Klettur sem gróf sig og bananahýði fyrir lærisveina Klopps

Orðlof

Hundruð

Baráttan við „hundruðir“ mun halda áfram til efsta dags. Þetta er eins og líkamsrækt, ekki dugir að láta deigan síga. 

Hundrað (nafnorðið) er hvorugkynsorð – þótt til séu kvenkyns þúsundir. Fleirtalan verður því hundruð, ekkert „ir“, og eignarfall hennar (til) hundraða, ekki „hundruða“.

Málið, Morgunblaðið, 4.11.2019, blaðsíða 21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Erfitt er að koma því til skila hversu erfitt er að spila svona leiki.“

Frétt á blaðsíðu 32 í Morgunblaðinu 1.11.2019.                 

Athugasemd: Ótrúlegt að blaðamaðurinn skuli ekki hafa komið auga á nástöðuna. Blaðamenn verða að skilja að endurtekning sama orðs gengur ekki, slíkt er skaði fyrir frásögnina og truflar lesandann. Listin er í því fólgin að skrifa framhjá eins og það er kallað. Við það batnar stíllinn.

Tillaga: Ekki er hægðarleikur að koma því til skila hversu erfitt er að spila svona leiki.

2.

„Um 65 metra hár klettur gróf sig frá berginu og varð frístanandi en á milli hans og bergsins var gjá sem breikkaði og var orðin á þriðja metra þegar bergfyllan hrundi fram.“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Þetta er skrýtin lýsing. Fæstir hafa heyrt um eða séð klett sem „grefur sig frá“ einhverju. Reyndar gleymir blaðamaðurinn að nefna sprungu sem myndaðist af eðlilegum orskökum

Svo varð „kletturinn frístanandi“ (ekki frístandandi) sem blaðamaður veit ekkert um vegna þess að engar athuganir voru gerðar á sprungunni, hvort hún hafi verið svo djúp að þetta hafi verið reyndin.

Í fréttinni segir að eftir að kletturinn hrundið hafi orðið til „bingur“ í fjörunni, „jarðvegsbingur“ segir líka. Hvernig getur það gerst að eftir skriðu verði til „bingur“?

Fréttin er meira samin af vilja en getu. Margt er ofsagt og enn fleira vantar. Blaðamaðurinn reynir að giska á það sem gerist í stað þess að hringja í jarðfræðing og spyrja hann nánar út í atburðarásina. Fyrir vikið verður fréttin ótrúverðug og hallærisleg.

Tillaga: Engin tillaga

3.

„Sky Sports grein­ir nú frá því að Arsenal neit­ar því al­farið að Sanllehi og Mour­in­ho hafi mæst og að þeir hafi ekki talað sam­an í nokk­ur ár.“

Frétt á mbl.is.                   

Athugasemd: Nokkur munur er á því að mætast og hittast. Á förnum vegi mætist fólk. Fyrir kemur að einhverjir hitta óvart kunningja, vini eða ættingja og staldra þá stundum við og spjalla.

Sagnirnar tvær hafa geta svipaða merkingu en í þessu tilviki er ekki hægt að tala um að Sanllehi sem er starfsmaður enska fótboltafélagsins Arsenal, og Mourinho, þjálfarinn atvinnulausi, hafi mæst. Réttara er að segja að þeir hafi hist eða fundað.

Sögnin að neita er í tilvitnuninni í framsöguhætti en á að vera í viðtengingarhætti eins og segir í tillögunni.

Málsgreinin er frekar löng. Punktur er sjaldan ofnotaður í rituðu máli en getur verið gott stílbragð. Þegar samtengingin og kemur fyrir tvisvar eða oftar er oft skynsamlegt að setja punkt

Hitt er svo annað mál að það er ekkert víst við stuðningsmenn Arsenal viljum fá Mourinho þó svo að núverandi þjálfari virðist koma litlu í verk, enn sem komið er.

Tillaga: Sky Sports grein­ir nú frá því að Arsenal neiti því al­farið að Sanllehi ogho Mourinho hafi fundað. Þeir hafi ekki talað sam­an í nokk­ur ár.

4.

„Fimm mínútum fyrir leikslok virtist þessi leikur ætla að vera bananahýði fyrir lærisveina Klopp en á lokamínútunum tókst þeim að nýta sér þreytta fætur Aston Villa og skapa tvö mörk.“

Frétt á frettabladid.is.                    

Athugasemd: Líklega mætti hæla höfundinum fyrir líkingamál væri þetta ekki frétt. Í fréttum er best að tala hreint mál, sleppa líkingum, orðatiltækjum og málsháttum eftir því sem kostur er. Segja fréttirnar á einföldu, íslensku máli.

Íþróttafréttir á að skrifa eins og aðrar fréttir.

Tillaga: Fimm mínútum fyrir leikslok virtust sem leikurinn myndi enda með jafntefli. Liverpool náði þá að skora tvö mörg enda leikmenn Aston Villa orðnir þreyttir.

5.

„Þúsundir íslenskra barna með offitu.“

Frétt á frettabladid.is.                    

Athugasemd: Er ekki átt við að börnin séu of þung? Hins vegar er alkunna að þúsundir íslenskra barna eru með síma. Varla er hægt að orða það þannig að fita sé það sem fólk er með rétt eins og sími. Offita er afleiðing óhóflegrar neyslu og því eðlilegra að tala um þyngd í þessu samandi.

Tillaga: Þúsundir íslenskra barna eru of þung.

Það að, fjöll sem standa og nánar tiltekið

Orðlof

Ofhold

Einhvern tímann minntist Kristján Karlsson á „ofholdgun tungunnar“ og „uppþembdan ræðustíl“.

Þarna er rétta orðið. Ofhold er það einmitt, þegar óþörfum orðum er kuðlað framan við orð eða aftan við, eða þau væflast inn í setningar, luraleg, óþjál og lífvana.

Úr bókinni Orðaleppar og aðrar ljótar syrpur eftir Oddnýju Guðmundsdóttur.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„14 fjöll í heim­in­um standa meira en 8000 metr­um yfir sjáv­ar­máli og kleif Pur­ja þau því öll.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Tilvitnunin er úr frétt sem er óskaplega forvitnileg en því miður hefur blaðamaðurinn eyðilagt hana með lélegum vinnubrögðum. Heimildin er vefur BBC. Þar segir:

There are 14 mountains in the world higher than 8,000m …

Blaðamaðurinn býr til furðulegt orðalag og þýðir þetta svona:

14 fjöll í heim­in­um standa meira en 8000 metr­um yfir sjáv­ar­máli …

Hvað þýðir að „standa meira en …“? Mér finnst orðalagið órökrétt. 

Hvort á að segja:

Fjöllin standa meira en 8000 metrum yfir sjávarmáli

Eða

Fjöllin standa meira en 8000 metra yfir sjávarmáli.

Báðir kostirnir eru della en sá síðari er líklega réttur. Blaðamaður með viti hefði sagt að fjöllin væru hærri en 8000 m.

Í þokkabót byrjar málsgreinin á tölustöfum. Slíkt tíðkast hvorki á vef BBC né á öðrum fréttamiðlum. Tölustafir eru allt önnur tákn en bókstafir og alls staðar er mælt gegn þessu.

Fréttin á BBC vefnum er miklu ítarlegri og fróðlegri. Þar eru birt nöfn þeirra fjórtán fjalla sem maðurinn kleif. Blaðamanninum sveikst um að birta listann en hér er hann:

1. Annapurna 8.091 m, Nepal, tindinum náð 23. apríl.
2. Dhaulagiri, 8.167 m, Nepal, 12. maí
3. Kanchenjunga, 8.586 m, Nepal, 15. maí
4. Everest, 8444 m, Nepal, 22. maí
5. Lhotse, Nepal, 8.516 m, 22. maí
6. Makalu, 8.485 m, Nepal, 24. maí
7. Nanga Parbat, 8.126 m, Pakistan, 3. júlí
8. Gasherbrum 1, 8.080 m, Pakistan, 15. júlí
9.  Gasherbrum 2, 8.035 m, Pakistan, 18. júlí
10. K2, 8.611 m, Pakistan, 24. júlí
11. Broad Peak, 8.047 m, Pakistan, 26. júlí
12. Cho Oyu, 8.188 m, China, 23. september
13. Manaslu, 8.163 m, Nepal, 27. september
14. Shishapangma, 8.027 m, China, 29. október

Þetta er eiginlega kjarninn í frétt BBC. Ég var fimm mínútur að finna út hæðina á þessum fjöllum og bæta þeim við. Væri ábyggilega ekki mikið lengur að draga fram kort, merkja þau og birta. Blaðamaður Moggans nennir ekki að sinna lesendum sínum. Þar með fara lesendum á mis við stórmerkilega frétt um mikið afrek.

Tillaga: Fjórtán fjöll í heim­in­um eru hærri en 8000 metr­ar og hefur Pur­ja klifið öll.

2.

„Í máli þessu er óumdeilt að vinnsla kollagensins úr fiskroði fer fram erlendis, eða nánar tiltekið í Kína.“

Úrskurður Neytendastofu.              

Athugasemd: Lögfræðimál er „tafamál“, notuð eru oft fleiri orð en þörf er á. Tilvitnunin er úr tíu blaðsíðna úrskurði Neytendastofu. Þar af leiðir að ekki þarf að segja „í máli þessu“, skýrslan fjallar öll um „mál þetta“.

Óþarfi er að tiltaka að varan sé unnin erlendis og bæta svo við „nánar tiltekið í Kína“. Varan er unnin í Kína sem flestir vita að er ekki hér á landi.

Nákvæmlega þetta er nefnt í Orðlofsþætti þessa pistils, það er um „ofhold“:

Þegar óþörfum orðum er kuðlað framan við orð eða aftan við, eða þau væflast inn í setningar, luraleg, óþjál og lífvana.

Loks má nefna áráttu margra að nota nafnorð í stað sagna. „Vinnslan fer fram í Kína“ er ekki eins gott orðalag og segir í tillögunni hér fyrir neðan.

Tillaga: Óumdeilt er að kollagenið úr fiskroðinu er unnið í Kína.

3.

„Það að engu fjármagni sé áætlað til uppbyggingu Akureyrarflugvallar sem millilandaflugvallar …“

Frétt á visir.is.               

Athugasemd: Orðalagið „Það að …“ í upphafi setningar er afspyrnu ljótt og stíllaust þó ekki sé það rangt mál.

Orðið „það“ oftast til mikillar óþurftar. Varla er hægt að segja annað vegna þess að oft er merking þess óskýr og því næstum merkingarsnautt. Með því að setja „það“ sem fyrsta orð í setningu eða málsgrein tapar höfundur yfirsýn, gerir mál sitt lakara, verður næstum barnalegur og nær ekki neinu flugi í skrifum sínum. Fyrir vikið á lesandinn erfitt með að skilja frásögnina.

Íslenskufræðingar hafa skrifað mikið um „það“ sem í máli þeirra nefnist aukafrumlag. Mér sýnist að flestum sé ekkert sérstaklega vel við orðið þannig notað enda hefur það fengið uppnefnið leppur vegna þess að það stendur fyrir eitthvað annað sem enginn veit hvað er.

Blaðamenn og aðrir skrifarar ættu að gera tilraun til að sleppa alltaf persónufornafninu „það“ fremst í setningu og sjá hvernig gengur að orða hugsunina. Viti menn, textinn batnar, skýrist og meiri tilfinning kemur fram.

Í tillögunni hér fyrir neðan er gerð tilraun til að skrifa framhjá leppnum.

Tillaga: Í drögum að samgönguáætlun næstu fimm ára er engu fé áætlað til uppbyggingu á Akureyrarflugvelli. Þetta gengur þvert gegn yfirlýstri stefnu stjórnvalda.

4.

„Við þessi ömurlegu og háskalegu tilþrif náttúrunnar bætist svo að yfirvöld standa fyrir manngerðu rafmagnsleysi sem …“

Staksteinar Morgunblaðsins 1.11.2019.                 

Athugasemd: Þarna er ofsagt að yfirvöld standi fyrir manngerðu rafmagnsleysi. Þar með er tvítekið að rafamagnsleysið hafi verið fólki að kenna, ekki orðið vegna „tilþrifa náttúrunnar“ eins og þarna segir.

Staksteinar eru í þessu tilviki brandari sem missir marks því hann er of langur. Í pistlinum segir að geitur hafi bjargað bókasafni Ronalds Reagans. Niðurstaðan er sú að geitur gætu líka bjargað bókasafni Richards Nixons og þær yrðu að vera watergeitur.

Vitnað er til dellufréttar. Í henni segir að geitur hafir verið „ráðnar til að fjarlægja eldfimt kjarrr …“

Skyldi hafa verið gerður ráðningasamningur við geiturnar? 

Tillaga: Við þessi ömurlegu og háskalegu tilþrif náttúrunnar bætist svo að yfirvöld standa fyrir rafmagnsleysi sem …