»Lögreglumállýskan« hjá blaða- og fréttamönnum

Morgunblaðið sýndi mér á vinsemd að birta grein mína um málfar í blaði dagsins. Hér er hún:

Þegar mönnum er mikið niðri fyrir er landið oft kallað »bananalýðveldi«. Uppnefni eru vissulega slæmur siður og ekki til eftirbreytni en eitthvað verður það að kallast þegar þannig látæði grípur fólk.

Ég er doldið áhugasamur um fjölmiðla, sæki í fréttir en verð því miður oft fyrir vonbrigðum, sérstaklega vegna þess að ekki er allt fréttir sem birt er sem slíkar og margar athyglisverðar fréttir líða fyrir framsetningu þeirra, sérstaklega ef málfarið slæmt.

Á undanförnum áratugum hefur verið reynt að þvinga fram breytingar á íslensku máli. Þetta er gert með því að hætta að nota orð sem þó eru langt frá síðasta söludegi ef svo má að orði komast. Reynt að að breyta merkingu annarra orða sem engu að síður eru fullkomlega nothæf. Í staðinn eru einhverjir garmar brúkaðir sem virka sennilegir á prenti. Enginn hefur neitt við þetta að athuga því enn skilst innihaldið þokkalega.

Hér er fyrst og fremst átt við orðlag sem hefur á sér yfirbragð stofnanamáls þar sem nafnorðin ráða ríkjum en sagnirnar lúta í lægra haldi. Þetta sést best í svokölluðum »lögreglufréttum«. Í þeim rembast blaðamenn við að skrifa skrýtilega formbundið mál sem hugsanlega á að líkast einhvers konar kansellístíl en skekkir um leið og skælir eðlilegan stíl og gerir frásögn tilgerðalega og ljóta.

Stjórnendur fjölmiðla eru líklega svo önnum kafnir að þeir mega ekki vera að því að skoða smáatriði eins og málfar í fréttum.

Hér eru nokkur dæmi um »lögreglumállýsku« sem ég hef safnað úr fjölmiðlum mér til dundurs. Vel kann að vera að einhverjir geti kæst yfir svona »gullkornum« en víst er að öðrum finnist þetta frekar »tragí-kómískt«, svo maður leyfi sér að sletta til að sýnast.

Sumt af þessu í gæsalöppunum eru garmar, orð og frasar sem blaða- og fréttamenn nota óhóflega en ætti að geymast í læstum hirslum fjarri óvitum.

1. Af og til er „ítrekað”
2. Aftur og afturer „ítrekað”
3. Árekstur er „umferðaróhapp”
4. Atburður er það sem „á sér stað”
5. Barsmíðar eru „líkamsárás”
6. Bílekið á ljósastaur telst „umferðaróhapp”
7. Bíll er „ökutæki”
8. Bíllsem hefur oltið er „umferðaróhapp”
9. Bílstjóri er „ökumaður”
10. Dópaður náungi er „undir áhrifum fíkniefna”
11. Fangelser „fangageymsla”
12. Fangelsaður maður meðan verið er að rannsaka mál er „í gæsluvarðhald á grundvelli rannsóknarhagsmuna”
13. Fangi er líklega „vistmaður”, það er „vistaður í fangaklefa”
14. Fáir eru „einhverjir”
15. Fulli kallinn er maður (líka kelling) „undir áhrifum áfengis”
16. Fulli kallinn er „ölvaður maður” (á við bæði kynin)
17. Fyllerí í miðbænum er „áfengisneysla í miðborginni”
18. Fögur sýn er „sjónarspil”
19. Grunaður er sá sem hefur „fengið stöðu grunaðs manns”
20. Hjálparsveit  er „viðbragðsaðili”
21. Hvassviðr er „mikill vindur”
22. Logn er „lítill vindur”
23. Lögregla er „viðbragðsaðili”
24. Margsinnis er „ítrekað”
25.  Nokkrir eru „einhverjir”
26. Oft er „ítrekað”
27. Rok er „mikill vindur”
28. Sá sem er laminn hefur orðið fyrir „líkamsárás”
29. Sá sem stungið er í steininn er „vistaður í fangageymslu”
30. Samkvæmt lögreglunni er „samkvæmt dagbók lögreglunnar”