Lifa lífstíl, bleik súkkulöð og minna fólk

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

 

Ensk íslenska

Ef „verðið fellur um einhver 3 prósent“ hlýtur hver venjulegur lesandi að verða spenntur: hvaða 3 prósent? 

Nema hann sé svo glöggur að sjá í gegnum enskuna og þýða sjálfkrafa: um svo sem 3 prósent; um ein 3 prósent; um svo mikið sem 3 prósent o.s.frv. – eftir því hvað hann heldur að meint hafi verið. 

Málið á bls. 58 í Morgunblaðinu 23.08.2018.

 

1.

„Það er búið að vera ansi þreytandi að fylgjast með Norðurlandabúum á Instagram að lifa lífsstíl sem venjulega er takmarkaður við fólk sem býr á suðlægari slóðum.“ 

Víkverji á bls. 41 í Morgunblaðinu 18.08.2018.        

Athugasemd: Orðasambandið að lifa lífstíl gengur ekki upp. Ótrúlegt að höfundi Víkverja skuli sjást yfir þetta.

Tillaga: Þreytandi að fylgjast með Norðurlandabúum á Instagram sem notið hafa aðstæðna sem er þekktari meðal fólks á suðlægari slóðum.

2.

„Ásgeir Kol­beins elsk­ar bleikt súkkulaði.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Hér áður fyrr elskaði fólk hvert annað, maka sinn og jafnvel viðhaldið sitt og gerir hugsanlega enn. Sumir elskuðu landið sitt eins og Guðmund Magnússon skáld sem ritaði undir höfundarnafninu Jón Trausti. Hann orti Íslandsvísur, stórfagurt kvæði sem sungið er með lagi Bjarna Þorsteinssonar og gæti verið þjóðsöngur Íslendinga. Fyrsta erindið er svona:

Ég vil elska mitt land,
ég vil auðga mitt land,
ég vil efla þess dáð, ég vil styrkja þess hag.
Ég vil leita´ að þess þörf,
ég vil létta þess störf,
ég vil láta það sjá margan hamingjudag.

Í dag elska menn allan andskotann ef svo má að orði komast. Fólk elskar tyggjó, bílinn sinn, símann, hestinn, skóna, sokkanna, þvottavélina, bollann, kött, páfagauk, hund, hest, hamstur, lamblæri, veganfæði kók, koníak, viskí, bjór og er þó aðeins fátt eitt nefnd af elskulegum hlutum, dýrum, mat fatnaði en fjölmargt vantar. Og svo er tilnefndur maður sem heitir Ásgeir Kolbeins sem sumir þekkja en aðrir ekki. Hann ku elska bleikt súkkulaði. Í minn æsku þótti okkur krökkunum súkkulaði gott, við elskuðum það ekki en þráðum fátt heitar. Þá var súkkulaðið bara brúnt, annað þekktist ekki.

Um daginn var öllum silkihúfum landsins boðið í partí til að smakka á bleiku súkkulaði frá þeim bræðrum Nóa og Síríusi. Af svipbrigðum fallega fólksins á myndunum, en þær birtust á vefmiðli Moggans, finnst öllum ókeypis súkkulaði gasalega gott. Öllum nema honum Ágeiri. Hann eeeelskar bleeeeik súkkulöð enda kallaður smekkmaður í „fréttinni“.

Ekki er gott að segja hvers vegna smekkmaðurinn er svona elskur að bleika gottinu, það kemur ekki fram enda er þetta svokölluðu skrýtnifrétt. Blaðamanni og ljósmyndara er boðið í partí með fallega fólkinu og allir fá ókeypis gott. Gaman, gaman.

Við hin sem þurfum að borga fyrir bleik súkkulöð finnst alveg rosalega gaman að sjá fallega fólkið í sínu fínasta pússi hnusa og bragða á gotteríinu. Við hreinlega eeeelskum soleiis myndir ossalega migið ...

Tillaga: Vonlaust að toppa þessa fyrirsögn, best að taka eina róandi.

3.

„Skemmtiferðaskipamógúll leigir út Hörpu og Sinfoníuna.“ 

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Þegar fyrirsögnin er illa gerð eru miklar líkur á að öll fréttin sé það líka. Blaðamaðurinn ætlaði líklega að flytja okkur þá frétt að forstjóri fyrirtækis sem gerir út skemmtiferðaskip hafi leigt tónleikahúsið Hörpu fyrir sig og sitt fólk. Hann komst ekki andskotalaust frá þessu því hann hélt því fram í fyrirsögn og texta að forstjórinn hafi leigt Hörpu út.

Auðvitað er þetta stórskemmd frétt, eins og glöggir lesendur átta sig á. Eitt er að leigja bíl og annað að leigja út bíla, svo dæmi sé tekið um bílaleigu og þann sem skiptir við hana. Þetta ættu allir að skilja nema ef til vill lítil börn eða fullorðnir einstaklingar með barnslegan þroska.

Raunar er óskiljanlegt hvers vegna forstjórinn er kallaður „mógúll“ í fréttinni. Raunar er fréttin uppfull af vitleysum og villum og fyrir neðan virðingu fólks eða eyða tíma sínum í að lesa hana. Höfundurinn ætti að finna sér annað starf, blaðamennska hentar honum ekki nema því aðeins að hann leggi á sig að lesa bækur í nokkur ár til að öðlast málskilning og orðaforða sem er nauðsynlegur öllum blaðamönnum og raunar þeim sem áhuga hafa á skriftum.

Tillaga: Engin tillaga gerð, fyrirsögn enda fréttin tóm vitleysa.

5.

„Minna fólk kalli ekki á minni menntun.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.          

Athugasemd: Við fyrstu sýn kann „minna“ að vera atviksorðið lítið í miðstigi (lítið, minna, minnst). Sé svo á blaðamaðurinn sem skrifaði fréttina við að lágvaxið fólk kalli ekki á minni menntun? Viðtengingarhátturinn skemmir doldið fyrir skilningi lesandans.

Ef ekki er verið að tala um lágvaxið fólk, hvað er þá verið að segja með þessari fyrirsögn? Sjálf fréttin skýrir hana ekki.

Minna hefur margar merkingar. Hér eru upptalningar úr malid.is:

• lítið Atviksorð, stigbreytt
• lítill Lýsingarorð
• minn Eignarfornafn
• Minna Kvennafn
• minna Sagnorð, þátíð minnti
• minni Hvorugkynsnafnorð

Við nánari umhugsun gæti merking fyrsta orðsins verið fáir (fár, lýsingarorð í et. kk.). Þá kviknar skilningur lesandans og fyrirsögnin gæti orðið samkvæmt tillögunni hér að neðan.

Svona barnslegt orðalag er nokkuð algengt. Dæmi; sumir fullyrða að margt fólk hafi verið á fundinum, aðrir segja að minna fólk hafi verið þar. Hið seinna gæti átt við hæð fólks

Niðurstaðan er því þessi: Þó fólki fækki þarf það ekki að draga úr kröfum um fullnægjandi menntun þeirra sem eftir eru.

Blaðamaðurinn þarf að vanda sig, ef hann gerir það ekki á ritstjóri að grípa í taumanna og prófarkalesa fréttina.

Viðtengingaháttur í fyrirsögnum er oft ruglandi og tíðum rangt notaður.

Tillaga: Færra fólk dregur ekki úr kröfum um menntun.

6.

„Vegfarandinn var fluttur á sjúkrahús í alvarlegu ástandi af þyrlu eftir að lögreglan mætti á staðinn.“ 

Frétt á bls. 17 í Morgunblaðinu 24.08.2018.         

Athugasemd: Hér er verið að segja of mikið í langri málsgrein. Reglan er sú að setja punkt sem víðast en ekki lengja málið með aukasetningum sem hætta er á að rugli lesandann. Má vera að sumir skilji ofangreinda steypu. Stundum kunna þó ákveðnar upplýsingar að vera óþarfar. Hér getur lesandinn hæglega gert ráð fyrir því að fyrst flogið var með vegfaranda á sjúkrahús hafi lögreglan þegar verið komin enda kemur hún víðast á sama tíma og sjúkrabíll.

Vegfarandinn var fluttur af þyrlu. Hér er röng forsetning notuð.

Alvarlegt ástand er orðasamband sem er afar algengt í fjölmiðlum. Vegfarandinn var stunginn með hnífi. Liggur ekki beinast við að hann sé alvarlega særður frekar en að segja hann í alvarlegu ástandi. Hið seinna er afleiðing af hinu fyrra.

Loks er ekki úr vegi að nefna röð orða í setningu. Ekki er nóg að hrúga saman orðum. Þeim þarf að raða skipulega og svo úr verði skiljanleg frásögn.

Tillaga: Vegfarandinn var fluttur alvarlega særður með þyrlu á sjúkrahús.

7.

„Undanþágan sem Höllin er á fellur úr gildi á endanum.“ 

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Ég held að eðlilegast sé að orða ofangreinda fyrirsögn eins og hér er gerð tillaga um.

Tillaga: Undanþágan sem Höllin er á fellur á endanum úr gildi.

 

 

 

Skemmdar fréttir fjölmiðla og öllum er sama

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Þó ISIS-liðar hafi hlotið hvern ósigurinn á fætur öðrum er baráttuvilji ISIS-liða enn til staðar samkvæmt höfundum skýrslunnar.“ 

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Þetta er viðvaningslegt og slæmt orðalag. Enginn hlýtur ósigur, hins vegar bíða sumir ósigur, tapa, fara halloka, gjalda afhroð og svo framvegis, allt eftir samhenginu.

Í raun er þetta ómöguleg málsgrein. Í henni eru villur og nástaða. Hvers vegna er í henni tvisvar getið um ISIS-liða? Dugar ekki eitt skipti eða er höfundurinn hræddur um að lesandinn missi þráðinn á milli setninga?

Svo er þessi klifun á orðasambandinu til staðar. Hefur blaðamaðurinn enga tilfinningu fyrir stíl eða er markmiðið að moka út orðum án tillits til máfars eða efnis? Greinin er illa skrifuð, margar málfarsvillur og nástöður. Blaðamaðurinn þarf að hugsa sinn gang.

Tillaga: Þó ISIS-liðar hafi beðið mikið afhroð er baráttuvilji þeirra enn mikill segja höfundar skýrslunnar.

2.

„Gjóskulag var mun þykkara en áður var talið sem gefur vísbendingar um að fyrri eldgos hafi verið öflugri en áður var talið.“ 

Myndatexti á visir.is.        

Athugasemd: Fljótfærni, hugsunarleysi og hroðvirkni blaðamanna á visir.is er oft hrikaleg og það sem verra er, enginn lesi yfir. Takið eftir klifinu hér í myndatextanum. Þetta er afar algengt á fréttamiðlinum.

Þetta er einfaldlega skemmd frétt og því ekki bjóðandi neytendum, ekki frekar en skemmdur matur í verslunum eða á veitingastað.

Einfalt mál er að lagfæra svona, sé blaðamaðurinn eða ritstjórnin á annað borð með meðvitund.

Tillaga: Gjóskulag var mun þykkara en vitað var sem gefur vísbendingar um að fyrri eldgos hafi verið öflugri en áður var talið.

3.

„Messi íhug­ar að kalla þetta gott.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.        

Athugasemd: Hvað er Lionel Messi, fótboltamaður hjá Barcelóna, að hugsa? Fyrirsögnin segir ekkert um það.

Af hverju geta íþróttablaðamenn á Mogganum ekki tjáð sig á einföldu máli?

Ef eitthvað er til í þessari frétt er Messi að velta því fyrir sér að hætta í fótbolta.

Blaðamenn þekkja margir ekki sögnina að hætta, þess í stað nota þeir einhver illa samanin skrautyrði. Enginn hættir lengur. Menn stíga til hliðar, stíga til baka, draga sig í hlé, víkja fyrir öðrum og svo framvegis.

Hvað kallar Messi hvað gott? Hundinn sinn, morgunverðarborðið, mömmu sína? Við skulum segja þetta gott er stundum sagt þegar til dæmis er komið að verklokum.

Tillaga: Messi íhugar að hætta.

4.

„Konan, sem var daglegur stjórnandi fyrirtækisins, stóð ekki skil á virðisaukaskattskýrslum fyrirtækisins á lögmætum tíma á þessum árum og stóð ekki skil á virðisaukaskatti á sama tímabili sem nam rúmum 16 milljónum króna.“ 

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Ef vinnubrögðin eru svona á visir.is er sökin alfarið stjórnenda vefsins, ritstjóra. Ofangreint er algjörlega óboðlegt, dæmi um skemmda frétt. Ritstjórninni er greinilega sama um neytendur, aðalatriðið að magn „frétta“, ekki gæði.

Hvað þýðir svo skil á lögmætum tíma á þessum árum?

Þvílík ókurteisi og vanvirða við neytendur. Skrifa börn á visir.is?

Tillaga: Ekki hægt að laga svona vitleysu.

5.

„Bergsveinn Birgisson rithöfundur svarar í símann, svolítið móður og ég sé hann fyrir mér skokkandi á norskum skógarstíg “ 

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Hvað kemur persónulegt álit eða skoðun blaðamanns lesendum við? Hvers konar blaðamennska er það að skrifa frétt í 1. persónu í eintölu?

Auðvitað er þetta tóm vitleysa enda er fréttin algjörlega úr takti við hefðbundin fréttaskrift. Sýnir bara barnslegan einfaldleika hjá visir.is. 

Tillaga: Ekki hægt að laga svona vitleysu.

 

Sturluð stoðsending, endilangt þvert og keppni sem vann

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Eignarréttur eyjunnar hefur verið þrætuepli milli landanna frá lokum seinni heimsstyrjaldar þegar Rússar tóku Shikotan af Japönum.“ 

Frétt á bls. 6 í Morgunblaðinu 11.06.2018.        

Athugasemd: Hér er orðalagið ekki rétt. Af samhenginu má ráða að Rússar og Japanir deila um yfirráð yfir eyjunni, eignaréttinn. Nú er ekki er svo að eyjan sjálf sé með einhvern eignarétt eins og segir þarna.

Þarna vantar forsetningu og rétt fall. Hins vegar er þetta ekki vel orðuð málsgrein en það er annað mál.

Tillaga: Eignarréttur á eyjunni hefur verið þrætuepli milli landanna frá lokum seinni heimsstyrjaldar þegar Rússar tóku Shikotan af Japönum

 

2.

„Hjóla þvert yfir Bretland.“ 

Fyrirsögn á bls 28 í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 11.08.2018        

Athugasemd: Í viðtalinu er rætt við fólk sem hjólaði frá suðurhluta Englands til norðurstrandar Skotlands, sem sagt eftir endilöngu Bretlandi. Þetta gerðist í júlí en samt er sögnin að hjóla í fyrirsögninni í nútíð rétt eins og fólkið sé enn á ferð.

Hefði fólkið hjólað þvert yfir Bretland hefði það hjólað frá vestri til austurs eða öfugt, þverað eyjuna.

Í flestum sundlaugum syndir fólk eftir endilangri lauginni, ekki þvert yfir. Gangbraut liggur venjulega þvert yfir veg.

Orðskilningur blaðamannsins er þvert á rétta íslensku. Varla er hann þver, þá má búast við að hann þverskallist eða þvargi.

Tillaga: Hjóluðu um endilangt Bretland

3.

„Sjáðu sturlaða stoðsendingu Wayne Rooney.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Orðfæri íþróttablaðamanna um fótbolta vekja oft furðu. Rooney átti ekki frábæra, magnaða, góða, ágæta eða vel heppnaða stoðsendingu. Nei, hún var sturluð. Hér er auðvitað verið að hefja efsta stig hefðbundinna lýsingarorða upp í eitthvað annað og heimssmíða veldi.

Mér finnst ekki fara vel á þessu, því gengisfelling veldisupphafningar hófst eiginlega strax og þetta varð vinsælt. Jafnvel aumustu sendingar eru sturlaðar eða geggjaðar. Leikmaður KA potaði boltanum frá vítateig og í gegnum hjörð andstæðinga og inn í markið. Þulur á sjónvarpsstöð kallaði þetta geggjað mark.

Nú má spyrja hvort útlokað sé að snúa aftur til eðlilegs máls í lýsingum á fótboltaleikjum eða hvort íþróttablaðamenn finni næst upp á þriðju veldisaukningu í lýsingum. Þá verði sendingar Rooneys og mörk hér á landi ekki lengur kend við veiki á geði heldur hugsanlega matreiðslu.Þá sjáum við líklega steiktar sendingar frá Rooney, grillaðar og jafnvel gufusoðnar.

Svo er það þessi árátta að ávarpa lesandann í fyrirsögn. Sjáðu, skoðaðu og svo framvegis. Þetta er bara gert í gulu pressunni, lélegum fréttamiðlum þar sem ritstjórnin kann ekki að búa til fyrirsagnir.

Tillaga: Frábær stoðsending Rooney skipti sköpum.

4.

„Lokanir á umferðaræðum Suðurlands.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Skrauthvörf eru fyrirbrigði í flestum tungumálum, kallast líka veigrunarorð, fegrunarheiti, skrautyrði. 

Í fjölmiðlum er svona annars vegar til að ekki sé alltaf verið að tuða með sömu orðin og hins vegar til að gera lesturinn þægilegri fyrir lesandann eða hlustandann. Dæmi er að í stað þess að skíta ganga menn örna sinna eða hægja sér. Í vissu tilvikum æla menn eða gubba. Oft fer betur á því að segja að einhver hafi kastað upp.

Skrauthvörf ber að nota varlega, þau verða leiðinleg. Óþarfi er að kalla vegi umferðaræðar. Þetta eru bara vegir sem í sumum tilvikum má líkja við æðakerfi líkamans en er fyrir löngu orðið úrelt og þreytt samlíking.

Byrjendur í blaðamennsku og skrifum eiga ábyggilega eftir fara í beina útsendingu og segja: „Já [í svokölluðum „standupum“ byrja allir fréttamenn á því að segja já], við erum hér á umferðaræðinni Suðurlandsvegi og hér er verið að malbika.“ 

Einfalt mál er best.

Tillaga: Lokanir á vegum á Suðurlandi.

5.

„Ungur starfsmaður setur öryggið greinilega á oddinn og notar eyrnaskjól og augnhlífar til þess að koma í veg fyrir skaða sem orsakast gæti vegna notkunar á hreinsitækinu.“ 

Texti með mynd á bls. í Morgunblaðinu 14.08.2018.       

Athugasemd: Myndatextar gegna mikilvægu hlutverki í dagblöðum. Alltof margir nota hann til að segja eitthvað sem þarf ekki að orða vegna þess að „mynd segir meira en þúsund orð“. Í stað þess að lýsa útbúnaði mannsins á myndinni hefði blaðamaðurinn getað sagt frá vélinni sem hann notar. Ekki er alveg skýrt hvað hún gerir og hvernig hún vinnur.

Svo er það orðalagið sem er fyrir neðan allar hellur. Þvílík steypa er þetta:

… að koma í veg fyrir skaða sem orsakast gæti vegna notkunar á hreinsitækinu.

Þetta er innihaldslaus langlokutexti sem hefur sáralitla þýðingu og er í sjálfu sér tímaeyðsla að lesa. Skynsamlegast hefði verið að setja punkt á eftir orðinu skaða. Hitt liggur í augum uppi.

Tillaga: Sleppa þessar málsgrein, hún segir ekkert.

6.

„Elías sigraði leikritasamkeppni sem Stöð 2 stóð fyrir árið 1989.“ 

Frétt á dv.is.        

Athugasemd: Óvitaskapur er líklega orðið sem flestum dettur í hug þegar blaðamaður heldur því fram að einhver hafi sigrað keppni. Enginn sigrar keppni vegna þess að keppnin er ekki þátttakandi. Fólk sigrar í keppni. 

Í fréttinni er sagt frá Elíasi Snæland Jónssyni sem lengi var blaðamaður og aðstoðarritstjóri á Vísi. Hann tók við fréttum og greinum meðal annars frá óreyndum blaðamanni eins og undirrituðum og gerði athugasemdir, lét endurskrifa og hjálpaði mönnum til frekari þroska í faginu. 

Ansi er ég hræddur um að Elías væri orðinn uppiskroppa með rauða pennann væri hann stjórnandi á DV í dag. Hitt er pottþétt að undir góðri handleiðslu gæti meðal annarra fréttabarnið, sem heldur því fram að einhver sigri keppni, hugsanlega orðið góður blaðamaður þegar fram líða stundir.

Tillaga: Elías sigraði í leikritasamkeppni sem Stöð 2 stóð fyrir árið 1989.

Látið hvalina vera

Fyrir leikmann er óskiljanlegt hvers vegna verið sé að reyna að reka grindhvalavöðu út úr Kolgrafarfirði. Í fyrsta lagi eru hvalir viðkvæmar skepnur og svona aðfarir hræða þá fyrst og fremst. Í öðru lagi eru hvalir ekki vanir því að láta reka sig. Miklu skynsamlegar er að leyfa þeim að eiga sig, þeir finna ábyggilega leiðina út af sjálfsdáðum.

Enginn veit hvers vegna hvalirnir leita inn í firði og jafnvel upp í fjörur. Hugsanlega finna þeir lykt sem þeir renna á. Má vera að enn séu síldin að rotna sem strandaði í Kolgrafarfirði fyrir tveimur árum.

Mér fannst hrikalegt að sjá myndbandið sem birt var á mbl.is. Tveir björgunarsveitarbátar reyndu að hræða hvalina og reka út fyrir brúna. Þetta var ójafn leikur, skemmtun fyrir björgunarsveitarmenn en ábyggilega ferlega illt fyrir hvalina.

Best af öllu er að láta náttúruna hafa sinn gang. Maðurinn á ekki að reyna að stjórna henni, við þekkjum afleiðingarnar af slíkri afskiptasemi og þær eru ekki allar fagrar.

Líklega komnir aftur inn fjörðinn

Rigning inni í húsi, sá verðlaunaðasti og með Evrópuleiki á bakinu

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Síðar átti Jobs eft­ir að biðjast af­sök­un­ar á því hvernig hann kom fram við mæðgurn­ar og þrátt fyr­ir fyrri yf­ir­lýs­ing­ar erfði hann dótt­ur sína að millj­ón­um banda­ríkja­dala.“ 

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Nei, nei, nei. Steve Jobs erfði ekki dóttur sína enda lifði hún hann. Hins vegar arfleiddi hann hana að þessum auðæfum.

Í Málfarsbankanum segir: 

Athuga að rugla ekki saman sögnunum arfleiða og erfa. Rétt er að tala um að arfleiða einhvern að einhverju og erfa eitthvað. 

Hún arfleiddi son sinn að öllum eigum sínum. Sonurinn erfði allar eigur móður sinnar.

Fólk með þokkalegan orðaforða gerir ekki þessi mistök. Þeir sem hafa aldrei haft áhuga á lestri bóka gera ótal mistök vegna þess að skilningur er ekki fyrir hendi. Út af fyrir sig er ekkert að því að blaðamaður geri mistök. Verra er ef ritstjórnin meti meira magn en gæði og enginn lesi yfir það sem byrjendur skrifa. Jú, nema því aðeins að stjórnendur séu engu skárri.

 Tillaga: Síðar átti Jobs eft­ir að biðjast af­sök­un­ar á framkomu sinni. Þrátt fyr­ir fyrri yf­ir­lýs­ing­ar arfleiddi hann dótt­ur sína að millj­ón­um banda­ríkja­dala..

2.

„Margir Þjóðhátíðargestir leituðu skjóls frá regninu inni í íþróttahúsinu í Vestmannaeyjum í nótt …“ 

Frétt á ruv.is.          

Athugasemd: Margt ungt fólk á í erfiðleikum með forsetningar íslensku máli. Hér er eitt dæmi um slíkt. Að vísu er ekki rangt að segja að einhverjir hafi leitað skjóls frá regni. Betur fer þó á því að segja að þeir hafi leitað skjóls undan regninu, burt frá því, inn í íþróttahúsið.

Svo er hér ævintýralega vitleysa. Af tilvitnuninni má ráða að það hafi rignt inni í íþróttahúsinu. Fréttamaðurinn ruglar saman tveimur atkviksorðum, inn og inni. Í Málfarsbankanum segir:

Atviksorðið inn er notað um hreyfingu: Fara inn í húsið. Atviksorðið inni er notað um dvöl á stað: Vera inni í húsinu.

Ekki þarf að fjölyrða um þessi tvö orð. Þó þau séu lík er merkingin þeirra ekki hin sama og er niðurstaðan sú að blaðamaðurinn klúðraði fréttinni.

Tillaga: Margir Þjóðhátíðargestir leituðu skjóls undan regninu og inn í íþróttahúsið í Vestmannaeyjum í nótt ….

3.

„Verðlaunaðasti kokkur veraldar látinn.“ 

Fyrirsögn á ruv.is.          

Athugasemd: Mörgum er tíðrætt um menningarlegt hlutverk Ríkisútvarpsins en af ofangreindu má ráða að það klúðrast oft þegar kemur að tungumálinu.

Í fréttinni kemur það eitt fram að kokkurinn sem um er rætt fékk fyrir hönd veitingastaða í eigu sinni fleiri Michelin-stjörnur en nokkur annar. Ekkert kemur hins vegar fram að hann hafi hlotið fleiri verðlaun en aðrir heimsins kokkar, aðeins þetta með Michelin stjörnurnar, sem er að vísu talsvert.

Sá sem hlýtur verðlaun er verðlaunaður. Hið síðarnefnda er sagnorð: verðlauna, verðlaunaði, verðlaunað.

Í Málfarsbankanum segir: 

Ekki tíðkast að stigbreyta orðið launaður (lýsingarháttur þátíðar) frekar en samsetningar á borð við: hálaunaður, oflaunaður, ólaunaður, verðlaunaður. 

Hann er hæst launaði (ekki: „hæst launaðasti“) starfsmaðurinn og mun betur launaður (ekki: „betur launaðri“) en aðrir starfsmenn.

Fólk með sæmilegan orðaforða á að vita þetta. Börn læra þetta smám saman sé þeim haldið að lestri bóka.

Tillaga: Kokkurinn sem hlaut flestar Michelin stjörnur er látinn.

4.

„Mikil rigning verður á landinu á Austurlandi.“ 

Þulur í niðurlagi kvöldfrétta Ríkissjónvarpsins 06.08.2018.         

Athugasemd: Tvítekningar eru algengar meðal blaða- og fréttamanna, sérstaklega þeirra yngri. Svo virðist sem að þeir eldri og reyndari leiðrétti ekki. Þarna spáir þulurinn rigningu á landinu á Austurlandi. Margir eru til dæmis sagðir hlaupa Vatnsneshlaup, aðrir leika fótboltaleiki, nokkrir stökkva hástökk, tína ber í berjamó (hvar annars staðar) og loks má nefna bílstjóra sem aka bílaleigubílum (margtekning). 

Þetta er svo sem ekki rangt er klingjandi stíllaust. Nefna má að svo lengi sem ég man eftir hafa syngjandi kórar sungið söngva úr söngbókum og enginn agnúast út í það.

Hvers vegna er á verið að tuða um þetta hér. Jú, allt sem sagt er og skrifað er stíll (ekki tíska, „style“ eins og sagt er á ensku) heldur málfar. 

Blaðamönnum er ekki í sjálfsvald sett hvernig málfar þeirra er, hvorki þeirra sem starfa hjá Ríkisútvarpinu, Stöð2 eða dv.is svo dæmi séu tekin. Þeim ber að skrifa á íslensku svo að skiljist og gæta um leið að því hvernig frá er sagt. Þessi er skylda þeirra gagnvart lesendum. Skemmdar fréttir eru alltof algengar. 

Raunar er það þannig að illt er að skrifa nema búa yfir nokkuð drjúgum orðaforða. Blaðamaður þarf helst geyma og lesa svo aftur yfir og framar öllu fá einhvern annan til að lesa yfir. Enginn fæðist sem rithöfundur, blaðamaður eða góður skríbent. Góð skynsemi, ástundun og iðjusemi er vænlegt til árangurs í þessu eins og svo mörgu öðru. 

Tillaga: Rigna mun á Austurlandi.

5.

„Markmiðið að allar komi heim með Evrópuleik á bakinu.“ 

Fyrirsögn á íþróttasíðu Morgunblaðsins 07.08.2018         

Athugasemd: Orðasambandið að hafa eitthvað á bakinu merkir oftast byrði, eitthvað sem íþyngir. Sumir eru með dóm á bakinu, öðrum er erfið lífsreynsla þung byrði. Sem sagt, við berum eitthvað sem er þungt (bókstaflega þungbært) eða erfitt.

Útilokað er að segja um sigurvegara að hann sé með gullverðlaun á bakinu. Íslandsmeistaratitill Valsmanna í fótbolta frá því í fyrra íþyngir þeim ekki, þvert á móti.

Furðufyrirsagnir íþróttablaðamanna Morgunblaðsins eru sumar hlægilegar, rétt eins og þessi. Fyrirsögnin er höfð eftir viðmælanda, þjálfara kvennaliðs sem er í útlöndum og ætlar þar að standa sig svo vel að það komi heim með Evrópuleik á bakinu. Þetta er furðulegt orðalag. Ekki einungis liðið heldur einstaklingarnir í liðinu eiga að koma heim með Evrópuleik, líklega ellefu eða fleiri sé tillit tekið til varamanna. Er hér til of mikils mælst eða er maðurinn að rugla?

Svo meðvitundarlaus eða fáfróður er blaðamaður Moggans að hann sér ekki fáránleikann í þessu, skrifar vitleysuna eftir manninum og þykist hafa unnið fyrir laununum sínum. Frammistaðan er hins vegar ótrúlega léleg og verðskuldar að minnsta kosti gula spjaldið.

Annars staðar í sama íþróttablaði segir í fyrirsögn:

Ragnhildur vann með 15 ára millibili

Þetta er svo barnaleg fyrirsögn að engu tali tekur. Konan vann ekki með millibili. Hún sigraði í golfkeppni og það gerðist síðast fyrir fimmtán árum. Betur færi á því að orða þetta þannig: Ragnheiður sigrar aftur fimmtán árum síðar.

Raunar ætti þetta að vera nóg úr sama íþróttablaðinu en hér er eitt „gullkorn“ í viðbót.

Í fyrirsögn stendur:

Sara vongóð um að geta leikið „úrslitaleikina“.

Sem sagt, fótboltakonan vill leika leikina. Fyndið ... Ekki er ljóst hvers vegna síðasta orðið í fyrirsögninni er innan gæsalappa.

Tillaga: Einn eða fleiri Evrópuleikir eru markmið allra í liðinu.

Óhúsnæðisleysi, hitametasláttur, stara og óvitaður fjöldi

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Ó sem á að umbreyta merkingu orða.

Menn kölluðu eftir ýmsum óhefðbundnum lausnum eins og „óhagnaðartengdu leiguhúsnæði“. Þetta er skemmtilegt nýyrði þar sem forskeytinu ó er ætlað að umbreyta merkingu orðsins. Óhagnaður er þó ekki skilgreindur sem tap heldur sem enginn gróði. 

Óhúsnæðislaus maður væri á sama hátt einstaklingur með húsnæði. Þessi gagnmerki og óþýðingarlausi fundur borgarstjórnar einkenndist því af ólausnum þar sem menn sýndu óskilning á eðli vandans. Það er huggun fyrir útigangsmenn að menn hafa fullan vilja til að ræða málin og smíða glæsilegt athvarf úr orðaflaumnum.

Skoðun í Fréttablaðinu. Tilefnið er fundur borgarstjórnar um heimilislausa. Höfundur Óttar Guðmundsson (greinaskil og feitletrun eru á ábyrgð SS) og skrifar af leiftrandi umhyggju fyrir íslensku máli.

 

1.

„Hitamet hafa víða verið slegin í sumar.“ 

Frétt í kvöldfréttum Ríkissjónvarpsins 31.07.2018.        

Athugasemd: Hver sló hitametið? Enginn. Metin féllu hins vegar víða. Ekki fer vel á því að orða fréttir alltaf á þann hátt að náttúran hafi vilja eins og mannfólk. Vel má vera að það sé stundum skemmtilegt stílbragð. Betra er þó að skrifa ekki alltaf sama stíl, sömu tugguna, sömu orðasamböndin ...

 Tillaga: Hitamet hafa víða fallið í sumar.

2.

„Leyfi veitt fyrir vindmöstur í Dölunum.“ 

Fyrirsögn á visir.is.         

Athugasemd: Forsetningin fyrir stjórnar þágufalli. Hvorugkynsnafnorðið mastur beygist svona í eintölu: mastur, mastur, mastri, masturs. Í fleirtölu: möstur, möstur, möstrum, mastra.

Af þessu má sjá að orðið vindmastur er rangt beygt í fyrirsögninni. Allar líkur benda til að veitt hafi verið leyfi fyrir fleiri en einu og því er hér að neðan gerð þannig tillaga.

Mér finnst ekki rétt að setja ákveðinn greini við örnefni og einnig mörg byggðaheiti. Við förum til Akureyrar, ekki Akureyrarinnar (nema hugsanlega ef það er nafn á skipi), ekki Búðardalsins, Egilsstaðarins, Laxárdalsins, Kjósarinnar og svo framvegis. Auðvitað kunna að vera undantekningar frá þessu en þetta ætti að vera almenn regla.. 

Stundum virðist ungt fólk ekki kunna fallbeygingu, þetta á ekki síður við blaðamenn. Vera kann að þegar málsgrein er orðin löng gleymist að fallbeygja.

Til dæmis: Skjálftinn í Bárðarbungu, þar sem jörð hefur lengi skolfið og valdið jarðfræðingum áhyggjum, sérstaklega það sem af er þessu ári, er talinn vera hluti af kvikuinnskot.

Þetta er skáldað dæmi og byggir á  málsgrein með mörgum aukasetningum sem alls ekki er til fyrirmyndar. 

 Tillaga: Leyfi veitt fyrir vindmöstrum í Dölum.

3.

„Starað á hafið við Gróttuvita.“ 

Fyrirsögn á bls. 4 í Morgunblaðinu 01.08.2018.         

Athugasemd: Fyrirsögnin er ofan í mynd af konu með barn í fanginu og langt fyrir utan er farþegaskip. Þetta er nokkurs konar stemningsmynd, þokkalega vel tekin.

Athugasemdin er vegna sagnorðsins. Fólkið horfir út á hafið en blaðamaður segir það stara. Um það veit lesandinn ekkert þar sem aðeins sést í bakhlutann.

Sögnin að stara merkir samkvæmt orðabók að einblína, horfa lengi og fast á. Ekkert af þessu á við, jafnvel þó konan og barnið hafi staðið þarna lengi. Orðið er í daglegu tali frekar neikvætt, sumir stara af einskærum dónaskap eða hefndarhug. Þeir sem glápa eru ekki eins aðgangsharðir. Hvorugt er talin kurteisi.

Leiðinlegt er til þess að vita að blaðamaðurinn hafi ekki í sér skáldlegri hlið en þetta. Engin stemning er í störu. 

 Tillaga: Horfa á hafið við Gróttuvita.

4.

„Þakklát fyrir að hafa lent í þessu áfalli á þessum tímapunkti.“ 

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Þetta er hræðilega illa samin fyrirsögn. Skiptir engu þótt orðalagið sé viðmælandans. Blaðamanni ber skylda til að laga orðfæri hans til betri vegar. Þarna er tönglast á ábendingarfornafninu þessu og búin til nástaða sem eyðileggur fyrirsögnina. 

Í raun og veru er staðan þessi: Ung íþróttakona meiddist og átti lengi í meiðslunum en náði sér fullkomlega og varð heimsmeistari í sinni grein. Hins vegar kemur ekkert fram hvers vegna konan er þakklát. Og hvað er tímapunktur? Hvers vegna þarf að bæta orðinu punktur við tíma? Það hjálpar ekkert.

Blaðamaður vitnar til bloggsíðu konunnar og eru teknar upp beinar tilvitnanir úr henni. Því miður er margt aðfinnsluvert í skrifum konunnar. Þess vegna hefði farið betur á því að blaðamaðurinn hefði endursagt efni bloggsins í óbeinni ræðu. Í sannleika sagt er þetta engin frétt, aðeins endaleysa, byggt á sjálfshjálparhugleiðingu og á lítið erindi við almenning.

 Tillaga: Varla er hægt að bæta fyrirsögnina

5.

„Í til­kynn­ingu frá Lands­björgu kem­ur fram að ann­ar hóp­ur­inn sé fimm manna en að stærð hins sé ekki vituð.“ 

Frétt á mbl.is.           

Athugasemd: Ritstjórn mbl.is er í léleg. Þessi fullyrðingu má sanna með því að fréttin sem þessi fáránlega málsgrein er í, var birt kl. 17:35 og kl. 18:50 var fréttin óbreytt. Enginn las yfir og lét blaðamanninn breyta.

Niðurstaðan er þessi. Til eru illa skrifandi blaðamenn á mbl.is og ritstjórnin meðvitundarlaus. Engum er kennt, engum er bent. Góðir blaðamenn verða ekki til nema ritstjórnin sé góð.

Og svo segir blaðamaður Moggans:

… um stærð hins er ekki vituð.

Þvílík steypa. Koma blaðamennirnir beint úr leikskóla?

Sama frétt birtist á visir.is. Þar segir:

Annar gönguhópanna sem vitað er um á svæðinu er fimm manna en ekki er vitað um stærð hins. 

Þetta er miklu betur orðað hjá Vísi sem þó hefur ekki alltaf verið beinlínis verið þekktur fyrir góða meðhöndlun á móðurmálinu.

Tillaga: Í fréttatilkynningu frá Landsbjörgu kemur fram að fimm manns séu í öðrum hópnum en ekki vitað um fjöldann í hinum.

 

Leirskáldin

Í Vísnahorni Morgunblaðsins 02.08.2018 er þessi frábæra örsaga og vísa:

Skömmu eftir lát Einars Benediktssonar mætti maður nokkur Tómasi Guðmundssyni og spurði: „Ertu búinn að yrkja eftir Einar? Ég er búinn að því!“

Tómas svaraði:

Þegar strengir stærsta skáldsins brustu 
sem stoltast kvað og söng af mestum krafti
öllum nema landsins lélegustu leirskáldum fannst rétt að halda kjafti!

 

Eftirskrift

Lesandi sem kallar sig „Húsara“ segir vísuna eiga að vera svona:

Þegar strengir stærsta skáldsins brustu,
er stoltast kvað og söng af mestum krafti,
öllum nema landsins lélegustu
leirskáldum fannst best að halda kjafti.

 

 

Fólkið sem mengar sundlaugarnar

Morgunblaðið var svo vinsamlegt að birta þessa grein mína þriðjudaginn 1. ágúst 2018:

Í reglu­gerð um holl­ustu­hætti á sund- og baðstöðum seg­ir að gest­ir skuli þvo sér án sundfata áður en þeir ganga til laug­ar. Á eng­um sund­stöðum sem ég þekki til er fylgst með því að gest­ir geri það. Yf­ir­leitt þvo Íslend­ing­ar sér en stór hluti út­lend­inga ger­ir það ekki.

Viðbjóður­inn

Mjög al­gengt er í Sund­laug­inni í Laug­ar­dal og Sund­laug Vest­ur­bæj­ar að út­lend­ir ferðamenn þvoi sér ekki. Þetta hef­ur ágerst eft­ir því sem ferðamönn­um hef­ur fjölgað og er nú komið út í viðbjóðslega vit­leysu.

Ég þekki best til í Laug­ar­dals­laug­inni, kem þar mjög oft. Fjöl­marg­ir út­lend­ir karl­ar klæðast sund­skýlu í bún­ings­klefa og fara bein­ustu leið út í laug, stund­um með ör­stuttu stoppi í sturt­un­um, svona rétt til að sýn­ast. Kon­ur segja að þetta sé afar al­engt í kvenna­klef­an­um. Aldrei hef ég séð starfs­menn gera at­huga­semd­ir við þetta hátta­lag. Þetta vita fjöl­marg­ir og fara aldrei í laug­arn­ar, þeim hugn­ast ekki sóðaskap­ur­inn.

Eng­ar und­anþágur

Örfá­ir gest­ir benda út­lend­ing­un­um á að laug­in sé ekki til þvotta, til þess séu sturt­urn­ar. Viðbrögðin eru þá skrýt­in og engu lík­ara en sum­ir hafi ekki gert sér grein fyr­ir til­gang­in­um með sturt­un­um og snúa til baka og þvo sér. Aðrir snúa upp á sig og fara út í.

Þetta ástand er al­ger­lega óviðun­andi. Regl­an er sú að annað hvort þvær fólk sér áður en það fer ofan út í laug eða það fer ekki út í. Hér er eng­inn milli­veg­ur. Eng­inn gest­ur á að vera und­anþeg­inn regl­um. Punkt­ur.

Annaðhvort eða!

Vissu­lega er menn­ing þjóða og þjóðar­brota mis­mun­andi. Má vera að hingað komi fólk sem geti ekki hugsað sér að af­hjúpa nekt sína, jafn­vel í sturt­un­um. Fyr­ir þetta fólk eru til hálflokaðir sturtu­klef­ar, að minnsta kosti í Laug­ar­dals­laug­inni. Sé það ekki nóg á fólk ekki að fara í sund­laug­ar á Íslandi. Eng­an af­slátt á að gefa á hrein­læti sund­laug­ar­gesta. Upp­runi, menn­ing, siðir eða annað er ekki gild af­sök­un. Hér gild­ir ein­fald­lega annað hvort eða.

Sagt upp störf­um

Við sem stund­um sund­laug­arn­ar velt­um því oft fyr­ir okk­ur hvers vegna starfs­fólk í búningsklef­um hafi ekki eft­ir­lit með því að gest­ir þvoi sér. Fyr­ir nokkr­um árum sagði einn sturtu­vörður­inn, eldri maður sem nú er hætt­ur störf­um, að það þýddi ekki neitt að fylgj­ast með gest­um, þá kæm­ust starfs­menn ekki í önn­ur brýn störf. Sem sagt, eft­ir­lit með hrein­læti sund­laug­ar­gesta er fullt starf. Öðrum eldri manni var sagt upp störf­um fyr­ir að fram­fylgja regl­um, krefjast þess með smá offorsi að gest­ir færu í sturtu.

Þurra fólkið

Eitt sinn sat ég í ágæt­um hópi í heita pott­in­um og var þar spjallað um heima og geima. Þá kem­ur einn Íslend­ing­ur askvaðandi beint úr bún­ings­klefa, skraufþurr. Ein­hver spurði hvort hann hefði farið í sturtu áður en hann kom út. Land­inn sagðist ekki hafa gert það, hann væri að fara í pott. Hon­um var þá sagt að hann skyldi and­skotast til baka og þvo sér og þá fengi hann að koma ofan í pott­inn, fyrr ekki. Eft­ir tíu mín­út­ur kem­ur skratta­koll­ur til baka og seg­ist hafa þvegið sér og hvort við vær­um nú ánægð. Sem sagt, hann þvoði sér fyr­ir okk­ur, ekki af þörf eða vegna þess að regl­ur laug­ar­inn­ar krefðust þess.

Nær dag­lega sér maður fólk af báðum kynj­um koma úr bún­ings­klef­um, skraufþurrt, og fer beint í sund­laug eða potta. Þetta er auðvitað al­gjör viðbjóður og ekki sæm­andi rekstraraðilan­um að öðrum gest­um sé boðið upp á slíkt.

Mann­rétt­ind­in

Borg­inni virðist vera al­gjör­lega sama um þessi mál. Að þeirra mati eru mann­rétt­ind­in fólgin í því að sleppa kynja­merk­ing­um á sal­ern­um sem í eigu og um­sjón Reykja­vík­ur­borg­ar.

Ég held að ég tali fyr­ir munn flestra sem sækja sund­laug­ar þegar ég full­yrði að það er rétt­ur hvers sund­laug­ar­gests að geta farið ofan í sund­laug vit­andi það með vissu að all­ir gest­ir hafi þvegið sér áður en þeir fari ofan í.

Upp­lýs­ing og eft­ir­lit

Hægt er að grípa til tveggja ráða. Annað er að starfs­menn hafi bein­lín­is eft­ir­lit með því að gest­ir fari í sturtu og þvoi sér. Hitt er að all­ir út­lend­ir gest­ir sem kaupi sig í laug fái af­hent spjald með ein­föld­um regl­um og mynd­ræn­um leiðbein­ing­um. Á því standi meðal annars að annað hvort sé farið að regl­um eða gest­in­um verði meinað að fara ofan í laug­ina.

Við þetta ástand verður ekki unað leng­ur, borg­ar­yf­ir­völd þurfa að taka á þessu. Strax.

Kinnhestur, snoppungur og fallturn sem opnar eitthvað

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„165, af þeim 180 sem skráðir voru, luku keppni en […] seg­ir Guðmund­ur. 102 kon­ur voru skráðar í sundið að þessu sinni og 74 karl­ar.“ Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Ég fullyrði að sá blaðamaður sem byrjar setningu á tölustöfum hefur ekki vald á starfi sínu. Enginn á Mogganum bendir blaðamanninum á mistök sín og hann heldur ábyggilega að hann sé ofboðslega klár. Enginn segir blaðamanninum að afar óheppilegt er að byrja setningu á tölum, frekar að umorða, sjá tillöguna hér fyrir neðan.

Grundvallaratriðið í útgáfustarfi, hvaða nafni sem það nefnist, er að lesa yfir tvisvar eða oftar. Í fréttamennsku er brýnt að blaðamenn hafi eftirlit hver með öðrum.

Hvaða fjölmiðill vill dreifa skemmdum fréttum? Ég er nokkuð viss um að það er ekki hlut af stefnu Morgunblaðsins. Í raun og veru ættum við áskrifendur að fá afslátt af áskrift hvers mánaðar í hlutfalli við skemmdar fréttir.

Fann þetta á ruv.is:

102 konur og 74 karlar syntu í 15 gráðu heitu vatninu við Egilsstaði í dag

Þetta er sem sagt fréttatilkynning. Því miður er það þannig að margir blaðamenn moka fréttatilkynningum inn í fréttamiðla án nokkurrar hugsunar eða, sem verra er, hafa ekki skilning á réttu máli.

Sjá nánar hér um tölustafi í upphafi setninga. Auðvelt er að „gúgla“ svona fyrirbrigði. Hvergi um hinn vestræna heim byrja setningar á tölustöfum, aðeins hjá byrjendum eða illa skrifandi fólki.

 Tillaga: Af þeim 180 sem skráðir voru, luku 165 keppni en […] seg­ir Guðmund­ur. Að þessu sinni voru 102 kon­ur skráðar í sundið og 74 karl­ar.

2.

„Áfram er verið að drepa Langreyðar núna í kringum Ísland. Við biðjum ykkur um að vera með okkur og krefjast fullrar verndar á þessum mögnuðu dýrum sem færa hundruði þúsunda manna gleði og hrifningu á hverju ári.“ Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Sá blaðamaður er vanhæfur sem birtir orðrétt hræðilega illa samda fréttatilkynningu og lætur fylgja villur. Lágmarkið er að lagfæra. Betra er að segja frá efni fréttatilkynningarinnar í óbeinni ræðu, lakara að vitna orðrétt í svona rugl.

Ofangreind tilvitnun úr frétt Visis og kemur frá „Samtökum grænmetisæta á Íslandi“. Engu líkar er að hún hafi upprunalega verið á öðru tungumáli og Google-Translate hafi verið notað til að þýða hana, og gert það illa.

Tillaga: Enn eru Langreyðar drepnar við Ísland. Stöndum saman og krefjumst fullrar friðunar á þessum mögnuðu dýrum sem árlega gleðja hundruð þúsunda manna.

3.

„Palestínska unglingsstúlkan Ahed Tamimi var leyst úr haldi í morgun, eftir afplánun átta mánaða fangelsisdóms sem hún fékk fyrir að löðrunga tvo ísrelska hermenn á Vesturbakkanum um miðjan desember á síðasta ári.“ 

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Nú langar mig til að hrósa. Ég gladdist þegar ég heyrði þessa frétt lesna í tíu fréttum Ríkisútvarpsins á sunnudagsmorgni. Ekki vegna efnis fréttarinnar heldur hvernig fréttamaðurinn skrifar hana. Hún er vel samin og ekkert verður honum að fótakefli nema að herinn er ísraelskur.

Það sem gerðist er að ungri stúlku tókst að slá tvo ísraelskra hermenn utan undir. Látum vera andvaraleysi hermannanna að láta berja sig. Minnir á Eyrbyggju og Gísla sögu Súrssonar. Það sem stúlkan gerði er í fréttinni kallað löðrungur, síðan kinnhestur og loks snoppungur. Þetta er algjörlega til fyrirmyndar. Fréttamaðurinn er vel skrifandi og hefur orðaforða sem dugar honum frábærlega.

 Tillaga: Engin gerð.

4.

„Mik­ill snjór á göngu­leið Lauga­veg­ar hef­ur ekki haft telj­andi áhrif á sum­arið, að sögn staðar­hald­ara í Land­manna­laug­um.“ Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Seint telst þessi málsgrein til gullkorna í blaðamennsku og þaðan af síður fréttin. Efnislegar er fréttin hún tóm vitleysa. Snjór í fjöllum hefur engin áhrif á árstíðir, ekki heldur á veður. Þó ég sé ekki veðurfræðingur tel ég þetta nær fullvíst.

Hitt má vera að snjósþyngsli á gönguleiðinni milli Landmannalauga og Þórsmerkur, þeirri sem daglega er nefnd Laugavegurinn, hafi ekki dregið úr aðsókn göngufólks að henni. Í flestum tilvikum veit enginn um snjóinn fyrr en að honum er komið, fæstir spyrjast fyrir.

Í fréttinni segir:

Daniel Demaime er einn skála­varða í skál­an­um í Hrafntinnu­skeri, sem er vin­sæll viðkomu­staður þeirra sem ganga Lauga­veg­inn. Seg­ir hann í Morg­un­blaðinu í dag, að snjór­inn hafi ekki horfið fyrr en ný­lega. 

„Hér hef­ur rignt mikið und­an­farn­ar vik­ur og því er snjó­tíma­bil­inu að ljúka núna. Í ár var óvana­lega mikið magn af snjó. Það má líkleg­ast skrifa á vet­ur­inn sem var óvenju harður og lágt hita­stig í sum­ar.“

Hér hefur næstum öll fréttin verið birt. Þvílík steypa er hún. Ég hef undirstrikað það sem er aðfinnsluvert. Taka ber hér fram að Á öllum Laugaveginum er hvergi snjór nema ofarlega á hálendinu sunnan við Landmannalaugar, það er alla jafna kennt við Hrafntinnusker, með réttu eða röngu. 

Gönguleiðin liggur framhjá Skerinu, þar skáli FÍ, vinsældir hans byggjast á þessari staðreynd. Hann er heitinn eftir Höskuldi Jónssyni sem var lengi formaður félagsins. 

Blaðamaðurinn hefur líklega ekki heyrt um að snjó taki upp og þess í stað skrifar hann langloku. 

Hvað er „snjótímabil“? Hvers konar bull er þetta? Hafntinnusker er hæst í um 1143 m hæð. Þar og víðast umhverfis liggur snjór allan ársins hring, eðlilega. Á hálendinu er meiri snjór að vetrarlagi en á sumrum vegna þess að snjóa leysir. Orðið „snjótímabil“ er ekki til í íslensku. 

Ekki er hægt að tala um magn af snjó nema vigta hann eða mæla dýpt eða eitthvað álíka. Oftast er talað um mikil eða lítil snjóalög. Fábjánalegt er að taka svona til orða.

Nær undantekningalaust snjóar meira eða minna að vetrarlagi, þetta vita allir. Sé sumarið kalt þá er ekki óalgengt að í Hrafntinnuskeri snjói rétt eins og annars staðar á fjöllum. Harður vetur segir ekkert til um snjó, aðeins að veðurlagi hafi verið erfitt. Hvernig er vitað að veturinn hafi verið harður við Hrafntinnusker? 

Tillaga: Engin gerð enda er fréttin tómt bull, eiginlega það vitlausasta sem sést hefur lengi.

5.

„Hann segir að margt af því sem komið hafi upp í Bandaríkjunum sé nokkuð sem komi upp í ríkjum sem Bandaríkjamenn líti á sem vandamálaríki.“ Úr leiðara Morgunblaðsins mánudaginn 30.07.2018.

Athugasemd: Fyrir utan að ofangreind málgrein er sýkt af nástöðu þeirra orða sem eru feitletruð þá er hún illskiljanleg. Óákveðna fornafnið nokkuð er þarna líka eins og skrattinn í sauðaleggnum, á hugsanlega að gegna einhverju hlutverki en illt að átta sig á því hvað það er.

Hér fyrir neðan er gerð tilraun til að búa til annan kost (ekki „valkost“, það orð er ekki til) en það er jafnan erfitt þegar hugsunin er jafn óskýr og í málsgreininni. Erfitt er að koma í veg fyrir tvö tilvísunarfornöfn í sömu málsgreininni, slíkt er frekar ljótt og stíllaust.

Og að lokum, hvað eru vandamálaríki? Ekki er hægt að ráða neitt af samhenginu.

Tillaga: Hann segir að margt af því sem komið hafi upp í Bandaríkjunum sé kunnuglegt í ríkjum sem Bandaríkjamenn líti á sem vandamálaríki.

6.

„Nýi fallt­urn­inn í Fjöl­skyldug­arðinum opn­ar brátt.“ Fyrirsögn á mbl.is. 

Athugasemd: Bráðsniðugt að byggja fallturn í Fjölskyldugarðinum, en hvað á hann að opna? Getur hann annars opnað eitthvað? Jú, í fyrirsögninni segir að hann muni opna brátt. Blaðamaðurinn hefur ábyggilega gleymt að nefna það í fyrirsögninni sem fallturninn á að opna og ekkert segir heldur um það í fréttinni. 

Blaðamenn ættu að vita að hús og mannvirki opna ekki neitt. Steinsteypa, timbur, gler og járn hefur engan vilja. Fólk opnar hús og önnur mannvirki eða tekur þau í notkun.

 Tillaga: Nýi fallt­urn­inn í Fjöl­skyldug­arðinum verður brátt opnaður

 

Hrakspár bankastjórans og gæfa Breta

Mikið ansi gleðst ég yfir því þegar ég les góða bók eða grein jafnvel bara nokkrar línur sem geisla af skýrri hugsun. Tilvitnunin hér að neðan finnst mér mjög áhugaverð og vel saman sett.

Til þess að spilla ekki fyrir þeim örfáu sem kunn að lesa þennan pistil læt ég þess ógetið hver samdi og hvar línurnar birtust. Bið ég lesandann að virða það til betri vegar. Við erum nefnilega mörg þannig full af fordómum og leiðindum og getum aldrei séð sólargeisla í rigningartíð jafnvel þó hann skíni í augun á okkur. 

Hér er tilvitnunin (greinskil eru mín):

Ógleymanlegt er hvernig hinn kanadíski seðlabankastjóri Breta minnti í aðdraganda Brexit mest á skrítnu kallana með spjöldin að boða endalok mannkynsins.

Hann má þó eiga það að hafa komist mun nær því en hinir íslensku „fagmenn“ að viðurkenna að hrakspár og jafnvel hótanir hafi ekki verið heppilegar.

Hann á þó sennilega einkum við að það hafi verið óheppilegt fyrir hann hversu illa spádómarnir stóðust. Það var hins gæfa bresku þjóðarinnar, en gáfumönnum þykir það aukaatriði í svo stóru máli.

 

Barði, barði og flúði eventið

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Barði konu sína á Vestfjörðum, dró hana á hárinu og barði í andlitið – Lagði á flótta með barn sitt.“ Fyrirsögn á dv.is.      

Athugasemd: Illa samin fyrirsögn, alltof löng og án markmiðs. Þegar fréttin er lesin kemur í ljós að maður var dæmdur í Héraðsdómi Vestfjarða fyrir að beina konu sína ofbeldi. Mér finnst óþarfi að taka það fram í fyrirsögn hvar atburðurinn átti sér stað. Það kemur fram í fréttinni.

Takið svo eftir bullinu sem býr til nástöðu. Barði konu sína og barði í andlitið. Blaðamaðurinn kann ekki að semja fyrirsögn, það er ljóst. 

Hver lagði á flótta með barnið. Af fyrirsögninni má ráða að sá sem barði konuna hafi flúið með barnið. Svo er þó ekki.

Þetta er ekki nóg. Hvað þýðir þetta sem segir í fréttinni:

Mat dómari það svo að maðurinn hefði játaði brot sitt og hefur ekki áður verið fundinn sekur um ofbeldisbrot.

Þetta er illskiljanlegt. Var það dómarinn eða „maðurinn“ sem hefur ekki áður verið fundinn sekur um ofbeldisbrot? Málsgreinin er kjánalega samansett.

Og hér er enn einn sveppurinn. Skilur einhver þetta?

Fram kemur í niðurstöðu dómsins að áður en brot mannsins átti sér stað hafði hann sýnt af sér óeðlilega hegðun í garð konunnar um lengri tíma.

Eða þetta?

… en sakaferill mannsins hafði ekki áhrif við ákvörðun refsingarinnar.

Enginn les yfir hjá dv.is og allir fá að leika sér sem blaðamenn án nokkurrar tilsagnar. Svona frétt er ekki boðleg, hún er stórskemmd.

Tillaga: Dæmdur fyrir að beita konu sína alvarlegu ofbeldi.

2.

„Börn og ung­ling­ar und­ir 18 ára voru að vinna á gáma­svæðinu og hafði 15 ára starfsmaður verið að vinna við pressugám og lent í hon­um og orðið fyr­ir vinnu­slysi.“  Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Þetta er ekki góð málsgrein. Hún er of löng og þar að auki er  hún illa orðuð. Auðvelt að stytta hana. Reglan er sú að nota punkt sem oftast, ekki hlaða inn setningum. Um að gera að hafa textann eins stuttorðan og skýran og hægt er. Slíkt næst ekki nema með því að lesa hann vandlega yfir eða fá einhvern annan til þess. Fersk augu sjá oftast það sem er þarf að laga.

Á íslensku verður enginn fyrir vinnuslysi í vinnunni. Hins vegar slasast sumir í vinnunni. Á þessu tvennu er grundvallarmunur. Í ofangreindri tilvitnun er hamrað á nafnorði en í tillögunni hér fyrir neðan fær sagnorðið að njóta sín, þannig nýtur íslenskan sín.

Hin tilvitnaða málsgrein er tekin orðrétt úr vef Vinnueftirlitsins og gerir blaðamaður Moggans enga tilraun til að lagfæra augljósar misfærslur. Nákvæmlega eins gerir blaðamaður dv.is en á þeim vef er sagt frá því sama. Er kannski sami rassinn undir öllum íslenskum fjölmiðlum?

Vinnueftirlitið ber af í stofnanamállýsku, kansellístíl (þetta á ekki að vera hrós).

Eftirskrift: Ítarlegri og mjög vel skrifuð frétt um sama mál birtist á blaðsíðu tvö í Morgunblaðinu. Hún er algjörlega til fyrirmyndar og án efa skrifuð af eldklárum blaðamanni ekki þeim sem á fréttina á mbl.is. 

 Tillaga: Börn og ung­ling­ar und­ir 18 ára unnu á gáma­svæðinu. Starfsmaður sem var aðeins 15 ára féll í pressugám sem hann vann við og slasaðist.

3.

„Hundrað kílóa hnullungur hafnaði næstum á konu við Grátmúrinn.“ Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Hver skyldi nú vera munurinn á sögninni að hafna og sögninni að lenda. Mig grunar að grjótið hafi næstum því lent á konunni. 

Einhvern veginn finnst mér að það sem hafnar einhvers staðar hafi verið sent með vilja. Til dæmis ef bolti hafnar í markinu, lið hafnar í fyrsta, öðru eða þriðja sæti eða álíka.

Grjót sem hrynur úr fjallshlíð lendir á húsinu, það hafnar ekki á húsinu. Hvort tveggja getur þó verið rétt.

Þetta getur þó verið smekksatriði. Að minnsta kosti myndi ég skrifa þannig og draga úr notkun á sögninni að hafna. Finnst hún dálítið tilgerðarlega svo oft sem hún sést í fjölmiðlum.

Tillaga: Hundrað kílóa hnullungur lenti næstum því á konu við Grátmúrinn.

4.

„Þetta er alvöru event.“ Fréttamaður í kvöldfréttum Bylgjunnar 24.07.2018.

Athugasemd: Event er enska og getur þýtt atburður, uppákoma og álíka. Þarna var fréttamaðurinn að segja frá tónleikum Guns N´ Roses á Laugardalsvelli en gat ekki gubbað út úr sér setningunni á hreinni íslensku, hann þurfti að sletta, má vera svona til að sýnast.

Að hugsa sér ef fréttamaðurinn hefði sagt að þetta væri stórkostlegur atburður, alvöru tónleikar eða bara magnaður viðburður. Svoleiðis hefðum við, almenningur, varla skilið. Þetta var event, ííívent, magnað að svona fjölfróður og klár einstaklingur skuli starfa á Bylgjunni/Stöð2. Ég myndi mæla með því að Bylgjan borgaði honum laun, en má vera að börn fái ekki laun þar á bæ.

Tillaga: Engin gerð.

5.

„28 bandarískir þingmenn eru eftirlýstir af lögreglunni ef marka má niðurstöður úr nýju forriti frá tæknirisanum Amazon.“ Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Fyrir alla muni, ekki byrja setningu á tölustöfum. Slíkt er hvergi gert á byggðu bóli. 

Hér er ágæt skýring á fyrirbrigðinu:

A number is an abstract concept while a numeral is a symbol used to express that number. “Three,” “3” and “III” are all symbols used to express the same number (or the concept of “threeness”). One could say that the difference between a number and its numerals is like the difference between a person and her name.

Ég hef áður nefnt þetta en núna ákvað ég að koma með erlendar tilvísanir til að sýna að þetta á ekki aðeins við íslensku. Hér er önnur tilvísun valin af handahófi í orðasafni Google frænda.

You should avoid beginning a sentence with a number that is not written out. If a sentence begins with a year, write 'The year' before writing out the year in numbers.

Aðalatriðið er að vera vakandi yfir skrifum sínum, ekki láta vaða án þess að lesa yfir. Í stað þess að skrifa tölur má líka endurorða setninguna.

Tillaga: Tuttugu og átta bandarískir þingmenn eru eftirlýstir af lögreglunni ef marka má niðurstöður úr nýju forriti frá tæknirisanum Amazon.

Lögverndun starfsheitis leiðsögumanna tryggir ekki gæði

Alltof algengt er að leiðsögumenn og fararstjóra hér landi skorti undirbúning og þjálfun til þess að fara fyrir skipulögðum ferðum, segir Indriði H. Þorláksson, formaður Leiðsagnar, félags leiðsögumanna. Hann segir að ítrekað komi upp atvik sem skrifa megi á þekkingarleysi leiðsögumanna en að lítið sé hægt að gera þar sem starfsheitið sé ekki lögverndað. Stjórnvöld sýni þessum málum lítinn áhuga.

Svo segir í frétt á visir.is. Vandi ferðaþjónustunnar lagast ekki þó starfsheiti leiðsögumanna sé lögverndað. Hann mun þvert á móti aukast vegna þess að hún ekki geta nýtt sér reynda fjallamenn sem í langan tíma hafa ferðast um fjöll og jökla á eigin vegum og ferðafélaga en ekki haft áhuga á að fara á námskeið til að læra það sem þeir hafa þegar lært. Í þessum hópi er fjöldi fólks sem ég þekki og er ég sjálfur ekki undanskilinn.

Staðreyndin er sú að til dæmis hjá ferðafélögunum Útivist og Ferðafélagi Íslands verður til mikil þekking í fjallaferðum sem og reynsla í leiðsögn sem að vísu er þar kölluð fararstjórn. Við, þessir „ómenntuðu“ leiðsögumenn höfum farið um mest allt landið, gengið á skíðum um hálendið að vetrarlagi, skíða yfir jökla, gengið á hæstu tinda, kunnum að fara með ísexi og brodda og margir eru góðir í ísklifri. Vissulega til reynslumikið fólk sem hefur réttindi til að titla sig leiðsögumenn. Hins vegar hef ég fylgst með leiðsögumönnum draga fólk upp á Hvannadalshnúk, fólk sem kann ekkert að fara með ísöxi eða ísbrodda. Ég sá efstu menn falla í hlíðum hnúksins niður á næstu menn sem auðvitað misstu jafnvægið og féllu, og svo koll af kolli uns öll hrúgan var komin í fangið á þeim neðsta, líklega leiðsögumanni. Þetta er auðvitað stórhættulegt, ísaxir og broddar hjá fólki sem er nærri því í frjálsu falli og getur stórskaðað næsta mann.

Ég held að það sé gott að geta leitað til reynslumikill manna og kvenna sem ekki hafa farið í leiðsögumannaskóla heldur en að nota algjöra viðvaninga í fjallaferðum, þó þeir titli sig sem leiðsögumenn með „menntun“. Finna má tugi slíkra fjallamanna í og utan ferðafélaganna. Þar að auki eru tugir ef ekki hundruð manna sem hafa margvíslega þekkingu og reynslu af annars konar ferðalögum um landið og geta með léttu tekið að sér stóra og litla hópa og verið ekki síðri en „menntaðir“ leiðsögumenn.

Tilgangurinn með svokallaðri lögverndun á starfsheiti leiðsögumanns er ekkert annað en einbeittur vilji til að einoka leiðsögn í ferðaþjónustunni, útiloka fólk sem hefur þekkingu og reynslu í þessari atvinnugrein. Ég get ekki ímyndað mér að fyrirtæki í ferðaþjónustu vilji takmarka á þennan hátt möguleika sína.

Vinnuveitendur geta í raun og veru ráðið því hvaða menn þeir ráða til starfa. Þannig að því miður er það alltof algengt að það séu einhverjir ráðnir til starfsins sem hafa ekki til þess undirbúning, reynslu og þekkingu sem þarf til að sinna því vel.

Þetta segir Indriði í fréttinni. Í þeim ferðaþjónustufyrirtækjum sem ég þekki best til vita stjórnendur þeirra nákvæmlega hvernig ferðir þeir eru að bjóða upp á og hvernig fólk þarf í leiðsögn. Margir kunna að vera innan Leiðsögumannafélagsins en fjölmargir eru utan þess. Indriði er trúr sínum uppruna og vill einoka réttindi sem má aldrei verða því slíkt er stórhættulegt öryggi ferðamanna.

Hvers vegna er Indriði eiginlega að agnúast út í Íslendinga sem ekki hafa farið á námskeið fyrir leiðsögumenn og þjónusta samt ferðamenn? Misjafn sauður er vissulega í mörgu fé, það á við „menntaða“ og „ómenntaða“ leiðsögumenn. Má vera að menntunin hafi vissa kosti en sé hægt að benda á frábæran leiðsögumann með menntun er minnsta málið að benda á annan jafngóðan sem aldrei hefur stigið fæti inn í leiðsögumannaskóla.

Ég er sammála ferðamálaráðherra sem segir að löggildin leiðsöguréttinda sé ekki leiðin til að tryggja öryggi ferðamanna. Vandamálið er miklu frekar að sumir ferðamenn eiga ekki að fara í krefjandi fjalla- eða jöklaferðir, jafnvel þó þá langi til þess. Þeir hafa ekki þann bakgrunn sem þarf.

Nefna má hér fjarlægt dæmi og það er sá ótrúlegi fjöldi fólks sem vill ganga á Everest, hæsta fjall í heimi. Stór hluti þeirra hefur ekki neina þekkingu á fjallamennsku, vill aðeins geta hakað við eitthvað stórkostlegt. Sambærilegt við þetta eru ferðamenn á Íslandi sem vilja sjá jökul og geta snert ísinn. Ekki eiga allir erindi inn á hann, jafnvel þó þeir vilji.

Mér er enn minnisstæð hollenska konan sem var í ferð með mér á vegum Útivistar fyrir mörgum árum. Hún sagði mér síðar að hún væri algjörlega óreynd í gönguferðum enda snéri hún á sér ökklann um klukkutíma eftir að hún steig út úr rútunni í Skaftafelli. Auðvitað hefði þetta aldrei gerst hjá „menntuðum“ leiðsögumanni. Eða hvað, Indriði?

 

Vök Baths, bleikjan að gefa sig og Cliff clifftur út

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Mikil fækkun Íslendinga í danska fótboltanum.“ Fyrirsögn á bls. 1 í íþróttablaði Morgunblaðsins 17.07.2018.      

Athugasemd: Íslenska byggist á sagnorðum, ekki nafnorðum.

Í upphafi fréttarinnar stendur svo þetta:

Aðeins þrír Íslendingar leika með liðunum fjórtán í dönsku úrvalsdeildinni í knattspyrnu …

Þetta er einfaldlega rangt því leikmennirnir geta ekki leikið með fjórtán liðum, hámarkið er þrjú lið.

 Tillaga: Íslendingum fækkar í danska fótboltanum.

2.

„En Steingrímur óð með bróður sínum yfir Meyjará sem var í miklum vöxtum vegna úrhellis rigningar til að sækja aðstoð.“ Fréttá visir.is.       

Athugasemd: Ár eru stundum í vexti, peningar geta legið í banka á vöxtum, flest börn vaxa, vöxtur þeirra er oftast góður, svo eru þeir til sem eru vel vaxnir og maður getur líka verið mikið mikill vöxtum.

Um eina, tvær eða fleiri ár sem vaxa vegna þess að í þeim er meira vatn en endranær er sagt að þær séu í vexti. Þetta er venjan, held þó að ekki sé rangt að segja ár í miklu vöxtum. Þó heyrist aldrei að ár séu í litlum vöxtum.

Höldum okkur bara við að segja að ár séu í vexti

Tillaga: En Steingrímur óð með bróður sínum yfir Meyjará sem var í miklum vexti vegna úrhellis rigningar til að sækja aðstoð.

3.

„Vök Baths.“ Nafn á fyrirtæki í Fellabæ.       

Athugasemd: Ég bið lesendur forláts en ég held því fram að fólkið sem nefnir fyrirtækið sitt „Vök Baths“ séu haldin alvarlegum skorti á heilbrigðri skynsemi.

Á vefnum austurland.is segir: 

Heitið er sótt í vakir sem mynduðust á Urriðavatni sem urðu tilefni í þjóðsögur og síðar þess að látið var á það reyna að bora þar eftir heitu vatni á svæði sem áður var talið kalt með góðum árangri.

Ekki er nóg að tilgangurinn sé góður, íslensk mál er misnotað og sóðað út eins af algjörri óvirðingu. Furðulegt er að blanda svona saman íslensku og ensku. Útkoman verður þar af leiðandi hvorki fugl né fiskur, „bastarður“. Miklu nær er að mynda heiti fyrirtækis á íslensku og hafa ensk heiti neðanmáls. Svo má velta því fyrir sér hvort Vök Baths sé nafnið á eigandanum, þorir einhver í'ana. Hver veit hvort Bath ættin sé til á Austurlandi og hafi tórt þar frá landnámi?

Má vera að eigendurnir séu að hugsa um markaðsmál en um leið missa þeir sjónar á þeirri virðingu sem eigendur fyrirtækja eiga að sýna íslensku máli, þjóðinni og ekki síður útlendingum sem heimsækja landið. Enginn útlendingur ætlast til að heiti fyrirtæki, örnefni, vara, vegvísar eða annað sé á ensku. Sá sem heimsækir annað land gerir einfaldlega ráð fyrir því að þar sé tungumál innfæddra ráðandi. Þetta er að minnsta kosti það sem ég hugsa þegar ég ferðast um Grikkland, Spán, Ítalíu, Þýskaland og Frakkland svo dæmi séu tekin.

Síðast en ekki síst varðar þetta sóma þeirra sem reka fyrirtæki hér á landi. Við getum einfaldlega ekki fylgt í kjölfar þess sóðalega fyrirtækis sem nú heitir Air Iceland Connect en hét áður Flugfélag Íslands, eða Fontana, og álíka fyrirtækja með skrípaheiti í íslensku samfélagi.

Síst af öllu er þetta spurning um markaðsmál. Bláa lónið lifir góðu lífi, einnig Eimskip, Samskip og fjöldi annarra fyrirtækja sem sýna tungu þjóðarinnar tilhlýðilega virðingu.

Tillaga: Tuskuvakir

4.

„Græn­lands­bleikj­an gef­ur sig.“ Fyrirsögn á mbl.is        

Athugasemd: Slæmar fréttir, hrun í grænlenska bleikjustofninum … Eða hvað? Í orðabók segir um merkinguna að gefa sig: 

Láta undan, bresta, bila. Gamla brúin gaf sig undan vörubílnum. Vatnsrör gaf sig í frostinu. Þessir skór eru farnir að gefa sig.

Sem sagt, grænlandsbleikja er ekki að hruni komin, hún lætur veiða sig. Hvoru tveggja má fagna, held ég.

Sumir halda að málið þróist á þann hátt að orð sem hingað til hafi haft ákveðna merkingu fái nýja og gjörólíka. Slíkt er ekki þróun heldur afleiðing vanþekkingar á íslensku máli. Þannig klúður er nær daglegur viðburður í íslenskum fjölmiðlum. Sorglegt.

 Tillaga: Græn­lands­bleikj­an veiðist vel.

5.

„Framherji Watford að taka við Gylfa sem dýrasti leikmaður í sögu Everton?“ Fyrirsögn á visir.is.        

Athugasemd: Þetta gengur ekki upp. Blaðamaðurinn skilur ekki einfald orðasamband og niðurstaðan verður bull.

Framherji tekur við Gylfa. Það þýðir að hann tekur á móti Gylfa, einhver afhendir Gylfa og hinn tekur á móti.

Má vera að blaðamaðurinn hafi ætlað að skrifa að enginn taki við af Gylfa. Sé svo bendir það til að enginn lesi yfir, enginn bendir fréttabarninu á mistök. Fyrir vikið er fréttin skemmd.

Blaðamaðurinn þykist samt hafa gert vel, er aldeilis karl í krapinu, hefur skrifað frétt. Hann veit bara ekkert um vitleysuna sem hann gerði.

Tillaga: Nýi framherjinn hjá Watford dýrari en Gylfi.

6.

„Clifft­ir út.“ Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Svo bregðast krosstré … Einn af betri blaðamönnum Moggans skrifar skýra og góða frétt um mál söngvarans Cliff Richards gegn BBC. Alls ekkert út á hana að setja nema fyrirsögnina. Ég hreinlega skil hana ekki. Hér er greinilega um einhvern orðaleik að ræða, einhverjir eru í málaferlinum „klipptir úr“.

Sú staðreynd er skýr að aldrei fer vel á því að blanda saman tveimur tungumálum í frétt, hvorki í fyrirsögn né meginmáli nema að setja hið erlenda í gæsalappir. Allt annað truflar lesendur sem í ofanálag eru margir hverjir ekki með næga tungumálaþekkingu til að skilja. Í ofanálag eru ekki allir lesendur með jafngóðan húmor hvað þá að við séum allir jafnfljótir að kveikja á skopinu.

Tillaga: Cliff Richard vinnur dómsmál gegn BBC

6.

„Ef áfram heldur að kreppa að er víst að Ortega mun missa stuðning efnahagslífsins.“ Úr leiðara Morgunblaðsins 21.07.2018.         

Athugasemd: Yfirleitt eru leiðarar Moggans ágætlega skrifaði og afar sjaldgæft að sjá stafsetninga- eða málvillur. Hvorugt er í ofangreindri tilviljun en hún er samt illskiljanleg.

Efnahagslífið er svona eins og veðrið, frekar svona sjálfráða þó hvort tveggja sé mælanlegt á ýmsan máta.

Útilokað er að halda því fram að efnahagslíf hafa sjálfstæða hugsun eða styðji einhvern ákveðinn stjórnmálamann. Ekki frekar er hægt að fullyrða að veðráttan hér á landi haldi með ljósmæðrum eins og einn gáfumaðurinn fullyrti á fundi um daginn.

Líklegast er að leiðarhöfundur hafi ætlað að skrifa um stuðning atvinnulífsins en orðið fótaskortur á lyklaborðinu.

Tillaga: Ef áfram heldur að kreppa að er víst að Ortega mun missa stuðning atvinnulífsins.

7.

„Í mars var Reykjavík Konsúlat Hótel opnað í Hafnarstræti 17- 19, en í sama húsnæði var áður rekið Thomsens magasín allt frá árinu 1837.“ Umfjöllun á bls. 21 í Morgunblaðinu 21.07.2018.         

Athugasemd: Orðalagið er til fyrirmyndar. Hótelið var opnað. Skussar orða það þannig að hótelið hafi opnað. Hús eða fyrirtæki geta ekki opnað neitt, aðeins fólk.

Hins vegar verður að hnýta í ofangreinda tilvitnun  Húsið sem um ræðir, oft kallað straujárnið vegna lögunar þess, er nýbygging og því útilokað að Ditlev Thomsen hafi gengið þar um gólf. Þó gæti verið að nýbyggingin sé tengd við eldra húsið við hliðina og þar hafi Thomsen konsúll spígsporað.

Tillaga: Engin gerð.

8.

Claude Puel, stjóri Leicester … Cluel Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Í fótboltaleik er heimilt að skipta um þrjá leikmenn á meðan á leik stendur. Ekkert er við því að segja. Í blaðamennsku er það hins vegar óskráð en mikilvæg regla að skipta ekki um menn í miðri frétt.

Í Vísi er þýdd frétt um framkvæmdastjóra fótboltaliðsins Leicester. Í upphafi fréttar heitir hann Puel en um miðbik fréttarinnar er einhver Cluel kominn inn á. Enskir myndu ekkert skilja í svona fréttaflutningi (e. do not have a clue (cluel)).

Má vera að hér sé um samlögun að ræða, Claude Puel verður Cluel. Þetta er bara enn eitt dæmið  hroðvirkni og sannar það sem margir segja, á Vísi er enginn prófarakalestur. Magn er meira metið en gæði.

Tillaga: Engin gerð.

9.

„Hinn handtekni heitir Getayawkal Ayele sem hefur stefnt að því að verða spámaður.“ Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Nei, fjöldi frétta er endilega ávísun á góðar fréttir. Vísir hrúgar inn ómerkilegum „fréttum“ og framreiðir þær með hangandi hendi, hroðvirknislega. Þannig verður til léleg frétt og oftar en ekki illa skrifuð.

Þetta á tvímælalaust við fréttina sem ofangreind tilvitnun er úr. Ég lét glepjast vegna fyrirsagnarinnar sem hefði þó mátt vera styttri.

Málsgreinin er ruglandi og þá sérstaklega samtengingin sem en henni er ábyggilega ofaukið.

Annars er stórmerkilegt að maðurinn ætli að verða spámaður. Ekkert er sagt frá námi mannsins, en hann hefur líklega fallið á prófinu í að reisa upp frá dauðum. Vonandi fær hann að taka það aftur eftir að hafa náð sér eftir barsmíðarnar.

Tillaga: Hinn handtekni, Getayawkal Ayele, hefur stefnt að því að verða spámaður.

10.

„Sigraði anor­ex­í­una.“ Frétt á mbl.is.           

Athugasemd: Gott er til þess að vita að ung kona hafi unnið bug á sjúkdómi sem hefur hrjáð hana. Hins vegar er varla hægt að segja að konan hafi sigrað sjúkdóminn. Við sigrum í keppni, vinnum andstæðinga, berum sigur úr býtum, leggjum keppinautanna og svo framvegis. 

Í Málfarsbankanum segir:

Talað er um að sigra andstæðing og sigra í leik en ekki „sigra leik“. Hins vegar er talað um að vinna leik.

Rétt er með farið að segja fara með sigur af hólmi og bera sigur úr býtum en ekki „bera sigur af hólmi“.

Sjúkdómur er ekki eins og keppninautur, hann hefur enga sjálfstæða hugsun, er einungis þannig gerður að hann ræðst þar á sem líkaminn er veikastur. Engu að síður má orða fyrirsögnina þannig að konan hafi sigrast á átröskuninni.

 Tillaga: Sigraðist á átröskuninni.

Þau eru svo lík, fasistinn og góðmennið

Klippari, ekki hárgreiðslukona eða rakari, fékk einu sinni svokallaða fálkaorðu úr hendi forseta Íslands. Hún ætlar nú að skila henni af því að meintur fasisti og rasisti, kona af dönsku bergi brotin, hefur fengið sömu orðu. Forsetanum sárnaði þetta og sendi frá sér yfirlýsingu og sagðist ekki hafa orðað dönsku dömuna enda sjá fleiri um orðuhneppingar en hann.

Um daginn tók utanríkisráðherra Íslands í hönd Dónalds Trömps, Bandaríkjaforseta. Fjarskyld frænka mín sem býr í nágrenni við Guðlaug ráðherra, gaf samstundis út þá yfirlýsingu á Feisbúkksíðu ættarinnar að hún muni aldrei aftur taka í höndina á Gulla og rauna ekki koma nær honum en sem nemur sjö föðmum breiðfirskum. Ráðherrann veit ekki af þessu og er líklega alveg sama.

Nándin getur vissulega ógnað heilsunni. Hér er eitt dæmi. Svenni er einn af hornsteinum samfélags sem kennt er við „virka í athugasemdum“. Í sakleysi sínu var hann á gangi í miðbænum, annars hugar eins og svo oft áður. Á horni Pósthússtrætis og Austurstrætis gekk hann næstum því í flasið á Davíð Oddssyni, skildu aðeins nokkrar tommur á milli. Þar skall hurð nærri hælum, eins og fótboltamenn segja á íþróttasíðunum þegar einhver „forðar marki“. Svo bylt varð Svenna við þetta að lengi á eftir var hann algjörlega miður sín enda lært að hatast við Davíð allt frá „svokölluðu hruni“. Svo „óáttaður“ var hann eftir þennan tveggja sekúndna „fund“ að hann rataði ekki heim til sín, týndi bílskrjóðnum, og fannst löngu síðar ráfandi um miðbæinn eins og hver annar túrhestur. Með leiðsögn lækna og lyfja er hann nú kominn til þokkalegrar heilsu. Davíð veit ekki af þessu og er líklega alveg sama.

Í úvarpsþættinum „Í vikulokin“ á ríkisútvarpi lýðveldisins upplýsti pírati um alheimssamsæri fasista, nasista og fleiri ista. Þeir væru að kanna hversu langt mætti ganga í mannvonsku áður en almenningur fengi nóg. Alveg satt sagði hún ...

Þegar þingfagnaður á Þingvöllum stóð sem hæst stóð þingkona nokkur upp á nákvæmlega sömu sekúndunni og forseti danska þingsins stóð upp. Eitt augnablik horfðust þær í augu og það var einmitt þá er skriðan féll í Hítardal. Sú fyrrnefnda gekk í lyngbrekku og lagð sig en hin flutti tveggja mínútna ræðu en að henni lokinni stóð þingkonan ekki upp enda hafði hún sofnað. Sami atburður endurtók sig um kvöldið í matarfagnaði og dansæfingu í endurnýjuðum Súlnasal Hótel Sögu. Forseti danska þingsins stóð upp til að halda ræðu og áðurnefnd þingkona stóð þá samstundis upp. Aftur horfust þær í augu og á samri stundu varð jarðskjálfti í Bárðarbungu upp á fjóra á Richter. Sú fyrrnefnda flutti tveggja mínútna ræðu og settist svo aftur. Hin arkaði frá hálfétinni kjúklingabringu, frönskum og kokteilsósu og hvarf inn á klósett. Í gamla daga þótti víst eðlilegt að standa upp í almennilegum matarboðum og hrista sig dulítið. Þá seig maturinn í maganum soldið niður, loftið kom upp, menn ropuðu hressilega, sem þótti virðulegt, og svo var aftur sest og étið enn meira. Líklega hefði þingkonan getað sagt eins og Þorsteinn matgoggur í Manni og konu: „Guð gæfi, að ég væri kominn í rúmið, háttaður, sofnaður, vaknaður aftur og farinn að éta.“ Svo gerist það um leið og forseti danska þingsins lauk ræðu sinni að þingkonanan kom aftur inn í Súlnasalinn. Þær horfðust enn á ný í augu og það var einmitt þá sem sumarbústaðurinn Skriða í eigu Richters fjölskyldunnar varð eldi að bráð. Þingkonurnar settust báðar, enda vel upp aldar og kunna mannasiði í fjölmenni. Sú íslenska  át kjullann sinn með góðri lyst enda magarýmið orðið miklu meira, forseti danska þingsins sötraði rödvinet og spjallaði við Steingrím sem sat henni á vinstri hönd. Í báðum var dálítið loft sem þær losuðu sig hljóðlaust við.

„Samt dáðist ég enn meir að hinu, hve hjörtum mannanna svipar saman í Súdan og Grímsnesinu,“ sagði hann Tómas. Þegar nánar er að gáð eru fasistinn og góðmennið ekki svo ósvipaðir. Ég sko meinaða ...

 

 

Ronaldo afhjúpaður, múgur sem telur og langur armur laga

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Alls greiddu 178 át­kvæði, 5 þeirra sátu hjá. 172 greiddu Íslandi at­kvæði eða 99,4% og hlaut Frakk­land eitt at­kvæði.“ Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Eitt það ljótasta sem sjá má í rituðu máli er þegar setning byrjar á tölustöfum. Þetta þekkist hvergi um hinn vestræna heim nema hjá óreyndu fólki eða fljótfærnu. Alls staðar er mælt gegn þessu.

Svo virðist sem að þessi ósiður fari vaxandi en líklega er hann árstíðabundinn. Fjölmargir góðir og vandaðir blaðamenn eru í sumarfríi og óreynt fólk hefur tekið við. Enginn les yfir, enginn leiðbeinir og allt endar í rugli. Prentvilla í fyrstu setningu.

 Tillaga: Alls greiddu 178 at­kvæði, 5 þeirra sátu hjá. Ísland hlaut 172 at­kvæði eða 99,4% og Frakk­land eitt at­kvæði.

2.

„Cristiano Ronaldo gengur brátt formlega í raðir Juventus á Ítalíu en allt er klappað og klárt í Tórínó fyrir afjúpun á besta fótboltamanni heims í dag.“ Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Þetta er óskiljanleg málsgrein. Hvað er eiginleg að gerast? Verður Ronaldo afhjúpaður, verður stytta af honum afhjúpuð eða er verið að kynna hann formlega sem leikmann Juventus? Þar að auki er orðið afhjúpun rangt skrifað í fréttinni.

Íþróttafréttamenn eiga margir hverjir afar erfitt með að skrifa skammlausa frétt. Vera má að blaðamanninn gruni að hvað orðið afhjúpun þýðir, og ágiskunin er þá notuð. 

Samkvæmt orðabók þýðir afhjúpun „að taka klæði eða dulu (af e-u)“. Væntanlega verður fótboltamaðurinn ekki hulinn teppi sem síðan verður svipt af honum eins og hann sé myndastytta. Sögnin að hjúpa merkir hins vegar að fela eða hylja.

Blaðamaður verður að hafa góðan orðaforða og vita hvernig á að nota hann. Samstarfsmenn eða yfirmenn eiga að benda á villur eða misskilning í skrifum. Gerist hvorugt endar fjölmiðillinn eins og visir.is sem býður daglega upp á skemmdar fréttir og enginn segir neitt.

Tillaga: Cristiano Ronaldo gengur brátt formlega í raðir Juventus á Ítalíu en allt er klappað og klárt í Tórínó fyrir kynningu á besta fótboltamanni heims í dag.

3.

„Flúði hinn langa arm laganna til Íslands.“ Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Fyrirsögnin segir ekkert um fréttina og er því gagnslaus. Blaðamaðurinn hefði allt eins getað skrifað sem fyrirsögn: „Enginn verður óbarinn biskup í Bandaríkjunum“ og haldið fréttinni óbreyttri. Orðtakið hinn langi armur laganna er venjulega notað yfir þá sem ekki tekst að fara huldu höfði, þeir nást oftast. Í fréttinni er ekkert um það.

Þarna er rætt um mann sem hafði ekki geði eða þolinmæði að bíða dómsúrskurðar í Bandaríkjunum heldur flúði til Íslands. Fréttin er afar þunn og ómerkileg, raunar illskiljanleg nema þetta með flóttann.

Ekkert réttlætir orðalagið langur armur laganna. Lesandinn kynni að láta sér detta í hug að ekki þýddi fyrir manngreyið að flýja hingað til lands, hinn langi armur laganna myndi ná til hans hér. Því er þó ekki að heilsa ef marka má fréttina

Þegar öllu er á botninn hvolft er þetta illa framborin frétt enda virðist ritstjórn Vísis meta magnið meira en gæðin. Þar af leiðandi er lesendum ítrekað boðið upp á skemmdar fréttir.

 Tillaga: Sakfelldur í Bandaríkjunum og flúði til Íslands.

4.

„Ind­versk lög­reglu­yf­ir­völd hafa hand­tekið að minnsta kosti 25 manns eft­ir að múgur, sem taldi allt að tvö þúsund manns, tók mann af lífi án dóms og laga seint á föstu­dag.“ Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Hvað taldi múgurinn? Hér fer betur á að segja að hann hafi verið allt að tvö þúsund manns.

Hvergi í fréttinni kemur fram hver hafi verið myrtur þó leiða megi líkur að því að það hafi verið sá sem nefndur er á nafn.

Annars er fréttin í Mogganum hraðsoðin og illa skrifuð. Hún tekur ekkert á því sem segir í Express Tribune, sem þó virðist vera heimildin, án þess að hennar sé getið. Í því blaði segir:

Police said Azam and his companions were returning to neighbouring Hyderabad city after visiting their friend in Bidar when they stopped midway and offered chocolates to local children

Blaðamaðurinn þýðir þetta þannig: 

Lög­regl­an seg­ir Azam og vini hans hafa verið að snúa aft­ur til borg­ar­inn­ar Hydera­bad eft­ir að hafa heim­sótt kunn­ingja þeirra í ná­grenn­inu.

Rétt þýðing er að fólkið var á leiðinni til baka, ekki að það hafi verið að snúa aftur.

Hægt er að gera fleiri athugsamdir við orðalag fréttarinnar. Þar að auki er algjörlega sneitt framhjá öðru sem fram kemur í erlenda blaðinu en það eru aftökur án dóms og laga á Indlandi, 21 morð frá því í maí.

Tillaga: Ind­versk lög­reglu­yf­ir­völd hafa hand­tekið að minnsta kosti 25 manns eft­ir að múgur tvö þúsund manna tók mann af lífi án dóms og laga seint á föstu­dag.

Viðbót: Fréttinni var gjörbreytt kl. 21:20 þann 15. júlí. Hún er orðin allt önnur og miklu betri. Í fljótu bragði er ekkert við hana að athuga enda er hún orðin til fyrirmyndar, sjá hér. Fyrri fréttin er þó enn inni á mbl.is. Ágætt að bera þær saman.

5.

„Funda um leif­ar frá Kór­eu­stríðinu.“ Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Í fréttinni er ekki verið að tala um afganga, dót eða rusl frá tímum Kóreustríðsins heldur jarðneskar leifar fólks. Svona fyrirsögn er gjörsamlega óboðleg.

Hefur blaðamaðurinn engan skilning á því að kvenkynsnafnorðið leif (fleirtalan leifar) hefur fleiri en eina merkingu?

Síðar segir í þessari örstuttu frétt:

Af­hend­ing leif­anna, sem rekja má aft­ur til Kór­eu­stríðsins á ár­un­um 1950 til 1953, …

Þetta er bara bull. Lík eða jarðnesku leifarnar eru hermanna sem féllu í stríðinu. Það er hafið yfir allan vafa, þarf ekki að rekja eitt eða neitt. Blaðamaðurinn er úti að aka.

Les enginn yfir það sem viðvaningar á Mogganum skrifa? Fá þeir enga tilsögn? Skiptir magn frétta meiru en gæðin?

Fréttin er hörmulega illa skrifuð. Ótrúlegt.

Á fréttaveitunni Reuters segir um sama mál í fyrirsögn:

U.S., North Korea in rare talks over remains of Korean War soldiers: Yonhap

Líklega er betra að lesa fréttina á vef Reuters til að fá skilning á frétt Moggans.

Tillaga: Fundað um jarðneskar leifar hermanna úr Kóreustríðinu.

Hvernig er hægt að elta drauma eða fórna fæðingu?

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Hvað fær dagfarsprúða 101-fjölskyldu til að venda kvæði sínu í kross og elta drauma sína austur á land?“ Úr viðtali/frétt í aukablaði um mat í Morgunblaðinu 28.06.2018.         

Athugasemd: Hvers vegna flúðu draumarnir austur á land? Þetta var það eina sem mér datt í hug þegar ég las þessi orð.

Raunar segir á ensku „follow your dreams“. Kassalaga skrifarar og fáfrótt fólk heldur að þar með eigi maður að „elta“ drauma sína. Ekki er það nú svo á íslensku. Draumar flýja ekki og enginn eltir drauma.

Talsverður munur er á ensku og íslensku þó málin séu skyld. Hið versta sem þýðandi gerir er að þýða orðrétt. Það getur „Google-Translate“ gert og oft mun betur. Þýðingarforrit hefur þó hvorki hugsun eða tilfinningu en þýðandi af holdi og blóði hlýtur að hafa hvort tveggja.

Niðurstaðan er því sú að við viljum láta drauma okkar rætast. Okkur dreymir og við eigum drauma, langanir og þráum eitthvað. Við eltumst ekki við langanir okkar, óskir eða þrár. 

Tillaga: Hvað fær dagfarsprúða fjölskyldu úr miðborg Reykjavíkur til að venda kvæði sínu í kross og láta drauma sína rætast austur á land?

2.

„Ell­efu manns úr sömu fjöl­skyldu fund­ust látn­ir í húsi í Nýju-Delí á Indlandi, tíu þeirra héngu úr loftinu, að sögn lög­regl­unn­ar.“ Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Eitthvað er nú flausturslegt við þessa málsgrein um hræðilegt mál. Í frétt BBC um málið, sem raunar er heimild blaðamans Moggans segir:

Eleven members of an extended family have been found dead in a house in  India´s capital, Delhi - 10 of them hanging from the ceiling, police say.

Þarna er þýtt beint og án hugsunar. Slæmt að þurfa að gera athugasemd við þetta en fólkið hafði verið hengt eða hengdi sig. Óþarfi að segja að það hafi verið „hangandi úr loftinu“, þannig er ekki tekið til orða á íslensku. Hæla má þó blaðamanninum fyrir að nota ekki töluorðið 10, heldur skrifar hann tíu.

Tillaga: Ellefu manns úr stórfjölskyldu fundust hengd í húsi í Nýju-Delí á Indlandi að sögn lögreglunnar.

3.

„Hóp­ur af ís­lensku landsliðsmönn­un­um hef­ur sleikt sól­ina í Miami síðustu daga.“ Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Dálítið þetta stirt orðalag. Mun eðlilegra er að segja að hluti af íslensku landsliðsmönnum hafi sleikt sólina eða nokkrir landsliðsmannanna hafi gert það.

Tillaga: Nokkrir íslensku landsliðsmannanna hafa sleikt sólina í Miami síðustu daga.

4.

„Fórn­ar fæðingu barns­ins síns.“ Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Þetta er hörmuleg fyrirsögn. Hvernig er hægt að fórna fæðingu? Skilur blaðamaðurinn ekki sagnorðið? Með góðum vilja má ráða þannig í merkinguna að karlinn, ekki konan hans, ætli ekki að vera viðstaddur fæðingu barnsins síns því hann ætlar að taka þátt í fótboltaleik enda í landsliði Svía á HM.

Má vera að þetta sé „fórn“ í óeiginlegri merkingu en sem fyrirsögn skilst hún ekki vegna þess að val karlsins er ekki fórn. 

Svona búa margir til fyrirsagnir, láta að einhverju liggja sem skýrist í fréttinni sjálfri, í stað þess að búa til góða fyrirsögn sem segir sögu og dregur að. Hægt er að þjálfa sig upp í gerð fyrirsagna en íþróttablaðamann nenna einna því síst allra blaðamanna. 

Tillaga: Faðirinn velur fótboltann ekki fæðinguna.

5.

„Fótboltahátíð í höfuðstað Norðurlands.“ Fyrirsögn á bls. 2 í Morgunblaðinu 05.07.2018.         

Athugasemd: Akureyri er ekki höfuðstaður Norðurlands og hefur aldrei verið. Á Morgunblaðinu er það einn ákveðinn blaðamaður sem viðheldur þessum hvimleiða áróðri enda búsettur á Akureyri. Hvar annars staðar? Hann ætti kannski að flytjast til Húsavíkur.

Fyrir þá sem ekki vita nær Norðurland frá Hrútafirði í vestri til Langaness í austri. Landshlutinn er gríðarlega ólíkur innbyrðis og ekki furða þótt honum sé að öllu jöfnu skipt í Norðurland vestra og eystra. Raunar ætti þriðja skiptingin að fylgja með sem er Eyjafjörður. Veðurfarslega eru þessu hlutar Norðurlands afar ólíkir. Menningarlega eru bera þeir hver sín ólíku einkenni sem auðvitað er mjög jákvætt.

Tillagan hér að neðan er gerð í einhverri kerskni enda ómögulegt annað.

Tillaga: Fótboltahátíð í þorpi syðst í Eyjafirði.

 

Íslensk tunga verður útdauð eftir tuttugu ár

Það þarf að fara fram einhvers konar vitundarvakning sem felur í sér að fólk átti sig á því að íslenskan á alltaf við, alls staðar. Ef við höldum því ekki til streitu þá erum við komin á hættulega braut. Jafnframt þurfum við að leggja áherslu á það að auðvitað er enskan mikilvæg og það er sjálfsögð kurteisi og þjónusta við fólk sem heimsækir okkur að nota hana. Enskan má bara ekki útrýma íslenskunni.

Þegar virtur fræðimaður eins og Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor, tekur svona til máls (í viðtali á bls. 10 í Morgunblaði dagsins), veltir maður því fyrir sér hverjir hérlendir eigi að taka að sér vörn fyrir íslenskuna fyrst fræðimennirnir sitji hjá. Í orðum hans er felst ekkert annað en uppgjöf, enginn eldmóður engar hugmyndir eða tillögur.

Raunar eru uppgjöfin enn víðar. Ferðaþjónustan hefur engan áhuga á viðgangi íslenskunnar. Fyrirtæki eru kölluð enskum nöfnum, meira að segja skráð þannig athugasemdalaust í fyrirtækjaskrá. 

Banki heitir Arion, flugfélag Iceland Air Connect, rútufyrirtæki Iceland Excursions, rekstraraðili flugvalla Isavia, hvalaskoðunarfyrirtæki Gentle Giant, rukkunarfyrirtæki Motus, fataframleiðandi Cintamani, veitingahús Lemmon, gleraunasala Eyesland, bókhaldsfyrirtæki Accountant, tískuverslun Black Pepper Fasion og svo framvegis í langan tíma. 

Almenningur er algjörlega sofandi, ekki heyrist múkk vegna yfirgangs enskunnar. Fólki virðist almennt sama.

Fjölmiðlarnir gera lítið í að vekja athygli á þessu. Blaðamenn, fréttamenn og dagskrárgerðarfólk í útvarpi og sjónvarpi af yngri kynslóðinni eru margir hverjir illa skrifandi á íslensku, hafa lítinn orðaforða og geta ekki skammlaust þýtt greinar af ensku án þess að brúka enska orðaröð. Verst er að útgefndum, ritstjórum og öðrum er algjörlega sama.

Hvað segir þetta um menntakerfið, kennaranna? Ábyrgð þeirra er mikil rétt eins og okkar foreldra. Við erum að ala upp enskumælandi kynslóðir.

Stjórmálamenn er flestir steinsofandi, þeir vilja að vísu vel, en gera þó ekkert. Og hvað ættu þeir svo sem að gera þegar fræðasamfélagið virðist hafa gefist upp rétt eins og Eiríkur Rögnvaldsson.

Eldmóður fyrir íslenskunni fyrirfinnst ekki. Örfáir tuðarar eins og sá sem hér skrifar eru hingað og þangað en það er allt of sumt.

Í ár fagnar þjóðin 100 ára afmælis fullveldisins. Hvers virði er heil öld ef við erum að glata tungunni.

Jarðfræðingar hafa bent á að fari sem horfir munu allir íslenskir jöklar verða horfnir eftir um 150 ára. Ég spái því að eftir tuttugu ár verði íslenskt mál horfið og þjóðin tali ensku.

Allar líkur benda til þess. Viðspyrnan er engin. Skýr merki um uppgjöf er allt í kringum okkur.

Enskan orðin sjálfsögð á Íslandi

Einhliða fréttir af kjarabaráttu ljósmæðra vekja grunsemdir

Höfum eitt á hreinu. Ljósmæður eru eins og margar aðrar stéttir, afar mikilvægar í atvinnulífi landsmanna. Því til viðbótar eru ljósmæður afar viðkunnanleg stétt eða eins og sagt er á ensku máli „sympathetic“, svo maður leyfi sér að sletta aðeins.

En góðir lesendur. Sleppum allri viðkvæmni og lítum á kjarabaráttu ljósmæðra algjörlega hlutlausum augum. Tökum ekki afstöðu. Þá má sjá hvernig stéttin notfærir sér almannatengla til að koma upplýsingum á framfæri og fjölmiðlar gleypa við öllu.

Síðasta föstudag tóks fréttastofa Ríkisútvarpsin gagnrýnislaust við áróðrinum og bauð upp á langt viðtal við tvær ljósmæður sem voru að segja upp störfum og í lokin vantaði ekkert upp á að fréttamaðurinn tæki afstöðu með viðmælendum sínum. Hann braut þar með á einföldu reglu í blaðamennsku misnota ekki stöðu sína einhverjum til framdráttar. Fréttin var bullandi hlutdræg. Ó, hvað ég var nú samt hlyntur öllu því sem ljósmæðurnar sögðu. Svo spyr ég mig: Gleypi ég gagnrýnislaust við áróðrinum?

Aldrei er leitað til viðsemjenda ljósmæðra, ríkisins. Hvernig skyldi standa á því að þær fái ekki „réttláta launahækkun“ svo gripið sé til orðalags stéttarinnar?

Í sömu fréttum er mikið gert úr því hversu yfirvinnubann er hræðilegt fyrir konur sem komnar eru að fæðingu. Enginn blaðamaður spyr þá hvers vegna ljósmæður eru að boða yfirvinnubann. Um leið láta þær í orðinu liggja að afleiðingar bannsins séu á ábyrgð ríkisins. Auðvitað gengur þetta ekki upp en samt eru fréttir í hljóðvarpi, sjónvarpi, neti og prentmiðlum uppfullar af áróðri ljósmæðra og meintri ábyrgð ríkisins.

Enginn veit hverjar kröfur ljósmæðra eru. Þær segjast vilja fá sömu kjör og hjúkrunarfræðingar. En er það svo? Hefur einhver blaðamaður kannað hver kjör ljósmæðra eru, hvaða laun þau fá frá Landspítalanum? Nei enginn! Fjölmiðlar spyrja einskis, gleypa við því að fullyrðingar ljósmæðra um laun sín séu rétt.

Takið svo eftir þætti Landspítalans. Hann heldur sér algjörlega til hlés, lætur sem þetta mál allt sé á ábyrgð ríkisins. Aldrei benda yfirmenn spítalans á eitt eða neitt sem gæti lagað kjör ljósmæðra. Nei, á þeim bænum er þagað og aðeins bent á að efnahags- og fjármálaráðuneytið ráði för. Auðvitað er það ekki þannig að risastór ríkisstofnun hafi ekkert um kjaramál að segja. Þögnin er bara hluti af pólitískri baráttu stjórnar spítalans um meira fé sem bendir aðeins til að reksturinn gæti verið betri. Leynt og ljóst er spítalinn í stríði við ríkissjóð.

Hér er ágætt að endurtaka það sem áður var sagt, ekki er nein afstaða tekin með eða á móti kjarabaráttu ljósmæðra. Eingöngu verið að benda á hversu fáar fréttir berast. Fréttirnar eru algjörlega sagðar frá sjónarhóli annars aðilans og þar að auki eru núverandi laun ljósmæðra leyndarmál, ekki launataflan heldur útborguð laun.

Til viðbótar eru ljósmæður svo „ofboðslega þreyttar“, rétt eins og hjúkrunarfræðingar. Og fréttamenn í sjón- og hljóðvarpi segja frá þessum tilfinningum samviskusamlega.

Veistu hvað? ágæti lesandi. Ég held að það sé meira í þessari kjarabaráttu en fjölmiðlar sláta í veðri vaka. Það getur hreinlega ekki verið að ríkisvaldið hafi allan þennan tíma aðeins verið að berja á ljósmæðrum og „sanngjörnum kröfum“ þeirra. 

Auðvitað kunna einhverjir að segja að ríkið sé vont og leiðinlegt við þessar yndislegu ljósmæður. „Bjarni, ætlar þú að taka á móti barninu mínu,“ stendur á mótmælaspjöldum fyrir utan Karphúsið. Hvers konar bull er nú þetta? Jú, áróður sem allir gleypa við. Um leið kemst enginn inn nema ganga í gegnum leggöng. Fjölmiðlar bergmála þetta svo samviskusamlega að ég var lengi á þeirri skoðun að ríkið væri af einskærum skepnuskap á móti ljósmæðrum.

Er ekki gott að fjölmiðlar fari að taka sér tak og birti eitthvað annað en tilbúnar fréttatilkynningar frá almannatenglum Ljósmæðrafélagsins? Er ekki líka kominn tími til að fjölmiðlar hætti bara að láta mata sig í þessu máli? Látum önnur liggja á milli hluta. Er ekki kominn tími til að við, neytendur frétta, sjáum í gegnum áróður Ríkisútvarpsins?

„Tökum ekki hverju sem er“

Magn af snjó í klofnu og gyrtu landi með tilliti til veðurfars

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Nokkur munur er á því að ganga og labba.  Núorðið labba flestir, þó fer engin í labbitúr um labbileiðir og ekki heldur á labbstéttum. Allir labba í göngutúrum um gönguleiðir og einnig á gangstéttum. Mörgum finnst labbitalið hvimleitt.

labba s. (17. öld) ‘rölta, ganga’; sbr. nno. labba ‘þramma’, sæ. máll. labba ‘ganga þyngslalega, taka e-ð með höndunum’. 

So. er vísast nafnleidd, sbr. nno. labb ‘fótur, löpp’, sæ. labb ‘stór fótur, klunnaleg hönd’, fær. labbi ‘fótur, loppa’, sbr. einnig fhþ. lappo k. ‘handarflötur, lófi; árarblað’. 

Af so. labba eru leidd no. labb h. ‘rölt,…’ og labbi k. ‘smásnáði (gæluyrði); fjörulalli; †karlmannsnafn’ (sbr. fsæ. Labbe, en sjá Labbi). Sjá lófi (1), lappa og löpp. malid.is. 

 

 

1.

„Landið klofið með til­liti til veðurs.“ Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Þetta er ein kjánalegast fyrirsögn sem hugsast getur og er hún þó ekki málfræðilega röng. Landið klofnar ekki vegna veðurs, veður er á landinu, ekki í. Hins vegar getur veðrið skipst í tvö horn, jafnvel fleiri enda eru veðursvæðin mörg og ólík. Sagnorðið er ekki rétt valið.

Sé litið til veðurkortsins sem fylgir fréttinni verður ekki sól á austurhlutanum heldur aðeins á norðaustanmegin, það er á aðeins fjórðungi landsins.

Með tilliti til … Svona orðasamband er hér og víðar algjörlega gagnslaust og í raun algjörlega máttlaust í skrifum. Miklu betra er að skrifa sig framhjá svona klisjum og reyna að sýna svolítinn ferskleika í stað uppgjafar.

Áður en blaðamaðurinn skilar fyrirsögn þarf hann að huga að því sem verið er að segja. Áherslan á að vera á veðrinu, því er spáð að það verði ekki eins á vesturhlutanum og þeim eystri. Sem sagt, skiptist í tvö horn.

Í vísnaþætti Halldórs Blöndal á bls. 29 í Morgunblaðinu 26-06-2018 er þessi vísa eftir Magnús Geir Guðmundsson: 

Nú Sunnlendingum segja ber, 
svolítið af standinu.
Rétt sem snöggvast rignir hér, 
röngum megin á landinu!

Vissulega má segja að hér sé skemmtilega að orði komist um meintan „klofning landsins með tilliti til veðurs“, svo gripið sé til málfars blaðamannsins.

Og nú er að spreyta sig og koma með þokkalega tillögu um fyrirsögn.

Tillaga: Sól fyrir norðaustan annars staðar rigning

2.

„Maðurinn var svo fluttur í Emstruskála af björgunarsveitarfólki sem gaf honum heitt að borða og drekka.“ 

Úr frétt á visir.is.          

Athugasemd: Hjá fréttamiðlinum Vísi sinnir enginn prófarkalestri og kannar gæði frétta fyrir birtingu þeirra. Þar af leiðandi fáum við lesendur afar oft skemmdar fréttir. Matvara má aldrei vera skemmd, um það gilda lög. Hins vegar er öllum sama þó fréttir sé þrælskemmdar og myglaðar.

Í ofangreindri málsgrein er ekki sagt að björgunarsveit hafi flutt manninn í Emstruskála (sem er í svonefndum Botnum), heldur að hann hafi verið fluttur af henni. Röng orðaröð í málsgrein byggir á þolmynd en ekki germynd eins og eðlilegra væri og fyrir það líður fréttin.

Í þessari stuttu frétt segir líka:

Ferðamaðurinn var á göngu á Syðra-Fjallabaki og hafði villst á milli Hvanngils og Emstra.

Þetta getur varla staðist. Emstrur eru landsvæði og ná frá Bláfjallakvísl  að Emstruá fremri. Gönguleiðin um Laugaveginn liggur að hluta til um Hvanngil en mynni þess nær að Kaldaklofskvísl, sumir segja að Bláfjallakvísl. Ólíklegt er að einhver hafi villst á þeirri stuttu leið og miklu nær að sá sem skrifaði fréttina þekki ekki til staðhátta. Er þó fréttin komin frá Landsbjörgu og blaðamaður Moggans birtir hana gagnrýnislaust, veit ekkert betur. Þetta var nú útúrdúr um landafræði en ekki málfar.

Ennfremur segir í fréttinni:

Björgunarsveitarfólkið vissi af aðila á vegum Ferðafélags Íslands á svæðinu og bað hann um að keyra slóðann á því svæði sem talið var að maðurinn væri á, en hann hafði tengst farsímasendi og þannig var unnið að því að finna staðsetningu hans. 

Þetta er nú meira langlokan. Hver er aðili, var það maður af holdi og blóði, Faxaflóahafnir eða Stjórnarráð Íslands? Spyr sá sem ekki veit. 

Auðvitað átti blaðamaðurinn að skipta þessari 42 orða málsgrein og 243 áslátta í tvær eða fleiri. Þá hefði þetta litið svona út:

Björgunarsveitarfólkið vissi af manni á vegum Ferðafélags Íslands á svæðinu. Hann var beðinn um að aka um Emstrur, en þar var talið að ferðamaðurinn væri. Endurvarpsstöðvar farsíma á þessum slóðum höfðu tekið við símtali mannsins og var þannig reynt að finna út staðsetningu hans. 

Auðvitað er hægt að gera miklu betur en þetta. Skylda blaðamannsins er að skrifa frétt sem skilst.

Fyrirsögn fréttarinnar er þessi:

Björgunarsveitir aðstoðuðu ferðamann í vandræðum á hálendinu.

Miklu betur fer á því að segja að ferðamaðurinn hafi verið í vandræðum í Emstrum. Hálendið er víðfeðmt en Emstrur miklu minni.

Tillaga: Björgunarsveitarfólkið flutti manninn í Emstruskála í Botnum og gaf honum að heitt að borða og drekka.

3.

„Snjó­koma og strekk­ing­ur er á Fimm­vörðuhálsi og nokkuð magn af ný­fölln­um snjó.“ Úr frétt á visir.is.        

Athugasemd: Ég er að velta því fyrir mér hvort blaðamaðurinn hafi mælt nýfallinn snjó í grömmum, kílóum eða jafnvel tonnum. Úr því að hann er að tala um magn af snjó er brýnt að vita hversu mikið það var.

Í alvöru talað. Kannast einhver við orðasambandið magn af snjó? 

Í fréttinni segir ennfremur:

Lands­björg bend­ir á mik­il­vægi þess að fólk sem hug­ar að ferðalög­um á há­lendi lands­ins fylg­ist með veður­spá og kynni sér aðstæður …

Er þetta nú boðlegt hjá Landsbjörgu eða Mogganum. Hrikalega stirt stofnanamál. Fyrir hverja er verið að skrifa? Ráðuneytisstjóra? Af hverju ekki svona: 

Mikilvægt er að fólk á ferð um hálendið fylgist með veðurspá og kynni sér aðstæður og hafi góðan útbúnað meðferðis …

Í tilvitnuninni er ekki orð um útbúnað. Skrýtið.

Loks skal hér getið um enn eitt ruglið í fréttinni:

Göngumaður­inn er ör­magna en held­ur kyrru fyr­ir við ákveðna stiku og talið er að hann finn­ist fljót­lega.

Svo vill nú til að sá sem hér skrifar tók þátt í að stika gönguleiðina yfir Fimmvörðuháls, að minnsta kosti að hluta. Engin stika er númeruð og þær eru ótalmargar. Sé ferðamaðurinn við ákveðna stiku getur það eflaust átt við alla 1231 eða hvað þær eru nú margar. Þó er gott að vita að hann er á gönguleiðinni nema því aðeins að stikan hafi fokið og hann sé einhver staðar vestan við gönguleiðina og bíði þar til eilífðarnóns. Með stikuna í fanginu, járn-, plast- eða tréstiku … Verst væri þó ef stikan væri óákveðin!

Ekki aðeins blaðamönnum Moggans er veitt opin heimild til að skrifa tómt bull í fréttadálka og víðar. Engum er bent, ekkert er kennt. Þar eru framin skemmdarverk á íslensku máli.

Tillaga: Björgunarsveitarfólkið flutti manninn í Emstruskála í Botnum og gaf honum að heitt að borða og drekka.

4.

„Gyrtu sig af frá ferðamönn­um á Látra­bjargi.“ Fyrirsögn á mbl.is.        

Athugasemd: Þessi fyrirsögn og fréttin sjálf ollu mér heilabrotum. Og þegar ég er ekki viss þá leita ég í málfarsbankann, malid.is. þar segir á einfaldlega:

Athuga að rugla ekki saman sögnunum gyrða og girða.

1. Sögnin gyrða merkir: spenna belti eða ól um.
2. Sögnin girða merkir: gera girðingu eða garð.

Þarna fékk ég staðfestingu á því sem ég hélt. Fréttin segir frá rannsóknum vísindamanna á fuglum í Látrabjargi. Þeir (vísindamennirnir, ekki fuglarnir) fengu ekki frið í störfum sínum vegna forvitni ferðamanna. Svo mikill var ágangurinn að vísindamennirnir þeir girtu rannsóknarsvæði sitt svo þeir fengju frið.

Hins vegar gyrtu þeir sig ekki, og allra síst í brók, nema hugsanlega í óeiginlegri merkingu, þegar allar aðrar bjargir voru bannaðar.

Ég er ekki alveg sáttur við orðalagið að vísindamennirnir hafi girt sig af. Sögnin að girða felur það óhjákvæmilega í sér að þeir sem eru innan girðingar blandist ekki við þá sem eru utan hennar.

Líklega fer betur á því að segja það sem fram kemur í tillögunni hér fyrir neðan (hún er þó rækilega ofstuðluð, sem líklega gerir ekkert til).

Lokaorð: Ekki veit ég hvernig vinnubrögðin eru á Mogganum. Ég sendi í gærkvöldi blaðamanninum sem skrifað fréttina stutta ábendingu, raunar ekkert annað en það sem segir hér að ofan og er fengið frá malid.is. Ekkert svar hefur borist. Hins vegar var fréttin lagfærð níu klukkustundum síðar og nú er stendur skrifað girt í stað gyrt.

Tillaga: Settu upp girðingu til að fá frið fyrir ferðamönnum.

5.

„Þorleifur ásamt íbúa Norður-Kóreu. Í bakgrunni má sjá akur þar sem ræktun fer fram.“ Myndatexti á bls. 24 í Morgunblaðinu 28.06.2018.       

Athugasemd: Vart er hægt að hugsa sér akur á annan hátt en að þar sé eitthvað matarkyns ræktað. Takið eftir, þar er ræktað … miklu eðlilegra orðalag á íslensku en að þar fari ræktun fram.

Ræktun er nafnorð en sagnorðið er að rækta. Íslenska byggir á sagnorðum en þeir sem hafa slaka hugsun eða minni þekkingu og ætla sér að vinna sig í álit skrifa svokallaðan nafnorðastíl. Hann virðist oft formlegri og svona stofnanalegri en er einfaldlega stirðbusalegur og uppfullur af tilgerð.

Annars staðar í sömu grein stendur skrifað:

Að sögn Þorleifs voru leiðsögumenn hópsins í Norður-Kóreu afar hjálpsamir og reyndu hvað þeir gátu að láta óskir ferðamanna verða að veruleika. 

Hér kemur enn eitt tilbrigðið um nafnorðastílinn. Yfirleitt fer betur á því að uppfylla óskir en reyna að láta þær verða að veruleika. Hægt er að gera fleiri athugasemdir við málfar og orðanotkun í greininni.

Hér er áhugaverð tenging við það sem á undan hefur verið sagt:

Sagnorð gegna mikilvægu hlutverki í tungumálum. Á það við um íslensku ekki síður en önnur mál. Sagnir eru þó missterkar. Því er mikilvægt að huga vel að vali þeirra þegar við viljum orða hugsanir okkar á áhrifamikinn hátt.

Sumir telja að sagnorð séu á undanhaldi í máli manna. Fólk hneigist þá til að skeyta saman nafnorði og merkingarlítilli sögn, svokallaðri hækju, fremur en að nota eitt kjarngott sagnorð til að tjá hugsunina. Textinn lengist við þetta og við segjum það sama af minni krafti. Málið missir bæði hraða og hnitmiðun. Það er ekki til bóta.

Með þessu er þó ekki sagt að aldrei eigi að nota merkingarlitlar sagnir og nafnorðastíl. Hins vegar má fullyrða að sagnorðastíllinn sé yfirleitt æskilegri.

Skoðum eftirfarandi dæmi

Sagnorðastíll: Stofnunin kallaði … Íbúum hefur fjölgað … Varan batnaði …

Nafnorðastíll, hækjur: Stofnunin gerði könnun á … Íbúafjöldi hefur vaxið … Gæði vörunnar jukust …

Þetta er úr vefnum Málgagnið, en þar er fjallað á einfaldan hátt um íslenskt mál.

Tillaga: Þorleifur ásamt íbúa Norður-Kóreu. Í bakgrunni má sjá akur.

 

Bera trú í einhvern, venda sífellt kvæði í kross og gera gott mót

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Hannes ber trú í þjóðina fyrir næsta leik á HM – „Við ætlum ekki heim“.“ Fyrirsögn á dv.is.        

Athugasemd: Hér er dálítið skrýtilega tekið til orða. Íþróttablaðamenn hafa yfirburða þekking á íþróttum en þeir eru margir lakari íslensku máli. Mikill skaði hlýst af því.

Vart er hægt að bera trú í einhvern, hvorki einstakling, hóp né þjóð. Orðalagið er líkast því að verið sé að moka einhverju, skófla einhverju. Réttari lýsing að Hannes markvörður reyni að fullvisa okkur um að næst muni allt ganga betur.

Tillaga: Hannes reynir að fullvissa þjóðina að betur gangi í næsta leik: „Við ætlum ekki heim.“

2.

„Trump vendir kvæði sínu í kross um hættuna af Norður-Kóreu.“ Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Orðtök og málshættir eru oft til vandræða í fréttum. Um slík segir Jónas Kristjánsson, fyrrum blaðamaður, í pistlum sínum:

Forðastu klisjur, þær voru sniðugar bara einu sinni.

Því miður hefur blaðamaðurinn sem skrifaði tilvitnunina ekki menntað sig í blaðamennsku Jónasar og því fer sem fer. Áður hafði sami blaðamaður skrifað þessa fyrirsögn á visir.is: 

Macron vonar að Trump vendi kvæði sínu í kross í loftslagsmálum.

Hver veit hversu oft hann notar þennan frasa? Blaðamaður sem skrifar í klisjum á í vanda jafnvel þó hann viti ekki af því. Yfirleitt duga málshættir og orðtök illa í fyrirsögnum. Eins og Jónas Kristjánsson segir um fyrirsagnir:

Fyrirsögn á að selja aðgang að megintextanum. Fráleitt er, að notendur þurfi að lesa textann til að skilja fyrirsögnina. Allt er skaðlegt, sem seinkar lestri. Notandinn vill ekki þurfa að staldra við til að hugsa. Fyrirsögn á að renna ljúft inn í megintexta.

Við þetta er engu að bæta.

Tillaga: Trump ítrekar fyrri skoðun sína um hættuna af Norður-Kóreu.

3.

„Hann er að gera gríðarlega gott mót.“ Þulur lýsir leik Mexico og Suður Kóreu á RUV 23.6.2018.      

Athugasemd: Engin skynsemi er í þessum ummælum. Standi einhver sig vel á að segja það beinum orðum. Sé landslið einhvers lands að standa sig vel skal segja það þannig. Orðasambandið að gera gott mót er ekki til. Samsetning er röng. Þetta komið úr ensku. (make a good tournament, doing a good game …). Þulurinn á í vanda og hann veit ekki af því.

Íþróttamót getur verið gott, keppendur geta staðið sig vel á móti, áhorfendur geta verið ánægðir með gott mót en enginn er þess umkominn að gera mót, ekki einu sinni mótshaldarinn. Hann heldur mótið og það getur verið vel heppnað eða ekki.

Sé Google notað til að leita að þessu orðasambandi eru niðurstöðurnar alltof margrar, til dæmis:

• Viðskiptablaðið: Guðlaugur gerir gott mót
• Vísir: Eyþór er að gera gott mót á erlendri grundu
• gkg.is: Birgir að gera sitt besta mót til þessa (Golfklúbbur Kópavogs)

Ónýta klisjan er afar algeng og þetta aðeins lítið brot.

Tillaga: Hann/liðið stendur sig vel á mótinu.

4.

„Upp með sokkana!“ Fyrirsögn á forsíðu Fréttablaðsins 23. júní 2018.      

Athugasemd: Þessi fyrirsögn er ein hin besta sem sést hefur í íslenskum fjölmiðlum í langan tíma. Hún skírskotar til texta í lagi Ómars Ragnarssonar um Jóa útherja, heyra og hlusta hér. Þar heyrist hrópað: 

„ÁFRAM KR. Þegiðu Egill, þetta er landsliðið. Þórólfur, upp með sokkanna. Útaf með dómarann. ÚTAF MEÐ DÓMARANN“

Þórólfur Bekk var frægur fótboltamaður og þekktur fyrir að leika með sokkanna niðri enda var víst ekki krafa að menn léku með legghlífar eins og í dag.

Upp með sokkanna hefur tvíræða merkingu. Annars vegar að draga þá upp á legginn og hins vegar að standa sig betur.

Í þessari frábæru fyrirsögn á forsíðu Fréttablaðsins sjást vonsviknir íslenskir landsliðsmenn eftir tapið gegn Nígeríu. 

Boðaskapur Fréttablaðsins er þessi: 

Áfram Ísland, við styðjum ykkur fram í rauðan dauðann.

En það þurfti ekki að orða þetta í öllum þessum orðum heldur var notuð einföld, auðskiljanleg þrjú orð skrifuð: Upp með sokkanna.

Frábært. Betri gerast ekki fyrirsagnirnar.

Tillaga: [Engin gerð]

 

Íslenska er mál sagnorðanna

Hér er vitnað til Jónasar Kristjánssonar:

Mesta slysahættan á ritstjórnarskrifstofum er í fyrirsögnum. Fyrirsagnagerð krefst langrar þjálfunar og mikillar málþekkingar. Svo fá orð eru í fyrirsögnum, að þau geta óvart gefið ranga mynd af innihaldi fréttar.

Óreyndir setja oft þarflaus aukaorð í fyrirsagnir til að þær fylli. Fyrirsagnir vísa oft til efnis, sem ekki er fremst í grein. Hún er þá úr fókus. Umskrifa þarf greinina.

Virkar sagnir eru lykilorð fyrirsagna. Íslenska er mál sagnorðanna, eins og enska.

Forðist skammstafi. Notið stutt orð. Klippið út óþörf orð. „Stjórnin mun skoða áætlun”, gæti verið fyrirsögn víða í blaði. Hvaða stjórn, hvaða áætlun? Fyrirsagnir eru oft styttar í meiningarleysu. Fyrirsagnir eru oft samdar í tímahraki og verða þá oft ekki góðar.

• Slepptu lýsingar-, atviksorðum, samtengingum, forsetningum, öllum smáorðum.
• Notaðu heila hugsun.
• Veldu orðin upp úr fréttinni.
• Notaðu ekki hástafi. Lesast illa.
• Notaðu ekki tákn, !?,%$@”/
• Finnu stysta orðið: Kusu.

Ef fyrirsögn er lengri en ein lína, má ekki skipta orði milli lína. Það seinkar lestri og getur valdið misskilningi:

Jón er kvart-

samur bóndi

Notið sömu orð í fyrirsögn og eru notuð í greininni.

Fyrirsögn á að selja aðgang að megintextanum. Fráleitt er, að notendur þurfi að lesa textann til að skilja fyrirsögnina. Allt er skaðlegt, sem seinkar lestri. Notandinn vill ekki þurfa að staldra við til að hugsa. Fyrirsögn á að renna ljúft inn í megintexta.

Í gamla daga voru fyrirsagnir oft margra hæða. Auk aðalfyrirsagnar voru ýmsar gerðir yfirfyrirsagna og undirfyrirsagna. Nú er annað hvort aðalfyrirsögnin ein eða annað hvort með yfir- eða undirfyrirsögn að auki.

Margir skanna blöð í stað þess að lesa þau. Eins og þeir skanna skjá í fartölvu eða gemsa. Fyrirsögn þarf að taka tillit til fólks, sem hefur ekki tíma aflögu. Hástafir eiga ekki heima í fyrirsögnum (ekki heldur í meginmáli) vegna þess, að erfitt er að lesa slíkt letur. […]

Öll handrit þarf að lesa af öðrum en höfundi. Prófarkalestur tíðkast enn á íslenskum fjölmiðlum, en hefur lagst niður víða erlendis. Þar taka vaktstjórar við því hlutverki. Þetta þýðir, að íslenskir fjölmiðlar eiga að vera á góðu máli.

Núverandi kerfi prófarkalestrar í stoðdeild kemur ekki í stað “copy editors”. Hinir síðarnefndu stunda handleiðslu, hinir fyrrnefndu leiðrétta í kyrrþey. Af því stafa margar rangfærslur í fyrirsögnum.

Handleiðslan er betri. Af henni læra blaðamenn.

Iðn verður stundum að list.

Ef blaðamennska er iðn, þá er fyrirsagnagerð list.

Fyrirsagnagerð er hástig blaðamennskunnar.

Hæst launuðu blaðamennirnir eru fyrirsagnasmiðir götublaða.

Sá, sem semur fyrirsagnir, þarf að geta ráðið við plássið, sem er til umráða. Sé það upp á 15 stafi og bil í línu, semur hann slíka fyrirsögn. Sé það upp á 6 stafi og bil í línu, semur hann slíka. Hann býr ekki til fyrirsögn, sem kemst ekki í plássið.

Þessir ráð gilda öll enn um blaðamennsku. Því miður eru alltof fáir sem leita sér ráða í blaðamennsku og einnig fáir sem veita þau. Sjálfsálitið er stundum mikið en það jaðrar við hroka að leita sér ekki fróðleiks, fletta ekki upp í orðabók, nota ekki malid.is, hafa ekki landakort til hliðsjónar, treysta á eina heimild þegar margar eru innan seilingar og svo framvegis.

Gleggstu upplýsingar um skrif er að finna á vefnum jonas.is. Þangað eiga fleiri en blaðamenn að leita.

 

Mjög gott crowd, voru surprised, showið gekk vel ...

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

Líkinu hagrætt

„Mér fannst hann svo tilvalinn í starfið að ég lagði hann til.“ Gaman væri að vita hve margir hnjóta um þetta. 

Að leggja e-n til hefur löngum þýtt að hagræða líki, veita e-m nábjargirnar. Að nota orðasambandið um það að hafa e-n undir í átökum, eins og stundum sést, flokkast líklega undir spaugsemi. 

Málið á bls. 40 í Morgunblaðinu 16.6.18.

 

1.

„Sumarmessan: Hjörvar tók Heimi á teppið fyrir seinar skiptingar.“ Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Þetta er heimskuleg fyrirsögn í alla staði. Í sjónvarpsþætti á Stöð2 var rætt um leik Íslands og Argentínu á HM í Moskvu. Blaðamaður tekur að sér að endursegja það markverðasta sem fram kom í sjónvarpsþættinum. Niðurstaðan er bull í fyrirsögn.

Hjörvar Hafliðason, sparkspekingur, tók ekki Heimi á teppið vegna þess að sá síðarnefndi var ekki þarna til að taka við ávítum eða gagnrýni. Nær er að segja að Hjörvar hafi gagnrýnt landsliðsþjálfarann. Blaðamaðurinn veit ekki hvað orðatiltækið að taka einhvern á teppið þýðir.

Annað álíka er að taka einhvern á beinið. Í bæði skiptin er verið að kalla einhvern fyrir. Beinið var vissulega til á skrifstofu skólameistara Menntaskólans á Akureyri, Sigurðar Guðmundssonar. Þeir sem hann stefndi til sín fyrir óknytti, lélegan námsárangur eða álíka þurftu að setjast á það. Þá varð til orðtakið að taka einhvern á beinið. Hjá Guðna rektor í MR var ekkert bein en ágætt teppi og stóll að því að mig minnir. Þar fengu nemendur yfirhalningu samkvæmt því sem þeir áttu skilið.

Svo er það þetta með seinar skiptingar. Íþróttablaðamenn eru margir hverjir hinir mestu bullukollar í stíl, frásögn og málfræði. Svipað rugl er fljótasta markið á leiktíðinni. Þá er átt við hversu fljótt leikmaður hafi skorað mark í fótboltaleik. Þykir það hið mesta afrek að koma boltanum sem fyrst inn. Á ensku er talað um „the fastest goal„ og af barnslegri einlægni þýðir blaðamaðurinn orðrétt. Ó, hvað svoleiðis er nú sætt!

Með seinum skiptingum er átt við að landsliðsþjálfarinn hafi verið lengið að skipta óþreyttum leikmanni inn á völlinn í stað þess sem meiddist og lék liðið því í hátt í eina mínútu einum færri.

Hins vegar er skiptingin aldrei sein, ekki frekar en markið sé fljótt. Held að það þurfi ekki að útskýra þetta nánar?

Í fréttinni, sem þó er er ekkert illa skrifuð, segir blaðamaður:

Þá fékk Ísland mark í bakið eftir slæman varnarleik, einum færri eftir meiðsli.

Illt er að meiðast í baki eða fá boltann í bakið en hvað merkir það að fá mark í bakið? Ógætilegt tal getur til dæmis komið í bakið á þeim sem það gerir, honum hefnist fyrir. Þó varnarleikurinn sé slæmur er frekar illa orðað að segja að mark hafi komið í bakið á liðinu. Betra hefði verið að segja að það hafi hefnt sín að sinna ekki varnarleiknum betur.

Tillaga: Sumarmessan: Hjörvar gagnrýndi Heimi fyrir að vera lengi með innáskiptingu.

2.

„Harry Kane kom Eng­lend­ing­um til bjarg­ar.“ Fyrirsögn mbl.is.       

Athugasemd: Hér er sagt frá fótboltaleik á HM og áttust við Englendingar og Túnisbúar. Harry þessi Kane er enskur, er í landsliði Englands og skoraði mark. Engu að síður er fyrirsögnin á þann veg að halda mætti að maðurinn væri ekki Englendingur og hefði þannig komið þeim til bjargar.

Í sjálfri fréttinni segir svo:

Staðan var svo jöfn á 34. mín­útu eft­ir að Kyle Wal­ker gaf klaufa­lega víta­spyrnu. 

Hér er ekki rétt með farið. Kyle Walker gaf ekki eitt eða neitt. Hann braut af sér og dómarinn dæmdi vítaspyrnu. 

Nú kann einhver að segja að þetta sé íþróttamál. Sú viðbára er tóm vitleysa eins og svo margt annað sem hrekkur frá íþróttablaðamönnum. Það væri nú saga til næsta bæjar ef steliþjófur „hafi gefið klaufalegt innbrot“. Svona er bara ekki hægt að taka til orða. Íþróttamál getur verið gott og gilt en má ekki ganga í berhögg við íslenska málfræði eða almenna skynsemi.

Tillaga: Harry Kane tryggði Englendingum sigurinn.

3.

„Þeir voru mjög gott crowd. […] Þeir voru svona surprised og bara gaman, showið gekk vel og bara stemning.“ Úr frétt á dv.is.        

Athugasemd: Þetta segir Björn Bragi Arnarson, einn af uppistöndurum, sem skemmtu íslensku landsliðsmönnunum í Rússlandi. 

Björn Bragi heldur að hugsun hans komist ekki til skila nema með því að nota útlensku til áhersluauka. Hann er líklega á þeirri skoðun að íslenskan sé frekar máttlaus þegar kemur að því að lýsa einhverju sem einhverju máli skiptir.

Þó slettunum sé sleppt er ofangreint svo vit- og hugsunarlaus að varla er hægt að endursegja hana á íslensku án þess að niðurstaðan verði enn heimskulegri. Furðulegt að blaðamaðurinn sem þetta samdi skuli ekki hafa betri skilning á starfi sínu og íslensku en raun ber vitni. Honum ber auðvitað að skrifa fréttina á slettulausri íslensku, best hefði þó verið ef hann hefði haft vit á að sleppa þessu rugli.

Tillaga: Tekki hægt að bæta viti í svona rugl.

4.

„Helgi og Gummi eru að vinna mikla vinnu á bakvið tjöldin. Síðan er Heimir góður að gefa þér skýr hlutverk sem að hann vill að séu kláruð vel.“ Úr frétt á visir.is.         

Athugasemd: Það er nefnilega það. Helgi og Gummi þurfa að vinna mikla vinnu. Hér hefði verið nóg að segja að þeir félagar vinni mikið á bak við tjöldin.

Ekki tekur svo betra við í næstu málsgrein. Hún er tómt klúður og engin skýr hugsun, hvorki hjá viðmælanda né blaðamanni.

Tillaga: Helgi og Gummi vinna mikið á bak við tjöldin. Heimir er duglegur að gefa samstarfsmönnum sínum verkefni sem hann vill að séu vel unnin.

Íslensk fyrirtæki með ensk nöfn?

Ekki hafa allir jafn miklar áhyggjur af því að vinna þýðingar á íslensku og Víkverji. Vinur Víkverja á snjáldru greindi frá því nýlega að hann hefði rekist á nýjan stað í miðbænum sem héti Bastard upp á ensku.

Þessi nafngift væri ekkert einsdæmi því á leið hans að heiman í vinnuna gengi hann fram hjá The Drunk Rabbit, City Center Hotel, Iceware, American Bar, Dirty Burgers and Ribs, The Laundromat Café, The English Pub, Shooters Coyote Club, Ginger, The Hot Dog Stand, Nordic Store, Mountaineers of Iceland, 66 North, Icemart Souvenirs, What’s On, Pride of Iceland, Joe & The Juice, Guide to Iceland, Center Hotels, Flying Tiger, Icelandic Red Cross, Booking Centre, Woolcano, Scandinavian ... Er þetta ekki orðið ágætt? [e-mail]

Víkverji á bls. 29 í Morgunblaðinu 20.06.2018