Gangsett viðbrögð, hlaðnir og handhlaðnir veggir og skyndihugdetta

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Þá sett­um við mikið viðbragð í gang.“ 

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Þetta orðalag gengur varla upp. Viðbragð er eitthvað sem ekki er skipulagt fyrirfram, það gerist bara, er ósjálfrátt.  

Hins vegar ætti að vera hægt að búa sig undir eitthvað, til dæmis að synda. Þegar syndur maður fellur í vatn bregst hann við á þann hátt að grípa sundtökin. Æfing getur framkallað ákveðið viðbragð.

Oft er talað um rétt viðbrögð, þá eru þau ósjálfráð, hafa þau verið æfð. Maður grípur ósjálfrátt andann eftir að hafa komið úr kafi, það er fyrsta viðbragðið, annað er að synda.

Í fréttinni segir:

Ágúst Leó Sig­urðsson, svæðis­stjóri björg­un­ar­sveita, seg­ir að boð hafi komið frá lög­reglu um að 25 manna hóp­ur hefði verið í Reyn­is­fjöru og að einn úr hópn­um væri týnd­ur. „Þá sett­um við mikið viðbragð í gang,“ seg­ir Ágúst.

Björgunarsveitin gekk að ákveðnu skipulagi sem hún hafði undirbúið ef álíka tilfelli kæmu upp.

Vinsælt er nú hjá blaðamönnum að tala um „viðbragðsaðila“. Þetta er nýtt en getur varla heldur gengið upp því notkun þess getur verið óljós. Hver er viðbragðsaðilinn þegar eldur kemur upp í bíl. Vel getur  verið að eigandinn, nágrannar eða vegfarendur hafi slökkt eldinn eða aðstoðað við það. Eru þeir þá viðbragðsaðilar?

Vera má að lögreglan hafi séð um slökkvistarfið líka. Er þá ekki rangt að kalla hana „viðbragðsaðila“ því lesendur eða hlustendur fréttarinnar gætu haldið að þarna hefði slökkvilið kæft eldinn?

Niðurstaðan er því sú að best er að nota heiti þeirra sem koma að málum. Lítill sparnaður er í því að kalla lögreglu, slökkvilið, sjúkraflutningsfólk eða björgunarsveitir einhverju öðru nafni en þau bera. Ekki rugla með þetta.

Hvað gera viðbragðsaðilar þegar maður nokkur setur viðbragð í gang er hann sér heimilisfólk yfirgefa húsið? Eflaust frétta fyrrnefndir viðbragðsaðilar að síðari viðbragðsaðilinn hafi með viðbragði sínu farið óboðinn inn í húsið til að fjarlægja verðmæti.

Einhver stofnaði ísbúð sem heitir Valdís (orðið skiptist svona, Vald-ís en ekki Vald-ís). Brögð eru að því að mörg ísbrögð séu þarna á boðstólum en óvíst hvort hægt sé að fá ís með viðbragði.

Svona er hægt að rugla með málið en til skilnings er best að breyta ekki merkingu orða. Stundum getur það tekist en í mörgum tilfellum bendir misheppnuð tilraun til vanþekkingar.

Svæðisstjórinn segir einnig þetta í fréttinni:

 „Við ætluðum að ein­blína á strönd­ina og leita í fjör­unni.“

Ekki er ég alveg sáttur við það að björgunarsveitin ætli að stara á ströndina hreyfingarlítið. Vera má að sá sem stjórni drónanum einblíni á skjáinn, hinir, stjórnandinn meðtalinn, einbeita sér að því að leita í fjörunni, það er frá Reynisfjalli og vestur að Dyrhólaey, hún er þrír km á lengd.

Tillaga: Þá unnum við samkvæmt fyrirframgerðu skipulagi.

2.

„Það eru eflaust ekki margar mæðgur sem vinna við það hér á landi að hlaða veggi en í Mývatnssveit hafa þó einar slíkar unnið undanfarna mánuði við að koma upp handhlöðnum veggjum upp við hótel við Mývatn.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Hver er munurinn á hlöðnum vegg og handhlöðnum vegg? Fyrri hluti málsgreinarinnar skilst ágætlega, mægður sem hlaða veggi. Í senni hlutanum er veggurinn skyndilega orðinn handhlaðinn. Hvers vegna er þetta með vegginn tvítekið í einni málsgrein? Á mínum blaðamannsferli hefði sá sem sem svona skrifar verið kallaður á teppið.

Auðvitað er þetta tóm vitleysa hjá blaðamanninum. Hann les ekki textann sinn yfir og virðist þar að auki algjörlega gagnrýnislaus á eigin skrif.

Berum saman tilvitnaða textann við þann sem hér er gerð tillaga um. Þá má fljótt sjá að miklu betur er hægt að gera ef einhver hugsun er til staðar.

Tillaga: Eflaust vinna ekki margar konur við að hlaða veggi. Í Mývatnssveit hafa mæðgur unnið að hleðslu við Icelandair hótel.

3.

„Í umfjöllun Mail Online er bent á að Albanía sé einn af miðpunktum Evrópu þegar kemur að fíkniefnasmygli.“ 

Frétt á dv.is.        

Athugasemd: Svona skrif kallast einfaldlega tuð með óþarfa málalengingum. Margir ungir blaðamenn átta sig ekki á því að með tuði þannig verður frásögn óljós og leiðingleg. 

... einn af miðpunktum Evrópu þegar kemur að ...

Svona má bara ekki skrifta. Þetta er þvílík steypa að ekki tekur nokkru tali.

Eftir að hafa skoðað fréttamiðilinn Mail Online er óhætt að gera neðangreinda tillögu.

Tillaga: Í Mail Online er fullyrt að Albanía sé ein af miðstöðvum fíkniefniasmygls í Evrópu.

4.

„Fjölskylda talin hafa myrt átta meðlimi annarrar fjölskyldu.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Ekki er þetta gott. Meðlimur er líklegast orðið gilt íslenskt orð en oft fer betur á því að nota önnur. Allir eru hluti af fjölskyldu, auðveldast sleppa öllum málalengingum og segja beinlínis að Jón og Gunna séu í sömu fjölskyldu. Pétur vinur þeirra er í annarri fjölskyldu. Skipsverji er í áhöfn. Sá sem spilar á gítar kann að vera í hljómsveit. Best er að sleppa dönskuslettunni, „være medlem af familien ...“.

Berum svo saman fyrirsögnina hér að ofan og tillöguna hér að neðan. Af því má sá að orðið meðlimur er algjörlega ofaukið. 

Tillaga: Myrtu átta manns í annarri fjölskyldu.

5.

„Hinn fimmtán ára gamli Gauti Steinþórs­son gerði sér lítið fyr­ir í síðasta mánuði og varð yngsti Íslend­ing­ur­inn til þess að klífa Is­land Peak, 6.200 metra háan tind í Himalaja­fjöll­um, eft­ir skyndi­hug­dettu og ár­sund­ir­bún­ing.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.        

Athugasemd: Hér að ofan er slæmt dæmi um stílbrot í frásögn, mætti jafnvel heita stílleysa. Takið eftir orðasambandinu að gera sér lítið fyrir. Hvað þýðir það? Jú, eflaust að gera eitthvað án mikillar fyrirhafnar.

Síðast í fréttinni segir hins vegar:

„Þetta var það erfiðasta sem ég hef gert í líf­inu og tók hrika­lega á, bæði lík­am­lega og and­lega,“ seg­ir Gauti.

Drengurinn gerið sér ekki lítið fyrir, með erfiði og þrautseigju tókst honum ætlunarverk sitt. 

Annað stílbrot í fréttinni er niðurlagið:

… eft­ir skyndi­hug­dettu og ár­sund­ir­bún­ing.

Drengurinn er sagður hafa gengið á fjallið eftir árs undirbúning, tvö orð, ekki eitt.

Þessi tvö orð eiga ekki erindi í sömu setninguna án nánari skýringar, rekast á og rugla. Ekki er nóg að henda inn sennilegum orðum og kalla frásögn.

Hvað er svo skyndihugdetta annað en hugdetta? Hið fyrrnefnda er líklega ekki til. Hvort tveggja verður til á stundinni og sumir láta verða af slíkri dettu, aðrir ekki. Hugdetta má segja að sé hugmynd sem í fyrstu var snjöll en útheimti síðar mikið erfiði.

Lítum á tillöguna hér fyrir neðan. Hún er dálítið ólík enskuskotnu tilvitnuninni (The fifteen years old ... Den femten år gamle ...) Þannig er ekki tekið til orða á íslensku. 

Tillaga: Gauti Steinþórs­son, fimmtán ára gamall, er yngsti Íslend­ing­ur­inn til þess að klífa Is­land Peak, 6.200 metra háan tind í Himalaja­fjöll­um. Hugdettan kostaði hann heilt ár í undirbúning. 

 

 

Er engin gæðastjórnun á íslenskum fjölmiðlum? Má allt?

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

Ein- og einsdæmi

Eindæmi þýðir bæði ábyrgð og ráðríki. Sá sem gerir e-ð upp á sitt eindæmi gerir það á eigin ábyrgð – og að eigin geðþótta. „Hann treystir engum, heldur gerir allt upp á sitt eindæmi.“ 

En einsdæmi, með s-i, þýðir einstæður atburður. Þessu skyldi ekki rugla saman – þótt ótal dæmi séu um það í ritmáli!

Málið á bls. 28 í Morgunblaðinu 6.11.2018.

 

1.

„Greind­ist bil­un í fjór­um síðustu ferðum.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.      

Athugasemd: Þegar sagnorð er fremst í setningu er oft verið að spyrja einhvers. Í fyrirsögninni hér að ofan vantar spurningamerkið svo áhöld eru um það hvort hún sé spurning eða fullyrðing. Hér er hallast að hinu síðarnefnda.

Afar auðvelt er að breyta fyrirsögninni vegna þess að upphaf fréttarinnar  er rétt orðuð, þar segir:

Bil­un greind­ist í hraða- og hæðarmæli í fjór­um síðustu ferðum farþegaþotu indó­nes­íska flug­fé­lags­ins Lion Air, sem hrapaði úti fyr­ir strönd Jövu í síðustu viku. 

Ekki er einleikið ef sami blaðamaðurinn og samdi textann skuli klúðra fyrirsögninni. Enn skrýtnara er að sá sem samdi fyrirsögnina skuli ekki gera sér grein fyrir orðaröðinni.

Tillaga: Bilun greind­ist í fjór­um síðustu ferðum. 

2.

„Sex kosningabaráttur til að fylgjast með.“ 

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Barátta er eintöluorð og ekki til í fleirtölu, sjá hér. Þetta læra flestir sem alist hafa upp við að lesa bækur. Aðrir eiga erfiðara með að skilja þetta enda er orðaforði þeirra og skilningur á íslensku máli yfirleitt frekar lítill.

Mér er til efs að lélegri texti hafi verið skrifaður á vefmiðlinum Vísi og er þó úr mörgu slæmu að velja. Blaðamaðurinn virðist hafa afar lítinn skilning á íslensku máli. Hann þýðir beint og gagnrýnislaust úr ensku, virðist engan skilning hafa á íslensku máli.

Fréttin er stórskemmd. Sem matvæli væri hún hættuleg neytendum og búið að loka verksmiðjunni.

Hér eru dæmi sem eru gagnrýniverð, annað hvort fyrir málfar, stafsetningu eða beinlínis framsetningu. Taka skal fram að margt fleira er aðfinnsluvert:

1. Bandaríkjamenn kjósa í 435 þingsæti …
2. Flest sætin þykja örugg fyrir stóru flokkana tvo …
3. … bláa bylgju sem mun ríða yfir Bandaríkin með tilheyrandi sigrum …
4. Mest spennandi barátturnar …
5. Repúblíkanar eru að spila varnarleik gegn blárri bylgju …
6. … að fylgjast með mest spennandi kosningabaráttunum.
7. … með þessum sex kosningabaráttum.
8. … viðureign Beto O'Rourke gegn sitjandi öldungadeildarþingmanninum Ted Cruz.
9. … að gera Texas „fjólublátt“ fylki sem sveiflast á milli stóru flokkanna tveggja.
10. Baráttan þykir með þeim meira spennandi …
11. John McCain heitinn var öldungadeildarþingmaður ríkisins …
12. Demókratar náð sínum fyrsta Öldungadeildarþingmanni …
13. ... og birt myndir af Sinema í bleiku tútúpilsi á mótmælum …
14. … að vera fyrsta svarta konan í framboði fyrir annan tveggja stóru flokkanna …
15. Ríkið hefur gjarnan hallast að Repúblíkönum …
16. … að Georgíubúar vantreysti Trump í dag fremur en treysti …
17. … mæti í nægilega miklu mæli á kjörstað …
18. … þar sem þeir hafi ekki fullnægjandi persónuskilríki …
19. Hvergi eru jafn ólíkir frambjóðendur sem gefa kost á sér.
20. … þykir með vinstri sinnaðri frambjóðendum í ár og sigraði miðjusæknari Demókrata …
21. … en Flórída er þekkt fyrir að vera óútreiknanlegt fylki …
22. Repúblíkaninn Andy Barr hefur þjónað sem þingmaður …
23. … og kaus til dæmis með skattalækkunum flokksins …
24. Síðast vann hann kjördæmið með öruggu forskoti …
25. … nartar í hæla Repúblikanans samkvæmt könnunum. 
26. Þetta er eitt lykilkjördæma sem Demókratar herja á …
27. Þjónusta frambjóðanda í Bandaríkjaher …
28. … hvort Demókratar geti náð til vinnandi stétta í riðbeltunum svokölluðu.
29. Carol Miller, frambjóðandi Repúblikana, þjónar á ríkisþingi Vestur-Virginíu …
30. Fylkið hallast að Repúblíkönum …
31. … Richard Ojeda sem þjónar einnig á ríkisþinginu …
32. … hefur vakið mikla athygli fyrir alþýðlega nálgun sína …
33. Hann þjónaði í hernum …
34. … þegar hann studdi við launahækkanir kennara í kennaraverkfalli …
35. … virðast kjósendur tilbúnir að kjósa bæði til vinstri og hægri eftir því hver lofar fleiri störfum

Kosið er á milli flokka um „sæti“ á þingi, aldrei er kosið „í sæti“, nær réttu væri að kjósa um sæti, (sjá lið nr. 1) Almennt er þingsæti ekki stóll í eiginlegri merkingu heldur er karl eða kona fulltrúi á þingi hvort sem hann situr eða stendur (2). 

Mikill munur er að kjósa og greiða atkvæði. Þetta skilur blaðamaðurinn ekki og segir að þingmaður hafi á þingi kosið með skattalækkunum (23).

Blaðamaðurinn veit ekki hvort hann eigi að tala um ríki eða fylki í Bandaríkjunum. Á íslensku er almennt talað um ríki (sjá 9, 11, 30). Engu að síður er talar hann um ríkisþing.

Furðulegt er að lesa um fólk sem þjónar á þingi og þjónar í hernum. Á ensku er sögnin to serve notuð um þetta en á íslensku er þetta ekki orðað þannig. Þannig er ekki tekið til orða ekki frekar en að blaðamaður þjóni á Vísi (sjá 27, 29, 31, 33). Að vísu þjóna prestar í kirkjum, en það er annað mál.

Þessi grein fær einfaldlega falleinkunn. Blaðamaðurinn verður að hugsa sinn gang sem og ritstjórn vefsins.

Tillaga: Sex athyglisverðar kosningar á kjördegi.

3.

„Ryan var ekki val­mögu­leiki á kjör­seðil­in­um í 1. kjör­dæm­i Wiscons­in-rík­is, í fyrsta sinn síðan 1998.“ 

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Yfirleitt er reglan sú að sé nafn manns ekki á kjörseðli er hann ekki í framboði. Veit blaðamaðurinn þetta? 

Til verða óþarfa málalengingar hjá blaðamanninum sem skýra ekki neitt, miklu frekar að þær flæki málið. Líklegast af öllu er hann að þýða frásögn úr bandarískum fjölmiðli og kann ekki betur til verka.

Hvað þýðir til dæmis eftirfarandi:

Demó­krat­ar geta nú komið í veg fyr­ir laga­setn­ing­ar re­públi­kana, svo sem lækk­un skatta til þess að reisa múr á landa­mær­um Mexí­kó. 

Mikilvægt er að ritstjórnin láti einhvern lesa yfir fréttir og lagfæra orðalag og stíl. Það virðist ekki vera gert á íslenskum fjölmiðlum og þar af leiðandi er neytendum sýndar skemmdar fréttir.

Tillaga: Í fyrsta sinn frá því 1998 var Ryan ekki í framboði í 1. kjördæmi í Wisconsin.

Árásarþoli, árásargerandi, nafnorðatuð og vistanir

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Guðbjörg lifði af leiktíðina með verkjalyfj­um.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.      

Athugasemd: Fótboltakona átti í meiðslum og þurfti á lyfjum að halda til að geta spilað leiki. Samkvæmt öllu getur varla verið að hún hefði dáið án verkjalyfjanna.

Þar af leiðir að skárra væri að orða það þannig að hún hefði ekki haft það af án verkjalyfjanna. Þetta er svona mildilegra orðalag en að segja beinlínis að hún hefði dáið án þeirra. Efnislega þýðir þetta að hún hafi þraukað, haldið út leiktíðina með lyfjum.

Best af öllu hefði verið að orða þessa hugsun eins og segir raunar í fréttinni sjálfri og er í tillögunni hér fyrir neðan.

Á vísir.is er ágæt fyrirsögn með frétt um Guðbjörgu, hún er svona:

Búin að spila þjáð í meira en ár.

Lesandinn skilur þó strax að hafi konan notað verkjalyf hafi hún verið þjáð. Þar af leiðir að sú fyrirsögn er aðeins fyllri en hin.

Tillaga: Guðbjörg neyddist til að nota verkjalyf alla leiktíðina 

2.

„Rúrik varð fyr­ir meiðslum.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.      

Athugasemd: Er ekki einfaldara að segja að Rúnar hafi meitt sig frekar en að hann hafi orðið fyrir meiðslum. Hið síðara er skilgetið afkvæmi nafnorðatuðsins sem tröllríður íslenskum fjölmiðlum og á ábyggilega ættir  sínar að rekja til ensku. Ótrúlega margir greina ekki á milli íslensks og ensks orðalags heldur sulla saman eins og tungumálin séu eitt.

Höfum hugfast að íslenskan byggir á sagnorðum, enskan á nafnorðum.

Tillaga: Rúrik meiddist í leik

3.

„Það var góð mæting á Kötluráðstefnu í Vík í Mýrdal 12. október.“ 

Dálkurinn Tungutak á bls 28 í Morgunblaðinu 3.11.2018.      

Athugasemd: Hér hefur stundum verið minnst á fyrirbrigði sem fræðingar í íslensku máli kalla aukafrumlag en er yfirlitt kallað leppur. Þetta er sá leiðinlegi og ljóti ávani að byrja setningar á fornafninu „það“ sem í flestum tilvikum er algjör óþarfi.

Skelfing leiðist mér leppurinn. Sjá skrif um hann hér og hér. Þar af leiðandi ætla ég ekki að fjölyrða um leppinn heldur biðja lesendur að bera saman ofangreinda tilvitnun og tillöguna hér fyrir neðan. Má vera að einhver hafi skoðun á samanburðinum.

Tillaga: Góð mæting á Kötluráðstefnu í Vík í Mýrdal 12. október

4.

„Að því kom að reiðin bar hann ofurliði og hann klessti á vegg.“ 

Úr viðtali á bls. 17 í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 4.11.2018.     

Athugasemd: Ég skil ekki þessa málsgrein. Reynslulitlir blaðamenn skrifa stundum að ökumaður hafi klesst á bíl, stein eða vegg. Öllum getur orðið á og jafnvel sá ágæti blaðamaður sem skrifaði þetta en hann er meðal þeirra bestu á Morgunblaðinu.

Má vera að blaðmaðurinn hafi átt við að viðmælandinn hafi í óeiginlegri merkingu rekist á vegg, sálfræðilega séð. Sé svo hefði verið hægt að orða  þetta betur. Alltaf er gott að fá einhvern annan til að lesa yfir fyrir birtingu.

Tillaga: Engin tillaga gerð.

5.

„Líkamsárás í Hafnarfirði.“ 

Fyrirsögn á visir.is.     

Athugasemd: Maður var laminn í Hafnarfirði, sparkað í annan í Reykjavík, kýlt í magann á öðrum á Selfossi og svo má upp telja barsmíðar sem fólk hefur fengið að kenna á’ðí fyrir einhverjar sakir eða jafnvel án saka. 

Sumir fjölmiðlamenn hafa komið sér upp skrýtilegu einkaorðalagi. Barinn maður hefur þannig orðið fyrir líkamsárás. Ugglaust er rétt með farið en af hverju er þá ekki sagt að maðurinn í Hafnarfirði hafi verið laminn, barinn eða sleginn?

Er líkamsárás orðið að einhvers konar veigrunarorði fyrir barsmíðar, kýlingar, spörk og annað álíka? Heldur blaðamaðurinn að lesandanum kunni að ofbjóða þessi orð.

Má vera að hið sama gerist þegar fyllibyttur og árásarlið er sett í fangelsi en blaðamenn kjósa að orða það þannig að slíkir hafi verið vistaðir í fangageymslu. Svo er stundum því bætt við að það sé gert „fyrir“ eða vegna rannsóknar málsins.

Telja blaðamenn að lesendur skilji ekki mælt mál? Skilningurinn eykst alla vega ekki við svona veigrunartalsmáta eða þegar fréttir eru skrifaðar á einhvers konar stofnanamállýsku. Mál þess sem lokaður er inni í fangelsi er alltaf rannsakað. Sumir eru beinlínis lokaðir af, settir í einangrun, til að þeir eigi ekki möguleika á að sammælast við aðra um gjörðir sínar og jafnvel spinna upp sennilegar sögur. Þetta vita allir og þarf ekki að bæta því við að innilokunin sé „fyrir“ eða vegna rannsóknar málsins. Hvaða kjána datt það í hug að lesendur fjölmiðla séu heimskir?

Betur fer á því að kalla hlutina sínum réttu nöfnum. Lögreglan grípur mann sem hefur barið annan og setur í fangelsi. Þjófurinn fer sömu leið. Hverjum datt í hug að þetta væri einhvers konar vistun sem er orðið að „veigrunarorði“. Mannskrattinn var læstur inni í fangelsi. Punktur. Má næst búast við því að misyndismenn sem gripnir eru við glæpsamlega iðju sína fái dvöl í herbergi á lögreglustöð. Gáfumenn í blaðamannastétt myndu ábyggilega kalla það herbergisdvöl eða hvíldardvöl.

Maður var handtekinn vegna líkamsárásar og var settur í herbergisdvöl á lögreglustöð.

Í ofangreindri frétt á Vísi er fórnarlambið, sá sem var barinn („varð fyrir líkamsárás“) kallaður árásarþoli. Hafa lesendur heyrt annað eins? Sem betur fer var sá sem barði hinn ekki nefndur árásargerandi.

Og gullkornin eru fleiri. Í sömu frétt er sagt frá því að maður hafi stolið jakka á veitingahúsi. Blaðamaðurinn orðað það svo barnslega fallega:  

… gestur veitingahússins sagði að erlendur ferðamaður hefði stolið jakkanum sínum ásamt öllu því sem hann geymdi í vasanum.

Má vera að þjófurinn [stuldargerandinn) hafi stolið úr buxnavasa „þjófnaðarþolans“ eða var bara einn vasi á jakkanum?

Í niðurlagi fréttarinnar segir hins vegar að þjófurinn hafi komið aftur á veitingahúsið. Og blaðamaðurinn skrifar, enn svo barnslega einlægur:

Maðurinn reyndist vera með umræddan jakka í fórum sínum en munir voru aftur á móti horfnir úr jakkanum.

Já, jakkinn var í „fórum“ mannsins, hann var ekki í honum en … munirnir úr vasanum voru ekki í jakkanum.

Og hvað skyldi nú hafa verið gert við „þjófnaðargerandann“? Jú, rétt til getið. Hann var „vistaður í fangageymslu lögreglu“. Hvað annað gat gerst en vistun.

Tillaga: Maður sleginn í Hafnarfirði.

Upptök skjálftans eru við gíga Ögmundarhrauns

Jarðskjálfti varð rétt við Djúpavatn í Móhálsadal á Reykjanesi rétt fyrir klukkan 11 í morgun. Staðurinn sést á myndinni en hún er fengin af vef Loftmynda. Hægt er að smella á myndina og þá stækkar hún.

Skjálftar upp á þrjú stig er nokkuð algengir á Reykjanesi þó oftast séu þeir minni.

Þar sem jarðskjálftinn varð í morgun eru stórkostlega fallegir gígar. Þarna gaus árið 1151 á um 25 km langri sprungu í dalnum og hún náði norður í Kaldársel. 

Merkilegt er að úr sprungunni runnu tvö hraun, annað til suðurs og til sjávar og hitt til norðurs og til sjávar í Straumsvík.

Ögmundarhraun heitir hraunið sem rann til suðurs og líklega yfir víkina sem hét Krísuvík. Gígarnir sást greinlega á myndinni.

Kapelluhraun rann úr gígum við Undirhlíðar, skammt norðan við Sveifluháls, og í tiltölulega mjóum farvegi til sjávar í Straumsvík. 

Við Djúpavatn hafa ekki verið margir jarðskjálftar síðustu mánuðina. Mun fleiri eru á sunnanverðum Sveifluhálsi og í Kleifarvatni.

Snarpur jarðskjálfti

Vígin í Vís, hnefaleikar í beinni útsendingu

Hvernig má það vera að viðskiptavinir Vís hafi geð í sér til að vera peð í hráskinnaleik stóru hluthafa félagins. Þeir berast á banaspjótum, reyna með öllum ráðum að komast yfir hluti í félaginu og klekkja um leið á hinum, óvinunum. Allur er leikurinn gerður til að komast í lykilaðstöðu til að hagnast sem mest á eign sinni. Hagur viðskiptavina og starfsmanna er seinni tíma vandamál séu þeir á annað borð einhvers virði í þessu stríði.

Forstjóri sem er nokkrum hluthöfum þóknanlegur er ráðinn en líftími hans líður snögglega undir lok þegar aðrir bindast samtökum um stjórnarkjör. Þá er valinn nýr stjórnarformaður, „gamli“ forstjórinn rekinn með alvarlegum afleiðingum fyrir fjölda annarra starfsmanna.

Þannig er baráttan rétt eins og þar sem banvænum vopnum er beitt líkt og gerðist í heimsstyrjöldunum báðum. Stríðandi herir etja hermönnum sínum í sókn, vinna landsvæði til þess eins að hörfa aftur. Eftir liggur svo valurinn. Þannig er vígvöllurinn í Vís, valurinn er starfsfólkið og viðskiptavinirnir.

Undir alls kyns yfirskini er barist um yfirráðin í Vís. Svokölluðum hagræðingum er beitt til að hámarka tekjurnar, Ebitan skiptir meira máli en starfsfólkið. Hagnaðurinn er aldrei nægur.

Sá tími er liðinn er góðu kapítalistarnir ráku fyrirtækin, þeim var umhugað um velferð starfsfólksins og orðsporið. Hinn nýríki hugsar allt öðruvísi, honum er árans sama um allt nema arðinn sem aldrei er nægur.

Nú er barist um Vís en viðskiptavinir og starfsfólk gleymist í baráttunni, vita lítið hvað er að gerast eða hvers vegna yfirleitt er barist. Og enginn nema innvígðir þekkja nöfnin á þessu fólki sem stundar slagsmál um hlutabréf fyrirtækisins. Þetta eru vofur sem vaða um íslenskan markað í leit að snöggteknum gróða.

En ágæti lesandi, fyrirtæki sem logar í óeirðum eigendanna er ekki þess virði að skipa við hvað þá að starfa þar. Og við hin stöndum utan við þetta allt saman og horfum forviða á atburðina rétt eins og þeir séu hnefaleikakeppni í beinni útsendingu.

Hver kýlir svo hvern og hvenær.

Fjögur átakaár hjá VÍS

Málvillan á strætisvagninum

Kostnaður Strætó bs. við að heilmerkja einn strætisvagn er 500.000 krónur auk virðisaukaskatts. Þá kostar 33.500 krónur auk virðisaukaskatts að slagorðamerkja hvern vagn fyrirtækisins.

Svo segir í frétt í Morgunblaði dagsins. Þetta er dýrt og því mikilvæg er að vel sé vandað til merkinga og ekki síður að málfarið sé rétt. Er annars vandað til verka?

Nokkuð langt er síðan ég tók eftir því að á einum strætisvagni stendur svart á hvítu gulu:

Besta leiðin til að smakka ísinn í öllum 31 ísbúðum bæjarins.

Enginn segir: ... í öllum þrjátíu og einni ísbúðum bæjarins.

Ekki heldur ... í þrjátíu og einum ísbúðum bæjarins. Hvort tveggja er rangt.

Reglan er þessi: Síðasti hluti töluorðsins ræður beygingu.

Sagt er að ísbúðir bæjarins séu þrjátíu og ein, 31. Þar af leiðir að eftirfarandi er rétt:

Besta leiðin til að smakka ísinn í öllum 31 ísbúð bæjarins. Það er ... í öllum þrjátíu og einni ísbúð bæjarins.

Fjölgum ísbúðunum um eina. Þá er ekkert að og skiptir engu hversu margar ísbúðirnar eru. Aðeins talan einn, 1, breytir fallinu á ísbúð ekki hinar.

Besta leiðin til að smakka ísinn í öllum 32 [33/34/35/36/37/38/39/40/42] ísbúðum bæjarins.

Vandinn hér fyrir ofan  liggur í því að þeir sem halda á penna vilja sumir hverir nota tölustafi í stað þess að skrifa tölurnar. Víða í rituðu máli fer miklu betur á hinu síðarnefnda.

Sögnin að smakka er fyrir löngu búin að fá þegnrétt í íslensku máli og ekkert lengur við því að segja. Hins vegar er víst að textagerðarmenn með góðan smekk hefðu notað í staðin sögnina að bragða.

Nú er ég enginn sérfræðingur í íslensku máli og þess vegna velti ég því fyrir mér hvers vegna hefur enginn gert athugsemdir við málvilluna á strætisvagninum? Annað hvort nennir enginn að leggja orð í belg eða þá að enginn tekur eftir þessum slagorðum. Hvort er nú verra?

Verst er að auglýsingastofan sem sá um að safna saman slagorðum á strætisvagna hefur ekki algjörlega staðið sig. Eftir stendur þessi spurning: Er kostnaður vegna auglýsingastofunnar tekinn með í reikninginn eða kostaði slagorðamerkingin á hvern vagn ekki 35.000 krónur heldur 55.000?

Bifreiðamalarbílastæðisplan ... stæði

Bílaplan sem lagt er möl kallast í frétt á mbl.is malarbílaplan. Skrýtnir menn velta því fyrir sér hvort það sé rangnefni og planið eigi að kallast bílamalarplan. Enn skrýtnari menn myndu kalla fyrirbrigðið bílamalarbílaplan, samanber bílaleigubíll.

Hreintungumenn freistar þá til að hnýta í orðið plan, sem þó er fullgild íslenska, og kalla malarborið bílastæði malarbifreiðastæði eða jafnvel bifreiðamalarstæði.

Virkir í athugasemdum sem yfirleitt eru hvorki skrifandi né hugsandi myndu ábyggilega velja orðið malarplanbílastæði eða bílastæðismalarplan.

Hér má spyrja hvort bílar mali og þá um leið hvort þeir mali plan og hvað skyldi svoleiðis nefnast? Jú, vissulega mala góðir bílar, stundum blíðlega eins og allir bílaáhugamenn vita. Í gamla daga stóðu leigubílar í röðum á bílastæðum og margir þeirra voru hafðir í gangi, þá möluðu þeir á plani. Tilgangurinn var sá að þegar kallið kom hlupu bílstjórarnir út og þurftu ekki að hafa fyrir því að starta. Þetta var auðvitað löngu fyrir þá tíð að útblástur bíla þótti hættulegur. „Ilmurinn“ úr púströrinu þótti beinlínis indæll rétt eins og margir aldraðir fullyrða. 

Hins vegar mala bílar ekki möl, til þess eru önnur tæki.

Yfirleitt er það þannig að sá staður er margir bílar standa er sjaldnast kallaður annað en bílastæði. Fágætt er að bílum sé lagt á bílaplani.

Nú er hugsun mín tekin að verða ærið þokukennd og þess vegna er skynsamlegra að láta hér staðar numið og óska eftir tillögum frá lesendum. Er þetta rétt á mbl.is eða hvað heita þeir staðir er bílar eru geymdir á möl. Kostirnir eru eftirfarandi:

1. Malarbílaplan
2. Bílamalarplan
3. Bílamalarbílaplan
4. Malarbifreiðastæði
5. Bifreiðarmalarstæði
6. Malarplansbílastæði
7. Bílastæðismalarplan
8. Malarplanbifreiðastæði
9. Bifreiðastæðismalarplan
10. Bifreiðamalarbílastæðisplan

Detti lesendum önnur orð í hug eru þeir hvattir til að koma þeim hér á framfæri. Þetta er sko þjóðþrifamál.

Brýnt er að sem flestir leggi orð í belg svo síðasta malarplansbifreiðastæðið fái nú eitthvurt nafn áður en öllu er lokið, hið síðasta hverfi undir malbik.

Síðasta malarbílaplanið

Salerni sem fríka, margir meirihlutar og horn Mörkarinnar

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„En hið sögulega við tap flokksins er það að hann getur ekki lengur myndað einn meirihluta í fylkinu eins og hann hefur getað í nærri sjö áratugi.“ 

Forystugrein á bls. 18 í Morgunblaðinu 16.10.2018.     

Athugasemd: Hér hefur eitthvað skolast til. Höfundurinn á varla við að hægt sé að mynda fleiri en einn meirihluta í Bæjaralandi. Hægt er að orða þetta betur og jafnframt einfalda framsetninguna, draga úr málalenginu og komast hjá nástöðu.

Síðar í sömu grein segir:

Merkel kanslari virtist ekki ætla að taka úrslitunum í Bæjaralandi blindandi, þótt umfjöllun hennar væri af alkunnri varfærni.

Mér er alveg hulin ráðgáta hvað það merkir að „taka úrslitunum blindandi“. Þekki ekki þetta orðfæri og dreg í efa að það sé þekkt. Einna helst gæti verið að höfundurinn sem er greinilega ekki ritstjóri blaðsins, hafi fyrir sér texta úr þýskum eða enskum fjölmiðlum.

Tillaga: Flokkurinn getur ekki lengur myndað hreinan meirihluta í fylkinu eins og hann hefur gert í nærri sjö áratugi.

2.

„Metradjúpt vatn þegar mest var í miklum vatns­leka í Vals­heimilinu.“ 

Fyrirsögn á visir.is.     

Athugasemd: Við fyrstu sýn kann lesandinn að halda að blaðamaðurinn kunni ekki að fallbeygja nafnorðið metri (meter á ensku og fleiri málum). Fyrirsögnin er hins vegar rétt. 

Metri beygist svo: Metri, metra, metra, metra. Og í fleirtölu: Metrar, metra, metrum, metra.

Þar af leiðir að metradjúp vatn þýðir að dýptin hafi verið einn metri eða jafnvel meira. Einhvern tímann hefði maður skrifað „metersdjúpt vatn“ en það er ekki rétt. Hins vegar hefði ég haft fyrirsögnina eins og segir í tillögunni hér fyrir neðan, óþarfi að tvítaka vatn.

Svo oft hefur visir.is verið gagnrýndur hér og það með réttu að ástæða er til að hæla fréttavefnum og blaðamanninum þegar vel er gert.

Tillaga: Allt að metradjúpt vatn þegar mest var í Valsheimilinu.

3.

„10 salerni gerð til þess að fríka þig út.“ 

Fyrirsögn á dv.is.    

Athugasemd: Íslenskri tungu mun smám saman hnigna vegna þess að ekkert aðhald er á ritstjórnum. Illa skrifandi „blaðamenn“ leika lausum hala og niðurstaðan eru skemmdar fréttir. Af hverju er ekki meiri agi á dv.is? Hvað í ósköpunum er nýi útgefandinn að hugsa svo ekki sé talað um ritstjórann?

Hvað þýðir til dæmis eftirfarandi í fréttinni sem um ræðir:

Margar hverjar þeirra eru eflaust beint stignar úr martröðum sumra.

Fólk með reynslu, þekkingu svo ekki sé talað um vit hefði orðað þetta á annan hátt.

Tillaga: Tíu salerni sem flestum kann að hrylla við

4.

„Við Fella­hvarf í Kópa­vogi stend­ur ákaf­lega vel heppnuð og fal­leg íbúð …“ 

Frétt á mbl.is.    

Athugasemd: Flestir eru þeirrar skoðunar að hús standi á grunni sínum en íbúðir séu í húsum. Frekar ofmælt er að segja að íbúð standi við götu. Einfalt er að lagfæra þetta-, bara skipta út einu sagnorði.

Hér verður að segjast eins og er að dálkurinn sem tilvitnunin er fengin úr hefur farið batnandi, málfar er miklu betra og villur sjaldgæfar.

Tillaga: Við Fellahvarf í Kópavogi er ákaflega vel heppnuð og falleg íbúð …

5.

„Margir hafa velt vöngum yfir nokkuð dularfullu skilti sem er við gatnamót Suðurlandsbrautar og Markarnnar.“ 

Frétt á dv.is.     

Athugasemd: Mörk er kvenkynsnafnorð. Gata í Reykjavík nefnist Mörkin, það er með ákveðnum greini. Ferðafélag Íslands er með skrifstofur í Mörkinni.  Af þessu leiðir að götuheitið fallbeygist svo: Mörkin, Mörkina, Mörkinni, Markarinnar/Merkurinnar, sjá hér.

Ekki eru allir blaðamenn DV góðir í íslensku máli né heldur er málfar þeirra margra gott og síðast en ekki síst eru þeir ekki góðir í að segja frá. Hið síðarnefnda er þó afar mikilvægt fyrir blaðamenn.

Áður en þessi klúðurslega fallbeyging á götuheitinu birtist á DV hafði enn verri útgáfa sést: 

… Suðurlandsbraut og Mörkarinnar.

Eðlilegt er að lesandinn brosi eða hlægi yfir vitleysunni. Skemmdar fréttir eru hins vegar ekkert grín.

Tillaga: Margir hafa velt vöngum yfir nokkuð dularfullu skilti sem er við gatnamót Suðurlandsbrautar og Merkurinnar.

 

Heilaþvottur sem leiddi til hertöku íslenska sendiráðsins

Slá­um því föstu, að her­taka sendi­ráðs er rétti­lega skil­greind sem árás á ríkið – ís­lenska lýðveldið. Í hópi okk­ar ell­efu­menn­inga var hins veg­ar hlegið að þeirri staðreynd og athöfn­in rétt­lætt í sjálfri sér. Glæp­ur­inn var til­gang­ur­inn. Augna­blikstil­finn­ing ólög­legs valds hrifsaðs með of­beldi. Ekki held ég að neinn ell­efu­menn­ing­anna hafi haft nokkra hugmynd um hvaða af­leiðing­ar árás­in hefði getað haft.

Svo segir í grein Gústafs Adolfs Skúlasonar í Morgunblaði dagsins. Hann var einn af þeim sem hertóku íslenska sendiráðið þann 20. apríl 1970 og ætluðu að halda því eins lengi og hægt var. Sænska lögreglan henti þeim út eftir tveggja tíma hertöku og varð orðstír þeirra lítill og snautlegur fyrir tiltækið. 

Tilefni þessara skrifa Gústafs er heimildarmyndin Bráðum verður bylting eftir Hjálmtý Heiðdal, kvikmyndagerðarmann. Í henni er reynt að hampa þessari aðgerð, láta hana líta út eins og eitthvað þrekvirki sem hún aldrei var. Hún þótti að vísu alvarleg á sínum tíma en svona eftir á séð er hún beinlínis hlægileg. Gústaf bendir þó á ýmislegt við sendiráðstökuna sem síst af öllu getur talist skoplegt. Þvert á móti.

Ell­efu flakk­andi ung­lings­sál­ir í stefnu­leit. Sem féllu fyr­ir vinstriróm­an­tík og æðsta­presti með marxí­sk­an heilaþvott í fyr­ir­rúmi. Ég hef oft hugsað um það, að engu máli hefði skipt hvert til­efni heilaþvott­ar­ins var, við vor­um all­ir reiðubún­ir til að fylgja leiðtog­an­um í gröf­ina. Við hefðum all­ir dáið í þeim sér­trú­ar­söfnuði þar sem for­ing­inn hefði sagt að við þyrft­um að fremja sjálfs­morð vegna þess að heimsend­ir kæmi í kvöld. Eða að vera með sprengju­belti. Bylt­ing­ar­róm­an­tík er leiðin til of­beld­is þar sem blóðið flýt­ur.

Enn eru margir þessara ellefumenninga og hóparnir í kringum þá jafn sannfærðir um kommúnismann sinn, sósíalismann, trotskíismann, maóismann eða hvað þessir ismar eru eða voru kallaðir. Hjálmtýr Heiðdal flutti við frumsýninguna tregafulla ræðu og saknaði byltingarinnar sem aldrei varð og fékk heiðursklapp frá meirihluta sýningargesta. Húsið var enda fullt af vinstri sinnum, gömlum kommum og sósíalistum sem eru ekki lengur flakkandi enda flestir komnir á níræðis- eða tíðræðisaldur. Þeir gráta að byltingin kom aldrei en eru enn harðtrúlofaðir byltingarhugsjóninni sem auðvitað er ekkert annað en vinstri öfgamennska.

Ég var á frumsýningunni og hafði gaman af því að rifja upp pólitískt andrúmsloft unglingsáranna enda var myndin um flest annað en sendiráðstökuna. Sjá pistil um heimildarmyndina hér. Og Gústaf segir:

Í þeirri dýrk­un of­beld­is og marxí­skr­ar hug­mynda­fræði, sem flæddi yfir Vest­ur­lönd á átt­unda ára­tugn­um í formi hryðju­verka og blóðugra skot­b­ar­daga, hverfa ell­efu­menn­ing­arn­ir í sög­una sem einkar ómerki­legt fyr­ir­bæri ung­menna í leit að frægð og fengu sín­ar fimmtán mín­út­ur að lok­um. Svipaða sögu má segja um '´68 kyn­slóðina. Sem bet­ur fer hef­ur ís­lenska þjóðin í ár­anna rás sýnt af sér mann­dóm og skyn­semi sem er stærri en aumk­un­ar­verð heilaþvott­a­starf­semi hryðju­verka­manna.

Því miður skilur margt ungt fólk ekki þetta. Það þekkti ekki skiptingu Evrópu í austur og vestur, veit fátt um óþverraháttinn sem viðgekkst í ríkjum sem studdust við kommúnismann og viðbjóðinn sem notaður var til að helda almenningi í skefjum og koma í veg fyrir að hann fengi upplýsingar um frelsi og lýðræði í Vestur-Evrópu.

Engu að síður eru alltof margir svo værukærir að yfirlýstir sósíalistar og kommúnistar hafa til dæmis tekið yfir stéttarfélögin VR og Eflingu. Stæðan er sú að félagar í þessum samtökum nýta ekki kosningarétt sinn. Fyrir vikið komast öfgafullir aðilar að stjórnborði öflugra og fjársterkra félaga og fyrsta verk þeirra er að reka alla þá starfsmenn sem ekki sýna þeim fylgispekt.

Í lok greinar sinnar segir Gústa Adolf Skúlason:

Bylt­ing­ar­róm­an­tík­in tók nokk­ur ár af ævi minni. Ég er þakk­lát­ur öll­um þeim sem hafa fyr­ir­gefið mér bernsku­brek­in og skil líka þá sem ekki hafa gert það. Betra er að gera mis­tök sem ung­ur maður en til ára kom­inn.

Mér finnst bara sorg­legt að sjá suma jafn­aldra mína enn á sama stað eft­ir tæpa hálfa öld. Hef­ur virki­lega eng­in þróun átt sér stað?

Ég verð að koma því að hérna í lokin að eitt fyndnasta atriði heimildarmyndarinnar var örsagan af því er ellefumenningarnir voru komnir í yfirheyrslu á sænskri lögreglustöð. Þar voru þeir spurðir um nafn og annað tilheyrandi. Enn þeirra sagðist heita Gústaf Adolf ... Móðguðust þá hinir sænsku og héldu að drengurinn væri að gera grín að sænska konungsveldinu.

Eldgos á hælunum, hús sem opnar og merkingarlaus leppur

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Málsbætur

Mitigating eða extenuating circumstances heitir það á ensku þegar um er að ræða eitthvert atriði eða aðstæður sem dregið gætu úr sekt sakbornings. 

Í stað þess að kalla það „mildandi kringumstæður“ er tilvalið að nota málsbætur. Sumir geta fært sér e-ð til málsbóta. Aðrir eiga sér engar málsbætur. 

Málið á bls. 28 í Morgunblaðinu 9. október 2018.

 

1.

„Kl. 8.30 - Húsið opnar.“ 

Auglýsing Samgöngustofu um umferðaþing      

Athugasemd: Vel fer á því að byrja daginn á umferðaþingi Samgöngustofu á þeim galdri er hús opnar eitthvað. Enn er óljóst hvað húsið mun opna en gera má ráð fyrir að það skýrist á fundinum.

Grínlaust, hús opna ekki neitt. Fólk opnar hús, jafnvel kemur fyrir að fólk opnar sig. Það er mikil ávirðing á virðulega stofnun eins og Samgöngustofu að hún geti ekki komið frá sér einni auglýsingu án þess að klúðra málfarinu.

Tillaga: Húsið verður opnað.

2.

„Eldgos á hælunum á jarðskjálftum og flóðbylgju.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Þetta er óboðleg fyrirsögn. Blaðamaðurinn skilur ekki hvað það þýðir að vera á hælunum á einhverjum. Oft er gott að nota málshætti eða orðtök til að skýra mál sitt en hér virðist blaðamaðurinn vera fljótfær eða hann áttar sig ekki á því sem hann skrifar og það sem verra er enginn bendir honum á yfirsjónina. Góður blaðamaður má ekki skrifa samhengislaust.

Lögreglan er á hælunum á þjófnum, það merkir einfaldlega að löggan er við það að ná honum. Sá sem kemur inn á hælunum á Jóni er rétt á eftir manninum. Skammt er frá tám eins að hælum annars. Eftir að jarðskjálftar riðu yfir kom flóðbylgja og síðan örskömmu síðar eldgos.

Stundum á ekki við að persónugera atburði í náttúrunni þó vissulega sé það hægt og stundum fari vel á því. Eldgos er, það er staðbundið, hreyfist ekkert úr stað, kemur ekki þegar einhver önnur óáran er farin.

Þó er skaðlaust að segja að Katla bæri á sér. Jón Helgason, skáld, segir frá hraunflóði í kvæði sínu Áfangar: „… þegar hin rámu regindjúp ræskja sig upp um Laka“, sem er frábær lýsing en auðvitað er þessu ekki saman að jafna.

Varnaðarorðin hér eru þessi: Fái lesandinn það á tilfinninguna að fréttin sé illa skrifuð, takmörkuð að einhverju leyti eða sá sem skrifar viti ekki nóg er hún gölluð. Til að bæta úr þarf blaðamaðurinn alltaf að vera gagnrýninn á sjálfan sig. Oftast er best að endurskrifa. Sá sem aldrei gagnrýnir eigin skrif og telur sig ekki þurfa að endurskrifa á bágt.

Á mbl.is segir svo í fyrirsögn: „Eldgos í kjölfar jarðskjálftans.“ Vel gert hjá Mogganum.

Tillaga: Eldgos í kjölfar jarðskjálfta og flóðbylgju.

3.

„Sérstakri makrílvertíð lokið.“ 

Hluti af undirfyrirsögn á bls. 18 í Morgunblaðinu 4. október 2018.   

Athugasemd: Pétur er alvega sérstakur maður er oft sagt. Enginn segir að Jón sé sérstakari maður og aldrei er tekið svo til orðs að Ólafur sé sérstakasti maðurinn. Ástæðan er að Pétur sker sig frá öðrum fyrir eitthvað, oftast jákvætt.

Að mínu mati merkir lýsingarorðið sérstakur undantekningu, eitthvað eða einhvern sem sker sig úr vegna einhvers. Þegar sagt er um Pétur að hann hafi verið sérstakur maður og ekkert látið fylgja eru lesendur eða hlustendur í lausu lofti. Þarna verið að gera lítið úr manninum. Þó verður að segja að þegar þannig er kann fólk að segja: Pétur er dálítið sérstakur. Þá skilst að Pétur er jafnvel ekki eins og fólk er flest. Í því tilfelli væri réttara að segja Pétur sérkennilegan

Sama er með makrílvertíðina. Hún hefur líklega verið sérkennileg, óvenjuleg, einkennileg eða ólík öllum öðrum fyrir margra hluta sakir.

Sá sem hefur yfir þokkalegum orðaforða að ráða velur orð við hæfi, reynir að vera skýr. Sá sem er fátækari eða ekki viss í sinni sök leitar ráða. Íslenskt orðanet hefur oft reynst mér drjúgt í villum mínum eða vitleysisgangi.

Tillaga: Óvenjulegri makrílvertíð lokið.

4.

„Óþekktar hræringar á leikmannamarkaði.“ 

Fyrirsögn á bls. 2 í íþróttablaði Morgunblaðsins 4. október 2018.   

Athugasemd: Þessi fyrirsögn skilst ekki vegna þess að í fréttinni rekur blaðamaðurinn allar breytingar sem hafa orðið á milli körfuboltafélaga að undanförnum. Ekki er getið um neinar óþekktar hreyfingar/breytingar (hræringar), líklega vegna þess að þær þekkjast ekki, eru óþekktar.

Má vera að blaðamaðurinn sé orðvilltur, gerir sér ekki grein fyrir því hvað lýsingarorðið óþekktur merkir, hugsi jafnvel á ensku (unknown). Sá eða það sem er óþekkt þekkist ekki, er ekki tíðkað(ur).

Tungutak íþróttafréttamanna er ekki óþekkt, með erfiðismunum má ráða í það. Fyrirsögnin þýðir bókstaflega að ekkert sé vitað um kaup og sölu á leikmönnum í körfubolta. Hugsanlega á höfundurinn við að kaupin og salan eigi sér fá eða engin fordæmi.

Vont er þegar lesendur skilja ekki fyrirsagnir.

Tillaga: Ekki hægt að átta sig á hvað blaðamaðurinn á við.

5.

„Það voru að koma mikilvæg skilaboð frá strákunum!“ 

Kostuð skilaboð á Facebook-síðu KSÍ   

Athugasemd: Má vera að starfsfólkið á KSÍ kunni sitthvað fyrir sér í fótbolta en sendingar á íslensku mætti það lesa yfir á gagnrýnan hátt. Annars staðar á FB-síðu sinni segir starfsfólk KSÍ:

Það er leikur á morgun!

Hrikalega er þetta ljót setning. Hægt er að gera miklu, miklu betur.

Berum saman fyrri tilvitnunina hér fyrir ofan við tillöguna fyrir neðan. Hver skyldi vera munurinn? Jú, leppurinn, fornafnið „það“ er horfinn.

Ástæðan er einfaldlega sú að „það“ hefur engan tilgang í setningunni, hjálpar ekkert og er því almennt kalla merkingarsnautt orð. Íslenskufræðingar hafa nefnt orðið aukafrumlag og flestum sem stunda skrif er eiginlega meinilla við það, nota að minnsta kosti í miklu hófi.

Eiríkur Rögnvaldsson, íslenskufræðingur, segir í grein um þetta (feitletranir eru mínar):

Notkun það er nefnilega mjög stílbundin, og margfalt meiri í talmáli og óformlegu ritmáli, s.s. einkabréfum, en í formlegri textum. Oft hefur líka verið amast við notkun þess. 

Þannig segir Jakob Jóh. Smáir (1920:19): „Fallegast er að nota þetta aukafrumlag sem minst“; og Björn Guðfinnsson (1943:8) tekur í sama streng: 

„Bezt fer á að nota þetta aukafrumlag sem minnst“. 

Þessu er ég sammála og vitna um þetta efni til pistils á bloggsíðu minni.

Miklu meiri reisn er yfir tillögunni hér að neðan en tilvitnuninni. Góður skrifari, rithöfundur, blaðamaður eða einhver annar þarf að skrifa sig framhjá „það“ og þá gerist galdurinn, textinn verður yfirleitt margfalt betri og skiljanlegri.

Hvernig væri þá best að orða seinni tilvitnunina og losna við merkingarleysið. Lesandinn getur reynt sig við það en ég hefði skrifað: „Fótboltaleikur á morgun.“ Ekkert fer hér á milli mála.

Tillaga: Mikilvæg skilaboð voru að berast frá strákunum!

Byltingin sem aldrei varð

Í gamla daga var mikið fjör. Þá var vinstri vængurinn í íslenskum stjórnmálum sundraður í ótal flokka og flokksbrot og hinir öfgafyllstu voru í ótrúlega fjölbreytilegum flokksbrotabrotum. Heimur versnandi fer. Nú er vinstrið orðið niðursoðin og gerilsneidd pólitík, engin fjölbreytni en allt furðulegar útgáfur af vatnsósa kratisma. Engin skemmtun í þessu lengur.

Þetta flögraði í gegnum hausinn á mér þegar ég sat inni í Bíó Paradís og horfði á frumsýninguna á heimildarmynd sem nefnist „Bráðum verður bylting“. Framleiðandi er gamall kunningi, hann Hjálmtýr Heiðdal, og með honum Sigurður Skúlason, leikari og handritshöfundurinn er Anna Kristín Kristjánsdóttir.

Þegar Týri talar um byltingu á hann við eitt stykki sósíalíska, ábyggilega vopnaða og þá mega ljótu kapítalistarnir passa sig. Nú verður lesandinn að hafa það í huga að ég er doldið langt frá því að vera vinstri maður en engu að síður hafði ég mikið gaman af myndinni og skora á fólk að sjá hana. Pólitískir samherjar mínir munu ekki verða fyrir vonbrigðum að rifja svona upp gömlu góðu dagana þegar Birna Þórðardóttir lamdi lögguna og Ragnar skjálfti eggjaði félaga sína lögeggjan. Vinstrið mun ábyggilega gleðjast en um leið fella tár því byltingin sem lengi, lengi, lengi var væntanleg kom aldrei.

Hústaka

Myndin er um þann óvænt atburð er ellefu róttækir íslenskir námsmenn í Svíþjóð réðust inn í sendiráð Íslands, ráku starfsfólkið út og bjuggust við að halda skrifstofunum í um tvo daga, jafnvel lengur. Ekki fer þó allt sem ætlað er, þeir voru, blessaðir, komnir út tveimur tímum síðar í fylgd sænskra lögreglumanna.

Framleiðandi myndarinnar segir þetta um hana:

Í myndinni er fjallað um baráttu íslenskra námsmanna á sjöunda áratugnum fyrir bættum kjörum og betra lífi. Námsmönnum hafði fjölgað mjög og stór hluti þeirra sótti framhaldsnám við erlenda skóla. Námslán voru af skornum skammti og voru eingöngu ætluð til að duga fyrir 35% af framfærsluþörf námsmannanna. Afganginn urðu þeir að sækja til foreldra og banka. En það áttu ekki allir efnaða foreldra eða höfðu aðgang að bankalánum. Baráttan fyrir betra lánakerfi var því jafnframt barátta fyrir jöfnuði til náms. Hagsmunabarátta námsmanna hafði verið einskorðuð við eigin hagsmuni, en með vaxandi róttækni æskufólks í heiminum teygði baráttan sig æ lengra yfir á önnur svið. Menn fóru að setja spurningarmerki við sjálfa þjóðfélagsgerðina og alþjóðamál urðu hluti af heimsmynd æskunnar á þessum tímum umróts og átaka.

Stalín, Lenín og félagar

Heimildarmyndin fjallar vissulega um hústökuna en engu að síður er hún eiginlega um allt annað og þá fyrst og fremst æskuvonirnar, byltinguna, sósíalismann, kommúnismann, stúdentaóeirðir í Svíþjóð og annars staðar í Evrópu. Þarna sjást myndir af mörgum átrúnaðargoðum á spjöldunum; Stalín, Lenín, Trotský, Che Guevara, Castro svo nokkrir séu nefndir, þegar mótmælendur gengu gegn kapítalismanum, Víetnam stríðinu í löndum Evrópu. 

Klofningur námsmanna

Vissulega var staðan óbærileg fyrir íslenska námsmenn í útlöndum á þessum tíma. Þeir áttu erfitt, gengisfellingarnar rýrðu kaupmáttinn. Það leiddi til þess að námsmenn á Norðurlöndum ræddu saman því allir vildu breytingar, lagfæra námslánin. Markmiðið var að samræma aðgerðir í þremur höfuðborgum. 

Má vera að námsmennirnir sem ræddu þessi mál hafi ekki allir verið sömu pólitískrar skoðunar og hugsanlega kom pólitík þessu ekkert við. Hins vegar tóku vinstri menn, byltingarliðið, völdin og þeir í Svíþjóð, klufu sig frá félögum sínum, neituðu samvinnu við námsmenn í Ósló og Kaupmannahöfn og ákváðu að taka sendiráðið í Stokkhólmi herskildi. Eins og alltaf, gátu vinstri menn ekki að unnið saman, hvorki innbyrðis né við aðra, hvorki þá, fyrr né síðar. 

Mikill undirbúningur

Undirbúningurinn fyrir sendiráðstökuna var mikill. Ákveðið var að ellefu manns réðust inn og sjö manns væru utan dyra og áttu að bera boð á milli. Njósnari var sendur nokkrum dögum á undan inn í sendiráðið til að skoða aðstæður og á eftir var hústakan æfð í þaula þar til óhætt þótti að láta til skarar skríða.

Þann 20. apríl 1970 var látið til skarar skríða, ellefumenningarnir fóru inn og ráku starfsfólkið út. Sendar voru yfirlýsingar til sænskra fjölmiðla og auðvitað íslenskra. Þetta var rosalegur áfangi og byltingarmennirnir bjuggu sig undir langa dvöl innan dyra. Þeim var hins vegar fleygt út eftir tvo tíma. Frekar snautleg meðferð, sýnist manni svona eftir á séð, og varla tilefni til heimildarmyndar um atburðinn.

Afleiðingarnar

Gylfi Þ. Gíslason, menntamálaráðherra, í viðreisnarstjórninni, kallaði innrásina í sendiráðið bernskubrek, og bætti því við að enginn yrði kærður. Þar af leiðandi varð enginn hústökumannanna að píslarvotti og það var vinstri sinnuðum námsmönnum eflaust til mestra vonbrigða.

Vont var að láta fleygja sér út úr sendiráðinu eftir aðeins tveggja tíma máttlausa hertöku, verra var að atburðurinn var nefndur bernskubrek. Verst af öllu var að foreldrar hústökumanna hundskömmuðu strákana sína fyrir vitleysuna en þeir bera sig samt vel núna, 48 árum síðar. Líklega búnir að jafna sig.

Eitthvað bötnuðu námslánin eftir þennan atburð og eftirmála hans og gátu námsmenn almennt glaðst.

Myndin

Þessi byltingarmynd var nokkuð skrýtin. Hún var teygð í 72 mínútur en þoldi það illa enda fátt mynda af atburðinum. Til að lengja hana var reynt var að skýra aðstæður á þessum árum, sagt frá stúdentamótmælum út um alla Evrópu en sá hluti var heldur langur og endurtekningar margar.

Í gluggum sendiráðsins í Stokkhólmi blöktu rauðir byltingarfánar enda var þetta fyrst og fremst upphaf byltingar, síður krafa um leiðréttingu námslána. Eða voru hústökumenn tvístígandi um tilefnið?

Niðurlagið

Hústökumennirnir eru nú flestir í kringum sjötugt en eru enn heitir kommar eða sósíalistar og sakna byltingarinnar sem aldrei varð. Í lokin er sýnt frá því er sex þeirra komu saman á kaffihúsi og ræddu málin. Þetta var algjörlega misheppnað atriði og lítið í varið, ekkert bitastætt sem kom út úr því.

Annað og raunar algjörlega út í hött var að birta viðtöl við nokkra þingmenn Pírata og fá þá til að tjá sig eitthvað um hústökuna sem þeir raunar gerðu ekki heldur mösuðu þeir um eitthvað sem ég hef nú gleymt hvað var. Enginn þeirra var fæddur 1970 og virtust þeir lítið vita og lögðu ekkert til myndarinnar. Raunar voru frumsýningargestir margir hissa á þessu atriði.

Byltingin sem aldrei varð

Þó svo að það sé nokkuð fyndið að horfa á hina ungu byltingarsinna leggja á ráðin og ekki síður ræða málin nærri fimmtíu árum síðar, má fræðast nokkuð af þessari mynd.

Hún er gerð að heitum sósíalistum sem enn trúa á byltinguna og margir eru dregnir fram til að vitna um málstaðinn, oft fólk sem kom hvergi nærri en getur engu að síður fabúlerað endalaust um málin. Þannig var þarna „sjónvarps- og menningarstjarnan“ Hlín Agnarsdóttir sem sagði ekkert í löngu máli.

Skemmtilegust var eiginlega Birna Þórðardóttir sem taldi sér það til tekna að veita yfirlögregluþjóninum í Reykjavík kinnhest með blóðugri hönd sinni. Birna er einstök þjóðsagnapersóna og kann frá mörgu að segja. Enn er hún blóðrauður kommi þó hún sé orðin helblár kapítalisti og rekur fyrirtæki í ferðaþjónustu. Slíkir heita í dag sófakommar ...

Áhorfendur klöppuðu í lok myndarinnar. Meðal þeirra sá maður aldurhnigna komma sem störfuðu í Fylkingunni, Einingarsamtökum kommúnista (EIK), Maóistum (KSML), Kommúnstasamtökunum (KS) og fleiri og fleiri örflokkum sem mörkuðu ekkert í íslenskum stjórnmálum og höfðu engin áhrif frekar er örtrúarhreyfingar, en minning þeirra er hverfur óðum út í algleymi tímans.

Heimildarmyndin verður sýnd næstu daga í Bíó Paradís og hver svo sem skoðun manna er í pólitík hafa flestir gott og gaman af því að sjá hana. Ekki síst þeir sem muna þessa tíma.

Með eru myndir af síðum nokkurra dagblaða frá því í lok apríl 1970.

 

 

Mogginn segir Stór-Kóngsfell heita Vífilsfell

Fjölmiðlar fara stundum villur vegar í landafræðinni og það gerir Mogginn í morgun. Birt er dulúðug mynd af Stóra-Kóngsfelli og það látið heita Vífilsfell sem raunar er um sjö kílómetra austan við hið fyrrnefnda í beinni loftlínu. Stóra-Kóngsfell er er örskammt frá skíðasvæðunum í Bláfjöllum.

Vífilsfell hefur mörg svipbrigði sem draga dám af árstíðum og ekki síður veðri dagsins. Svo eru hliðar fjallsins fjölbreytilegar og ólíkar. Helst er að það bjóði göngumanninum góðan daginn þegar himinn er heiður og sólin skín. Þá er fjallið eins og sést á myndinni til hægri, snjór hefur fallið og þarna er ekkert annað en fegurðin ein.

Esjan er yndisfögur
utanúr Reykjavík.
Hún ljómar sem litfríð stúlka
í ljósgrænni sumarflík. 

Þannig orti Þórbergur Þórðarson um Esjuna og mætti þetta erindi eitt líka vera um Vífilsfell. Víst er að á myndinni hér til hliðar ljómar það í litafegurð sinni undir fögrum ágústhimni.

Þannig er nú með Vífilsfell að það er langt frá því að líkjast Stóra-Kóngsfelli og ber líka miklu betur kóngsheitið. Krónan í Vífilsfelli er móbergið sem er svo stórkostlega myndríkt og fallegt, sérstaklega sunnan við toppinn.

Hér er loks mynd af Stóra-Kóngfelli sem ég kroppaði af vefnum ja.is. og er tekin af álíka sjónarhorni og efsta myndin. Þarna sést grilla í gígana á hálsinum vestan við fjallið, það er hægra megin.

Í Mogganum segir fyrir neðan myndina:

Vetur nálgast. Vífilsfell er eitt þeirra fjalla sem umlykja höfuðborgina og er það stundum talið til Bláfjalla. Nú breiðir snjóþekja úr sér víða um land og er þetta svipmikla fjall nú alhvítt.

Þetta er frekar skrifað af rembingi en andagift enda hef ég strikað frekjulega í textann. Frekar magurt er að segja að fjallið sé eitt þeirra sem „umlykja höfuðborgina“, ekki síst fyrir þá sök að Vífilsfell er nærri því að jöfnu innan Sveitarfélagsins Ölfuss og Kópavogs. Því hefði höfuðborgarsvæðið verið réttara orð. En hvað kemur eiginlega höfuðborgarsvæðið þessu við? Ekkert, þetta er bara innantómt tal.

Vífilsfell er tengt Bláfjöllum órjúfanlegum böndum og vart hægt að skilja þarna á milli.

Snjóþekja breiðir ekki úr sér eins og segir í textanum. Þessi talsmáti er í ætt við uppfinningu Vegagerðarinnar sem í sífellu segir að á vegum sé „snjóþekja“. Af hverju nægir ekki að segja snjór eins og um aldir tíðkaðist? Hvorki snjór né snjóþekja breiðir úr sér nema auðvitað í snjóflóði. Þegar „snjór breiðir úr sér“ þá er óhætt að segja að það snjói og sleppa tilgangslausum viðbótum. Illt er að sjá „nú“ tvítekið í einni málgrein. Einu sinni er nóg, annað nefnist nástaða.

Mogginn getur gert miklu betur.

Að þessu slepptu er ég bara hress.

Greiða þarf fyrir umferð á Miklubraut og Hringbraut

Morgunblaðið var svo vinsamlegt að birta þessa grein mína föstudaginn 28. september 2018.

Fyrir gangandi mann er hundleiðinlegt að fara yfir Miklubraut og raunar líka Hringbraut. Hann þarf að ýta á takka á umferðaljósum, bíða lengi eftir að umferðin stoppi og græna ljósið birtist og göngumaðurinn bíður á meðan eins og illa gerður hlutur.

Loksins birtist grænt ljós og hægt að komast yfir. Um hálfri mínútu síðar eru enn fjöldi bíla stopp við gangbrautina. Þarna bíða því oft fimmtíu til eitt hundrað manns og fleiri ef strætó er bætist við. Flestir bílarnir eru í lausagangi og spúa eitrinu yfir nágrennið.
Leiðindi ökumanna og farþega eru mikil en minni ástæða er til að vorkenna þeim.

Göngubrýr
Hvers vegna ekki eru settar göngubrýr yfir Miklubraut, ofan við Stakkahlíð og neðan við Lönguhlíð. Getur verið að það sé markmið borgaryfirvalda að tefja fyrir umferðinni, gangandi, hjólandi og akandi? Er tilgangurinn að reyna að smala fólki í strætó?
Þrjár göngubrýr eru yfir austanverða Miklubraut. Er þar með kvótinn búinn. Hvers vegna hefur þá ekki verið tekið til hendinni á vestanverðri Miklubraut?
Umferðarteppur eru algengar víða í borginni, ekki aðeins á morgnanna og síðdegis. Borgaryfirvöld gera ekkert í málunum.

Lausnir
Þrjár góðar lausnir hafa verið nefndar til að greiða fyrir umferð um Miklubraut og yfir hana:

1. Reisa göngubrú þar sem nú er gangbraut rétt austan við Stakkahlíð.
2. Reisa göngubrú til vestan Lönguhlíðar, til móts við Reykjahlíð.
3. Loka fyrir umferð af Lönguhlíð og inn á Miklubraut á álagstímum.

Tillögurnar munu án alls vafa greiða fyrir umferð gangandi fólk og bíla enda á að aðgreina þessa tvo umferðarmáta eins og hægt er. Fyrir vikið mun bílaumferðin verða miklu greiðari en nú er og hinar löngu raðir heyra sögunni til og göngu- og hjólreiðafólk getur greiðlegar komist leiðar sinnar. Líklega er óraunhæft að krefjast þess að Miklabrautin verði lögð í stokk frá Snorrabraut og austur úr.

Flöskuhálsar
Raunar eru fleiri flöskuhálsar í umferðinni. Hringbraut er í beinu framhaldi af Miklubraut. Gangbraut er yfir hana rétt fyrir neðan Þjóðminjasafnið, við Tjarnargötu. Þar er alltaf gríðarleg umferð gangandi fólks og hreint furðulegt að göngubrú sé ekki fyrir löngu komin þarna yfir götuna. Þess í stað skiptist göngufólk og bílar á að bíða, öllum til leiðinda - og tafa.

Leiðindi og tafir eru víðar á Hringbraut. Nefna má gangbrautina við Birkimel/Ljósvallagötu og einnig þá til móts við Grund. Þarna þyrftu að koma göngubrýr.

Meðvitundarleysi borgaryfirvalda í umferðamálum sést skýrast þar sem Framnesvegur liggur yfir Hringbraut. Sá fyrrnefndi hefur verið lokaður í um eitt ár vegna byggingaframkvæmda við Vesturbæjarskóla en engu að síður er umferðaljósunum haldið þar logandi. Sárafáir aka af suðurhlut Framnesvegar og inn á Hringbraut, einn eða tveir, oftast enginn. Umferðaljósin eru því þarna fæstum til gagns, flestum til ama og tafa.

Hér hefur ýmislegt verið nefnt sem flestir vita og þekkja af eigin raun. Borgaryfirvöld vita þetta mætavel en samt er ekkert gert. Eftir hverju er verið að bíða? Fljúgandi bílum, fleiri strætóum eða guðlegu kraftaverki ...?

Efri myndin er tekin á Miklubraut við Klambratún. Sjá má rautt ljós á göngubrautinni og fjöldi bíla bíða í röðum.

Neðri myndin er tekin á Framnesvegi, suðurhluta. Grænt ljós er á götuvitanum en enginn bíll sem er á Framnesivegi en bílar bíða á Hringbraut. Í dag, 3. október var hins opnað fyrir umferð af norðurhluta Framnesvegar og út á Hringbraut. Umferðin er afar lítil á fyrrnefndu götunni en löng bið fyrir þá sem eru á Hringbraut.

 

Hann var endurtekið inni, ey var sjálfgefið og aðili féll í fljót

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Heimildir Verdens Gang herma að maðurinn hafi endurtekið verið inni á svæðum í þinghúsinu þar sem hann átti ekkert erindi.“ 

Frétt á bls. 17 í Morgunblaðinu 25. september 2018.      

Athugasemd: Í Ríkisútvarpinu eru oft dagskrárliðir sem nefnast endurtekið efni. Það er nú gott og blessað fyrir þá sem á þurfa að halda. Hins vegar gengur það gegn málvitund margra að endurteknir dagskrárliðir séu kallaðir „ítrekaðir“

Sögnin að endurtaka merkir að gera eitthvað aftur, þó varla meira en einu sinni: endurtaka einhvern ákveðinn dagskrárlið, endurtaka aftur sama lag, endurtaka sömu söguna.

Þó er ólíklegt að orðið þýði aftur og aftur nema því aðeins að það sé sagt. Sagt er að maður hafi verið svo skemmtilegur að hann hafi endurtekið brandarann aftur og aftur í veislunni. Og fólkið hló í hvert sinn, ekki „ítrekað“ eða „endurtekið“.

Enginn getur orðað það þannig að gestir á hóteli gangi „endurtekið„ eða „ítrekað“ um anddyri þess. Ég ek oft um Miklubraut en varla ek ég „endurtekið“ um götuna, hvað þá „ítrekað“.

Af þessu má ráða að endurtekning er einu sinni nema því aðeins að annað sé sagt. Þá eru eitthvað gert aftur og aftur, oft, sí og æ, sífellt, allt eftir samhenginu. Sko ... samhengið skiptir öllu máli, á því klikka þeir sem hafa ekki þekkingu og nægilega fjölbreytilegan orðaforða.

Tillaga: Heimildir Verdens Gang herma að maðurinn hafi oftar en einu sinni verið þar í þinghúsinu sem hann átti ekkert erindi.

2.

„Ey sjálf­gefið að sam­sett­ar fjöl­skyld­ur dafni.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Slæm villa hjá Mogganum. Fyrirsögnin er óskiljanleg nema því aðeins að atviksorðið eigi að vera ei og þá skilst hún. Klukkutíma eftir að villan birtist var ekki búið að leiðrétta hana. Síðar var þetta loks leiðrétt.

Á hinum ágæta vef malid.is segir atviksorðið ei sé hátíðlegt/skáldamál. Þar er þetta haft úr íslenskri orðsifjabók:

1 ei ao. † ‘ávallt, ætíð’, áherslulaus mynd af ey ‘alltaf’; sk. æ (2) og ævi.

Af þessu má ráða að orðið hafi einhvern tímann áður verið ritað ey. Má vera að lesendur viti meira um það.

Tillaga: Ekki sjálf­gefið að sam­sett­ar fjöl­skyld­ur dafni.

3.

„Sex árum eftir ákæru svarar Jón Ásgeir fyrir sig enn einu sinni.“ 

Fyrirsögn á visir.is.        

Athugasemd: Blaðamaður verður að huga að orðaröð í setningu. Ætti þessi setning að standa vantar eina kommu: Sex árum eftir ákæru svarar Jón Ásgeir fyrir sig, enn einu sinni. 

Til er betri og eðlilegri lausn, sjá tillöguna hér fyrir neðan.

Tillaga: Sex árum eftir ákæru svarar Jón Ásgeir enn einu sinni fyrir sig.

4.

„Um helgina líður Pepsi-deildin í knattspyrnu undir lok þetta árið þegar síðasta umferðin hjá körlunum fer fram.“ 

Í dálki á bls. 42 í Morgunblaðinu 28. september 2018.       

Athugasemd: Í sjálfu sér er ekkert rangt við að orða það þannig að fótboltatímabil líði undir lok þegar síðustu leikirnir hafi verið spilaðir. Hins vegar er þetta afar stíllaust vegna þess að hægt er að segja að því ljúki.

Sumir blaðamenn skrifa tilgerðarlega sem er afar þreytandi. Þeir sem nota máltæki eða orðasambönd þurfa að þekkja þau og skilja, hafa þar að auki einhverja lágmarksþekkingu á stíl.

Þrátt fyrir það sem hér hefur verið sagt má hæla blaðamanninum sem skrifar dálkinn fyrir niðurlagið:

Það gæti því orðið stutt á milli hláturs og gráts síðdegis á laugardag.

Margir beygja nafnorðið grátur rangt, reyna að láta það ríma við hlátur, en ekki blaðamaðurinn. Hann veit hvað hann er að gera og fyrir það fær hann rós í hnappagatið.

Tillaga: Síðustu leikirnir í Pepsí-deildarinnar í fótbolta verða um næstu helgi.

5.

„Búið er að ná aðilanum úr Skjálfandafljóti og verið að flytja hann á Sjúkrahúsið á Akureyri.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Hvort féll karl eða kona í Skjálfandafljót. Það er ekki ljóst þegar fréttin var skrifuð og því er þrautaráðið að tala um „aðila“ sem auðvitað er tóm vitleysa. Maður féll í fljótið og það getur átt við bæði kynin. Verra hefði þó verið ef „aðilinn“ hefði verið „manneskja“.

Á malid.is segir:

Athuga að ofnota ekki orðið aðili. Fremur: tveir voru í bílnum, síður: „tveir aðilar voru í bílnum“. Fremur: sá sem rekur verslunina, síður: „rekstraraðili verslunarinnar“.

Oft eru til góð og gegn orð í málinu sem fara mun betur en ýmsar samsetningar með orðinu aðili. T.d. fer mun betur á að segja ábyrgðarmaður, dreifandi, eigandi, hönnuður, innheimtumaður, seljandi, útgefandi en „ábyrgðaraðili“, „dreifingaraðili“, „eignaraðili“, „hönnunaraðili“, „innheimtuaðili“, „söluaðili“, „útgáfuaðili“.

Ég hef einu við þetta að bæta, ekki nota aðili þegar sá sem um er rætt er kona, karl eða barn, slíkt er algjörlega óþarfi, skýrir ekkert heldur flækir.

Margt vont er í fréttinni á Vísi. Störf björgunarsveita eru kölluð „aðkoma“. Hvað er það nú?

Svo segir í fréttinni:

Um var að ræða erlendan ferðamann sem var í hóp og voru ferðafélagar hans farnir að lengja eftir honum.

Réttara hefði verið að segja: Ferðamaðurinn var útlendur og ferðafélögum hans var farið að lengja eftir honum.

Algjör óþarfi að segja „um var að ræða“. Orðalagið er pyttur margir blaðmenn falla í, flokkast með orðalaginu „til staðar“ og álíka.

Fréttin er frekar flausturslega skrifuð. Hvað eru til dæmis „viðbragðsaðilar“? Hvers vegna var þyrla kölluð út? Fór hún með manninn á sjúkrahús? Orðið aðgerðir er í nástöðu.

Tillaga: Búið er að ná manninum úr Skjálfandafljóti og verið að flytja hann á Sjúkrahúsið á Akureyri.

 

Umdæmi sem þekur, björgum rúllað og banni lyft ...

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Óþarfi að vera „á tánum“

„Að vera á tánum“ – one one´s toes, er orðið vinsælt hér. Haft um það að vera árvökull, á varðbergi, vel á verði, viðbúinn, við öllu búinn, viðbragðsfljótur, duglegur, einbeittur, standa sig vel, spenntur, fylgjast vel með (t.d. í sínu fagi) – o.fl. (auk þess að vera berfættur!). Eiginlega óþarft.

Málið á bls. 28 í Morgunblaðinu 21. september 2018.

 

1.

„Að vera eini lög­reglumaður­inn í heilu um­dæmi gæti ef­laust verið sum­um ofviða, og hvað þá ef um­dæmið þekur svæði á við tvö og hálft Ísland.“ 

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Hér er sagnorðið að þekja rangt notað. Í malid.is segir:

þekja sagnorð 
fallstjórn: þolfall
mynda samfellda breiðu (yfir e-n flöt)
visnað lauf þekur gangstéttina
skógar þöktu stórt landflæmi

Lögregluumdæmi getur aldrei þakið neitt ekki frekar en hugsun getur þakið  borð eða hulið það. Dúkur getur þakið borðið að hluta eða öllu leyti, sama er með óhreinindi eða álíka.

Blaðamaðurinn er hefur lítinn orðskilning. Það sýnir sig best í nástöðunni, sömu orðin endurtekur hann æ ofan í æ. Umdæmi kemur fimm sinnum fyrir í þessari stuttu frétt, svæði fimm sinnum og sögnin að þekja tvisvar. Hann framleiðir einfaldlega frétt sem er stórskemmd.

Tillaga: Eflaust getur það verið sumum ofviða að vera eini lög­reglumaður­inn í heilu um­dæmi, hvað þá ef það er á stærð við tvö og hálft Ísland.

2.

„Áður en lagt var í hann sátu þátttakendur stutt námskeið hjá ökukennaranum Jussi Kumpumaki, sem fór yfir helstu atriði um hvernig ætti að keyra í brautinni.“ 

Grein á bls. 4 í bílablaði Morgunblaðsins 18.09.2018.     

Athugasemd: Frekar illa skrifuð grein blaðamanns Morgunblaðsins um hraðakstur á braut Kvartmíluklúbbsins í Kapelluhrauni í Hafnarfirð. Greinilegt er af ofangreindu að blaðamaðurinn er óvanur skrifum. Kennarinn fór yfir helstu atrið um hvernig … Þetta er barnalega skrifað og ótrúlegt að enginn á ritstjórn Moggans skuli gera athugasemd við þetta orðalag.

Fleira er furðulega orðað í greininni:

Aksturinn hófst svo á upphitun með því að aka svig milli keila …

Ekki er öllum ljóst hvað það er að aka svig en líklega er það þannig að nokkrum keilum er komið fyrir í beinni línu og ökumanninum er ætlað að aka á milli þeirra. Má vera að orðasambandi að aka svig sé til en líklegt er að fæstum er kunnugt um það.

Hraðinn var aukinn í hverjum hring þar til maður upplifði sig tæta í gegnum brautina eins og fagmaður á ljóshraða.

Þessi málsgrein gengur ekki alveg upp, má vera að þarna ætti að vera … að tæta. Ef blaðamaðurinn er sáttur við sögnina að tæta, hefði verið betra að segja þar til maður tætti í gegnum … Upplifunin má svo liggja á milli hluta, öll greinin er að hálfu um hana.

Gera má athugasemdir við margt fleira í greininni sem er flausturslega og gagnrýnislaust samin. 

Tillaga: Áður en lagt var í hann sátu þátttakendur stutt námskeið hjá ökukennaranum Jussi Kumpumaki, sem gaf nokkur góð ráð um aksturslag.

3.

„Esjunni verður lokað á morgun á meðan björgum verður rúllað niður fjallið.“ 

Fyrirsögn á visir.is.     

Athugasemd: Orðskilningi margra blaðamanna á visir.is er verulega ábótavant. Sögnin að rúlla merkir að velta. Boltinn rúllar til dæmis eftir gólfinu sé ýtt við honum. Börn segjast hafa rúllað sér niður brekku. 

Á mbl.is er frétt um sama ruglið. Þar er málsgreinin algjörlega óskiljanleg:

Þegar þeir voru að leggja í hann klukk­an sjö í morg­un tók á móti þeim hóp­ur verk­fræðinga sem var í þann mund að fara að rúlla niður nokkr­um björg­um við fjallið nærri toppi Þver­fells­horns.

Samkvæmt fyrirsögninni og fréttum sér lesandinn fyrir sér að viðkunnanlegir verkfræðingar láti björg rúlla sí sona í rólegheitum niður Þverfellshorn, gangi líklega með þeim til að tryggja að allt fari nú að óskum.

Nei, bjarg, það er stór steinn, grettistak, rúllar ekki niður Þverfellshorn, það endasendist í loftköstum á vaxandi hraða, skilur eftir sig stórar skellur hér og þar uns hlíðina þrýtur og mýrin tekur við. Líkast til brotnar það á leiðinni og dreifst. Enginn, ekki nokkur maður, getur ráðið við bjarg sem fellur. Þyngdarlögmálið ræður og þar af leiðandi er kolrangt að nota sögnina að rúlla í fyrirsögn fréttarinnar og textanum.

Þess ber þó að geta að Esjunni verður ekki lokað. Göngumönnum er frjálst að fara upp Kerhólakamb, um Þverárkotsháls, upp Kistufell svo ekki sé talað um norðurhlíðar Esjunnar. Blaðamaðurinn áttar sig ekki á því hversu mikið stór Esjan er. Þar eru fleiri gönguleiðir en hann virðist átta sig á. Orðalagið ber vitni um sama barnaskap og þegar fréttabörnin segja að bíll „hafi klesst á annan“.

Tillaga: Lokað verður fyrir umferð um Þverfellshorn í Esju meðan lausum björgum er hratt niður. 

4.

„Lyfjabanni Rússa lyft: „Mestu svik íþróttasögunnar“.“ 

Fyrirsögn á visir.is.     

Athugasemd: Börn eiga ekki að skrifa fréttir. Þau eru of mörg á Vísi Fréttablaðinu og Stöð2.

Hvað merkir að lyfta banni? Líklegt er að fréttabarnið hafi þarna verið að reyna sig við þýða úr ensku, „Russia’s doping ban lifted“. Barnið þýðir þetta þannig að einhver hafi lyft lyfjabanni. Blaðamaðurinn hefur hugsanlega ályktað að skjalinu sem lyfjabannið var ritað á hafi verið hafið til lofts, að minnsta kosti upp af borði. Í þokkabót er lyftingin kölluð „mestu svik íþróttasögunnar“. Öðru vísi er ekki hægt að skilja bullið.

Sé banni aflétt er því ekki „lyft“, fallið er frá því, það er afnumið, er ekki lengur í gildi eða álíka.

Þeir sem hafa ekki glöggan skilning á íslensku máli eiga ekki að starfa í blaðamennsku. Puntur. Ástæðan er einföld. Fákunnandi framleiða skemmdar fréttir og stunda þar með hryðjuverk á íslensku máli. Verstur andskotinn er sá að í birtingu skemmdra frétta felst innræting.

Fyrir utan ofangreint er hroðvirkni blaðamannsins áhyggjuefni. Dæmi:

Rússar voru dæmdir bann fyrir þremur árum …

Vantar ekki eitthvað í þessa setningu?

Níu af 12 meðlimum stjórnar WADA kusu með því að lyfta banninu, tveir kusu gegn því en einn sat hjá.

Var þetta kosning eða atkvæðagreiðsla. Blaðamaðurinn virðist ekki þekkja muninn.

Kosningin kom eftir að talsmaður rússnesku ríkisstjórnarinnar hélt tölu þar sem hann sagði Rússa hafa lagað það sem var í ólagi.

Hvernig gat „kosningin“ (það er atkvæðagreiðslan) komið? Gekk hún inn um dyrnar eða birtist hún á einhvern annan hátt? Hvernig var hún klædd? Hvað sagði Rússinn sem breytti skoðun annarra nefndarmanna? Um það er ekkert sagt í „fréttinni“.

Ekki er alvont þó blaðamaður klúðri frétt. Stóra vandamálið eru hins vegar fréttastjórar og ritstjórar. Þeim er greinilega algjörlega sama um fréttaflutninginn, veita blaðamönnum ekkert aðhald eða tilsögn. Líklegast er að þeir séu engu skárri í íslensku máli en þessi vesæli blaðamaður. Svona lagað er til algjörrar skammar. 

Tillaga: Klúður og heimskupör fjölmiðlanna Vísis og Stöðvar2 og verða ekki leiðrétt hér.

 

Ókjörnir fulltrúar, ælt í bílinn, og misnotaðir lærisveinar

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

 

1.

„Ókjörnir fulltrúar sem styddu 90% af brjáluðum stefnum forsetans ættu ekki að segja bandarísku þjóðinni að vera róleg því þeir væru að stöðva hin 10% af stefnum Trump.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Eitt er að blaðamenn á Vísi skrifi illskiljanlegan texta og kalli fréttir, annað er að fara hreinlega rangt með og fullyrða að það séu líka fréttir. Verst af öllu er þegar þetta tvennt fer saman.

Ofangrein tilvitnun er furðuleg. Hvað er ókjörinn fulltrúi?

Ókjör getur þýtt mikið af einhverju, jafnvel ofboðslega mikið. Það á greinilega ekki við hér. Ókjör getur líka þýtt slæm kjör. Til dæmis væru það afspyrnu slæm kjör ef blaðamaður fengi lægstu laun allra, það gæti kallast ókjör. Aftur á móti geta það líka verið ókjör fyrir útgáfu að hafa ráðið lélegan blaðamann á góðum launum.

Sá sem ekki hefur verið kosinn í ákveðið embætti getur aldrei verið kallaður ókjörinn. Orðið er rassbaga og það vita allir sem eitthvað kunna fyrir sér í íslensku. Ensk orð er ekki alltaf hægt að þýða á íslensku og sama á við íslensk orð á ensku. Á ensku er til orðið unelected, til dæmis í orðasambandinu unelected bureaucrats sem þýðir fólk sem gegnir embætti en hefur ekki verið kjörið í það.

Í heimild blaðamannsins, New York Times, segir:

They’re not doing us a service by actively promoting 90 percent of the crazy stuff that’s coming out of this White House and then saying, Don’t worry, we’re preventing the other 10 percent.

Í allri greininni í New York Times hef ég hvergi rekist á unelected bureaucrats eða officials. Líklegast er því að blaðamaðurinn á Vísi hafi spunnið upp þetta með „ókjörna fulltrúa“. Sé svo gengur þetta þvert á góða siði í blaðamennsku.

Tillaga: Engin tillaga gerð.

2.

„Neðanj­arðarlest­ar­stöð opn­ar á ný eft­ir 11. sept­em­ber 2001.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Í þessari frétt á Moggavefnum er röng. Neðanjarðarlestarstöð opnar ekki neitt, hún er opnuð.

Svona villa er ótrúlega algeng hjá blaðamönnum. Þeir skrifa um verslanir og hús sem opna en byggingar, fyrirtæki og önnur dauð apparöt opna ekki neitt. Fólk opnar verslanir, hús, byggingar og fyrirtæki.

Engu að síður stendur í meginmáli fréttarinnar:

Neðanj­arðarlest­ar­stöðin Cortlandt Street í New York í Banda­ríkj­un­um var opnuð á ný í gær  …

Þarna er rétt með farið.  

Samskonar frétt er birt á Vísi og þar sem sama villa í fyrirsögninni en rétt er meðfarið í megintexta. Moggafréttin er þó skárri.

Í Vísisfréttinni er sagt að lestarstöðin sé „staðsett“ þar sem hún er. Af hverju þarf allt að vera staðsett? Hvað með að nota sögnina að vera í staðinn?

Í MR í gamla daga fékk maður sérstakt tiltal fyrir að vera ekki samkvæmur sjálfum sér. Skárra var að hafa sömu villuna tvisvar eða þrisvar en að hrökkva úr og í.

Tillaga: Neðanj­arðarlest­ar­stöð opnuð á ný eft­ir 11. sept­em­ber 2001.

3.

„Stjórnarmanni RÚV blöskrar tillögur ráðherra.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Blaðamenn á Vísi fara stundum með rangt mál, ofangreind fyrirsögn er dæmi um slíkt. Hvergi í fréttinni kemur fram að stjórnarformanninum blöskri tillögur ráðherra. Honum finnst aftur á móti vinnubrögð ráðherrans skrýtin. 

Á þessu tvennu er talsverður munur. Frekar andstyggilegt er þegar blaðamenn fara með rangt mál, slíkt kallast falsfréttir.

Tillaga: Stjórnarmanni RÚV finnst vinnubrögð ráðherra skrýtin. 

4.

„Lloris ældi í bílinn og þurfti aðstoð við að komast úr honum.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Hver er munurinn á eftirfarandi:

• Maðurinn ældi í bílinn …
• Maðurinn ældi í bílnum …

Flestir átta sig á því að í fyrra tilvikinu hlýtur maðurinn að hafa staðið fyrir utan bílinn og gubbað inn í hann. Í seinna tilvikinu hefur hann setið inni í bílnum og kastað þar upp.

Blaðamaðurinn skilur ekki muninn á þessu tvennu og kemur það ekki á óvart. Þörf er á því að Vísir ráði til sín fólk með aðeins meira en lágmarksskilning á íslensku máli.

Tillaga: Lloris ældi í bílnum og þurfti aðstoð við að komast úr honum.

5.

„Haustið byrjað að setja lit á Þingvelli.“ 

Fyrirsögn á myndatexta á forsíðu Morgunblaðsins 17.09.2018.       

Athugasemd: Góður maður sagðist fella tár sæi hann vondan texta. Hann átti ekki við texta með stafsetningavillum, röngum föllum eða tíðum. Slíkt má laga en ljótur texti stingur alltaf í augun.

Mynd eftir einn besta ljósmyndari landsins er á forsíðu Moggans. Hún er tekin úr lofti og sýnir Þingvallabæinn, Öxará og nágrenni. Stórfögur mynd og óvenjulegt sjónarhorn.

Hins vegar er textinn sem fylgir illa saminn og flatur. Hann er svona:

Haustið er byrjað að setja lit sinn á Þingvelli. Eftir einstaka frostnætur er laufið á trjánum orðið skrautlegra, gult og rautt. Trén draga efni úr laufþekjunni niður í rætur til að undirbúa vöxt næsta árs, áður en laufið fellur.

Ferðafólk sækir þjóðgarðinn heim allan ársins hring. Þeir sem eru með ljósmyndavélar og síma á lofti eiga von á góðu á þessum árstíma, litirnir skapa eftirminnilega stemningu.

Hvernig er hægt að taka svo til orða. Haustið er byrjað, haustið sé að setja lit sinn … Hvaða lit einkennir haustið? Er gult og rautt lauf skrautlegt? Nei, ég nenni þessu ekki. Þetta er tilgerðalegur og ljótur texti, verra er að stjórnendur blaðsins séu gjörsneiddir skilningi. 

Hver heldurðu, ágæti lesandi, að hafi orðað það sem ranglega er kallað „tillaga“ hér fyrir neðan? 

Tillaga: „Eitt gulnað blað, / aðeins eitt // fellur til jarðar / við fótspor þitt, // fótatak tímans / og tregi.“

6.

„Fátt get­ur komið í veg fyr­ir að læri­svein­ar Heim­is Guðjóns­son­ar í HB vinni fær­eyska meist­ara­titil­inn í knatt­spyrnu í ár.“ 

Frétt á mbl.is.        

Athugasemd: Ótrúleg er vitleysan hjá íþróttafréttamönnum Morgunblaðsins. Á þetta hefur margsinnis verið bent að leikmenn í fótbolta eða handbolta eru ekki lærisveinar þjálfarans. Þetta er bull og snýr á haus hinni upprunalegu merkingu orðsins lærisveinn.

Þjálfarinn er að öllu leyti verkstjóri, segir fyrir um vinnu. Hann er ekki kennari. Þar að auki eru leikmenn í flestum tilvikum launaðir starfsmenn, að hluta eða öllu leyti. Má búast við því að þeir verði næst kallaðir lærlingar?

Af hverju þarf má starfsheitið þjálfari halda sér? Af hverju geta íþróttablaðamenn ekki nefnt hlutina réttum nöfnum? Velst bara illa gefið fólk í þessi störf?

Eru ritstjórar og fréttastjórar sáttir við skrif „lærisveina“ sinna í íþróttadeildinni? Eða ber nú að kalla yfirmenn blaðamanna lærifeður?

Loks er ekki úr vegi að geta þess að leikmenn í fótbolta verða ekki meistarar, heldur liðið. Valur verður Íslandsmeistari í fótbolta og þar með læris… ég meina leikmennirnir.

Tillaga: Fátt get­ur komið í veg fyr­ir að lið Heim­is Guðjóns­son­ar í HB vinni fær­eyska meist­ara­titil­inn í knatt­spyrnu í ár.

Uppdregin öxi, lagt á forseta og Hermann fúli

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Karl og kona voru handtekin vegna átaka þar sem öxi var dregin upp við Smáralind í Kópavogi á sjöunda tímanum í kvöld.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Þetta er nú meiri ruglfréttin á Vísi og raunar líka á mbl.is, sem lepur „fréttina“ upp úr fyrrnefnda vefmiðlinum. Ekki þykir það merkileg blaðamennska að afrita fréttir úr öðrum fjölmiðlum. Í því felst eiginlega uppgjöf.

„Öxi var dregin upp“, segir Vísir í sjö línu frétt. Stuttu síðar í fréttinni er sama orðalagið endurtekið. Einnig er tvítekið að sá sem fyrir árásinn varð hafi ekki skaðast mikið.

Hvað merkir að draga upp öxi? Gæti þýtt að teikna hana, rissa. Líkur benda til að eigandi hafi dregið hana upp og ætlað að nota sem vopn. Í fyrirsögninni segir: 

Ráðist á mann með öxi í Kópavogi.

Hér er fréttin í heilu lagi. Ég hef leyft mér að gerast ritstjóri og stika í það sem blaðamaðurinn þarf að laga.

Karl og kona voru handtekin vegna átaka þar sem öxi var dregin upp við Smáralind í Kópavogi á sjöunda tímanum í kvöld. Lögregla telur að átökin megi rekja til innheimtu á einhvers konar skuld. Sá sem varð fyrir árásinni er sagður með minniháttar áverka.

Fólkið er sagt þekkjast og að um einhvers konar uppgjör hafi verið að ræða. Samskipti þeirra hafi endaði með átökum þar sem öxi var dregin upp. Samkvæmt upplýsingum lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu voru árásaraðilarnir handteknir og eru nú vistaðir í fangageymslu.

Sá sem varð fyrir árásinni er ekki talinn alvarlega særður eftir hana.

Blaðamaðurinn er líkast til alsendis óvanur skrifum. Hann reynir að lengja „fréttina“ með endurtekningum, fórnarlambið er ýmist sagt með minniháttar áverka eða ekki alvarlega sært. Hvað er „einhvers konar skuld“? Málið tengist ýmist innheimtu eða uppgjöri. „Átökin má rekja til innheimtu“ sem er loðið og illskiljanlegt orðalag. Fréttin er á einhvers konar löggumállýsku sem er a skjön við venjulegt ritmál og einnig talmál. Hverjir eru „árásaraðilar“? Hvernig eru „aðilar“ „vistaðir“ hvað er „fangageymsla“?

Sem sagt, fréttin er tómt rugl sem er birt án þess að ritstjóri eða fréttastjóri geri nokkra tilraun til að laga „fréttina“. Og á mbl.is  hefur enginn neitt að athuga við bullið lekur áfram. Ritstjórar og fréttastjórar beggja fjölmiðla eru ábyggilega saman í frí á einhverri huggulegri sólarströnd.

Tillaga: Gul viðvörun vegna hvassviðris og úrkomu.

2.

„„Við ætlum að vera miklu hófstilltari,“ sagði Mattis við aðstoðarmenn sína eftir að hann lagði á forsetann.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Hvað skyldi nú blaðamaðurinn eiga við í þarna við? Jú, með góðum vilja mætti segja að einhver hafi slitið símaviðtali við forsetann. Það er þó alls ekki víst.

Orðasambandið að leggja á einhvern getur merkt að leggja símtólið á símtækið, slíta samtali. Þetta sögðu menn iðulega fyrir tíma handsíma, gsm. Nú er símtölum yfirleitt slitið, fáir leggja á eða skella á enda varla hægt.

Orðasambandið getur þýtt ýmislegt annað. Nefna má að leggja fæði á sem þýðir að hatast við. Leggja á gæti þýtt galdur, eða hvað sagði ekki Búkolla í ævintýrinu:

Legg ég á, og mæli ég um, að þú verðir að svo stórri móðu, að ekki komist yfir nema fuglinn fljúgandi.

Og hárið úr hala kýrinnar varð að stóru fljóti.

Svo getur vel verið að þessi orð hafi einfaldari merkingu, maðurinn hafi lagt eitthvað á forsetann, til dæmis bók en iðulega var biblía eða sálmabók á brjóstkassa líks í kistu. Trump myndi nú bara hafa gott af því.

Enn má tína til. Oft leggur fólk á ráðin um að gera eitthvað fyrr eða síðar.

Af þessu má ráða að ekki er einhlítt hvað Mattis þessi hafi gert er hann „lagði á forsetann“.

Vera má að ég sé ekki mjög skarpur en blaðamenn þurfa að vera það svo þeir skiljist. Í upphafi hélt ég að ég hafi skilið en er ekki jafnviss eftir að hafa skrifað þetta.

Tillaga: Við ætlum að vera miklu hófstilltari,“ sagði Mattis við aðstoðarmenn sína eftir að hann sleit samtalinu/símtalinu við forsetann.

3.

„Ég held ekki að allur þessi náttúrulegi matur sé að gera þér nokkuð gott!“ 

Hermann, skopmynd á bls. 29 í Morgunblaðinu 05.09.2018.      

Athugasemd: Í gamla daga voru nýliðar í blaðamennsku látnir vinna við að þýða skopmyndir og sögur. Þóttu það ekki virðuleg verkefni. Þar af leiðandi var málfarið í þeim stundum ekki upp á marga fiska. Það var og er miður því ungt fólk les skopið ekki síður þeir sem eldri eru.

Hermann í Mogganum er kostulegur. Flestir þekkja náunga eins og hann, stórskrýtinn, sérgóðan, frekan og veit allt betur en aðrir, svona fúll á móti eins og oft er sagt.

Á teikningunni sem ofangreind tilvitnun fylgir hefur Hermann tekið upp á því að borða náttúrulegt fæði, salat og ábyggilega fleira. Afleiðingin er sú að hann er allur orðinn loðinn og ófrýnilegur. Ekki er þetta nú fyndnasta útgáfan af Hermanni, en látum það vera.

Sá sem þýðir textann hefði átt að hafa skipti á fornöfnum. Í stað þess að segja nokkuð gott fer betur á því að segja neitt gott. Hið fyrrnefnda er jákvætt en hið seinna neikvætt.

Flestir sem hafa um ævina náð góðum lesskilningi samfara miklum orðaforða átta sig á þessu. Hinir, þeir sem lítið hafa stundað lestur, eiga auðvitað bágt með að skilja muninn.

Tillaga: Ég held ekki að allur þessi náttúrulegi matur sé að gera þér neitt gott!

4.

„Þýskaland og Tyrkland deila, Washington og Moskva skiptast á fúkyrðum, Hvíta húsið mótmælir, Kreml hefur í hótunum.“ 

Bækur, ritdómur eftir Björn Bjarnason á bls. 30 í Morgunblaðinu 05.09.2018.      

Athugasemd: Björn Bjarnason, fyrrum ráðherra og alþingismaður, skrifar áhugaverðan ritdóm um bókina Stjórnmál eftir Timothy Snyder í þýðingu Guðmundar Andra Thorssonar, alþingismanns.

Bókin fær góða dóma hjá Birni. Hann segir meðal annars í dómnum:

Í erlendum fréttatextum er gjarnan talað um lönd, borgir og jafnvel byggingar eins og um gerendur sé að ræða: Þýskaland og Tyrkland deila, Washington og Moskva skiptast á fúkyrðum, Hvíta húsið mótmælir, Kreml hefur í hótunum. 

Vissulega skilst þetta á íslensku en betra er að segja: stjórnir Þýskalands og Tyrklands deila, ráðamenn í Washington og Moskvu skiptast á fúkyrðum, talsmaður Bandaríkjaforseta mótmælir, Kremlverjar hafa í hótunum. Guðmundur Andri velur báðar þessar leiðir í þýðingu sinni.

Varla þarf að fjölyrða frekar um ofangreinda tilvitnun. Ég er sammála Birni. Þar af leiðandi ætti ekki að segja að bíl hafi ekið á ljósastaur frekar að bíl hafi verið ekið á ljósastaur. Bíll getur aldrei verið gerandi nema auðvitað að hann hafi verið stjórnlaus. Alltaf skiptir máli hvernig atburðum er lýst.

Tillaga: Stjórnir Þýskalands og Tyrklands deila, ráðamenn í Washington og Moskvu skiptast á fúkyrðum, talsmaður Bandaríkjaforseta mótmælir, Kremlverjar hafa í hótunum.

5.

„Joachim Löw, landsliðsþjálf­ari Þjóðverja í knatt­spyrnu, staðfesti í dag að það væri eng­inn mögu­leiki á að Mesut Özil sneri aft­ur í landsliðið …“ 

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Í ofangreindri tilvitnun fer blaðmaðurinn rangt með tíð sagnarinnar að snúa. Landsliðsþjálfarinn fullyrðir þetta og því á að nota viðtengingarhátt nútíðar, ekki þátíðar og en síður framsöguhátt í þátíð en í báðum tilvikum er 3. pers. eintölu eins, sneri.

 

Tillaga: Joachim Löw, landsliðsþjálf­ari Þjóðverja í knatt­spyrnu, staðfesti í dag að það væri eng­inn mögu­leiki á að Mesut Özil snúi aft­ur í landsliðið …

6.

„Jarðskjálfti að stærð 6,7 hef­ur skilið eft­ir sig mikla eyðilegg­ingu á Hokkaido, nyrstu eyju Jap­an, en skjálft­inn bæt­ist við röð ham­fara sem dunið hafa á land­inu und­an­farna daga, vik­ur og mánuði.“ 

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Velta má vöngum um orðalagið, hvort jarðskjálfti hafi skilið eftir sig eyðileggingu rétt eins og hann væri fellibylur. Mér finnst réttara að orða þetta á annan hátt, til dæmis að skjálftinn hafi valdið mikill eyðileggingu. Jarðskjálfti verður en fellibylur fer yfir.

Tillaga: Jarðskjálfti að stærð 6,7 valdið mikilli eyðilegg­ingu á Hokkaido, nyrstu eyju Jap­an. Hamfarir hafa hafa á land­inu und­an­farna daga, vik­ur og mánuði.

Vindgangur, samstuð og skemmdar fréttir

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

 

1.

„Gul viðvörun vegna vinds og úrkomu.“ 

Veðurfréttir á rás eitt í Ríkisútvarpinu kl. 10:03 29.08.2018.      

Athugasemd: Mikið hefur breyst hjá Veðurstofu Íslands á síðustu árum. Nýjar kynslóðir veðurfræðinga tala sínkt og heilagt um vind, hann sé lítill eða mikill. Sjaldnast er gefin einhver viðmiðun og því er engin hjálp í þessu tali. 

Í íslensku máli eru til á annað hundrað orð sem lýsa vindstyrk. Sjá pistil á þessu bloggi. Jafnvel á sjálfri Veðurstofunni er listi yfir mat á vindhraða samkvæmt gamla kerfinu og einnig gefnir upp metrar á sekúndu (m/s), sjá hér. Svo virðist sem nýju veðurfræðingarnir þekki ekki þessi orð, að minnsta kosti eru þau þeim ekki tungutöm.

Stundum er sagt að ekkert hættulegt sé að falla fram af háu bjargi, hins vegar sé það lendingin sem skaði. Sama má segja um vindinn. Hann skaðar engan nema því aðeins að hraðinn sé mikill.

Andvari er ekki hættulegur og ekki heldur kul, gola, stinningsgola, kaldi og stinningskaldi. Eftir það verða aðstæður æ varasamari. Þá er hraðinn orðinn um það bil 14 m/s (7 gömul vindstig) og nefnist það allhvass vindur. Hvassvirði er frá  17 m/s (8 vindstig), stormur 21 m/s (9 vindstig) og upp frá því er vissara að gefa út rauða viðvörun.

Mikill skaði væri ef gömul og gild íslensk orð um vindstyrk séu sett til hliðar. Barnalegt og raunar gagnslaust er að nota „mikill vindur“ eða „lítill vindur“. Þetta er eins og að leggja af mælikvarða um lengd eða þyngd og segja í staðinn að laxinn sé langur eða stuttur, þungur eða léttur, nýfætt barn mikið þungt eða lítið þungt og svo framvegis. Nei, þetta gengi ekki upp. 

Vari veðurstofan við hvassviðri ber henni að tilgreina eins nákvæmt og henni er unnt hvað sé í vændum. Hvað í ósköpunum er mikill eða lítill vindur?

Tillaga: Gul viðvörun vegna hvassviðris og úrkomu.

2.

„Hús íslenskunnar hefur þurft að bíða of lengi í grunni sínum.“ 

Grein eftir Vilhjálm Bjarnason, fyrrverandi alþingsmann í Morgunblaðinu 31.08.2018.      

Athugasemd: Í vel skrifaðri grein í Mogganum fjallar Vilhjálmur um gjafir þjóðarinnar til sjálfrar sín af ýmsu tilefni. 

Ofangreind tilvitnun er eitthvað biluð. Ekki er enn farið að byggja hús í grunninum og þar af leiðandi bíður þar ekkert hús.

Margt skondið er í greininni enda Vilhjálmur ágætlega ritfær:

Vert er þó að minnast orða hagyrðingsins; „sælla er að gefa en þiggja, á kjaftinn“.

Í mörgum tilfellum er þetta ábyggilega rétt. 

Vilhjálmur gagnrýnir að ekki sé byggt hús fyrir rannsóknir í hafi og vötnum en byggja frekar hafrannsóknarskip. Honum finnst þetta ekki neinn sérstakur rausnarskapur og segir:

Þjóðina getur allt eins vantað veghefil, jarðýtu eða vélskóflu!

Kaldhæðnin er yfirþyrmandi og vel að orði komist.

Tillaga: Hús íslenskunnar hefur ekki enn risið, alltof lengi hefur grunnurinn verið tómur.

3.

„Urðu að stöðva tónleika eftir að Bono missti röddina.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Blaðamaðurinn sem skrifaði fréttina hefur takmarkaðan skilning og lélegan orðaforða. Hann áttar sig ekki á muninum á sögnunum að stöðva, hætta og aflýsa.

Hljómsveit sem lendir í vandræðum af þessu tagi hættir tónleikunum, stöðvar þá ekki, þeim er einfaldlega sjálfhætt. Hægt er að stöðva bíl, stöðva skemmdarverk, stöðva vatnsrennsli, átt er við að eitthvað sem heldur áfram þangað til einhver grípur inn í. Hægt er að hætta leik en fótboltaleik er stundum aflýst vegna veðurs. Lögregla hefur stundum stöðvað tónleika en það er allt önnur saga.

Í fréttinni er vísað í norska dagblaðið VG. Þar segir í fyrirsögn:

Bono mistet stemmen i Berlin, U2 måtte avlyse

Þarna stendur að U2 hafi þurft að aflýsa tónleikunum.

Í malid.is segir:

aflýsa sagnorð 
fallstjórn: þágufall
hætta við (t.d. samkomu, tónleika)
fundinum var aflýst vegna veðurs
kennarar aflýstu verkfallinu

Bono missti röddina og þar af leiðandi hætti hljómsveitin við tónleikana, aflýsti þeim, hún lék ekki áfram.

Sama frétt er á mbl.is en þar eru skrifin miklu skárri þó ýmislegt megi við þau að athuga. Þarna segir að tónleikunum hafi verið aflýst. Heimild Moggans er BBC.

Tillaga: Urðu að hætta við tónleikanna eftir að Bono missti röddina.

4.

„Lögregla í Washington í Bandaríkjunum leitar nú að ökumanni sem trylltist eftir að hafa lent í samstuði við rútu.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Ofangreint er úr hroðvirknislega frétt sem er einfaldlega blaðamanninum og Vísi til skammar.

Hvað er samstuð ökumanns og rútu?

Hér er ein vitleysan enn:

Ökumaðurinn, ung kona, keyrði ítrekað á rútubílstjórann sem reyndi að hefta för hennar eftir áreksturinn.

Ekki er einu sinni hægt að giska á hvað blaðamaðurinn á við. Hvað þýðir til dæmis „ítrekað“? Merkir orðið þarna oft eða aftur og aftur? Af hverju er það þá ekki sagt frekar en að nota orð sem ekki þýðir það sama? Ökumaður og bílstjóri! Voru þeir á hlaupum eða ... ?

Hér er enn eitt:

Sest hún því næst upp í bíl sinn og ógnar ökumanni rútunnar sem tekið hafði sér stöðu fyrir framan bíl hennar á meðan hann hringdi á lögreglu.

Og í fjórða sinn bullar blaðamaðurinn svona:

Sjá má hvernig konan hótar því að keyra á rútubílstjórann áður en hún stígur bensíngjöfina í botn með þeim afleiðingum að rútubílstjórinn kastast upp á bíl hennar áður en hann kastast af honum eftir nokkra vegalengd.

Enginn, ekki nokkur maður á ritstjórn visir.is les yfir það sem skussarnir skrifa. Ritstjóri og fréttastjórar eru líklega engu skárri vegna þess að aftur og aftur („ítrekað“) er neytendum Vísis, Fréttablaðsins og Stöðvar2 boðið upp á skemmdar fréttir. Þetta ætlar engan enda að taka.

Tillaga: Ekki er hægt að leiðrétta bullið á Vísi, betra að endurskrifa.

5.

„Myndbrot af fyrrverandi Bandaríkjaforseta George W. Bush að lauma sælgætismola í lófa fyrrverandi forsetafrúr Bandaríkjanna, Michelle Obama, við jarðarför þingmannsins Johns McCain í gær hefur vakið nokkra athygli á samfélagsmiðlum.“

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Á íslensku er reglan sú að stöðuheiti fólks kemur á eftir nafni þess, ekki á undan eins og reglan er í ensku. 

Nóg hefði verið að nefna landið einu sinni í þessari löngu málsgrein. Þó því hefði verið sleppt hefði það ekki truflað neinn.

Einföldun á málsgreininni hefði ekki skaðað hana á neinn hátt. 

Blaðamaður sem ekki kann að fallbeygja er ekki mikils virði. Þarna er orðið frú kolrangt. 

Annars staðar í fréttinni stendur þetta:

Er nokkur betri leið til þess að eiga síðasta orðið en að láta okkur George ausa hann lofi frammi fyrir alþjóðlegum áhorfendahópi?

Þetta er ekki rangt orðalag en afar slæmt. Til dæmis þetta að ausa lofi. Þess í stað má nota sagnirnar að lofa eða hrósa og ef ætlunin er að auka enn við má lofa í hástert, lofa óspart og ábyggilega margt fleira.

Reglan Jónasar heitins Kristjánssonar fyrrum ritstjóra, er hins vegar þessi: Stuttar setningar. Setja punkt sem víðast. Til viðbótar er að stafsheiti eða stöðuheiti er haft á eftir nafni.

Tillaga: Myndbrot af George W. Bush sem laumar sælgætismola í lófa Michelle Obama í jarðarför Johns McCain í gær hefur vakið nokkra athygli á samfélagsmiðlum.

6.

„Flateyjargátan er lýst sem ...“

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Margir eiga það oft til að gleyma fallbeygingu nafnorða sérstaklega þegar nafnorðið stendur fremst í setningu og sögnin sem stýrir fallinu er einhvers staðar aftar.

Hér á auðvitað að hafa nafnorðið í þágufalli.

Tillaga: Flateyjargátunni er lýst sem ...

»Lögreglumállýskan« hjá blaða- og fréttamönnum

Morgunblaðið sýndi mér á vinsemd að birta grein mína um málfar í blaði dagsins. Hér er hún:

Þegar mönnum er mikið niðri fyrir er landið oft kallað »bananalýðveldi«. Uppnefni eru vissulega slæmur siður og ekki til eftirbreytni en eitthvað verður það að kallast þegar þannig látæði grípur fólk.

Ég er doldið áhugasamur um fjölmiðla, sæki í fréttir en verð því miður oft fyrir vonbrigðum, sérstaklega vegna þess að ekki er allt fréttir sem birt er sem slíkar og margar athyglisverðar fréttir líða fyrir framsetningu þeirra, sérstaklega ef málfarið slæmt.

Á undanförnum áratugum hefur verið reynt að þvinga fram breytingar á íslensku máli. Þetta er gert með því að hætta að nota orð sem þó eru langt frá síðasta söludegi ef svo má að orði komast. Reynt að að breyta merkingu annarra orða sem engu að síður eru fullkomlega nothæf. Í staðinn eru einhverjir garmar brúkaðir sem virka sennilegir á prenti. Enginn hefur neitt við þetta að athuga því enn skilst innihaldið þokkalega.

Hér er fyrst og fremst átt við orðlag sem hefur á sér yfirbragð stofnanamáls þar sem nafnorðin ráða ríkjum en sagnirnar lúta í lægra haldi. Þetta sést best í svokölluðum »lögreglufréttum«. Í þeim rembast blaðamenn við að skrifa skrýtilega formbundið mál sem hugsanlega á að líkast einhvers konar kansellístíl en skekkir um leið og skælir eðlilegan stíl og gerir frásögn tilgerðalega og ljóta.

Stjórnendur fjölmiðla eru líklega svo önnum kafnir að þeir mega ekki vera að því að skoða smáatriði eins og málfar í fréttum.

Hér eru nokkur dæmi um »lögreglumállýsku« sem ég hef safnað úr fjölmiðlum mér til dundurs. Vel kann að vera að einhverjir geti kæst yfir svona »gullkornum« en víst er að öðrum finnist þetta frekar »tragí-kómískt«, svo maður leyfi sér að sletta til að sýnast.

Sumt af þessu í gæsalöppunum eru garmar, orð og frasar sem blaða- og fréttamenn nota óhóflega en ætti að geymast í læstum hirslum fjarri óvitum.

1. Af og til er „ítrekað”
2. Aftur og afturer „ítrekað”
3. Árekstur er „umferðaróhapp”
4. Atburður er það sem „á sér stað”
5. Barsmíðar eru „líkamsárás”
6. Bílekið á ljósastaur telst „umferðaróhapp”
7. Bíll er „ökutæki”
8. Bíllsem hefur oltið er „umferðaróhapp”
9. Bílstjóri er „ökumaður”
10. Dópaður náungi er „undir áhrifum fíkniefna”
11. Fangelser „fangageymsla”
12. Fangelsaður maður meðan verið er að rannsaka mál er „í gæsluvarðhald á grundvelli rannsóknarhagsmuna”
13. Fangi er líklega „vistmaður”, það er „vistaður í fangaklefa”
14. Fáir eru „einhverjir”
15. Fulli kallinn er maður (líka kelling) „undir áhrifum áfengis”
16. Fulli kallinn er „ölvaður maður” (á við bæði kynin)
17. Fyllerí í miðbænum er „áfengisneysla í miðborginni”
18. Fögur sýn er „sjónarspil”
19. Grunaður er sá sem hefur „fengið stöðu grunaðs manns”
20. Hjálparsveit  er „viðbragðsaðili”
21. Hvassviðr er „mikill vindur”
22. Logn er „lítill vindur”
23. Lögregla er „viðbragðsaðili”
24. Margsinnis er „ítrekað”
25.  Nokkrir eru „einhverjir”
26. Oft er „ítrekað”
27. Rok er „mikill vindur”
28. Sá sem er laminn hefur orðið fyrir „líkamsárás”
29. Sá sem stungið er í steininn er „vistaður í fangageymslu”
30. Samkvæmt lögreglunni er „samkvæmt dagbók lögreglunnar”

 

Standa með sjálfum sér, lögreglumállýska og lærisveinar þjálfarans

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

 

1.

„MaCain var maður sem stóð með sjálfum sér.“ 

Hádegisfréttir Ríkisútvarpsins 26.08.2018.      

Athugasemd: Þetta er furðulegt orðasamband sem hefur náð hefur nokkurri fótfestu í íslensku en uppruninn er í ensku máli. Ofangreint verður eitthvað svo máttlaust og afkáralegt á íslensku, gufulegt ef svo má að orði komast.

Við þekkjum orðasambandið að standa með einhverjum sem merkir að styðja, styrkja, vera í liði með og svo framvegis. Í gamla daga lékum við strákarnir fótbolta hvar sem autt svæði fannst. Stundum völdu einstaklingar samherja sína en fyrir kom að við stóðum saman gegn öðrum. Útilokað hefði verið fyrir nokkurn mann að velja sig sjálfan í lið með sjálfum sér, það er tæknilega ómögulegt rétt eins og að vera ekki með sjálfum sér í liði.

Í yfirfærðri merkingu tökum við til dæmis afstöðu með eða á móti hvalveiðum. Margir hafa rök á móti Hvalárvirkjun, aðrir með henni. 

Afstaðan birtist með stuðningi í orði, ekki endilega í verki, við hlaupum ekki til og stöndum einhvers staðar eins og fótboltastrákur sem ákveður á vera í hinu eða þessu liðinu.

Að þessu sögðu er útlokað að brúka yfirfærðu merkinguna á þann veg að ég standi með sjálfum mér. Sé það vonlaust í verki er það jafn vonlaust huglægt séð.

Svona er íslenskan. Allt annað gildir um ensku og varast ber að blanda þessum tveimur tungumálum bókstaflega saman. Það sem sagt er á voru máli á ekki alltaf við á ensku og öfugt. Til dæmis er ekki hægt að þýða þetta orðrétt á skiljanlega ensku: Hver er sjálfum sér næstur. Nei, það gengur ekki öðru vísi en að umorða. Sama á við margt í ensku sem við viljum þýða á íslensku.

She followed her dreams, er oft sagt á ensku. Hversu asnalegt er ekki að orða þetta þannig að hún hafi „elt“ drauma sína? Smekklegra er að segja að hún hafi látið drauma sína rætast.

Enskir segja „stand up for yourself“ og „stand by yourself“. Þeir sem ekki hafa safnað sér vænum íslenskum orðaforða þýða þetta af vanþekkingu sinni svo: „Standa upp fyrir sjálfum sér“ og „standa með sjálfum sér“. Ágæti lesandi, þetta er ekki hægt, hvorki í raun né heldur gagnast svona ólystilegt tal á huglægan hátt.

Miklu betra er að vera staðfastur, eindreginn, traustur, áreiðanlegur, jafnvel staðlyndur. Einlyndur var sá maður kallaður sem var fastur fyrir, ákveðinn og áreiðanlegur.

Sé einhverjum lýst þannig á ensku „he stands by himself“ má nota ofangreind orð að vildi í íslenskri þýðingu og missir hún þá einskis, þvert á móti verður hún áreiðanleg en ekki gufuleg.

Tillaga: MaCain var eindreginn maður í skoðunum.

2.

„Einn hef­ur stöðu grunaðs manns í mál­inu.“ 

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Maður skaut á fjölda fólks í Jacksonville í Flórída. Sem sagt, einn maður er grunaður um verknaðinn. Blaðamaður á að segja fréttir á einföldu máli. Ofangreind tilvitnun er tilraun til að búa til „lögreglulegt orðalag“. Furðulegt. Nánar um það síðar.

Önnur dæmi um slíkt er að vista einhvern í fangageymslu í stað þess að segja að hann hafi verið settur í fangelsi eða fangageymslu.

Geta blaðamenn ekki druslast til að skrifa á eðlilegu máli? Nei, þeir tileinka sér stofnanamál, lögreglumállýsku.

Tillaga: Einn er grunaður um skotárásina.

3.

„Lærisveinar Heimis töpuðu í vítaspyrnukeppni.“ 

Fyrirsögn á ruv.is.        

Athugasemd: Leikmenn í fótboltaliði eru ekki lærisveinar þjálfarans. Ekki frekar en fréttamaðurinn sem skrifað þetta sé lærisveinn fréttastjórans eða útvarpsstjórans.

Hér er markvisst verið að reyna að breyta íslenskunni, stela fínu orði og breyta merkingu þess. Íþróttablaðamenn og íþróttafréttamenn standa einna helst í þessu enda erum sumir þeirra með afar takmarkaðan orðaforða og lítinn skilning á málfari. Þeir eru af kynslóð sem var ekki haldið að bóklestri frá barnæsku. Þeim veitt ekkert af því að setjast á skólabekk, gerast lærisveinar í orðsins fyllstu merkingu.

Tillaga: HB, lið Heimis Guðjónssonar tapaði í vítaspyrnukeppni.

4.

„Sá sem olli tjóninu er grunaður um ölvun við akstur og var vistaður í fangageymslu.“ 

Frétt á ruv.is.        

Athugasemd: Einhvers konar „umferðaróhapp“ varð í miðbæ Reykjavikur um miðja nótt. Ekki er sagt frá því hvað umferðaróhapp merkir. Verði bíll bensínlaus hlýtur það að teljast umferðaróhapp, sama er ef springur á dekki, öryggi slær út og annað framljósið slokknar og svo framvegis.

Þögn fréttamanns Ríkisútvarpsins um óhappið er hávær, hlustendur eða lesendur vita ekkert hvað gerðist. Hann lætur þó vita að ökumaðurinn hafi hugsanlega verið fullur. Hins vegar má ekki segja það berum orðum heldur þarf að nota „lögreglulegt orðalag“.

Líklega er uppruninn í fréttatilkynningu frá lögreglunni eða dagbók hennar. Löggan kann ekki að skrifa og óvíst hvort hún kann að lesa, að minnsta kosti rennur frá henni málfarslegt malbik og blaða- og fréttamenn birta ruglið athugasemdalaust.

Tillaga: Ökumaðurinn var talinn fullur og var stungið í steininn.

5.

„Samkvæmt lögreglu sendi hún vinkonu sinni skilaboð klukkutíma þar sem hún bað um hjálp.“ 

Frétt á visir.is.         

Athugasemd: Erfitt er að lýsa fjölmiðlinum visir.is. Nokkrir góðir blaðamenn starfa þar og eru til fyrirmyndar hvað málfar í fréttum varðar. Aðrir eru fljótfærir, jafnvel óvandaðir.

Ofangreind tilvitnun er dæmi um hið síðarnefnda. Blaðamaðurinn les ekki yfir það sem hann skrifar, kollegar hans lesa ekki yfir fréttir hvers annars og fréttastjóri og ritstjóri virðast meðvitundalausir eða uppteknir við allt annað en vinnuna sína. Fyrir þeim er magn mikilvægara en gæði. Afleiðingin eru skemmdar fréttir. Sorglegt.

Tillaga: Óljós hvað blaðamaður er á við.

6.

„Hann var einn á ferð og fannst innst í svo­nefndu Jökulgili sem geng­ur inn af Land­manna­laug­um í átt að Torfa­jökli.“ 

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Furðuskrif frá Landsbjörgu vekja athygli og ekki síður að blaðamenn skuli endurtaka þau athugasemdalaust. Aldrei nokkurn tímann hafa örnefni hér á landi verið sögð „svonefnd“. Jökulgil er gamalt og gróið örnefni sem flestir ættu þekkja. 

Algjör óþarfi er af Mogganum og raunar líka Ríkisútvarpinu að bergmála vitleysuna úr fréttatilkynningu Landsbjargar. Flestir vita að landafræði virðist ekki sterkasta hlið samtakanna, það hefur margoft sýnt sig í fréttatilkynningum frá samtökunum. Þær eru ekki vel skrifaðar og málfarið stundum slæmt.

Landsbjörg hefur brugðist við gagnrýni á ónákvæmni í fréttatilkynningum með því að greina lítið sem ekkert um staðhætti í leitum. Í stað þess að bæta sig er bara hætt við allt saman. Fyrir vikið vita lesendur Moggans og Ríkisútvarpsins sáralítið sem er nú ekki til fyrirmyndar né í samræmi við upplýsingastefnu nútíma fjölmiðlunar.

Ekki falla allir fjölmiðlar í þessa gryfju því visir.is segir einfaldlega frá því að maður hafa fundist í Jökulgili. Gott hjá Vísi ... 

Þess má geta að frá Landmannalaugum, inn eftir Jökulgili og að Hattveri eru rúmir tíu kílómetrar. Gilið er einstaklega fallegt og eftir því rennur Jökulgilskvísl, mikið vatnsfall. Til beggja hliða eru falleg líparítfjöll og eru litirnir ótrúlega fjölbreytilegir. Fátt er fegurra í íslenskri náttúru en Jökulgil, Hattver og raunar allt svæðið norðan Torfajökuls. 

Tillaga: Hann var einn á ferð og fannst innst í Jökulgili sem geng­ur inn af Landmannalaug­um í átt að Torfa­jökli.