnum er enn í fersku minni barátta liðanna um meistaratitilinn á síðustu leiktíð þar sem City hafði betur eftir æsilegan slag.“

Frétt/pistill á blaðsíðu 25 í Morgunblaðinu 6.11.2019.             

Athugasemd: Þetta kallast langloka og er ekki til fyrirmyndar. Blaðamaðurinn er „punktfælinn“, gjarn á langar og flóknar málsgreinar. Hann skeytir engu þó efni hennar sé úr hinni og þessari áttinni. Öllu dembt í sama grautarpottinn.

Annars vegar segir þarna að lið sé með sex stiga forskot á hitt áður en leikur hefst. Þetta er kjánalegt og telst tvítekning, annað orðalagið dugar.

Of margir íþróttablaðamenn eru til vandræða. Þeir geta ekki sagt eðlilega frá eins og flestir aðrir blaðamenn. Þarna stendur „áður en liðin ganga til leiks“ í stað þess að sleppa málalengingum eða að segja fyrir leik.

Í stuttu máli sagt er hefði blaðamanninum ekki veitt af því að fá einhvern til að lesa pistilinn yfir fyrir birtingu.

Tillaga: Liverpool er með sex stiga forskot á Englandsmeistarana. Mörgum er enn í fersku minni barátta þeirra um meistaratitilinn á síðustu leiktíð þar sem City vann eftir æsilegan slag.

5.

„Banda­ríska lög­regl­an hef­ur birt mynd­ir af því hvernig tveim­ur dæmd­um morðingj­um tókst að brjót­ast út úr fang­elsi með ótrú­leg­um hætti í Kali­forn­íu.“

Frétt á mbl.is.              

Athugasemd: Morðingi sem situr í fangelsi er þar vegna þess að dómur hefur gengið í máli hans. Þar af leiðir að óþarfi er að tala um „dæmda morðingja“ sem brjótast úr fangelsi. Þeir væru það ekki nema vegna dóms.

Á vef BBC sem er heimildin fyrir fréttinni segir hins að mennirnir hafi verið „murder suspects“ sem bendir ekki til þess að þeir hafi verið dæmir heldur grunaðir.

Í fréttinni segir:

Lög­reglu­stjór­inn í Mont­erey-sýslu, Jon­ath­an Thorn­burg, seg­ir að tví­menn­ing­arn­ir hafi upp­götvað og nýtt sér blind­an blett í eft­ir­lit­s­kerfi í fang­els­inu.

Ef maður kynni ekki hrafl í ensku væri vonlaust að vita hvað „blindur blettur“ merkir. 

Á vef BBC segir hins vegar:

The local sheriff´s office said the men had exploited a "blind spot“.

Blaðamaður BBC virðist kunna sig og setur orðin í gæsalappir. Sá íslenski veit ekkert hvers vegna.

Tillaga: Banda­ríska lög­regl­an hef­ur birt mynd­ir af því hvernig tveim­ur meintum morðingj­um tókst að brjót­ast úr fang­elsi í Kaliforn­íu á ótrúlegan hátt.

6.

„Fá sömu laun og flug­véla­sæti.“

Fyrirsögn á mbl.is.              

Athugasemd: Hvað skyldu flugvélasæti vera með í laun á mánuði?

Þetta er ein fyndnasta fyrirsögn sem sést hefur á vefútgáfu Moggans í langan tíma.

Tillaga: Engin tillaga.

Klettur sem gróf sig og bananahýði fyrir lærisveina Klopps

Orðlof

Hundruð

Baráttan við „hundruðir“ mun halda áfram til efsta dags. Þetta er eins og líkamsrækt, ekki dugir að láta deigan síga. 

Hundrað (nafnorðið) er hvorugkynsorð – þótt til séu kvenkyns þúsundir. Fleirtalan verður því hundruð, ekkert „ir“, og eignarfall hennar (til) hundraða, ekki „hundruða“.

Málið, Morgunblaðið, 4.11.2019, blaðsíða 21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Erfitt er að koma því til skila hversu erfitt er að spila svona leiki.“

Frétt á blaðsíðu 32 í Morgunblaðinu 1.11.2019.                 

Athugasemd: Ótrúlegt að blaðamaðurinn skuli ekki hafa komið auga á nástöðuna. Blaðamenn verða að skilja að endurtekning sama orðs gengur ekki, slíkt er skaði fyrir frásögnina og truflar lesandann. Listin er í því fólgin að skrifa framhjá eins og það er kallað. Við það batnar stíllinn.

Tillaga: Ekki er hægðarleikur að koma því til skila hversu erfitt er að spila svona leiki.

2.

„Um 65 metra hár klettur gróf sig frá berginu og varð frístanandi en á milli hans og bergsins var gjá sem breikkaði og var orðin á þriðja metra þegar bergfyllan hrundi fram.“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Þetta er skrýtin lýsing. Fæstir hafa heyrt um eða séð klett sem „grefur sig frá“ einhverju. Reyndar gleymir blaðamaðurinn að nefna sprungu sem myndaðist af eðlilegum orskökum

Svo varð „kletturinn frístanandi“ (ekki frístandandi) sem blaðamaður veit ekkert um vegna þess að engar athuganir voru gerðar á sprungunni, hvort hún hafi verið svo djúp að þetta hafi verið reyndin.

Í fréttinni segir að eftir að kletturinn hrundið hafi orðið til „bingur“ í fjörunni, „jarðvegsbingur“ segir líka. Hvernig getur það gerst að eftir skriðu verði til „bingur“?

Fréttin er meira samin af vilja en getu. Margt er ofsagt og enn fleira vantar. Blaðamaðurinn reynir að giska á það sem gerist í stað þess að hringja í jarðfræðing og spyrja hann nánar út í atburðarásina. Fyrir vikið verður fréttin ótrúverðug og hallærisleg.

Tillaga: Engin tillaga

3.

„Sky Sports grein­ir nú frá því að Arsenal neit­ar því al­farið að Sanllehi og Mour­in­ho hafi mæst og að þeir hafi ekki talað sam­an í nokk­ur ár.“

Frétt á mbl.is.                   

Athugasemd: Nokkur munur er á því að mætast og hittast. Á förnum vegi mætist fólk. Fyrir kemur að einhverjir hitta óvart kunningja, vini eða ættingja og staldra þá stundum við og spjalla.

Sagnirnar tvær hafa geta svipaða merkingu en í þessu tilviki er ekki hægt að tala um að Sanllehi sem er starfsmaður enska fótboltafélagsins Arsenal, og Mourinho, þjálfarinn atvinnulausi, hafi mæst. Réttara er að segja að þeir hafi hist eða fundað.

Sögnin að neita er í tilvitnuninni í framsöguhætti en á að vera í viðtengingarhætti eins og segir í tillögunni.

Málsgreinin er frekar löng. Punktur er sjaldan ofnotaður í rituðu máli en getur verið gott stílbragð. Þegar samtengingin og kemur fyrir tvisvar eða oftar er oft skynsamlegt að setja punkt

Hitt er svo annað mál að það er ekkert víst við stuðningsmenn Arsenal viljum fá Mourinho þó svo að núverandi þjálfari virðist koma litlu í verk, enn sem komið er.

Tillaga: Sky Sports grein­ir nú frá því að Arsenal neiti því al­farið að Sanllehi ogho Mourinho hafi fundað. Þeir hafi ekki talað sam­an í nokk­ur ár.

4.

„Fimm mínútum fyrir leikslok virtist þessi leikur ætla að vera bananahýði fyrir lærisveina Klopp en á lokamínútunum tókst þeim að nýta sér þreytta fætur Aston Villa og skapa tvö mörk.“

Frétt á frettabladid.is.                    

Athugasemd: Líklega mætti hæla höfundinum fyrir líkingamál væri þetta ekki frétt. Í fréttum er best að tala hreint mál, sleppa líkingum, orðatiltækjum og málsháttum eftir því sem kostur er. Segja fréttirnar á einföldu, íslensku máli.

Íþróttafréttir á að skrifa eins og aðrar fréttir.

Tillaga: Fimm mínútum fyrir leikslok virtust sem leikurinn myndi enda með jafntefli. Liverpool náði þá að skora tvö mörg enda leikmenn Aston Villa orðnir þreyttir.

5.

„Þúsundir íslenskra barna með offitu.“

Frétt á frettabladid.is.                    

Athugasemd: Er ekki átt við að börnin séu of þung? Hins vegar er alkunna að þúsundir íslenskra barna eru með síma. Varla er hægt að orða það þannig að fita sé það sem fólk er með rétt eins og sími. Offita er afleiðing óhóflegrar neyslu og því eðlilegra að tala um þyngd í þessu samandi.

Tillaga: Þúsundir íslenskra barna eru of þung.

Það að, fjöll sem standa og nánar tiltekið

Orðlof

Ofhold

Einhvern tímann minntist Kristján Karlsson á „ofholdgun tungunnar“ og „uppþembdan ræðustíl“.

Þarna er rétta orðið. Ofhold er það einmitt, þegar óþörfum orðum er kuðlað framan við orð eða aftan við, eða þau væflast inn í setningar, luraleg, óþjál og lífvana.

Úr bókinni Orðaleppar og aðrar ljótar syrpur eftir Oddnýju Guðmundsdóttur.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„14 fjöll í heim­in­um standa meira en 8000 metr­um yfir sjáv­ar­máli og kleif Pur­ja þau því öll.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Tilvitnunin er úr frétt sem er óskaplega forvitnileg en því miður hefur blaðamaðurinn eyðilagt hana með lélegum vinnubrögðum. Heimildin er vefur BBC. Þar segir:

There are 14 mountains in the world higher than 8,000m …

Blaðamaðurinn býr til furðulegt orðalag og þýðir þetta svona:

14 fjöll í heim­in­um standa meira en 8000 metr­um yfir sjáv­ar­máli …

Hvað þýðir að „standa meira en …“? Mér finnst orðalagið órökrétt. 

Hvort á að segja:

Fjöllin standa meira en 8000 metrum yfir sjávarmáli

Eða

Fjöllin standa meira en 8000 metra yfir sjávarmáli.

Báðir kostirnir eru della en sá síðari er líklega réttur. Blaðamaður með viti hefði sagt að fjöllin væru hærri en 8000 m.

Í þokkabót byrjar málsgreinin á tölustöfum. Slíkt tíðkast hvorki á vef BBC né á öðrum fréttamiðlum. Tölustafir eru allt önnur tákn en bókstafir og alls staðar er mælt gegn þessu.

Fréttin á BBC vefnum er miklu ítarlegri og fróðlegri. Þar eru birt nöfn þeirra fjórtán fjalla sem maðurinn kleif. Blaðamanninum sveikst um að birta listann en hér er hann:

1. Annapurna 8.091 m, Nepal, tindinum náð 23. apríl.
2. Dhaulagiri, 8.167 m, Nepal, 12. maí
3. Kanchenjunga, 8.586 m, Nepal, 15. maí
4. Everest, 8444 m, Nepal, 22. maí
5. Lhotse, Nepal, 8.516 m, 22. maí
6. Makalu, 8.485 m, Nepal, 24. maí
7. Nanga Parbat, 8.126 m, Pakistan, 3. júlí
8. Gasherbrum 1, 8.080 m, Pakistan, 15. júlí
9.  Gasherbrum 2, 8.035 m, Pakistan, 18. júlí
10. K2, 8.611 m, Pakistan, 24. júlí
11. Broad Peak, 8.047 m, Pakistan, 26. júlí
12. Cho Oyu, 8.188 m, China, 23. september
13. Manaslu, 8.163 m, Nepal, 27. september
14. Shishapangma, 8.027 m, China, 29. október

Þetta er eiginlega kjarninn í frétt BBC. Ég var fimm mínútur að finna út hæðina á þessum fjöllum og bæta þeim við. Væri ábyggilega ekki mikið lengur að draga fram kort, merkja þau og birta. Blaðamaður Moggans nennir ekki að sinna lesendum sínum. Þar með fara lesendum á mis við stórmerkilega frétt um mikið afrek.

Tillaga: Fjórtán fjöll í heim­in­um eru hærri en 8000 metr­ar og hefur Pur­ja klifið öll.

2.

„Í máli þessu er óumdeilt að vinnsla kollagensins úr fiskroði fer fram erlendis, eða nánar tiltekið í Kína.“

Úrskurður Neytendastofu.              

Athugasemd: Lögfræðimál er „tafamál“, notuð eru oft fleiri orð en þörf er á. Tilvitnunin er úr tíu blaðsíðna úrskurði Neytendastofu. Þar af leiðir að ekki þarf að segja „í máli þessu“, skýrslan fjallar öll um „mál þetta“.

Óþarfi er að tiltaka að varan sé unnin erlendis og bæta svo við „nánar tiltekið í Kína“. Varan er unnin í Kína sem flestir vita að er ekki hér á landi.

Nákvæmlega þetta er nefnt í Orðlofsþætti þessa pistils, það er um „ofhold“:

Þegar óþörfum orðum er kuðlað framan við orð eða aftan við, eða þau væflast inn í setningar, luraleg, óþjál og lífvana.

Loks má nefna áráttu margra að nota nafnorð í stað sagna. „Vinnslan fer fram í Kína“ er ekki eins gott orðalag og segir í tillögunni hér fyrir neðan.

Tillaga: Óumdeilt er að kollagenið úr fiskroðinu er unnið í Kína.

3.

„Það að engu fjármagni sé áætlað til uppbyggingu Akureyrarflugvallar sem millilandaflugvallar …“

Frétt á visir.is.               

Athugasemd: Orðalagið „Það að …“ í upphafi setningar er afspyrnu ljótt og stíllaust þó ekki sé það rangt mál.

Orðið „það“ oftast til mikillar óþurftar. Varla er hægt að segja annað vegna þess að oft er merking þess óskýr og því næstum merkingarsnautt. Með því að setja „það“ sem fyrsta orð í setningu eða málsgrein tapar höfundur yfirsýn, gerir mál sitt lakara, verður næstum barnalegur og nær ekki neinu flugi í skrifum sínum. Fyrir vikið á lesandinn erfitt með að skilja frásögnina.

Íslenskufræðingar hafa skrifað mikið um „það“ sem í máli þeirra nefnist aukafrumlag. Mér sýnist að flestum sé ekkert sérstaklega vel við orðið þannig notað enda hefur það fengið uppnefnið leppur vegna þess að það stendur fyrir eitthvað annað sem enginn veit hvað er.

Blaðamenn og aðrir skrifarar ættu að gera tilraun til að sleppa alltaf persónufornafninu „það“ fremst í setningu og sjá hvernig gengur að orða hugsunina. Viti menn, textinn batnar, skýrist og meiri tilfinning kemur fram.

Í tillögunni hér fyrir neðan er gerð tilraun til að skrifa framhjá leppnum.

Tillaga: Í drögum að samgönguáætlun næstu fimm ára er engu fé áætlað til uppbyggingu á Akureyrarflugvelli. Þetta gengur þvert gegn yfirlýstri stefnu stjórnvalda.

4.

„Við þessi ömurlegu og háskalegu tilþrif náttúrunnar bætist svo að yfirvöld standa fyrir manngerðu rafmagnsleysi sem …“

Staksteinar Morgunblaðsins 1.11.2019.                 

Athugasemd: Þarna er ofsagt að yfirvöld standi fyrir manngerðu rafmagnsleysi. Þar með er tvítekið að rafamagnsleysið hafi verið fólki að kenna, ekki orðið vegna „tilþrifa náttúrunnar“ eins og þarna segir.

Staksteinar eru í þessu tilviki brandari sem missir marks því hann er of langur. Í pistlinum segir að geitur hafi bjargað bókasafni Ronalds Reagans. Niðurstaðan er sú að geitur gætu líka bjargað bókasafni Richards Nixons og þær yrðu að vera watergeitur.

Vitnað er til dellufréttar. Í henni segir að geitur hafir verið „ráðnar til að fjarlægja eldfimt kjarrr …“

Skyldi hafa verið gerður ráðningasamningur við geiturnar? 

Tillaga: Við þessi ömurlegu og háskalegu tilþrif náttúrunnar bætist svo að yfirvöld standa fyrir rafmagnsleysi sem …