Hratt hlé, höfnun og fyrir einhverju síðan

Orðlof

Hljóður

Gáta dagsins. Hvar eru málglöpin í þessu: „Fólk setti hljóðan við þessa fregn?“ Lýsingarorðið hljóður þýðir hér þögull. 

Konu setur hljóða
Karl setur hljóðan
Barn setur hljótt – og fólk sömuleiðis. 
Þær setur hljóðar
Þá setur hljóða
Þau setur hljóð. 

Merkir: að þagna, verða orðfall.

Málið, blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 17. júlí 2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Viðbragðsaðilar á Suðurlandi eru nú að sinna fjórhjólaslysi sem var við Geysi í Bláskógarbyggð.“

Frétt á Facebook síðu lögreglunnar, birt á mbl.is.     

Athugasemd: „Viðbragðsaðilar“ er eitt af þessum furðulegu orðum sem nýlega hafa orðið til í fréttum af óhöppum, slysum og náttúruhamförum. 

Við vitum að lögreglan bregst við mörgu, sama er með slökkvilið, sjúkraflutningamenn, björgunarsveitir, Landhelgisgæsluna, húsverði, gangbrautarverði, meindýraeyði og jafnvel þá sem ryðja snjó af þjóðvegum og hafa þá aðrir vegfarendur eða þeir sem eru nærri verið nefndi. Allt eru þetta viðbragðsaðilar. 

Hvaðan kemur þetta orð, „viðbragðsaðili“. Má vera að blaðamenn þekki enska orðalagið „response team“ og þýði það sem „viðbragðsaðili“ sem er lélegur kostur.

Á vef Wikipediu segir:

An incident response team or emergency response team (ERT) is a group of people who prepare for and respond to any emergency incident …

Algjör óþarfi að kalla björgunarsveit annað er því nafni eða öðru sem það ber. Sama er með lögreglu, slökkvilið, landhelgisgæslu og sjúkraflutningamenn.

Á malid.is segir:

Oft eru til góð og gegn orð í málinu sem fara mun betur en ýmsar samsetningar með orðinu aðili.

T.d. fer mun betur á að segja ábyrgðarmaður, dreifandi, eigandi, hönnuður, innheimtumaður, seljandi, útgefandi en „ábyrgðaraðili“, „dreifingaraðili“, „eignaraðili“, „hönnunaraðili“, „innheimtuaðili“, „söluaðili“, „útgáfuaðili“.

Í upptalninguna vantar letiorðið „viðbragðsaðili“ sem má alveg hverfa úr málinu vegna þess að auðvelt er að nefna þá sem koma að óhöppum, slysum eða náttúruhamförum sínum réttu nöfnum.

Tillaga: Lögregla, sjúkralið og björgunarsveitir á Suðurlandi eru nú að sinna fjórhjólaslysi sem var við Geysi í Bláskógarbyggð.

2.

„Red Bull með hraðasta þjónustuhlé í sögu Formúlu 1.“

Frétt á visir.is.   

Athugasemd: Hvernig getur hlé verið hratt? Í orðabókinni segir að hlé sé stutt stund sem rýfur verk eða athöfn. Af því leiðir að verkið er stöðvað þegar hlé verður. Að sjálfsögðu má vera að verði hlé á akstri leiði það til þess að annað verk hefjist.

Hvað er þjónustuhlé ef ekki hlé á þjónustu? 

Blaðamaðurinn er að fjalla um það sem nefnt er „the world’s fastest pit stop“.

Til að átta mig nánar á formúlu kappakstri þurfti ég að leita á netinu. 

„Pit stop“ er staður þar sem kappakstursbílarnir aka inn á af keppnisbrautinni. Þar eru starfsmenn viðbúnir. Þeir hlaupa til og laga það sem þörf er á svo hraði bílarnir komist sem fyrst aftur út á keppnisbrautina, klukkan tifar. Oftast er skipt er um dekk því þau slitna gríðarlega í keppni og verða lakari í notkun eftir því sem lengra er ekið á þeim. Tíminn skiptir máli og því er mikilvægt að unnið sé hratt og bíllinn komist sem fyrst út á brautina.

Í Íslenskri orðsifjabók segir:

Pyttur k. djúp hola með vatni, t.d. í mýrlendi; þröngur hylur; sbr. nno. pytt, putt, sæ. pytt, d. pyt í svipaðri merk., sbr. og sæ. máll. putta, smáhola í jörð, fe. pytt jarðhola, brunnur,…

Líklega eru þetta náskyld orð, pyttur og „pit“ á ensku.

Sé þetta rétt þá er „pit stop“ orðrétt „gryfjustopp“. Orðabókin segir okkur ýmislegt um „pit“. Gryfjuna á smurstöð bíla þekkja allir og víða út um heim er hún kölluð „pit“ á ensku. Í leikhúsum, meðal annars í Þjóðleikhúsinu er gryfja sem enskir kalla „pit“ en við nefnum hljómsveitargryfju. Í bandarískum hafnarbolta er gryfja, „pit“, staður sem er lægri en leikvangurinn og stendur því undir nafni.

Þó talað sé um „pit“ í formúlunni er ekki lengur átt við gryfju heldur afmarkaðan stað þar sem veita má kappakstursbílum og ökumönnum þjónustu samkvæmt ákveðnum reglum. Hugsanlega má nefna hann þjónustusvæði eða viðgerðarsvæði. Hið síðara er líklega skárra svo orðalagið „þjónusta á þjónustusvæði“ komi ekki fyrir.

Tillaga: Red Bull með hörðustu þjónustuna á viðgerðarsvæðinu.

2.

„Vildi heita það sama og uppáhalds liðið sitt en fékk höfnun.“

Frétt á dv.is.    

Athugasemd: Hver er munurinn á orðunum neitun, höfnun og synjun? Við fyrstu sýn gætu þau þýtt nákvæmlega það saman. Tilfinning fyrir málinu segir okkur að munurinn getur verið mikill.

• Umsókn er frekar synjað, síður hafnað eða neitað.
• Bónorði er frekar neitað en varla hafnað eða synjað.
• Frambjóðanda er oft hafnað, en varla neitað eða synjað.

Maðurinn sótti um að fá að heita Tottenham. Honum var neitað um það, umsókninni var synjað. 

Tillaga: Vildi heita það sama og uppáhalds liðið sitt en var neitað.

3.

„… eft­ir að til­kynn­ing barst um að bif­reið sem stolið var í Reykja­vík fyr­ir ein­hverju síðan væri stödd á Skaga­strönd.“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Þetta er frekar kæruleysilegt orðalag. Réttara er að segja að bifreiðinni hafi verið stolið fyrir nokkru. Sleppa danska orðalaginu „síðan“ (d. siden), það hefur ekkert að segja og bætir aungvu við skilning lesandans.

Blaðamaðurinn segir að bifreiðin sé „stödd á Skagaströnd“. Skýrara er að segja: Bifreiðin er á Skagaströnd.

Hvað merkir eiginlega að bifreiðinni hafi verið stolið fyrir „einhverju síðan“. Orðalagið er ósköp loðið. Um þessar mundir er vinsælt að segja einhverju síðan, einhverjum dögum, eitthvað af fólki, einhverjar milljónir, einhverjir hestar og álíka í stað þess að nota nokkur eða nokkrum.

Einhver og nokkur eru hvort tveggja fornöfn, sjá nánar hér (fjórði liður).

Tillaga: … eft­ir að til­kynn­ing barst um að bif­reið sem stolið var í Reykja­vík fyr­ir nokkru væri á Skaga­strönd.

4.

„Veitingastaðnum Essensia lokað.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Vel gert hjá blaðamanninum. Hann fellur ekki í þá gryfju eins og svo margir aðrir að segja að „veitingastaðurinn hafi lokað“.

Fyrirtæki og hús geta ekki opnað eða lokað neinu. Aðeins fólk getur það.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„… kom í veg fyrir að fjárveitingar í sjóð sem greiðir fyrir heilbrigðisþjónustu viðbragðsaðila sem glíma við veikindi eftir …“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Hér er enn fjallað um atriði sem frá er sagt í fyrsta lið hér að ofan. Hverjir eru viðbragðsaðilar? Í heild er málsgreinin sem vitnað er til svona:

Rand Paul, öldungadeildarþingmaður Repúblikanaflokksins, kom í veg fyrir að fjárveitingar í sjóð sem greiðir fyrir heilbrigðisþjónustu viðbragðsaðila sem glíma við veikindi eftir störf sín á vettvangi eftir árásirnar á Tvíburaturnana í New York yrðu tryggðar til árins 2090.

Heimildin fyrir fréttinni er thehill.com. Þar segir:

Sen. Rand Paul (R-Ky.) on Wednesday blocked an attempt by Democrats to pass an extension of the September 11th Victim Compensation Fund. 

Þarna er talað um fórnarlömb árásanna.

Síðar í ensku fréttinni segir:

McConnell said after a meeting with 9/11 first responders that it was his plan to bring the bill up before the recess. 

Þarna er talað um „first responers“ sem margir íslenskir blaðamenn hafa þýtt sem viðbragðsaðilar en orðrétt eru það þeir sem svara útkalli. Hins vegar er algjörlega óljóst hverjir slíkir eru hér á landi jafnvel þó það kunni að vera slökkviliðsmenn og lögregla í Ameríkunni.

Alhæfingin með viðbragðsaðilar er eins og að tala um íþróttaaðila, án nokkurrar frekari skilgreiningar á orðinu. Og hvers vegna erum við að gera orðinu aðili svona hátt undir höfði?

Tillaga: Engin tillaga.

 

Kjölur og Kjalvegur, einhverjir og nokkrir

Orðlof og annað

Eitt eða tvö ´n´

Ég hef tekið eftir því að stundum er eins og ákveðin orð eða orðasambönd komist í tísku, þau tröllríða þá fjölmiðlum í skamman tíma en síðan dregur úr notkun. Ég minnist þess að fyrir einum 17-20 árum þótti mér ýmiss konar ‘pakkatal’ ofnotað og svo er enn, sbr.:

• bjóða upp á allan pakkann bjóða upp á alhliða þjónust;
• pakkaferð ferð, allt innifalið í verði;
• Valur hafi ekki treyst sér í launapakkann [um kaup á leikmanni] (17.7.08);
• þetta verður erfiður pakki [Ólymp.l. í Peking] (17.7.08);
• samþykkja þennan pakka [yfirráð ESB yfir orku fallvatna] (15.8.18, 8);
• Við Íslendingar höfum .... nákvæmlega enga þörf fyrir hinn þriðja evrópska orkupakka (3.9.18, 17 (SighvBj));
• Rökin gegn innleiðingu orkupakkans, sem höggvin eru í stein og rakin hafa verið hér, eru nægileg ... (3.9.18, 17);
• tveggja ára þjónustupakki fylgir með Taris (22.9.18, 3).

Þetta mun eiga rætur sínar í ensku: package deal; package tour; package holiday o.fl. 

Vel má vera að einhverjum kunni að þykja pakkatal fagurt, um smekk manna verður ekki deilt, en það hlýtur að blasa við flestum að merking pakkanna er í flestum tilvikum óskýr, ef ekki loðin og teygjanleg.

Málfarsbankinn, 256. pistill, Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Lög­regl­an stöðvaði bif­reið sem var á ferð um Mosfells­bæ rétt fyr­ir klukk­an níu í gær­kvöldi, en ökumaður bifreiðar­inn­ar er grunaður um akst­ur und­ir áhrif­um vímu­efna eða lyfja. Í bif­reiðinni voru auk öku­manns þrjú börn …“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Nástaðan er hér eins og lúsmý og fréttin er orðin nær blóðlaus, vart meira nema upptugga sömu orða. Komi fréttin frá lögreglunni er það á ábyrgð fjölmiðilsins að lagfæra orðalag.

Síðar segir:

Til­kynnt var um um­ferðarslys í Höfðahverfi í Reykja­vík um klukk­an hálf níu en þá hafði maður ekið út af vegi á vespu og endað á staur, með áverka á höfði. Var hann flutt­ur með sjúkra­bíl á slysa­deild en er grunaður um að hafa verið ölvaður á meðan akstr­in­um stóð.

Takið eftir orðalaginu, hnoðinu. Maðurinn ók út af vegi, lenti á vespu og endaði á staur sem er með áverka á höfði. Hverjum bregður ekki við að sjá staur með áverka á höfði? Svo er sagt að aumingjans maðurinn hafi verðið ölvaður meðan á akstrinum stóð. Líklega hefur snarrunnið af manninum er hann fór frá stýrinu.

Stundum er verið að lýsa aðstæðum í alltof miklum smáatriðum og hnoðað saman alls kyns lýsingum sem lengja málsgreinar. Útkoman er svona rugl sem er ekkert annað en hnoð, leirburður. Löggan verður að ráða til sín skriffært fólk. Þangað til verða fjölmiðlar að umskrifa það sem frá henni kemur.

Þetta telst vera stórskemmd frétt.

Tillaga: Lög­regl­an stöðvaði bif­reið í Mos­fells­bæ rétt fyr­ir klukk­an níu í gær­kvöldi, en ökumaðurinn var með þrjú börn á ferð. Hann er talinn hafa ekið und­ir áhrif­um vímu­efna eða lyfja.

2.

„Hjónin sem leitað var að á Kjalvegi fundin heil á húfi.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Hjónin týndust ekki á Kjalvegi. Ekki var leitað að þeim á Kjalvegi. Þau fundust ekki á Kjalvegi.

Auðvelt er að leita á Kjalvegi en mun flóknara að leita á Kili.

Tillaga: Hjónin sem leitað var að á Kili fundin heil á húfi.

3.

„Búist er við því að hlaupið í Múlakvísl verði það stærsta í átta ár en þó ekki stærra en hlaupið sem varð árið 2011 og hreif með sér brúnna yfir Þjóðveg 1.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Brú beygist svo í eintölu með greini: 

Brúin, brúna, brúnni, brúarinnar.

Af þessu leiðir að orðið er rangt skrifað í tilvitnuninni.

„Þjóðvegur 1“ er ekki til þó margir telji svo vera. Vegagerðin nefnir hann „hringveg“, með litlum staf. Hins vegar skilst þetta hjá blaðamanninum. Betra hefði þó verið að skrifa „þjóðvegur 1“, það er með litlu þorni. Aðeins ein brú er á Múlakvísl.

Eflaust hefur blaðamaðurinn tekið upp viðtalið við lögregluna:

Það eru svona svæðin sem við erum að horfa á,“ segir Sigurður Sigurbjörnsson, varðstjóri hjá Lögreglunni á Suðurlandi.

Blaðamaðurinn hefði mátt sleppa feitletruðu orðunum og skrifað í staðinn: Þetta eru svæðin … Auðvelt er að gera orð viðmælandans skýrari með því að lagfæra þau. Það var hins vegar ekki hægt í sjónvarpsfréttum Stöðvar2, þar gildir talmálið.

Síðar í fréttinni talar viðmælandinn um „gríðarlega mikinn massa ferðamanna“. Réttara er að tala um fjölda ferðamanna.

Tillaga: Búist er við því að hlaupið í Múlakvísl verði það stærsta í átta ár, þó ekki stærra en hlaupið sem varð árið 2011 og hreif með sér brúna.

4.

„Kaup­endurnir sett sig í sam­band við ein­hverja af lykil­starfs­mönnum WOW air.“

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Mjög oft kemur fyrir að í fréttum er talað um einhverja í merkingunni nokkra. 

Í Málfarsbankanum eru ágætar leiðbeiningar:

Í staðinn fyrir orðið einhver fer oft betur t.d. á orðunum nokkur og fáeinir. Hann var í burtu í fáeina daga. (Síður: „hann var í burtu í einhverja daga“.) Þetta kostar nokkrar milljónir. Kostnaðurinn skipti milljónum. (Síður: „þetta kostaði einhverjar milljónir“.)

Einhver og nokkur eru bæði óákveðin fornöfn en talsverður munur er samt á merkingu þeirra eins og ofangreind dæmi sýna.

Tillaga: Kaup­endurnir sett sig í sam­band við nokkra af lykil­starfs­mönnum WOW Air.

 

Sýna frammistöðu, virkja neyðarstig og enn eru hlaup hlaupin

Orðlof og annað

Fallbeygingin

„[U]m helmingur allra skordýrategunda fer hnignandi.“ Ekki er það rétt. Þ.e.a.s.: náttúrufræðina vefengjum við ekki, en málvenja ræður því hvernig frá er sagt.

Um helmingi ... fer hnignandi. Mér, þér, ykkur, okkur, skordýrum, tegundum, siðferðinu eða veröldinni, eftir atvikum, fer hnignandi.

Málið á blaðsíðu 43 í Morgunblaðinu 13.7.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Náms­­lán hjá Fram­tíðinni heyra for­­tíðinni til.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Mjög góð fyrirsögn. Leikur með orð. Fyrirtæki sem heitir Framtíðin er hætt að bjóða upp á námslán. Skemmtilega grípandi fyrirsögn.

Fréttinni fylgir mynd af Valgerði sem er í meginmáli fréttarinnar sögð heita Vala. Bæði orðin eru kvennöfn. Hið síðara getur þó verið stytting af hinu. Þetta getur valdið ruglingi. Betra að halda sig við annað hvort. Á vefsíðu fyrirtækisins er konan sögð heita Valgerður.

Í fréttinni er sagt að Framtíðin leggi áherslu á húsnæðislán og brúarlán. Engin skýring er gefin á því síðarnefnda. Gera má ráð fyrir að fyrirtækið láni til brúarsmíða og þá einkum Vegagerðinni. 

Sagt er að húsnæðislán séu „náttúrlega lán með veði …“ Óvíst er hvað „ónáttúruleg lán“ eru, giska á að það séu öll önnur lán en veðlán. Þó held ég að þetta „náttúrulega“ sé uppfyllingarorð, hikorð. Þeim hefði blaðamaðurinn hiklaust átt að sleppa. Orðið „náttúrulega“ hefur ekkert gildi í samhenginu.

Oftast tala viðmælendur blaðamanns í belg og biðu. Verkefnið er þá að koma orðunum í eðlilegt samhengi, ekki skrifa tafs og rugl sem veltur úr þeim.

Dæmi um talmál er þegar viðmælandinn segir

„Við erum búin að bæta við nýjum …

Eðlilegra er að skrifa „Við höfum bætt við nýjum …“

Tillaga: Engin tillaga

2.

„Hverfult jökullón í Kverkfjöllum horfið aftur.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Hvað þýðir lýsingarorðið hverfull? Jú, samkvæmt orðabókinni merkir það brigðull eða fallvaltur. Það merkir varla þann sem á það til að hverfa.

Orðið er einkum notað um mannfólk. Því er dálítið erfitt að tala um hverfult lón um leið og sagt er að ónefndur maður er hverfull, ekki alltaf á hann að treysta, hann getur brugðist enda brigðull.

Þó er oft sagt um snjóalög í fjallshlíðum að þau geti verið svikul, láti undan, skríði, þegar minnst varir. Jafnvel snjóbrýr geta svikið, látið undan, brostið. Af hverju er þá ekki hægt að segja að jökullónið sé hverfult?

Í fréttinni er rætt um svokallað Galtárlón í Efri-Hveradal í Kverfjöllum. Ég kannast ekki við nafnið, hlýtur að vera nýlegt. Að minnsta kosti skilaði leit á netinu fyrir árið 2000 engum árangri. Fyrsta sinn sem nafnið birtist er í skýrslu Rannsóknarsjóð Vegagerðarinnar árið 2009.

Tómas Guðbjartsson, læknir og ferðamaður, sendi mér línu á Facebook og sagði: 

Nú skortir mig upplýsingar. En nafnið er á ýmsum kortum af svæðinu, og hefur verið notað af jarðfræðingum og ferðafólki það best ég veit.

Magnús Tumi Guðmundsson, jarðeðlisfræðingur og prófessor við Háskóla Íslands, sendir mér líka línu á Fb og segir:

Man þetta ekki vel og er erlendis og ekki heimildir við hendina en kollurinn austan við lónið var nefndur Göltur og lónið eftir honum. Þetta nafn er allavega komið í skýrslur Helga Helgi Torfasonar o.fl. um jarðhitann í Kverkfjöllum um síðustu aldamót.

Af orðum Magnúsar Tuma er líklegra að lónið heiti Galtarlón og samsinnti hann því. Ánægjulegt að geta leitað til vanra ferðamanna um svona álitamál.

Austan við Galtarlón, í sömu hæð, er annað lón sem oft hefur verið nefnt Gengissig og er á korti skráð í 1611 m hæð yfir sjávarmáli. Minnir að nafnið komi frá Ómari Ragnarssyni sem var einhvern tímann þarna þegar gengi krónunnar rokkaði upp og niður og vatnsborðið hagaði sér á sama hátt.

Tillaga: Engin tillaga

3.

„Þar hafði par verið að hjóla er þau duttu bæði af hjól­um sín­um og kenndi kon­an eymsla í öxl eft­ir fallið. “

Frétt á mbl.is.    

Athugasemd: Par dettur, það datt af hjólunum. Parið duttu ekki. Par er eintöluorð og sögnin að detta fylgir því og er þarna í framsöguhætti, eintölu í þátíð.

Sé hins vegar vikið að þeim sem voru á hjólunum horfir þetta öðru vísi við. Strákurinn og stelpan, karlinn og konan, duttu af hjólunum.

Síðar í fréttinni segir:

… en þeir voru grunaðir um þjófnað eða hnupl.

Flestir hafa muninn á þjófnaði og hnupli á tilfinningunni

Á malid.is segir:

þjófur k. sá sem stelur, hnuplari, hvinn …

Og:

Af þjófur er leidd so. þjófa ´stela, þjófkenna´, lo. þjófóttur og þjófskur, sbr. fær. tjóvskur, og no. þjófnaður k. …

Samkvæmt sömu orðabók er hnupl smáþjófnaður.

Áhugavert er að rifja upp hvinn en margir kannast við nafnorðið sem leitt er af því, hvinnskur.

Á malid.is er þessi skemmtilegi fróðleikur:

hvinn h. (k.) ´hnuplari, þjófur; †óþokki, svíðingur, nirfill´; hvinn h. † ´þjófnaður, hnupl´; hvinnir k. ´hnuplari, þjófur; úlfsheiti´; hvinnskur l. ´ófrómur, þjófgefinn´; hvinnska kv. ´hnupl, stelvísi´; hvinnska s. ´hnupla, stela´.

Þessi orð eru við það að hverfa, fáir nota þau. Einna helst má sjá þau í gömlum bókum. Í æsku minni var stundum sagt að einhver væri hvinnskur og fékk maður það á tilfinninguna að það væri ekki eins slæmt og vera þjófóttur sem hugsanlega er rétt.

Tillaga: Engin tillaga

4.

„Ég kem inn í strætóinn minn frekar snemma á leiðinni, þannig að yfirleitt eru nokkur auð sæti við hliðina á auðum sætum og venjulega sest ég þar.“

Pistill á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 14.7.2019.    

Athugasemd: Já, mikilvægt er að setjast í autt sæti, annað gengur varla upp. Sjá hér á eftir.

Ég þurfti að lesa pistilinn tvisvar. Skil ekki enn ofangreinda tilvitnun. Held að höfundurinn hefði mátt sleppa henni og jafnvel fleiru.

Stíllinn er skrýtinn, slakur. Höfundur ritar pistilinn sinn í fyrstu persónu eintölu enda er hann að lýsa upplifun sinni. Skyndilega fer hann að blanda mér í umræðuna eða lesandanum, skrifar í annarri persónu eintölu:

Þó er eitt sem ég á erfitt með; sætisvalið. Ef þú ætlar að aka í vinnuna getur þú aðeins valið eitt sæti – bílstjórasætið.

Slæmt. Höfundurinn áttar sig ekki á nástöðu:

Ég er bjartsýnismanneskja. Þótt möguleikinn á að plássfrek manneskja …

Höfundur fullyrðir að allir séu manneskjur sem er út af fyrir sig í lagi en er dálítið einhæft.

Svo er það þessi ágæta regla að setjast aðeins í autt sæti. Hún minnir á söguna um unga manninn sem sá meira en við hin, gat séð látið fólk var ófreskur, skyggn. Að því kom að kærastan bauð honum heim til að hitta fjölskyldu hennar. Honum var vel tekið og vísað til stofu en heimilisfólk var eitthvað að bauka í eldhúsinu. Í stofunni sá hann sér til skelfingar að setið var í hverju sæti og hann var vissi hreinlega ekki hverjir væru þessa heims eða annars. Hann ákvað því að nota útilokunaraðferðina, hún hafði áður gefist vel. Innst inni horni sat kona sem virtist fornari en aðrir og hann gekk rakleiðis þangað og settist í fangið á ömmu sem var sprelllifandi og í þokkabót alein í stofunni. Verra gat það nú ekki verið.

Tillaga: Engin tillaga

5.

„Hann sýndi flotta frammistöðu.“

Hádegisfréttir í Ríkisútvarpinu, íþróttir, 13.1.2019.    

Athugasemd: Nei, þetta er ekki gott. Hvernig er hægt að sýna frammistöðu. Sá sem skrifaði fréttina hefur ábyggilega ætlað að segja að íþróttamaðurinn hafi staðið sig vel. Sé svo, er furðulegt að grípa til hjáorða í stað þess að tala hreint og beint.

Samkvæmt orðabókinni snýst orðið frammistaða um getu eða árangur, hvernig einhver stendur sig. Sé árangurinn góður er sagt eftir á að frammistaðan hafi verið góð.

Tillaga: Hann stóð sig vel.

6.

„Neyðarstig virkjað á Keflavíkurflugvelli.“

Fyrirsögn á visir.is og mbl.is.

Athugasemd: Ég get ómögulega skilið hvernig hægt er að virkja neyðarstig. Veit ekki einu sinni hvað neyðarstig er. Orðið er samt svo kunnugleg tugga að enginn gerir athugasemdir lengur. Við eigum að vita hvað tuggan þýðir (þetta er svona eins og með nýju föt keisarans, allir sjá að þau eru ekki til, „feik“ svo maður slái nú um sig á útlensku).

Í fréttinni á Vísi stendur þetta:

Varðstjóri hjá Brunavörnum Suðurnesja segir í samtali við fréttastofu að óvissustig hafi verið virkjað á flugvellinum sem fljótlega hafi verið breytt í neyðarstig vegna þess hversu alvarleg tilkynningin var.

Þarna fór í verra. Óvissustig er að mínu mati afar gegnsætt orð og merkir að koma af stað óvissu, getur varla þýtt annað. Ólíklegt er þó að varðstjórinn hafi átt við það.

Í sannleika sagt er ómögulegt að átta sig á því í hverju „stigin“ byggjast. Aldrei nokkurn tímann hafa þau verið skilgreind enda eflaust leyndarmál. Eftir óhóflega fréttaneyslu í nokkuð mörg ár get ég ímyndað mér að þau séu þessi, stigvaxandi og svo hnígandi:

1. Stig
2. Óvissustig
3. Vissustig
4. Óneyðarstig
5. Neyðarstig
6. Alneyðarstig
7. Hamfarastig
8. Vonleysisstig
9. Afturköllunarstig
10. Rólegheitastig

Í gamla daga voru engin stig nema þegar löggan og brunaliðið steig upp í bíla sína. Já, og stigin í glímunni ... „Sigtryggur vann“.

Hins vegar er neyðaráætlun kunnuglegt og gegnsætt orð og miklu betra en ofangreind stig. Hún þarf alls ekki að vera stiglaust.

Allir vita að hægt er að virkja ár, gufu, vind og jafnvel sjávarföll til rafmangsframleiðslu. Sagnorðið merkir samkvæmt orðabókinni að beisla afl eða orku. Eðlilegt er að það geti líka merkt að örva til vinnu eða aðgerða (samanber enska orðið „to activate“ svo maður sletti nú aðeins úr hégómleikanum).

Stig getur meðal annars merkt áfangi, kafli, þrep eða álíka. Í neyðaráætlun geta verið nokkur stig eða kaflar eftir því hversu alvarleg tilvikin eru, samanber áðurnefnd tíu stig.

Varla er þó hægt að virkja stig svona eitt og sér. Stigsmunur er á áætlunum vegna bilunar í flugvél sem kemur inn til lendingar og flugvél sem þegar hefur brotlent.

Og svo þetta (eins og fréttamenn í sjónvarpinu segja svo næsta frétt komi ekki algjörlega á óvart): Blaða- og fréttamönnum ber engin skylda til að apa orðfæri upp eftir einhverjum „skrifbésanum“ sem áttar sig ekki hvorki á máli né stíl. Fjölmiðlar eiga að birta fréttir á skýru máli, ekki stofnanamállýsku. Næst þegar sagt er að „neyðarstig“ eða óvissustig“ hefi verið virkjuð er þörf á að spyrja um stig, og telja þau („Islande un point“).

Tillaga: Neyðaráætlun virkjuð á Keflavíkurflugvelli vegna flugvélar með bilaðan lendingarbúnað.

7.

„Hann hljóp þá einn heilt 400 metra hlaup …“

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Húrra, hann hljóp hlaup. Það heyrir líklega til stórtíðinda. Ríkisútvarpið er með málfarsráðunaut í fullu starfi en samt er svona borið á borð fyrir neytendur.

Ekki vantar fjölbreytnina. Síðar í fréttinni er „hlaupið“ sagt vera hringur og fer betur á því. Lakara er þetta:

Það má því vel vera að Jones hafi átt sitt besta hlaup á ferlinum en fær ekkert upp úr krafsinu.

Betra er að segja … hafði ekkert upp úr krafsinu. Er ekki ljóst að maðurinn hljóp á sig? Þar með er ekki sagt að hann hafi rekist á sig sjálfan. Má vera að hann hafi verið að „elta drauma sína“. En eins og fleiri „stóð maðurinn með sjálfum sér“. Svona má nú leira með íslenskt mál.

Tillaga: Hann hljóp þá einn allan 400 metra hringinn …

Aðkoma, elta draum, alvarleiki og samtal við hátalara

Orðlof og annað

Opinskjalda

Bréfritari gagnrýnir, sem margur annar, einhæfni í orðavali manna, fátæklegt mál, þar sem hver étur eftir öðrum ("tuggur"). 

Dæmi: "út í hróahött" (= rugl og vitleysa), "vísa á bug" (= telja ósatt), "og þessi sífellda opinskjalda, þegar allir koma öllum í opna skjöldu (= koma að óvörum). Það er eins og vanti tilfinnanlega orðaforða". 

[Innskot umsjónarmanns: Eitthvert sinn var kveðið:

Úti í Firði í fjósinu köldu
átti Finnur að mjólka með Öldu,
en hann gerði ekki gagn,
var með gaspur og ragn
og gekk bara fram fyrir Skjöldu.]

Íslenskt mál, 784 þáttur, umsjónarmaður Gísli Jónsson, Morgunblaðið 18.2.1995.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Loka aðkomu að Sauðleysuvatni vegna slæms ástands vegar.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Af hverju þarf að tala um „aðkomu“? Vegurinn eða slóðinn liggur að Sauðleysuvatni. Hann er illfær og honum hefur því verið lokað. Enn er hægt að ganga að vatninu og því hefur „aðkomunni“ ekki að öllu leyti verið lokað.

Orðalagið í fyrirsögninni er dæmi um hjáorðatilhneigingu í fjölmiðlum. Er eitthvað erfitt að skrifa hreint og beint í stað þess að skrifa hringinn í kringum staðreyndir?

Tillaga: Vegurinn að Sauðleysuvatni er slæmur og hefur verið lokað. 

2.

„Hann ákvað að elta draum sem kviknaði fyr­ir all­mörg­um árum og ferðast nú um­hverf­is Ísland á traktor, með hús­vagn í eft­ir­dragi.“

Fyrirsögn á mbl.is.     

Athugasemd: Er ekki betra að láta drauma sína rætast? Sá sem eltir drauma sína er alltaf á eftir, nær þeim aldrei. Raunar er þetta enskt orðalag, „follow your dreams“. 

Spyrja má hvort draumar kvikni eða verði til á annan hátt? Efast um að draumurinn frá því síðustu nótt hafi kviknað. Mig dreymdi hins vegar ...

Oft er vonlaust að þýða beint úr ensku yfir á íslensku. Mörg dæmi eru um hraklegar þýðingar. Fólk sem hefur alist upp við bóklestur hefur öðlast orðaforða sem nýtist vel í blaðamennsku. Hinir gera meinlegar villur eins og þessa.

Tillaga: Í nokkur ár hefur hann átt sér draum sem nú hefur ræst. Hann ferðast nú um­hverf­is Ísland á traktor, með hús­vagn í eft­ir­dragi.

3.

„Þá minntist hann á alvarleika þess að aldrei hefðu fleiri blaðamenn verið drepnir en í fyrra.“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 12.7.2019.    

Athugasemd: Þetta er ágætt dæmi um nafnorðavæðingu tungumálsins. Málsgreinin er hnoð. Enginn talar um „alvarleika einhvers“. Mörgum þykir samt margt vera alvarlegt.

Blaðamenn eru myrtir í tugatali. Lesendur átta sig á því og jafnvel þó að „alvarleikinn“ sé ekki nefndur. Hann liggur þó í loftinu.

Tillaga: Hann nefndi að aldrei hefðu fleiri blaðamenn verið drepnir en í fyrra.

4.

„Munu notendur með hátalara frá Amazon geta spurt um einkenni og fengið greiningu.“

Seinni forystugreinin í Morgunblaðinu 12.7.2019.    

Athugasemd: Hvers konar hátalarar eru þetta? Líklega einhver konar galdrahátalarar.

Hátalari er tæki sem varpar hljóði í þeim styrk sem notandinn vill. Annað gerir hann ekki. Gagnslaust er að standa fyrir framan hátalara og spyrja rétt eins og hann væri hljóðnemi.

Er til of mikils mælst að ritstjóri Moggans haldi áfram að skrifa forystugreinar en úthýsi verkefninu ekki til leigubílstjóra á BSR (með fullri virðingu fyrir honum).

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Ekki liggur fyrir hvar börnin smituðust af sýkingunni.“

Frétt kl. 16 á Bylgjunni 11.7.2019.   

Athugasemd: Meðan ég fæ ekki betri skýringu finnst mér ljóst að sýking verður til vegna einhvers konar smits en ekki öfugt.

Talað er um meðgöngutíma sýkingar, það er tíminn frá smiti og þar til sjúkdómseinkenna verður vart. Stundum er hann skammur, oft langur.

Á Vísindavefnum segir:

Kvef er hvimleiður en tiltölulega meinlaus veirusjúkdómur. Vitað er um meira en tvö hundruð veirur sem valda kvefi. Veirurnar berast á milli manna með úðasmiti, það er að segja við hósta eða hnerra.

Einnig geta veirurnar borist með snertismiti ef þær berast á hendur og þaðan í augu eða nef. […]

Einstaklingur getur borið smit frá því daginn áður en einkennin koma fram og í 1-3 daga til viðbótar. Að meðaltali gengur sjúkdómurinn yfir á 7-10 dögum.

Á vef Landlæknisembættisins er listi yfir smitsjúkdóma í stafrófsröð.

Á þessum vef Háskóla Íslands eru fróðlegar upplýsingar um sýkingar:

Til eru yfir 2000 mismunandi salmonellur og nokkur hundruð þeirra geta valdið sýkingum í mönnum. Salmonellur eru bakteríur sem finnast mjög víða í náttúrunni og hafa þær verið mjög vaxandi vandamál á undanförnum árum og áratugum. Þessar bakteríur valda ýmsum sjúkdómum í mönnum og eru þeir þekktustu nefndir taugaveiki, taugaveikibróðir og músataugaveiki.

Lang algengasta salmonellusýking er sýking í meltingarfærum sem stafar af því að matvæli voru menguð með salmonellum og maturinn ekki eldaður nægjanlega til að drepa bakteríurnar. Þetta hefur verið hratt vaxandi vandamál og nú er svo komið að í sumum nálægum löndum eru nær allir kjúklingar salmonellumengaðir.

Sjúklingurinn veikist 8-48 klst. eftir að hafa neitt mengaðrar fæðu, með sótthita, ógleði og uppköstum, samdráttarverkjum í kvið og niðurgangi sem getur verið blóðugur. Þessi veikindi standa lengur en venjuleg matareitrun, eða í 3-5 daga. Allan þann tíma og stundum lengur eru salmonellur í saur sjúklingsins. Sjaldnast er þörf á nokkurri meðferð og yfirleitt eru engin eftirköst eða fylgikvillar. 

Ung börn og sjúklingar með aðra sjúkdóma geta þó orðið alvarlega veikir og þá er hægt að meðhöndla með sýklalyfjum. Einstaka sinnum fá sjúklingarnir sýkingar í bein eða liði.

Smit og sýkingar eru alvarlegt mál og ástæða til að fjölmiðlar segi skilmerkilega frá og blaðamenn leiti upplýsinga í stað þess að treysta algjörlega á þekkingu sína.

Tillaga: Engin tillaga.

 

Barn no. 2, rusl ryður sér til rúms og kasta handklæði

Orðlof og annað

Orðaforðinn

„Ef orðaforðinn minnkar þá fækkar tilfinningunum sem þú getur lýst, atburðunum sem þú getur greint frá og hlutunum sem þú getur bent á. Ekki aðeins verður skilningurinn takmarkaðri heldur einnig reynsluheimurinn.

Tungumálið eflir manninn. Í hvert sinn sem hann tapar skilningi, tapar hann hluta af sjálfum sér.“

Sheri S. Tepper, Pest af Angels - fengi af vefnum kennari.is. 

Hugsunin er góð en betur fer á því að segja:

Minnki orðaforðinn fækkar tilfinningunum sem þú getur lýst ...

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Eins og DV greindi frá í gærmorgun hefur Ásgeir Bachman viðurkennt með yfirlýsingu að þjófnaður hafi átt sér stað í verslun Bauhaus.“

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: Hjáorðavæðing fjölmiðla er mikil. Blaðamanni dettur ekki í hug að skrifa að stolið hafi verið úr versluninni.

Tillaga: Eins og DV greindi frá í gærmorgun hefur Ásgeir Bachman lýst því yfir að stolið hafi verið úr verslun Bauhaus.

2.

„Hann fékk standandi lófaklapp frá öllum salnum og dómurunum.“

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: „Standandi lófatak“ er ekki til. Á ensku er talað um „standing applause“ sem merkir að áhorfendur rísa úr sætum sínum og klappa einhverjum lof í lófa.

Ein mesta hætta sem stafar að íslensku eru blaðamenn sem kunna ensku en eru slakir í íslensku. Afleiðingin er setning eins og hér að ofan.

Tillaga: Áhorfendur og dómarar risu á fætur og klöppuðu fyrir honum.

3.

„Fann­ar og Vala eiga von á barni no. 2.“

Fyrirsögn á mbl.is.    

Athugasemd: Svona er ekki hægt að segja á íslensku. „No“ er ensk skammstöfun fyrir „number“, númer. Íslenska skammstöfunin er „nr.“. Má vera að í talmáli megi segja að haugsugan hafi losað farm nr. 2 eða vörubíllinn hafi komið með skítahlass nr. 2. Hvort tveggja er þó ferlega vitlaust því auðveldast er að segja og skrifa „í annað skipti“.

Stílleysi margra blaða- og fréttmanna er hræðilegt. Engin með fullu viti segir barn vera no. 2. Svona rugl er á borð við að segja að fólk éti, fólk drepist, börnum sé gotið eða kastað.

Tillaga: Fannar og Vala eiga von á öðru barni.

4.

„62 ára karlmaður hefur verið dæmdur í eins mánaðar skilorðsbundið fangelsi.“

Frétt á visir.is.    

Athugasemd: Um nær allan heim forðast blaða- og fréttamenn að byrja setningu á tölustöfum. Slíkt á ekki við. Tölustafir og bókstafir hafa gjörólíka merkingu. Þar af leiðandi getur texti ekki byrjað á tölustaf, það getur valdið ruglingi og er í þokkabót afar ljótt.

Einnig er skrýtið að orða það þannig að „maðurinn hafi verið dæmdur“ þegar ljóst er að hann var dæmdur.

Tillaga: Karlmaður var dæmdur í skilorðsbundið fangelsi í einn mánuð.

5.

„Rusl hefur rutt sér til rúms í Rómarborg.“

Frétt kl. 22 á ríkissjónvarpinu 10.7.2019.

Athugasemd: Þetta er út í hött. Orðalagið er vel skýrt í bókinni Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson og þar er þetta meðal annars:

Ryðja sér til rúms: breiðast út hljóta almenna viðurkenningu; láta til sín taka.

Rusl „ryður sér ekki til rúms“. Sá sem svona skrifar skilur hvorki orðtakið né uppruna þess.

Tillaga: Rusl hefur safnast fyrir á götum Rómarborgar.

6.

„Tala torfhúsa ekki þekkt.“

Millifyrirsögn á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 11.7.2019

Athugasemd: Hvers vegna notar blaðamaðurinn ekki nafnorðið fjöldi? Séu torfhús talin kemur í ljós hversu mörg þau eru. Séu húsin tíu er það talan.

Hann segir í fréttinni:

Við þekkjum ekki tölu þeirra og vitum ekki nákvæmlega hvar þau eru eða hvernig væri hægt að nýta þau …

Hér er hringsólað framhjá því sem mestu máli skiptir, það er að segja frá á einfaldan hátt. Fjöldinn er aðalatriðið.

Tillaga: Fjöldi torfhúsa ekki þekktur.

7.

„Fyrir skömmu sendi heilbrigðiseftirlitið sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu, sem fer með forræði á svæðinu, bréf þar sem farið var fram á að hafist yrði þegar í stað handa við hreinsun á svæðinu.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 11.7.2019

Athugasemd: Nástaða er hvimleið, sérstaklega fyrir lesendur. Í málsgreininni kemur orðið svæði fyrir þrisvar sinnum. Varla er hægt að amast við nafni embættisins. Hin skiptin eru viðbót. Blaðamaðurinn á að kunna að skrifa sig framhjá svona vitleysu.

Vafasamt er að segja Sýslumaðurinn á höfuðborgarsvæðinu „fari með forræði á svæðinu“. Á vefnum syslumenn.is segir:

Sýslumenn fara með framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði, hver í sínu umdæmi, eftir því sem lög og reglugerðir eða önnur stjórnvaldsfyrirmæli kveða á um.

Í orðabókinni segir um forræði:

Umsjón, ábyrgð, ákvörðunarvald, stjórn, yfirráð, umráð, forysta, völd.

Sýslumaðurinn á höfuðborgarsvæðinu fer ekki með forræði á einu eða neinu, hvorki á bökkum Elliðavatns né annars staðar. Störf embættisins eru á allt annan veg.

Tillaga: Fyrir skömmu sendi heilbrigðis- eftirlitið sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu bréf þar sem óskað var eftir leyfi til að hefja hreinsun.

8.

„Allt of hratt að mati Armstrong, sem taldi að farið myndi yfirskjóta lendingarstaðinn um nokkra kílómetra.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 11.7.2019

Athugasemd: Á ensku er hugtakið „to overshoot“ alþekkt, hvort heldur er í einu eða tveimur orðum. Það merkir að missa af lendingarstað, fljúga yfir hann. Á vefsíðu sem heitir Aviation segir:

To pass beyond the limit of the runway or landing field when trying to land.

Má vera að sambærilegt orð sé ekki til á íslensku en fráleitt finnst mér að búa til orðið „yfirskjóta“. Það bendir fyrst og fremst til byssuskots sem fer yfir markið, ekki þegar flugfar missir fyrir mistök af lendingarstaðnum.

Í þessu tilviki virtist Amstrong sem tunglfarið myndi ekki lenda á réttum stað heldur nokkrum kílómetrum frá honum. Málsgreinin segir það eitt að tunglfarið hafi virst fljúga yfir lendingarstaðinn í nokkurra kílómetra hæð. Það er þó ekki reyndin.

Laga þyrfti orðalag á fleiri stöðum í greininni sem þó er frekar vel skrifuð og upplýsandi. Til dæmis er orðalagið „þáverandi ótti“ skrýtið. Einnig að Appolló áætlunin hafi verið „skrínlögð“.

Tillaga: Allt of hratt að mati Armstrong, sem taldi að farið myndi lenda nokkrum kílómetrum frá lendingarstaðnum.

9.

„Kjos kast­ar hand­klæðinu.“

Fyrirsögn á mbl.is.

Athugasemd: Fréttin fjallar ekki um handklæði. Blaðamaðurinn brúkar enskt orðtak „Throw in the towel“. Hann telur sig vera að segja að náungi sem heitir Kjos sér hættur störfum, búinn að segja upp. 

Í Urban Dictionary segir:

This phrase comes from boxing. When a boxer is too beat up to continue, his coach throws a towel into the ring to signal that the fight is over.

Og:

To give up or surrender. Probably related in origin to throwing up the white flag, which also indicates surrender.

Þetta orðalag eða orðtak er ekki til á íslensku. Um það veit blaðamaðurinn ekki enda les enginn á Morgunblaðinu yfir það sem nýliðar skrifa og leiðbeinir. Nóg er samt af frábærum og vel skrifandi blaðamönnum sem hljóta að geta tekið verkefnið að sér. Hvernig eiga nýliðar að læra þegar enginn leiðbeinir? Hvaða lærdómur felst í því að birta gagnrýnislaust fyrsta uppkast?

Tillaga: Kjos hættir.

10.

„Framtak hinna snöllu ættingja okkar í Færeyjum skilaði því tilætluðum árangri …“

Frétt á dv.is.

Athugasemd: Með réttu má halda því fram að Færeyingar séu snjallir, svona almennt. Hins vegar eru þeir varla ættingjar Íslendinga þó einhverjir kunni að eiga ættingja þar.

Á hátíðlegum stundum er oft komist svo að orði að Norðurlandabúar séu frændur okkar. Fæstir trúa því bókstaflega nema hugsanlega blaðamaðurinn hjá DV sem tekur þetta svo alvarleg að hann heldur að hin meinta frændsemi þýði að Færeyingar séu ættingjar Íslendinga.

Stafsetningarvilla er í þriðja orð málsgreinarinnar. 

Tillaga: Framtak snjallra Færeyinga skilaði því tilætluðum árangri …

Bíll klessir, tímapunktur, ferðir farnar og deyja friðsamlega

Orðlof og annað

Flýja unnvörpum

Unnvörp (fleirtala) þýðir sjógangur eða þangdyngja sem sjór hefur varpað á land. Atviksorðið unnvörpum merkir í stórum stíl, í hrönnum.

Unnur er alda og í unnvörpum er „vísað til bylgna er falla þétt“ (Mergur málsins). „Íslendingar flýja unnvörpum í sólina.“ Ekki „umvörpum“. (Umvörp þýðir útjaðrar.)

Málið á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 10.7.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„„Bíllinn klessti ekki á neinn stóran stein og féll ekki fram af bjargi.““

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: Barnalegt er að nota orðalagið „klessa á“ þegar verið er að lýsa því þegar bíll rekst á annan bíl, hús eða annað.

Eiður Guðnason sagði í Molum sínum:

Í fréttinni segir: „…en bíl­stjór­inn sem hann kom til bjarg­ar stal og klessti bíl hans, sem hann hafði lagt skammt frá.“ Sjálfsagt er þetta nú orðið viðtekið orðalag um að skemma eða beygla bíl. Og skömminni skárra en að tala um að klessa á, -sem stundum hefur verið kallað leikskólamál í þessum Molum.

Við þessi orð Eiðs heitins er eiginlega engu á bæta.

Ofangreind tilvitnun er þýðing blaðamannsins á þessum orðum:

Luckily, we were not hurt at all and our car did not hit any big rock or fell off a steep cliff off the valley.

Engin klessa þarna í enskunni. Þýðing blaðamannsins er frekar „lausleg“ svo ekki sé meira sagt. Athygli vekur þó að í íslensk textanum segir að bíllinn hafi rekist á stóran stein. En hvað er stór steinn? Um það geta verið áhöld, en orðalagið er leikskólamál.

Betur fer á því að tala um bjarg en stóran stein. Þá gengur samt ekki að segja að bíllinn hafi hvorki rekist á bjarg eða ekið fram af bjargi. Hvernig getur blaðamaðurinn bjargað sér frá þessu?

Tillaga: Hann rakst ekki á bjarg og féll ekki fram af klettum.

2.

„Þó barst mbl.is til eyrna frá á þeim tíma­punkti að viðræðurn­ar hefðu reynst flókn­ari en bú­ist var við …“

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: „Tímapunktur“ er vandræðaorð, eiginlega þarflaust í íslensku. Orðið hjálpar ekki neitt, fyllir ekki upp í neina þörf og kemur ekki í stað annarra orða. Engu að síður nýtur það mikill vinsælda hjá ungum og óreyndum skrifurum, fólki sem hefur rýran orðaforða.

Hér þarf engra vitna við. Auðveldast er að bera saman ofangreinda tilvitnun við tillöguna hér að neðan.

Tillaga: Þó frétti mbl.is að síðan þá hafi viðræðurn­ar reynst flókn­ari en búist var við …

3.

„Kon­an sem býr í íbúðinni sem varð eldi að bráð …“

Frétt á dv.is.   

Athugasemd: Þetta orðalag er algengt í fjölmiðlum, oft notað hugsunarlaust, en fer ekki alls staðar vel. Má vera að það sé bara ég sem hnýt um það.

Bráð er nafnorð í kvenkyni og merkir samkvæmt orðabókinni dýr sem er veitt enda er villibráð er eftirsótt. Það breytir því ekki að jafnvel í yfirfærðri merkingu er orðalagið slakt. Íbúð er ekki bráð jafnvel þó eldur sé eins og rándýr og íbúðin bráð.

Svona hjáorðaæfingar eru algengar í fjölmiðlum, sérstaklega í íþróttum. Svo virðist sem margir forðist að orða hlutina eins og þeir eru. Gripið er til málshátta og orðtaka sem skrifarinn kannast við, skilur ekki alltaf til fullnustu eða áttar sig ekki á samhenginu.

Margir íslenskir fjölmiðlamenn eru ágætir í stíl og íslenskan er yfirleitt góð. Þeir hafa drjúgan orðaforða og ættu að vera fyrirmynd. Ættu þeir ekki að leiðbeina nýliðum?

Þegar ég var að byrja í blaðamennsku á Vísi í gamla daga las Elías Snæland Jónsson, ritstjórnarfulltrúi, yfir öll handrit sem bárust frá blaðamönnum. Ósjaldan þurftum við að lagfæra skrifin. Þá var maður óánægður en uppeldið var gott enda Elías málvís maður.

En nú er hún Snorrabúð stekkur og enginn Elías á fjölmiðlunum. Ekki einu sinni prófarkalesarar. Þeir eru úrelt stétt og því má skrifa hvað sem er og hvernig sem er.

Eldur kviknaði í íbúðinni, svo einfalt er það. Vissulega er ekki alrangt að segja að íbúðin hafi „orðið eldi að bráð“ en það á ekki við. Flokkast sem stílleysa.

Tillaga: Kon­an sem býr í íbúðinni sem kviknaði í …

4.

„Engar skipulagðar ferðir hafa verið farnar á Svínafellsjökul í sumar.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 10.7.2019.

Athugasemd: Nú er svo komið að ferðir eru farnar, margir hlaupa langhlaup, ganga göngu, æfa æfingar, tala ræðu og svo framvegis.

Lesa blaðamenn ekki skrif sín áður en þau eru birt?

Frá því í mars hefur ekki verið farið í ferðir á Skaftárjökul en á vorin kemur undan jöklinum og hann verður ótryggur.

Hvað kemur undan jöklinum? Blaðamaðurinn býr til orð og lesandi skilur hvorki upp né niður. Þetta er skemmd frétt og fleira rökstyður það:

„Það eru merkingar þarna sem segja til um ástandið við jökulinn, en öll fyrirtækin fluttu ferðir sínar yfir á annaðhvort Falljökul eða Skaftafellsjökul. Það fór eftir gerð ferða …“

Hvað fór eftir gerð ferða? Hvernig fluttu fyrirtæki ferðir sínar? Ekki er nóg að taka upp orð viðmælandans og birta þau athugasemdalaust. Skylda blaðamannsins er eða koma með skýra frétt, veita upplýsingar. Í þessu tilfelli er lesandinn einfaldlega hissa á því sem hann les.

Tillaga: Engar skipulagðar ferðir hafa verið á Svínafellsjökul í sumar.

5.

„Með samþykkt tillögu, sem gerir Mannréttindaráði Sameinuðu þjóðanna að rannsaka fíkniefnastríð Filippseyjaforseta, munu allir sem að henni standa fá veglega bónusgreiðslu frá eiturlyfjahringjum.“

Frétt á visir.is.

Athugasemd: Nafnorðavæðingin lætur ekki að sér hæða. Hún er skilgetið afkvæmi enskunnar en á ekki við hér á landi. Margir blaða- og fréttamenn eru vel að sér í ensku en lakari í íslensku. Enskuskotin mengun er hættulegasti óvinur íslenskunnar.

Samþykkt er hér nafnorð í kvenkyni. Betur fer á því að segja: Verði ályktunin samþykkt …

Með fréttinni er birtur texti á Twitter sem utanríkisráðherra Filippseyja ritar. Í honum er enska orðið „resolution“ notað. Í þessu tilviki er það ályktun. Annars væri „proposal“ eða eitthvað álíka.

Orð utanríkisráðherrans í Vísi eru ekki hin sömu og á Twitter, en þar segir hann:

If the Iceland resolution wins that means bonuses for everyone who worked for it—from the drug cartels.

Blaðamaðurinn skýtur þessu inn í orð ráðherrans:

… sem gerir Mannréttindaráði Sameinuðu þjóðanna að rannsaka fíkniefnastríð Filippseyjaforseta …

Af hverji gerir blaðamaðurinn þetta? Í næstu málsgrein skrifar hann:

Þetta skrifar utanríkisráðherra landsins, Teodoro Locsin Jr., á Twitter-síðu sína í gærkvöld og vísar þar til tillögu Íslands um að gerð verði úttekt á stöðu mannréttindamála á Filippseyjum.

Blaðamaðurinn bætir við orð ráðherrans og endurtekur sömu viðbót örstuttu síðar.

Hvað kallast svona vinnubrögð? Ónákvæmir, hroðvirkni, fljótfærni …? Ég held að mörgum blaðamönnum liggi alltof mikið á og þeir lesi ekki yfir skrif sín fyrir birtingu. Öllum er þörf á gagnrýnum yfirlestri en sumir þurfa að láta aðra lesa skrif sín yfir.

Tillaga: Verði ályktunin samþykkt munu allir sem unnu að henni fá bónusa - frá eiturlyfjahringjum.

6.

“Samkvæmt heimildum Markaðarins samanstóð kaupendahópurinn af nærri tuttugu sjóðum og fjárfestum.“

Frétt á visir.is.

Athugasemd: Hvar voru þessir tuttugu sjóðir og fjárfestar? Jú, í kaupendahópnum. Þarf þá að ræða eitthvað frekar um sagnorðið samanstanda sem er í tilvitnuninni? Greinilegt er að það er óþarft.

Samkvæmt orðabókinni er orðið myndað af setja saman úr.

Þetta er dæmi um hjáorðavændi í fjölmiðlum sem þarf að forðast. Berum bara saman tilvitnunina og tillöguna.

Tillaga: Samkvæmt heimildum Markaðarins eru nærri tuttugu sjóðir og fjárfestar í kaupendahópnum.

7.

„Í tilkynningu frá fjölskyldu hans segir að hann hafi dáið friðsamlega með eiginkonu sína, Amy Wright, og tvær dætur við sína hlið.“

Frétt á dv.is   

Athugasemd: Það er nú gott að maðurinn hafi dáið friðsamlega en ekki með látum. Veit ekki hvort það sé sæmilegt að taka svona til orða en þetta datt mér í hug þegar ég las tilvísunina. 

Fréttin er vond, illa þýdd. Allt bendir til þess að blaðamaðurinn fái enga tilsögn á ritstjórninni.

Þá datt mér í hug hann Kolbeinn Sighvatsson og félagar hans sem biðu milli vonar og ótta í kirkjunni eftir Örlygsstaðabardaga. Þeir þurftu svo á kamarinn enda mátti þá ekki létta á sér þar inni og guldu þeir fyrir kamarferðina með lífi sínu. Varla hafa þeir fallið friðsamlega er Gissur Þorvaldsson lét höggva þá. Þannig hafa margir dáið í ófriði, jafnvel ófriðsamlega. 

Enska orðið „peacefully“ er vandþýtt. Á íslensku er sjaldgæft að nota orðið friðsamlega þegar sagt er að fólk skilji við. Stundum er sagt að fólk hafi dáið í ró en ekki fer heldur vel á því. Yfirleitt er svona lýsingu sleppt í íslenskum minningargreinum. Má vera að þess vegna er orðið „friðsamlega“ sé svo ókunnuglegt og andstæða þess frekar „truflandi“ okkur eftirlifendum.

Nokkur munur er að hafa einhvern „við sína hlið“ eða hjá sér. Á enskunni gæti blaðamaðurinn verið að þýða orðalagið „by his side“ og farist það frekar óhönduglega.

Leikarinn var virkur bæði á skjá og sviði í rúm sextíu ár.

Óvenjulegt er að segja leikara virkan á skjá. Hér áður fyrr kom fyrir að skjáir frysu sem kallað er, mynd stoppaði og henni var ekki þokað nema tölvan væri ræst upp á nýtt. Mætti segja mér að þegar slíkt gerist væri leikari frekar óvirkur á skjánum.

Betur fer á því að segja að leikarinn hafi starfað í kvikmyndum, sjónvarpi og á sviði í rúm sextíu ár.

Tillaga: Í tilkynningu frá fjölskyldu hans segir að hann hafi andast í faðmi fjölskyldunnar.

 

 

Lát á ferðamönnum, sitjandi forseti og hamingjuóskir til þín

Orðlof og annað

Að heilsast og kveðjast

Fyrir mörgum árum þurfti ég á föstudegi að eiga viðskipti við fyrirtæki eitt allumsvifamikið í Reykjavík. Allt fór það vel fram og ég fékk vöruna afgreidda af rosknum manni sem sá vel fyrir þörfum mínum, gjörkunnugum vörunni sem hann seldi mér (sem var algengt í þá gömlu góðu daga áður en afgreiðslustörf urðu íhlaupavinna, gjarna unglinga). Þegar ég hafði fengið vöruna þakkaði ég fyrir mig eins og mér hafði verið kennt: „Kærar þakkir“.

Maðurinn svaraði mér strax með hefðbundnu svari, „takk sömuleiðis“, en bætti svo við „og eigðu góða helgi“.

Þetta varð til þess að ég settist niður með manninum og við ræddum þessi nýtilkomnu kveðju- og þakkarorð. Ég lýsti þeirri skoðun minni að þau væru sérlega illa til fundin, auk þess innflutt og fylltu ekkert autt skarð í tungumálinu. Maðurinn var mér hjartanlega sammála; kvaðst vera gamall sveitamaður og kannaðist ekki við slíkt orðfæri. Hann greindi mér hins vegar frá því að á vegum fyrirtækisins hefði verið haldið námskeið fyrir starfsmenn þar sem kennt var viðmót við kúnna. Þar hefði „einhver helv... fígúra“ fullyrt að „eigðu góða helgi“ eða „hafðu góða helgi“ væri lykilatriði til að viðskiptavinurinn skildi að hann væri einhvers virði. Sjálfur kvaðst maðurinn finna fyrir óbragði í hvert sinn sem þessi orð hrytu honum af munni. Hann var greinilega feginn að finna í mér bandamann og var léttur á brún er við kvöddumst. Hann óskaði mér ekki góðrar helgar sem þó bjargaðist vel. […]

Að lokum skal getið þess sem verulega áberandi er, þagnarinnar. Þakkarorðum er ekki svarað. Viðskipta„vinurinn“ er ekki til. Slíkt kann ekki góðri lukku að stýra í nokkru fyrirtæki. Um daginn þakkaði ég kærlega fyrir mig í kaffihúsi einu um leið og ég greiddi fyrir vöruna. Svarið sem ég fékk var þetta: „Sigga, SIGGA, þetta á að fara á borð númer fimm.“

Menningarblað/Lesbók Morgunblaðsins, 7.8.2011, Þórður Helgason.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hann segir greiðsluna koma sér vel til þess að standa strauma af lögmannskostnaði …“

Frétt á visir.is.   

Athugasemd: Straumur er upphaflega rennsli vatns. Orðið á sér náskylda ættingja í mörgum tugumálum. Í orðsifjabókinni á malid.is segir frá orðum eins og streymur (færeyska, straum (nýnorska), ström (danska), stream (enska) og fleirum.

Karlkynsnafnorðið straumur er til í eintölu og fleirtölu, en í fréttinni er rangt farið með töluna. Rétt er það í svona og því í eintölu:

Standa straum af …

Í þeirri merku bók Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson segir svo:

Mæta kostnaði, kosta eitthvað […] 2. Sjá fyrir einhverjum; hjálpa einhverjum; verja einhvern […]

Elsta mynd orðatiltækisins er frá síðari hluta 18. aldar; standa straum af einhverjum, sjá einhverjum farborða.

Svo eru til ýmis afbrigði af  orðtakinu til dæmis standa straum af skoðunum sínum og jafnvel standa straum af báti sínum.

Fyrir utan þessa villu er fréttin vel skrifuð, einföld og góð aflestrar.

Tillaga: Hann segir greiðsluna koma sér vel til þess að standa straum af lögmannskostnaði …

2.

„Undrast að sjá sovéska hertrukka og Antonov flugvél í Vík í Mýrdal.“

Frétt á visir.is.   

Athugasemd: Í orðabókinni segir að lýsingarorðið hissa merki að vera undrandi, forviða. Og hún segir að undra sé sagnorð sem merkir að vera forviða, hissa. Svo er til sögnin að undrast.

Munurinn á hissa, undra og forviða getur verið nokkur, veltur á samhenginu. Þau geta ekki gengið í hvers annars stað án þess að ekkert sé:

1. Við undrumst framkomu hans við ferðafólk.
2. Við undrumst um ferðafólkið.
3. Við erum hissa á framkomu hans við ferðafólk.
4. Við erum forviða á framkomu hans við ferðafólk.

Má vera að sigvaxandi munur sé á þessum þremur fullyrðingum, 1, 3 og 4. Tvær þær síðustu þurfa hjálparsögnina að vera til að ganga upp. Hins vegar er önnur fullyrðingin allt annars eðlis, þar höfum við áhyggjur af ferðafólkinu, veltum fyrir okkur hvar það sé.

Ætterni sagnarinnar að undra og undrast er merkileg. Það er náskylt þýsku sögninni wunder og enska orðinu wonder svo dæmi séu tekin.

Af þessu leiðir að það er alls ekki rangt að nota sögnina að undrast í tilvitnaðri setningu. Mér finnst þó hissa fari betur jafnvel forviða.

Tillaga: Hissa að sjá sovéska hertrukka og Antonov flugvél í Vík í Mýrdal.

2.

„Það var toppslagur í Kaplakrika þar sem FH vann Þrótt R. 2:1 …“

Frétt á blaðsíðu 40 í Morgunblaðinu 6.7.2019.   

Athugasemd: Ekki er fallegt að byrja setningu með aukafrumlaginu „það“. Orðið kalla margir lepp, því það er stundum notað til að fela óskýra hugsun. Oft er erfitt að sleppa þannig byrjun en þá verður skrifarinn að endurhugsa setninguna sem honum er hollt enda eru endurskrif alltaf til bóta.

Flestir vita að liðið sem fyrr er nefnt í boltaleikjum á heimaleik. Heimaleikir FH í fótbolta eru alltaf í Kaplakrika. Þar af leiðir að í málsgreininni hér fyrir ofan eru óþarfar upplýsingar. Fréttin er stutt en  gæti verið betur orðuð.

Tillaga: FH vann Þrótt R. 2:1 í toppslag 1. deildar kvenna …

3.

„Ekkert lát virðist vera á þeim ferðamönnum sem fara í gegnum Vík.“

Frétt kl. 12 á Bylgjunni 7.7.2019.

Athugasemd: Fréttamaðurinn hefur án efa ætlað að segja að ekkert lát sé á ferðum ferðamanna.

Samkvæmt malid.is er lát nafnorð í hvorugkyni og merki dauði, andlát:

Hann tók við versluninni eftir lát föður síns.
Það er ekkert lát á storminum.

Dæmin skilja allir. Þar af leiðandi ættu allir að átta sig á því að ofangreind tilvitnun er ekki rétt. Hér hefur fréttamaðurinn verið of fljótur á sér en hann hlýtur að skilja að lát á einhverju merki hér hlé eða stopp.

Tillaga: Ekkert lát virðist vera á ferðum ferðamanna um Vík.

4.

„Hátíðarhöldin sem fóru fram um helgina fóru víðast vel fram.“

Frétt kl. 15 á Bylgjunni 7.7.2019.

Athugasemd: Þetta er óboðlegt. Engu líkar er en að fréttamenn lesi ekki yfir það sem þeir skrifa. Verra er að þeir átta sig ekki á dellunni. Þetta er kölluð nástaða og er ferlega stíllaus. 

Enginn sæmilegur skrifari vill varða uppvís að svona byrjendamistökum. Skemmdar fréttir bitna á neytendum. Í flestum atvinnugreinum eru skemmdir á vöru alvarlegt mál.

Tillaga: Hátíðarhöldin helgina fóru víðast vel fram.

5.

„… mælist Joe Biden, fremsta forsetaframbjóðendaefni Demókrataflokksins, með fjórtán prósent hærri stuðning í könnuninni en sitjandi forseti ef gengið yrði til forsetakosninga núna.“

Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Ungum og óreyndum blaðamönnum finnst óskaplega gaman að  skrifa enska íslensku af því að kanar segja „sitting president“ þá verður að apa þetta eftir og tala um „sitjandi forseta“. Þetta er tómt bull því aðeins einn forseti er í Bandaríkjunum. Hverjir skyldu nú vera forsetar sem ekki eru „sitjandi“. Ekki fyrrverandi forsetar. 

Furðulegast er þó að hvergi í heimildinni, abcnews.com er talað um „sitting president“.

Skoðanakannanir um fylgi stjórnmálamanna eða stjórnmálaflokka er ekki kosning, það vita allir. Flestir gera sér grein fyrir að skoðanakönnun mælir fylgið á einum tíma og hefur ekkert forspárgildi þó draga megi ályktanir af niðurstöðunni. Þar af leiðir að orðalagið „ef gengið yrði til forsetakosninga núna“ er óþarfa taglhnýting við málsgreinina.

Tillaga: … mælist Joe Biden, fremsta forsetaframbjóðendaefni Demókrataflokksins, með fjórtán prósent hærri stuðning í könnuninni en forsetinn.

6.

„Samkvæmt nýrri skýrslu Landsnets er hætta á því að á einhverjum tímapunkti árið 2022 verði framboð af raforku á Íslandi ekki nægilegt til að svara eftirspurn.“

Frétt á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 8. júlí 2019.

Athugasemd: „Tímapunktur“ er gagnslaust orð, bætir engu við frásögn né gerir hana nákvæmari eða skýrari. „Point of time“ er sagt á ensku máli.

Finni skrifarar til missis og tómleikatilfinningar vegna þess að orðið „tímapunktur“ vanti má rita eins og gert var hér áður fyrr „einhvern tímann á árinu 2022“.

Tillaga: Samkvæmt nýrri skýrslu Landsnets er hætta á því að á árinu 2022 verði framboð af raforku á Íslandi ekki nægilegt til að svara eftirspurn.

7.

„Innilegar hamingjuóskir til þín.“

Algeng kveðja á Facebook.

Athugasemd: Í afmæli, fermingu, útskriftarveislu, giftingu eða álíka fagnaði tökum við í höndina á gestgjafanum og segjum: Til hamingju með prófið, áfangann eða hvað svo sem verið er að halda upp á.

Enginn tekur í höndina á öðum og segir: Til hamingju til þín með afmælið. (Hér má skjóta því inn í að segja má hönd og hendi: taka í höndina og taka í hendina).

Hamingjuósk er venjulega beint til ákveðins einstaklings. Algjör óþarfi er að bæta „til þín“ inn í hana. Hún verður ekkert skýrari eða hnitmiðaðri, bara kjánaleg.

Í afmælisboðum er oft sungið „Hann á afmæli í dag …“. Á ensku er sungið við sama lag: „Happy birthday to you …“. Þar er „to you“ en „til þín“ er ekki í íslenska textanum. Ástæðurnar geta verið margar en sú sem þyngst vegur er ábyggilega sú að þannig tölum við ekki á íslensku.

Við segjum:

Til hamingju með afmælið.

Enginn segir: „Til hamingju með afmælið til þín.“

Ég óska þér til hamingju.

Enginn ætti að segja: „Ég óska þér til hamingju til þín.“

Sæll.

Enginn segir „sæll til þín“ og er þó sæll ágæt kveðja. 

En hvað er þá hamingja? Á malid.is segir:

Hamingja kv. ´gæfa, heill, gifta; †verndarvættur, heilladís´; < *ham-(g)engja, af hamur og so. ganga, eiginl. ´vættur sem tekur á sig ham eða gervi, fylgja´; hugsanl. merkir hamur hér ´fósturhimna, fylgja´, […] heillavætti (í fósturhimnu) sem fylgir e-m frá fæðingu; sbr. einnig nno. uhemje kv. ‘óhamingja’.

Eitthvað óviðeigandi er að segja til hamingju til þín, engu skárra en þegar afgreiðslufólk í verslunum segir eigðu góðan dag (e. have a good day).

Tillaga: Innilegar hamingjuóskir.

 

Aðilar út um allt, marktilraun í varnarmann og hávaðasamur hani

Orðlof og annað

Grafgötur

Orðið grafgötur er fleirtöluorð og merkir ´djúpar, niðurgrafnar götur, niðurgrafnir stígar´. Það er notað í orðasamböndunum fara ekki í grafgötur um eitthvað eða ganga ekki í grafgötur um eitthvað sem merkja annars vegar að ´velkjast ekki í vafa um eitthvað´ og hins vegar að ´leyna einhverju ekki, láta afstöðu sína skýrt í ljós´.

Þau þekkjast þegar á 18. öld samkvæmt Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans. Jón G. Friðjónsson telur líkinguna sótta til þess að vegfarendur sjást varla ef þeir fara um niðurgrafna stíga, þeir fara leynt (Mergur málsins 2006:266).

Hann vísar í Íslenskt orðtakasafn Halldórs Halldórssonar frá 1991 (177) sem taldi að með orðasambandinu væri átt við leit í djúpum stígum, grafgötum. Bein merking væri því að ´leggja ekki í erfiða leit´. 

Vísindavefurinn, Guðrún Kvaran, prófessor.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Pizzakeðja skipti kjöti út með grænmeti án þess að láta vita af því.“

Fyrirsögn á dv.is.     

Athugasemd: Pitsusalinn breytti um, hætti að bjóða upp á kjöt á pitsur en setti í staðinn „kjöt“ sem framleitt er úr grænmeti.

Allir sjá að þetta orðalag gengur ekki:

Skipta kjöti út með grænmeti.

Sé vilji fyrir því að nota orðalagið skipta út er eðlilegra að í stað með komi fyrir, hvort tveggja forsetningar.

Rétturinn gæti verið kallaður umskiptingur en það er annað mál.

Tillaga: Pitsukeðja skipti út kjöti fyrir grænmeti.

2.

„Bjarni töframaður hefur misst 20 kg á þremur mánuðum.“

Fyrirsögn á dv.is.     

Athugasemd: Ég man eftir þeim tíma að fólk léttist. Núorðið missir það þyngd. Svo er oft sagt að fólk grennist um svo og svo mörg kg.

Enn er þó talað um að fólk þyngist, ekkert hjáorðavændi  í slíkum tilvikum. 

Tillaga: Pitzukeðja hætt með kjöt og setti í staðinn „grænmetiskjöt“.

3.

„Aðilarn­ir sem hjóluðu utan slóðar á Græna­hryggi í Sveins­gili á friðlandi að Fjalla­baki hafa beðist af­sök­un­ar á at­ferl­inu.“

Fyrirsögn á mbl.is.      

Athugasemd: Aldrei hef ég hitt aðila og þarf af leiðandi heilsað slíkum . Veit ekki einu sinni hvort aðili hafi handleggi eða útlit eins og menn, ég á við konur og karla, eða fólk.

Nú þarf að breyta ýmsum málsháttum og orðtökum:

• Blindur er bóklaus aðili.
• Öl er annar aðili.
• Ertu aðili eða mús?
• Vera aðili með aðilum.
• Sýna sinn innri aðila.
• Þetta er óðs aðila æði.
• Sýna aðiladóm.

Og svo þarf að breyta mörgum orðum. Leikaðilar í boltaíþróttum, ökuaðilar undir stýri, lögaðili (þetta getur valdir vanda), sýsluaðili, Félag blaða- og fréttaaðila og svo framvegis.

Tillaga: Þeir sem hjóluðu á Græna­hryggi í Sveins­gili á friðlandi að Fjalla­baki hafa beðist af­sök­un­ar á at­ferl­inu.

4.

„Patrick Pedersen átti marktilraun í varnarmann.“

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Fótboltalýsingar eru stundum skondnar, sérstaklega þessar þegar blaðamaður skrifar niður það markverðasta í leiknum og skrifin birtast jafnóðum á vef fjölmiðilsins. Má vera að stundum sé fljótaskrift á þessum fréttum því brýnt er að hafa hraðar hendur. Líklegra er þó að einhver tegund af blindu þjái þann sem skrifar.

Hvað sem öllum vangaveltum líður skilst ekki ofangreind tilvitnun. Samt er ég mikill áhugamaður um fótbolta. Þessi skilst ekki heldur enda sama skrautið:

Ólafur Karl Finsen átti marktilraun í varnarmann.

Og þegar þarna var komið sögu var fyrri hálfleik lokið og mér öllum.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Höfða mál vegna hávaðasams hana.“

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Af hverju „hávaðasamur“ en ekki hávær? Hið síðara er styttra og einfaldara? Engu að síður notar blaðamaðurinn lýsingarorðið hávær annars staðar í fréttinni.

Sama frétt var á mbl.is og þar notað orðið hávaðasamur.

Tillaga: Höfða mál vegna háværs hana.

 

Hundar greinast með iPhone og kyrkislöngur kyrkja til bana

Orðlof og annað

Ein lög, tvenn lög

Rétt eins og lög: „formleg fyrirmæli löggjafans“ (ÍO), er fjárlög: „löggjöf um tekjur og gjöld ríkis á tilteknu tímabili“, aðeins til í fleirtölu. Því er sagt: ein, tvenn, þrenn og fern fjárlög - og ekki »bæði þessi fjárlög« um tvenn fjárlög heldur hvor tveggja þessara fjárlaga.

Málið á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 3. júlí 2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ismaili var stödd í fríi við Como-vatnið á Ítal­íu þar sem Gylfi Þór Sig­urðsson og Al­ex­andra Helga Ívars­dótt­ir gengu meðal ann­ars í það heil­aga á dög­un­um.“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Þetta er dálítið misvísandi málsgrein vegna orðanna „meðal annars“. Er átt við að hin nýgiftu hafi gengið eitthvað meira en í hjónaband eða er átt við að við vatnið, þar sé ýmislegt annað hægt að gera en að ganga í hjónaband? 

Að ganga í það heilaga merkir að gifta sig. Af hverju er það ekki sagt berum orðum í fréttinni? Það færi miklu betur á því.

Hér er verið að gera giftingu nær jafnhátt undir höfði og hvarf ungrar konu. Como vatnið er afar stórt og langt, 146 ferkm, nærri tvöfalt stærra en Þingvallavatn. Við vatnið er afar þéttbýlt. Ómögulegt að gera Como vatnið að einum stað, strendur þess eru gríðarlega langar.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Gríðarlegt haglél kom íbúum mexíkósku borgarinnar Guadalajara verulega í opna skjöldu í gær.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Mikilvægt er að höfundur frétta skilji orðtök sem hann notar. Á malid.is segir:

Orðasambandið koma einhverjum í opna skjöldu merkir: koma einhverjum að óvörum og er frekar neikvæðrar en jákvæðrar merkingar.

Við þetta má bæta að jafn ólíklegt er að koma einhverjum verulega í opna skjöldu sem og lítilsháttar í opna skjöldu. Hér gildir annað hvort eða ...

Oftast er skárra að tala hreint út en að nota orðtök sem kunna að misskiljast eða blaðamaðurinn skilur ekki til fullnustu. Viðbótin með atviksorðinu „verulega“ hjálpar lesandanum ekkert í þessu samhengi, frekar að hún rugli.

Tillaga: Gríðarlegt haglél kom íbúum mexíkósku borgarinnar Guadalajara á óvart í gær.

3.

„Hund­ar grein­ast með iP­ho­ne.“

Fyrirsögn á mbl.is.      

Athugasemd: Vont er greinist hundur með kvef, verra er hundinum að greinast með krabbamein en margir velta fyrir sér hvort iPhone sé sárt fyrir hunda. 

Þetta óskýr fyrirsögn jafnvel þó sumir skilji hugsanlega samhengið. Samkvæmt orðabókinni merkir sögnin greina að finna út, ákvarða eða skilgreina. Sjúkdómur er greindur í mannfólki og dýrum, það er fundið út er hvert meinið sé.

Aftur á mót er líklegra að iPhone síminn geti borið kennsl á hunda, en um það skal ekki fullyrt hér né heldur um þörfina á slíku. Fréttin skilst ekki alveg.

Tillaga: iPhone ber kennsl á hunda.

4.

„Kyrkislöngur eru ekki eitraðar en þær geta vafið sér utan um bráð sína og kyrkt til bana áður en þær gleypa hana í heilu lagi.“

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Mikið væri nú gott að sá sem skrifa vondan texta geti fundið til sömu óþæginda og þeir sem glepjast til að lesa hann.

Hvað merkir sögnin kyrkja? Samkvæmt orðabókinni er átt við að drepa einhvern með því að taka um hálsinn og þrengja að. Ofaukið er að segja að  einhver sé kyrktur til bana. Það er eins og að drepa mann til dauðs.

Í upphafi fréttarinnar segir:

Kyrkislanga af tegundinni malayopython reticulatus gengur, eða öllu heldur skríður, nú laus um stræti Cambridge í Bretlandi.

Orðalagið að ganga laus er þekkt. Ómerkilegt er segja að slanga skríði laus. Misindismenn geta gengið lausir, dýr eru annað hvort laus eða ekki. Léleg fyndi þarna og gengur ekki upp. Kommusetningin í málsgreininni að auki röng. Betra er að orða þetta svona:

Kyrkislanga af tegundinni malayopython reticulatus er týnd í borginni Cambridge í Bretlandi.

Lengst af í þessari stuttu frétt er talað um kyrkislöngu. Í lokin er kyrkislangan orðin að snáki og fyrir vikið fer samhengið úr skorðum. Vera kann að kyrkislöngur teljist til snáka:

Kyrkislöngur eru ekki eitraðar en þær geta vafið sér utan um bráð sína og kyrkt til bana áður en þær gleypa hana í heilu lagi. Snákum eins og þeim sem hér á í hlut líður best í skógarumhverfi nálægt ám og stöðuvötnum. Þær eiga auðvelt með sund og því ekki ólíklegt að snákurinn leiti á svæði þar sem aðstæður til þess er að finna. 

Þær hverjar, kyrkislöngur en ekki snákar? Síðasta málsgreinin þarna er skrýtin: „þar sem aðstæður til þess er að finna.“ Hvar synda slöngur? Líklega í vatni. Fleira má gagnrýna í fréttinni. Og fyrir vikið flokkast hún sem skemmd.

Tillaga: Kyrkislöngur eru ekki eitraðar en þær geta vafið sér utan um bráð sína og kyrkt og svo gleypa þær hana í heilu lagi.

5.

„Þekking og áhugi almennings á víni er sífellt meiri að sögn …“

Frétt á blaðsíðu 6 í viðskiptablaði Morgunblaðsins 3.7.2019.       

Athugasemd: Líklega á viðmælandinn við að þekking og áhugi almennings á víni hafi vaxið. Hér má eflaust sleppa orðinu almenningur án þess að skilningur lesandans á ummælunum skerðist.

Orðalagið í tilvitnuninni er óeðlilegt og stirt. Varla taka margir svona til orða. Blaðamaðurinn hlýtur að geta gert betur.

Tillaga: Þekking og áhugi á víni hefur vaxið að sögn …

6.

„Silfurflotinn litinn augum úr lofti“

Frétt á blaðsíðu 10 í viðskiptablaði Morgunblaðsins 3.7.2019.       

Athugasemd: Stundum reyna blaðamenn að skrifa upphafinn og skáldlegan texta. Hér er fátt skáldlegt en þeim mun meiri rembingur. Ástæðan er án efa þolmyndin.

Auðvitað er alþekkt að líta eitthvað augum. Piltar líta stúlkur hýrum augum. Margir líta eitthvað alvarlegum augum. Í biblíunni segir: Lát engan líta smáum augum á æsku þína en ver fyrirmynd trúaðra í orði og hegðun, í kærleika, trú og hreinlífi.

í fréttinni er vísað til kvæðis Matthíasar Jochumssonar, Hafísinn. Er það vel til fundið hjá blaðamanninum.

Flestir þekkja fyrstu línuna:

Ertu kominn, landsins forni fjandi?

Matthías kallar hafísinn silfurflota sem er verulega fallegt orð og allir skilja.

Færri þekkja síðasta erindið sem er eins og raunar allt kvæðið óskaplega fagurt:

Veikur maður, hræðstu eigi, hlýddu,
hreyk þér eigi, þoldu, stríddu.
Þú ert strá, en stórt er Drottins vald.
Hel og fár þér finnst á þínum vegi;
fávís maður, vittu, svo er eigi,
haltu fast í Herrans klæðafald!
Lát svo geisa lögmál fjörs og nauða,
lífið hvorki skilur þú né hel:
Trú þú: - upp úr djúpi dauða
Drottins rennur fagrahvel.

Tillaga: Silfurflotinn úr lofti.

Markmiðið er að trufla daglegt líf borgarbúa

Borgaryfirvöld með eiga það að þau eru sjálfri sér samkvæm í baráttunni gegn ferðum fólks á einkabílum. Allt er gert til að tefja og skemma fyrir fólki sem kýs að nota einkabílinn, fólki sem þarf að nota hann, þeim sem aka um borgina í erindum fyrirtækja og stofnana.

Stefna meirihluta borgarstjórnar er eiginlega ekkert annað en hryðjuverk gegn fólki. Meirihlutinn setur sig ekki bara skör hærra heldur mörgum þrepum fyrir ofan almenning sem á ekki að hafa hundsvit á umferðamálum.

Almenningur er svo vitlaus að hann kýs ekki að nota strætó, hann vill einkabílinn, og því skal honum refsað.

Markvisst er verið að leggja af útskot fyrir strætó, hann skal stoppa fyrir farþega á miðri akbraut og tefja fyrir öðrum bílum rétt eins og gerist í Borgartúni. Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Á gatnamótum Snorrabrautar og Sæbrautar hefur beygjuakrein til austurs verið aflögð sem og framvegis verður aðeins ein beygjuakrein til vesturs í stað tveggja. Hver er tilgangurinn með þessari vitleysu? Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Umferðaljós af Kalkofnsvegi inn á Tryggvagötu eru mun lengri en þörf er á. Svo er einnig um fjölmörg önnur umferðaljós í borginni. Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Ekkert er gert í að endurnýja umferðaljós og taka upp snjalltækni til að greiða fyrir umferð. Þess í stað er bílum enn haldið í bið á rauðu ljósi meðan grænt er á hliðargötu og enginn bíll sjáanlegur. Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Gangbrautir með umferðarljósum eru vandamál á Miklubraut og Hringbraut. Eftir að eini göngumaðurinn er löngu horfinn er enn rautt ljós á vaxandi bílaumferð. Ekki flögrar að borgaryfirvöldum að byggja göngubrýr eða undirgöng. Tilgangurinn: Tefja fyrir umferð.

Nei, ástandið er ómögulegt fyrir okkur göngufólk og ökumenn. Já, við erum hvort tveggja. Stundum göngum við um borgina, stundum ökum við. Borgin heldur að við séum annað hvort göngufólk eða bílafólk. Þvílík della. 

Markmiðið er að trufla daglegt líf borgarbúa í stað þess að byggja upp og greiða fyrir umferð, allri umferð.

Borgaryfirvöld sjá allt í svart og hvítu. Bílaumferð er slæm, gangandi umferð er góð, strætó er best. Samt er allt í kaldakoli hjá borginni nema hjá borgarstjóranum og hégómlegu fólki sem finnst gaman að vera í forsæti borgarstjórnar, stýra nefndum og láta bera á sér í fjölmiðlum. Frammistaðan er hins vegar verri en orð fá lýst. 

Takið eftir Viðreisn í borgarstjórn og Pírötum í vörn sinni fyrir Samfylkinguna og Vinstri græna. Þetta eru kerfisflokkar í borgarstjórn en á Alþingi þykjast þeir vera róttækir.

Óánægja almennings vex dag frá degi.

Fjölfarin beygjurein aflögð

Óskráð mótorkrosshjól tætast um i náttúrunni

Fullyrða má að vélhjól séu orðnir miklir skaðvaldar í íslenskri náttúru, meiri en flestir halda. Margt bendir til að hópar manna á óskráðum vélhjólum, svokölluðum mótorkrosshjól, aki um heiðar og fjöll. Þeir fylgja annars vegar gömlum slóðum, troðningum, kindaslóðum eða fara beint af augum.

Mótorkrosshjól eru ætluð til æfinga og keppni á lokuðum brautum. Samkvæmt umferðalögum er  óheimilt að aka þeim utan brauta nema þau beri hvít skráningarnúmer.

Hjólin eru á afar grófmynstruðum dekkjum, sem grípa vel í allan jarðveg. Krafturinn er slíkur að þau geta þeytt sandi og grjóti langar leiðir.

Þeir sem iðka akstur á mótorkrosshjólum hafa aðstöðu við Bolöldu, austan Vífilsfells, skammt frá Litlu kaffistofunni. Þar hafa verið útbúnar æfinga- og keppnisbrautir. Þær duga þeim ekki.

Eftir því sem ökuþórum á mótorkrosshjólum eykst kjarkur fara þeir víðar. Um leið og einn hefur búið til slóð þora aðrir að koma á eftir og svo eykst umferðin. Nú þykir sjálfsagt að aka inn í Jósefsdal og spóla þar sem víðast. Á loftmyndum á auðveldlega greina slóðir upp á Þórishamar, um Draugahlíðar, milli Sauðdalahnúka, vestur fyrir Vífilsfell, suður með Bláfjöllum. Hjólaslóðir eru einnig frá Bolöldu út að Lyklafelli og vestan undir Hengli.

Um helgina gekk ég á Geitafell, sem er við Þrengslaveg. Þar mætti ég tveimur hópum á mótorkrosshjólum, samtals átta manns. Ekkert hjól á númerum.

Af hjólförunum má ráða að þeir hafi komið af vegaslóða sem liggur austan Meitilsfjalla. Leið þeirra lá þaðan yfir Þrengslaveg, og þá rakleiðis upp á Sandfell, niður hinum megin, og þaðan eftir gömlum veg og síðan norður  við Geitafell og áleiðis upp á Heiðina háu. Óljóst er hvert þeir fóru þaðan.

Engir vegir eða slóðar eru á þarna heldur er ekið eftir gömlum kindagötum meðfram sauðfjárveikigirðingu. Víst er að svona lið er ekki í klukkutíma ferðalagi. Þeir ferðast með bakpoka og í honum er ábyggilega gott nesti og drykkir.

Á sunnudaginn gekk ég aftur á Geitafell því ég hafði lent í þoku á fjallinu á laugardeginum. Ég lagði bílnum við Sandfell og er ég kom að honum að göngu lokinni drógu mig uppi tveir mótorkrossarar. Þeir komu frá Heiðinni háu, öndvert við hópanna deginum áður. Leið þeirra lá yfir Þrengslaveg og upp með Litla-Meitli. Skamm fyrir ofan, við Syðri Eldborg, er aragrúi gamalla slóða sem urðu til áður en landsmenn áttuðu sig á því að akstur utan vega væri í eðli sínu glæpur.

Nú er utanvegaakstur brot á umferðalögum. Einnig akstur óskráðra mótorhjóla utan afmarkaðra svæða. Engu að síður er ekið á þessum hjólum um Heiðmörk.

Iðulega sjást óskráð mótorkrosshjól aka á malarvegi meðfram Suðurlandsveginum og að Bolöldu. 

Myndir

Efsta myndin er af mótorkrossdekki. Grófmynstrað, hrikalegur skaðvaldur í náttúru landsins.

Önnur myndin er af knapa á hjóli sínu á örmjórri kindagötu við sauðfjárveikigirðingu.

Þriðja myndin er af fimm manna hóp á þeysireið eftir gömlum vegaslóða. Skammt frá endar hann og þá óku hópurinn eftir kindagöntum skamma hríð og svo upp á heiði.

Fjórða myndin sýnir hvernig ökuþórarnir sveigja frá veginum þar sem hann er illfær. Skiptir engu þó þá sé ekið á gróðri.

Fimmta myndin sýnir slóðina eftir vélhjólaliðið upp Sandfell.

Á sjöttu myndinni sjást mótorkrossknaparnir á sunnudeginum hverfa upp veginn undir Litla-Meitli.

Síðasta myndin fannst á vefnum og sýnir mann á mótorkrosshjóli sínu stilla sér hetjulega upp í útspóluðu moldarflagi í Jósefsdal. Seint gær þarna upp.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Misjafnir hlutir, eiga frábært mót, umbúðir á hausnum og sitjandi Trump

Orðlof og annað

Skipta um hest í miðri á

[Merkir] breyta afstöðu sinni til einhvers eftir að það er hafið (án þess að ástæða sé til) […]

Orðatiltækið er kunnugt úr nútímamáli. Líkingin vísar til þess  þegar farið er ríðandi yfir vatnsfall en eftir að lagt er af stað er óskynsamlegt að skipta um reiðskjóta. [e. change hroses in midstream].

Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Liðin tólf sem leika í úrvalsdeild karla í knattspyrnu, Pepsi Max- deildinni, ætla sér misjafna hluti í lengsta sumarglugganum …“

Frétt blaðsíðu 44 í Morgunblaðinu 29.1.2019.     

Athugasemd: Ekki er þetta gott orðalag. Ætla þau sér eitthvað misjafnt eða er stefna félaganna ólík? Félögin ætla sér ekki „misjafna hluti“, þetta er bara hnoð, illskiljanlegt í þokkabót. Ætlar Valur sér misjafnari hluti en Fylkir? Og hvaða hluti er verið að tala um, varla leikmenn?

Sé hugsun blaðamannsins sú að félögin hafi ólíka stefnu í leikmannakaupum þá ætti hann að segja það á einfaldan hátt. Upphafinn texti er oftast rembingur, slæmur og illskiljanlegur.

Svona er málsgreinin í heild sinni:

Liðin tólf sem leika í úrvalsdeild karla í knattspyrnu, Pepsi Max- deildinni, ætla sér misjafna hluti í lengsta sumarglugganum til þessa en þau eiga það þó öll sameiginlegt að ef eitthvað spennandi dettur inn á borð til þeirra, verði það skoðað af fullri alvöru.

Þetta er langloka, flókin og illskiljanleg. Hvað er til dæmis „sumargluggi“ og hvers vegna er hann langur? Í kirkjum þekkjast til dæmis langir gluggar. Er algengt að eitthvað „detti inn á borð“ fótboltafélaga? Hvaða borð? Falla leikmenn á borðið?

Staðreyndin er þessi, í júlí mega leikmenn skipta um félag, nái þeir og félögin samningi um slíkt. Þetta hefur verið kallaður „gluggi“, „félagaskiptagluggi“ og annað álíka. Ástæðan er sú að tímabil félagaskipta hefur hingað til verið frekar stutt. Látum vera að félagaskiptin séu kölluð „gluggi“ en það gengur ekki nema skýring fylgi. Veit ekki hvort til er „vetrargluggi“.

Sumir íþróttablaðamenn eru þekktir fyrir yfirburðaþekkingu á íþróttum en eru því miður lakari í skrifum og íslensku máli. 

Tillaga: Liðin í úrvalsdeild karla í fótbolta hafa ekki sömu stefnu um leikmannakaup í „sumarglugganum“ …

2.

„Eftirtektarsamir nágrannar vöktu íbúa í brennandi húsi.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Ekki er rangt að orða þetta svona. Hins vegar eru til fleiri orð sem nota má í staðinn fyrir langa, samsetta orðið eftirtektarsamur. Eitt af þeim er lýsingarorðið vökull en samkvæmt orðabókin merkir bókstaflega þann sem vakir lengi, þann sem er athugull eða áhugasamur.

Munum að notkun þessara orða veltur á samhenginu. Í þessu tilviki er líka hægt að nota orðið athugull. 

Tillaga: Vökulir nágrannar vöktu íbúa í brennandi húsi.

3.

„Fjölskylda greiddi 1,3 milljónir fyrir íbúð sem reyndist ekki vera til staðar.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Óvanir skrifarar þekkjast úr. Þeir skrifa „um að ræða“, „vera til staðar“ og annað álíka sem gerir lítið fyrir frásögnina en eyðileggur stílinn.

Þarna er síðasta orðinu algjörlega ofaukið.

Tillaga: Fjölskylda greiddi 1,3 milljónir fyrir íbúð sem reyndist ekki vera til.

4.

„Knatt­spyrnu­kon­an Meg­an Rap­in­oe hef­ur held­ur bet­ur verið í umræðunni þessa dag­anna en hún er að eiga frá­bært heims­meist­ara­mót fyr­ir Banda­rík­in í Frakklandi þessa dag­anna.“

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Málsgreinin er ómerkilegt hnoð. Leirburðurinn „hún er að eiga“ er furðuleg framlenging á einföldu orðalagi, hún á. Í þessu tilviki stendur fóboltakonan sig afburða vel og því bara óskiljanleg fíkn í nafnorð að segja að hún „eigi gott mót“.

Svona leirskrif eru ótrúlega algeng og bendir til að blaðamaðurinn hafi ekki úr miklum orðaforða að moða. Eru engir á fjölmiðlum sem segja nýliðunum til eða skiptir málfar engu máli?

Síðar í fréttinni segir.

… en ríkj­andi heims­meist­ar­arn­ir eru þar með komn­ir í undanúr­slit.

Lið sem er heimsmeistari er einfaldlega heimsmeistari, óþarfi að taka það fram að það sé ríkjandi. Hverju bætir orðið „ríkjandi“ við frásögnina? Engu.

Tillaga: Bandaríska knatt­spyrnu­kon­an Meg­an Rap­in­oe hef­ur held­ur bet­ur verið í umræðunni þessa dag­anna. Hún hefur staðið sig frá­bærlega á heims­meist­ara­mótinu í Frakklandi.

5.

„Jón Guðni birti myndir af því á Facebook-síðu sína þar sem má sjá hann með umbúðir á hausnum eftir viðskipti við Hörð.“

Frétt á dv.is.     

Athugasemd: Þetta er illa skrifað, hugsunarlaust. Hafi blaðamaðurinn lesið fréttina yfir bendir flest til að hann sé slakur í skrifum.

„myndir af því … þar sem má sjá“.

Ekkert samhengi er í þessu.

Var maðurinn með umbúðir ofan á hausnum eða var bundið um höfuð hans?

Er kappleikur tveggja liða viðskipti eða í viðureign?

Margir blaðamenn hafa hvorki nægan orðaforða né skilning á málinu til að gera skrifað eðlilegan texta. Þar að auki er fljótfærnin mikil. Afleiðingin er stórskemmd frétt.

Stuttu síðar var fréttinni breytt og orðalagið um „viðskiptin“ þurrkað úr. Hún byrjar núna svona:

Það fór fram Íslendingaslagur á dögunum en lið Krasnodar og CSKA Moskva áttust þá við í Austurríki.

Þetta er ljótt að sjá, endemis vitleysa.

Hvað er þetta „það“ sem fréttin byrjar á? Jú, persónufornafnið. Setningar sem byrja á „það“ flokkast oft sem leppur því hann er gjörsamlega merkingarsnauður. Hann er algengur í barnamáli og í talmáli fullorðinna og er fátt út á það að setja. Í ritmáli er hann afar hvimleiður. Þar kallast persónufornafnið aukafrumlag sem flestir reyna að forðast. Afar þroskandi er að skrifa sig framhjá leppnum.

Tillaga: Jón Guðni birti myndir af sér með umbúðir um höfuðið eftir viðureignina við Hörð.

6.

„Sykurskatturinn er milli tannanna á hjá fólki.“

Frétt kl. 12 í fréttum Bylgjunnar 30.6.2019.    

Athugasemd: Fréttamaðurinn á líklega við að mikil umræða sé um sykurskattinn. Hann skilur þó ekki orðasambandið að vera á milli tannanna. Það þýðir ekki umræða heldur er beinlínis verið að baktala þann sem fyrir verður. Sykurskatturinn er hér ekki baktalaður og þar af leiðandi á orðalagið ekki við.

Blaða- og fréttamenn freistast of oft til að nota málshætti, orðtök og orðatiltæki sem þeir skilja ekki. Sérstaklega á þetta við um ungt fólk sem hefur lítið stundað bóklestur og þar af leiðandi ekki byggt upp orðaforða eða ítarlegan skilning á málinu. Fyrir alla er öruggast er að skrifa einfalt mál, forðast orðtök og orðatiltæki.

Tillaga: Fólk ræðir mikið um sykurskattinn.

7.

„Donald Trump var í dag fyrsti sitjandi forseti Bandaríkjanna sem fer til Norður-Kóreu.“

Frétt í hádegisfréttum Ríkisútvarpsins og einnig í kvöldfréttum sjónvarps 30.6.2019.   

Athugasemd: Samkvæmt þessi mun Trump hafa setið í hjólastól eða á þríhjóli (veðja á það síðarnefnda) og einhver ýtt honum yfir landamærin.

Nei, varla. Hér er verið að rugla með orðið „sitjandi“, rétt eins og bullað er með „ríkjandi“. Hið fyrrnefnda er stundum haft um kjörna ráðamenn, forseti er sagður „sitjandi“ jafnvel þó hann standi eða liggi út af. Hið síðarnefnda er tíðum misnotað í íþróttafréttum, heimsmeistarar eða landsmeistarar eru oft sagðir „ríkjandi“ sem er skiljanlega gagnslaus viðbót.

Sé Trump fyrsti bandaríski forsetinn sem fer yfir til Norður-Kóreu þarf ekkert að tíunda það frekar. Viðbótin „sitjandi“ bætir engu við skilning hlustandans. Öðru máli gildi ef Clinton eða Bush hefðu farið til Norður-Kóreu. Þá væri við hæfi að geta þess að þeir séu fyrrverandi forsetar, ef svo ólíklega vildi til að einhver vissi það ekki.

Tillaga: Donald Trump var í dag fyrsti bandaríski forsetinn sem fer til Norður-Kóreu.

Skemmdir framdar, atvik, atvik, atvik og aukning í mætingu

Orðlof og annað

Norsk örnefni á Íslandi

Herðubreið á Mývatnsöræfum er talið eitt fegursta fjall á Íslandi og var fjallið kjörið þjóðarfjall Íslendinga árið 2002, á alþjóðlegu ári fjallsins. Herðubreiðar eru raunar tvær á Íslandi, fjalladrottningin á Mývatnsöræfum 1682 m á hæð, og Herðubreið við Eldgjá, 812 m, sunnan Skuggafjallakvíslar og Ófærufoss í Skuggafjallagjá. 

Fjallið Herdabreida er einnig að finna við norðanverðan Harðangursfjörð á Hörðalandi, þaðan sem einna flestir landnámsmenn virðast hafa komið, og eru nokkur líkindi með fjöllunum þótt fjalladrottningin sé mun tignarlegri.

Norsk örnefni á Íslandi og torræð örnefni í Eyjafirði.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hann segir þó að sem betur fer hafi grafan í gær ekki framið neinar skemmdir á landsvæðinu heldur aðeins lagað hluta vegarins.“

Frétt á frettabladid.is.      

Athugasemd: Hér er skrýtilega frá sagt. Til að lesendur átti sig á þessu er tilvalið að setja skófla í stað gröfu. Þá yrði málsgreinin svona:

Hann segir þó að sem betur fer hafi skóflan í gær ekki framið neinar skemmdir á landsvæðinu heldur aðeins lagað hluta vegarins.

Grafa skemmir ekkert frekar en skófla, hrífa, hamar eða önnur verkfæri. Veldur hver á heldur, segir málshátturinn. Fólk stjórnar verkfærum og getur byggt upp eða valdið skemmdum.

Svo er það hitt, að „fremja skemmdir“. Sagnir eru á stöðugu undanhaldi í fréttum og flóttann rekur nefnifallsdraugurinn. Af hverju má ekki segja að stjórnandi gröfunnar hafi ekkert skemmt? Er það ekki einfaldara, skiljanlegra og rökréttara?

Tillaga: Hann segir þó að sem betur fer hafi stjórnandi gröfunnar ekki skemmt neitt í gær heldur lagað hluta vegarins.

2.

„Kallað var á björg­un­ar­sveit­ir og sjúkra­flutn­inga­menn um hálf­sjöleytið í kvöld vegna slasaðs ein­stak­lings í Finnafirði.“

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Einstaklingurinn sem slasaðist er án efa maður. Karlar og konur eru menn. Í fréttinni kemur fram að sá slasaði er ferðamaður. Líklega kynlaus …

Í fréttinni segir líka:

Að sögn Davíðs Más Bjarna­son­ar hjá Slysa­varn­ar­fé­lag­inu Lands­björg eru viðbragðsaðilar ný­komn­ir á vett­vang en bera þurfti hinn slasaða ein­hverja vega­lengd að sjúkra­bíl.

Enginn veit hvað viðbragðsaðili er. Samkvæmt fréttinni eru það ekki björgunarsveitarmenn. Hugsanlega slökkviliðið, fólk af næstu bæjum, vegfarendur. Af hverju eru blaðamenn ekki nákvæmari en þetta í skrifum sínum?

Þessi frammistaða blaðamannsins er eins og að kalla seljendur fíkniefna söluaðila, sem er án efa réttnefni. Eða innflytjendur umboðsaðila. Eða akandi, gangandi, hjólandi, hlaupandi skokkandi fólk umferðaraðila. Þá getur frétt verið svona:

Söluaðilar umboðsaðila falbuðu vöru sína meðal umferðaraðila.

Þetta heitir að vera nákvæmur fréttaaðili fjölmiðlaaðilarekstri. Eða hitt þó heldur.

Loks verður að nefna að sá slasaði var borinn „einhverja“ vegalengd. Má vera að það sé ekki rangt en skýrara hefði verið að segja að bera hafi þurft manninn nokkra vegalengd.

Tillaga: Kallað var á björg­un­ar­sveit­ir og sjúkra­flutn­inga­menn um hálf­sjöleytið í kvöld vegna slasaðs manns í Finnafirði.

3.

„Skráðum atvikum á Landspítala hefur fjölgað um 7,6% á milli ára á sama tíma og alvarlegum atvikum hefur fækkað úr sjö atvikum í þrjú.“

Frétt blaðsíðu 28 í Morgunblaðinu 27.6.2019.       

Athugasemd: Hér er allt í atvikum, þrjú slík í einni málsgrein sem er tveimur of mikið. Þetta kallast tugga, tuð, jórtur eða nástaða og er óþægilega algeng hjá blaðamönnum sem og öðru textagerðarfólki. 

Nástaða er ljót, eyðileggur stíl og skemmir fyrir lesendum. Vandinn er sá að margir skrifarar gera sér ekki grein fyrir nástöðu en þeir sem það gera forðast hana eins og heitan eldinn. Lausnin er að skrifa sig framhjá henni og það er holl aðferð og bætir skrifin margfalt.

Svo er það hitt. Atvik er nafnorð í hvorugkyni og merkir atburður, eitthvað sem gerist. Í ofangreindri tilvitnun er atvik notað sem neikvæður atburður sem er rangt: „Skráðum atvikum …“ Merkingin er mistök, óhöpp eða annað sem veldur skaða og kemur orðalagið frá Landspítalanum.

Þetta er svona álíka eins og að kalla umferðarslys atvik. Tilbúið dæmi:

Umferðaratvik varð á Selfossi þegar ekið var á gangandi mann og hann slasaðist.

Ferðaatvik varð í Esju er maður snéri sig á fæti.

Þetta gengur ekki. Við getum ekki leyft okkur að breyta tungumálinu einhliða. Í svona umræðu verður að gera greinarmun á slæmum eða neikvæðum atvikum frá öllum öðrum atvikum sem vissulega geta verið bæði hlutlaus og jafnvel ánægjuleg.

Á malid.is segir:

atvik nafnorð hvorugkyn, eitthvað sem gerist, atburður

atvikið átti sér stað um miðja nótt

þau rifjuðu upp mörg spaugileg atvik úr ferðalaginu

<sjúklingnum líður> eftir atvikum

honum líður vel miðað eðli veikindanna

Atvik er gott og gilt orð en eins og fram kemur hér fyrir ofan þarf að skýra atvikið á einhvern hátt. Það má ekki merkja eitthvað slæmt eins og spítalinn gefur sér.

Tillaga: Neikvæðum atvikum skráðum á Landspítala hefur fjölgað um 7,6% á milli ára. Um leið hefur þeim alvarlegu fækkað úr sjö í þrjú.

3.

„Það var ákveðið að loka vega­slóðanum að Sauðleysu­vatni í friðland­inu að Fjalla­baki.“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Slóði er nafnorð í karlkyni og vegaslóði einnig og er hvort tveggja haft um lélega vegi eða vegatroðninga. Orðinu má ekki rugla saman við kvenkynsnafnorðið slóð og merkir spor eða för.

Ég hefði hins vegar orðað þetta dálítið á annan veg, sjá tillöguna hér fyrir neðan.

Tillaga: Ákveðið hefur verið að loka vega­slóðanum að Sauðleysu­vatni í friðlandinu að Fjalla­baki.

4.

„… aukning er í mætingu á völlinn. “

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Sagt er að áhorfendum hafi fjölgað á fótboltaleikjum og er það vel enda er íþróttin heillandi. Hins vegar er það tóm della að segja að „aukning hafi orðið í mætingu á völlinn“. 

Hér hefur nafnorðasýkin heltekið blaðamanninn sem kann ekki að koma orðum að svo sjálfsagðri staðreynd að áhorfendur hafi fjölgað. Hvernig skyldi hann hafa orðað það ef áhorfendum hafi fækkað? … minnkun er í mætingu á völlinn“?

Margt fleira er gagnrýnisvert við fréttina. Í henni er meiri áhersla á orð en efni. Svona byrjar fréttin:

Pepsi Max-deild karla er að ná fyrri styrk, eftir mögur ár í efstu deild karla, er varðar gæði innan vallar og mætingu, er deildin aftur í sókn. 

Í tilvitnuninni er fullyrt að Pepsi Max-deild karla sé í efstu deild karla sem er bull því efsta deild hefur fyrrnefnda nafnið. Og svo þetta: „… er varðar gæði innan vallar og mætingu“. Þetta er bara orðahnoð, leirburður.

Stundum er það ekki gott fyrir félögin og leikmenn sem hefur verið farið silkihönskum í mörg ár …

Hvað er það „sem hefur verið farið silkihönskum“ í mörg ár. Þetta er ófullgerð málsgrein, gjörsamlega óskiljanleg því blaðamaðurinn kastar til höndunum og enginn les yfir.

Það er að hjálpa Pepsi Max-deild karla mikið hversu stór nöfn spila nú í deildinni …

Sem kunnugt er leikur fólk fótbolta, ekki nöfn. Þetta er afar kjánalegt orðalag en átt er við að þekktir landsliðsmenn séu komnir frá útlöndum og leiki nú með íslenskum liðum. Af hverju segir blaðamaðurinn: „Það er að hjálpa ...“ en ekki það hjálpar.

… óvænt úrslit úti um allt. 

Blaðamaðurinn er ekki barn að segja frá fótboltaleikjum heldur fullorðinn maður. Þá kröfu verður að gera til blaðamanna að þeir kunni að orða hugsun sína. Hann gæti sagt að oft hafi útslit leikja verið óvænt.

Ótrúlegar endurkomur hafa sést og þegar fólk mætir á völlinn er erfitt að lesa í úrslitin áður en flautað er til leiks.

Hvað eru endurkomur? Hvað eru endurkomur sem sjást? Eru til endurkomur sem ekki sjást? Hafa úrslit leikja nokkurn tímann verið fyrirsjáanleg? 

Svona skrif eru tóm endaleysa og þeim fylgir að íslenskt mál, stíll og framsetning skipti ekki máli. Staðreyndin er samt sú að skemmdar fréttir hafa áhrif á lesendur, sérstaklega þá yngri því boðskapurinn er sá að allt sé leyfilegt. 

Hvernig væri nú fótboltinn ef ekki væru reglur sem fara þarf eftir?

Tillaga: … áhorfendum á fótboltaleikjum fjölgar.

Púkk, samkomulag við sjálfan sig og brot reisna

Orðlof og annað

Tunga um tönn eða höfuð

Einhverjum vefst tunga um tönn, einhverjum verður ógreitt um svör, verður svarafátt […] Orðatiltækið er kunnugt frá fyrri hluta 19. aldar: 

Honum má sjálfum ekki vefjast tuga um tennur. 

Sennilega er að fyrirmyndin sé hið forna orðatiltæki einhverjum vefst tunga um höfuð, það er tungan (lausmælgi) verður einhverjum að bana.

Mergur málsins, Jón G. Friðjónsson, blaðsíða 661 (hér örlítið breytt).

Mannsins tunga verður honum oft að falli (Síraksbók 5, 15, Gamla testamentið)) […] 

Svipaðan boðskap er víða að finna í fornu máli, til dæmis Hávamálum: tunga er höfuð bani, sbr. Einnig Njáls sögu: 

gæti hann, að honum vefjist eigi tungan um höfuð 

í merkingunni verði honum að bana.

Tunga er hér tákn þess sem talað er, orða eða ummæla manns, og hugsunin er sú að orð manna geti orði þeim að falli eða bana. Ekki er líklegt að orðskviðurinn eigi rætur sínar í Síraksbók, gegn því mæla fornmálsdæmin, en svipaða hugsun er að finna í Matteusarguðspjalli: 

Af orðum þínum skaltu réttlátur verða, og af orðum þínum muntu meiddur verða 

[…] sbr. einnig: 

Gæt þú vandlega tungu þinnar því að það er virkta ráð fyrir því að tunga þín má sæma þig og tunga þín má dæma þig.

Rætur málsins, Jón G. Friðjónsson, blaðsíðu 325 (hér örlítið breytt).

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Finnur hefur vissulega gert mistök eins og ungra varnarmanna er von og vísa en …“

Frétt á á blaðsíðu 10 í „sporti“ Fréttablaðsins 25.6.2019.      

Athugasemd: Með því að segja einhver geri eins og hans er eða var von og vísa er átt við að aðrir eigi vísa von frá honum. Orðalagið er jákvætt, þvert á merkinguna í fréttinni. 

Í bókinni Mergur málsins segir orðtakið:

… þess er að vænta að einhver geri eitthvað (jákvætt) að venju. […] Vísa virðist merkja ´venja´, samanber svo sem vísa og vani hefur verið til […]

Engin vonar að ungir varnarmenn geri mistök en þeir eiga það hins vegar til ekki síður en aðrir leikmenn. Hér er von lykilorðið.

Um annan leikmann segir í sömu grein:

Bjarki Steinn var einn mest ógnandi leikmaður Skagaliðsins …

Hér hefði verið einfaldara að segja

Bjarki Steinn ógnaði mótherjum sínum meir en aðrir leikmenn Skagaliðsins …

Betur færi hins vegar á því að segja að leikmaðurinn hafi sókndjarfur og erfður fyrir andstæðinga liðsins en að hann hafi verið ógnandi. Hér er orðið ekki gegnsætt. Ég man til dæmis eftir leikmanni sem var svo mikill tuddi að sumir fengu margir sár og marbletti eftir fótboltaleik gegn honum. Er ekki slíkur leikamaður ógnandi?

Um annan leikmann segir í grein Fréttablaðsins að hann hafi verið „rulluspilari“. Skilur einhver það orð? Ennfremur segir svo:

Hann hefur svo brotið sér leið inn í byrjunarliðið …

Þetta er ekki rangt orðalag en óvenjulegt. Engu líkar en hann hafi komist í liðið á ólöglegan hátt eða með frekju. Skárra væri að segja að hann hafi komist í byrjunarliðið vegna góðrar frammistöðu sinnar.

Um annan segir: 

Þá hefur hann lagt þrjú mörk í púkkið hjá Fylkisliðinu“

Um nafnorðið púkk segir á malid.is:

púkk h. (19. öld) ‘sérstakt spil’. To. úr d. puk […]

Sem sagt, tökuorð úr dönsku en hefur lifað hér frá á 19. öld þrátt fyrir að fáir þekki spilið núorðið. Hefði ekki verið einfaldara að orða þetta á þann veg að leikmaðurinn hafi skorað þrjú mörk fyrir liði. Punktur.

Tillaga: Finnur hefur vissulega gert mistök sem ekki er óalgengt hjá ungum varnarmönnum, en …

2.

„„Ég gerði sam­komu­lag við sjálf­an mig; ég ætla að tolla í tíu tíma. Ég ætla ekki að gef­ast upp.““

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Eðli máls vegna er ekki hægt „að gera samkomulag við sjálfan sig“. Minnst tvo þarf til að gera samkomulag. Auvðitað gerðist ekkert annað en að maðurinn ákvað að gera þetta. Einfaldara er það nú ekki.

Svona kjánatal er líkt því sem oft sést í fjölmiðlum: „að standa með sjálfum sér“. Það er gjörsamlega útilokað vegna þess að hver maður stendur einn, enginn einn er tveir. 

Svo er það annað mál að flestir geta auðveldlega farið hjá sér ...

Tillaga: „Ég ákvað að tolla í tíu tíma. Ég ætla ekki að gef­ast upp.“

3.

„Alls eiga 21 borg á Indlandi það á hættu að missa allt grunnvatn fyrir 2020 …“

Frétt á dv.is.       

Athugasemd: Þetta er ábyggilega fljótfærnisvilla en mjög slæmt að láta hana birtast. 

Einn í tölunni tuttugu og einn er auðsjáanlega eintöluorð og því á tuttugu og ein borg í vanda. Hærri tala en einn er í fleirtölu. Væru borgirnar tuttugu og tvær eða fleiri eiga (ættu) þær í sama vanda.

Fjölmiðlar mega ekki birta villur. Til þess eru villuleitarforrit í tölvum blaðamanna. Þær eru þó heimskar sem þýðir að blaðmenn verða að lesa fréttir sína yfir fyrir birtingu. Tölvuforrit eru samt varsöm, engin gerði athugasemd gera þótt þarna stæði „Tuttugu og tvær borg …“ eða álíka rétt skrifað bull.

Betur fer á því að skrifa tölur með bókstöfum en tölustöfum, að minnsta kosti lágar tölur.

Stafsetninga- og málfarsvillur í fjölmiðlum er grafalvarlegt mál, svipað og skemmdur matur. Hvort tveggja hefur afar slæmar afleiðingar.

Tillaga: Alls á tuttugu og ein borg á Indlandi það á hættu að missa allt grunnvatn fyrir árið 2020 …

4.

„… fyrir meiriháttar skattalagabrot vegna reksturs ferðaskrifstofufyrirtækisins Ævintýrareisna.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Hér er nafnið Ævintýrareisur rangt fallbeygt, raunar vitlaust skrifað því „reisna“ er ekki til í neinu eignarfalli nafnorðsins.

Reisn er nafnorð í kvenkyni og er eintöluorð, er ekki til í fleirtölu.

Orðið reisur er fallbeygt svona í fleirtölu: reisur, reisur, reisum, reisa. Orðið er tökuorð úr dönsku, sama og rejse, ferðast. Ekki verra fyrir það en er núorðið afar lítið notað í íslensku.

Sama beygingarvilla er í frétt hjá mbl.is.  Ég fletti því upp dómnum hjá Héraðsdómi Reykjaness og komst að því að hin ranga fallbeyging er ekki í honum. 

Þegar ég er í vafa um fallbeygingu orða leita ég á malid.is og þar fæst alltaf svar á vef sem nefnist Beygingarlýsing íslensks nútímamáls. Inn á þennan vef ættu blaðamenn að fara oft á dag séu þeir í vafa um beygingu. Lykilspurningin er þó þessi: Hvað eiga þeir að gera sem aldrei eru í vafa um fall nafnorða en skrifa þau samt vitlaust?

Tillaga: … fyrir meiriháttar skattalagabrot vegna reksturs ferðaskrifstofufyrirtækisins Ævintýrareisa.

Verslun lokar, valkostur, og er að hafa það notalegt

Orðlof og annað

Láta mikið með hann

Skipting fólks í „kynþætti“ eftir útliti er löngu dauð í vísindunum en ýmsir halda þó meintum mun á lofti. Þó er vafasamt að segja að þeir „láti mikið með hann“.

Að láta mikið með e-n (manneskju) er að hafa dálæti á honum. Þeir gera mikið úr honum, þ.e.: telja hann mikilvægan eða ýkja hann.

Málið, blaðsíðu 29 í Morgunblaðinu 25.6.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„„Þeir voru bara ósköp skömm­ustu­leg­ir og leiðir eitthvað.““

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Hvað merki að vera „leiður eitthvað“? Þekkir einhver þetta orðalag? Nei, auðvitað ekki. „Eitthvað“ í tilvitnuðum orðum er einhvers konar hikorð eða orð sem sumir skjóta inn í frásögn sína þegar þeim finnst hún ekki vera nógu orðmörg.

Enginn segir nýliðum í blaðamennsku til. Þeir halda að þeir eigi að endurrita nákvæmlega það sem viðmælandinn segir. Í prentmiðlum eða vefmiðlum á ekki að gera það. Verkefni blaðamanna er að koma hugsun viðmælenda til skila, ekki dreifa vitleysum eða málvillum sem upp úr þeim hrökkva.

Tillaga: „Þeir voru bara ósköp skömm­ustu­leg­ir og leiðir.“

2.

„Tölvutek lokar eftir 12 ár í rekstri.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Hverju skyldi verslunin Tölvutek hafa lokað? Nei, verslanir geta hvorki opnað né lokað. Stórmunur er á því að verslun loki og verslun sé lokað.

Á vefnum mbl.is er þessi fyrirsögn:

Ölfusá opnaði í morg­un.

Þarna eru blaðamenn við sama heygarðshornið og á Vísi. Fljótið sem kennt er við Ölfus opnar ekki eitt eða neitt enda hafur náttúran ekki sjálfstæða hugsun og ekki heldur fyrirtæki.

Tillaga: Tölvutek lokað eftir 12 ár í rekstri

3.

„Markmið með verðhækkun á sætindi er að gera óhollustu erfiðari valkost fyrir neytendur [...]“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: „Valkostur“ er heimskulegt orð. Það er samsett af tveimur orðum sem hafa mjög svipaða merkingu. Margir eiga val um fjölmarga hluti og aðrir leita annarra kosta.

Upplýstir blaðamenn og aðrir skrifarar eru nær hættir að nota þetta furðulega orð. Þá kemur sumarið, sólin brosir en nýliðarnir sem leysa af á fjölmiðlunum halda að þeir eigi að skrifa fréttir með „flottum“ orðum eða einhvers konar stofnanamállýsku. Þá verður svokallað hrun.

Þegar skattur hefur verið hækkaður á sykri velja margir aðra kosti og ódýrari. Hinir geta valið um að halda áfram að kaupa sykurvörur eða hætt því.

Tillaga: Markmið með verðhækkun á sætindi er að gera óhollustu erfiðari kost fyrir neytendur, enda kostar hann samfélagið meira.

4.

„Hann er að hafa það notalegt með vini sínum …“

Frétt á dv.is.           

Athugasemd: Æ algengara er að blaðamenn láti nægja að segja „er að hafa“, það er fyrsta persóna eintala sagnarinnar að vera og nafnhátt sagnarinnar að hafa. Úr verður afar flatt og ómerkilegt mál eins og sést á tilvitnuninni.

Þeir sem svona skrifa eru greinilega byrjendur með lítinn orðaforða. Óþarfi að nota sögnina að vera, hún hjálpar ekkert, gerir hugsunina ekki skýrari.

Til að átta sig nánar á þessu má geta þess að sagnorðum í setningu er skipt í aðalsögn og hjálparsögn. Hjálparsagnir geta aldrei staðið einar og sér án aðalsagnar, þá verður setningin botnlaus. 

Hér eru hjálparsagnir í þremur setningum feitletraðar: Ég er farinn út. Hann vill verða bílstjóri. Hún er líklega komin heim.

Af þessu tilefni eru hér nokkrar hugleiðingar: Málfræðileg hugtök hafa lítið að segja fyrir flesta og því ekki mikil þörf að leggja áherslu á þau. Aðalatriðið er málkenndin, tilfinningin fyrir málinu, hvort heldur að það sé „gott“ eða „vont“, „rétt“ eða „rangt“, það er oft smekksatriði. 

Máltilfinning fæst ekki nema með lestri bóka, helst frá barnæsku og langt fram á fullorðinsár.

Fólk sem hefur lesið mikið getur skrifað. Það hefur ríkulegan orðaforða og kann á blæbrigði tungumálsins, hvað er við hæfi og hvað ekki. 

Sá sem aldrei hefur ástundað lestur getur ekki skrifað. Einfaldara getur það ekki verið. Ekki dugar að hafa lesið „aðeins“ skólabækur vegna þrýstings frá kennurum eða foreldrum. Sá mun alltaf skrifa skemmdan texta og skemmdin smitar út frá sér eins og mygla í mat.

Ágæti lesandi, veistu hvers vegna fjölmiðlar ráða til sín fólk í blaðamennsku sem eru slakir skrifarar? Nokkrar ástæður eru fyrir því, til dæmis frændsemi og kunningsskapur, en þó oftar en ekki vegna þess að slíkir eru hræódýrir starfsmenn, eru á byrjendalaunum í nokkuð langan tíma áður en þeir eru reknir og aðrir byrjendur ráðnir í þeirra stað. 

Þetta er ástæðan fyrir uppnefninu „blaðabörn“ sem er afar niðurlægjandi og ljótt að nota. Samt freistast maður til þess.

Tillaga: Hann hefur það notalegt með vini sínum …

 

Mótorhjólum misbeitt gegn náttúru landsins - myndir

Akstur utan vega er alvarlegt vandamála á suðvesturhorni landsins. Sérstakur vandi er vegna mótorhjóla, svokallaðra „krossara“. Félagsskapur manna mótorhjólum fékk fyrir um tuttugu árum aðstöðu austan við Vífilsfell, þar sem heita Bolöldur. Það var misráðið því mótorhjólalið hefur iðkað akstur langt út fyrir það svæði sem þeim var markað og valdið stórskaða á náttúrnni.

Nú er svo komið að hjólastígar hafa myndast vestan við Vífilsfell og Bláfjöll, einnig austan við fjöllin og má segja að Bláfjöll séu nær hringekin en þar á hvergi að vera ekið á vélknúnum ökutækjum. Raunar hefur verið ekið langleiðina upp á topp Vífilsfells.

Sandkletturinn Ölduhorn vestan undir Víflsfelli hefur verið hringspólaður og umhverfi hans stórskemmt og verður seint lagað þó mótorhjólaumferðin leggist af.

Vestan undir Hengli hafa mótorhjólamenn reykspólað eins og þeir eigi svæðið. Spólað sig upp móbergsklappir, og tætt þær. Þeir hafa hjólað inn í Innstadal, fylgt gömlum göngu- og kindastígum, breikkað þá og dýpkað.

Um helgina sá ég svo merki um akstur mótorhjóla í Grindaskörðum. Þar hefur hjólum verið ekið upp bratta hlíð við Miðbolla. Má vera að það hafi verið gert á meðan frost var í jörðu og snjór að hluta til á. Engu að síður sjá ummerkin greinilega, mosinn er dauður í hjólförunum.

Svo virðist vera að margir „krossarar“ beri enga virðingu fyrir náttúru landsins og telji sér heimilt að aka af augum svo framarlega sem þeir nást ekki, kærðir og dæmdir. Þetta viðhorf er svo hrikalega ruddalegt að engu tali tekur. Þörf er á því að taka á þessum vanda, hirða „krossara“ og kæra.

Efsta myndin er tekin í Grindaskörðum, horft niður. Þarna sést hvernig hjólakapparnir hafa gert nokkrar tilraunir til að komast upp brekku. Snjór hefur verið í brekkunni ekki á mosanum sem er dauður í hjólförunum.

Önnur myndin er tekin vestan undir Vífilsfelli. Þarna hafa myndast þrír troðningar hlið við hlið. Þegar sá fyrsti er illfær færa kapparnir sig til hliðar og búa til annan og svo koll af kolli.

Þriðja myndin er líka tekin undir Vífilsfelli, undir Ölduhorni. Þar gera „krossarar“ sitt besta til að eyðileggja fallega náttúru.

Fjórða myndin er tekin vestan undir Hengli á leið í Marardal. Þarna hafa kappar reynt sig við móbergið og greinilega komist upp, hrósað sigri. Má vera að þeir hafi verið á nagladekkjum.

Síðasta myndin er af mótorhjólamönnum sem komust langleiðina upp á Vífilsfell. Þarna eru þeir ofan við svokallaða Sléttu, á leið niður móbergið. Þeir komst ekki miklu ofar en þetta. Sem betur fer var nægur snjór og þeir náðu ekki að spóla sig í gegnum hann. Dekkin voru alsett stórum nöglum og er mjúkt móbergið engin fyrirstaða. 

 

 

Mótorhjólum ekið utan vega

Kalla eftir, horfa til og afhjúpa eða upplýsa

Orðlof og annað

Nýleg nýyrði

Það eru ekki aðeins tækninýjungar sem þurfa ný orð, samfélagsbreytingar leiða einnig til þess að mynduð eru nýyrði. Orðið útrásarvíkingur kemur fram 2008 og á síðustu mánuðum hefur mikið verið rætt um aflandskrónur.

Í kjölfar stóraukinnar ferðamennsku bættist nýyrðið lundabúð við orðaforðann og nýjungar í mataræði hafa líka skilað ýmsum nýyrðum, svo sem steinaldarfæði og lágkolvetnafæði.  [...]

Sumum nýyrðum er ætlað að leysa af hólmi orð sem þykja ekki hæfa vönduðu máli. Emoji, hinar litlu myndir sem snjallsímanotendur nota til að tjá það sem orð fá ekki lýst, hafa fengið íslenska heitið tjámerki.

Vísindavefurinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Sir Alex biðlar til Man. United.“

Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Varla er maðurinn á biðilsbuxunum en látum það nú vera. Á vefnum Skysports segir í fyrirsögn um sama mál:

Sir Alex Ferguson urges Man United to appoint Steve Walsh in consultancy role.

Íslenska blaðamanninn skortir orð. Hann þýðir enska orðið „urge“ sem sögnina að biðla á íslensku. Allt bendir þó til að Alex Ferguson sé að hvetja fótboltafélagið til að ráða þennan mann.

Tillaga: Sir Alex hvetur Man. United til að ráða Steve Walsh

2.

„… manni rænt ásamt dóttur sinni.“

Dagskrárkynning kl. 19.35 í Ríkissjónvarpinu 19.6.2019.         

Athugasemd: Á hlaupum heyrði ég dagkrárkynni segja þetta í Sjónvarpinu. Þetta er ekki rétt.

Tillaga: … manni rænt ásamt dóttur hans.

3.

„Man. United horf­ir til Norwich.“

Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Ekkert er að því að orða það þannig þegar einhver lítur til annars með ákveð markmið í huga. Sú er merkingin á að horfa til einhvers.

Hins vegar er eitthvað að þegar orðalagið er notað þrisvar í örstuttri frétt. 

1. Man. United horf­ir til Norwich.
2. For­ráðamenn Manchester United horfa nú til Norwich …
3. Leikmaður­inn sem United horf­ir til er …

Í fréttinni segir:

Leikmaður­inn sem United horf­ir til er hinn 19 ára gamli Max Aarons …

Orðalagið er enskuskotið. Betur fer á því að segja:

Leikmaður­inn sem United horf­ir til er Max Aarons 19 ára gamall …

Í fréttinni segir:

Hann er landsliðsmaður U19 ára liðs Eng­lands og er sagður passa vel í nýja leik­manna­stefnu á Old Trafford að sækja unga Breta til fé­lags­ins.

Þetta er ekki fullkláruð málsgrein og frekar klúðursleg. Eitthvað vantar í síðustu setninguna sem er svokölluð innskotssetning. Þarna þyrfti að setja kommu á eftir Trafford eða eitthvað annað. Skárra er þó þetta:

Hann er í U19 ára landsliði Eng­lands og er sagður passa vel í nýja leik­manna­stefnu á Old Trafford en í henni felst meðal annars að ráða unga Breta til fé­lags­ins.

Efnislega er hins vegar dálítið kjánaleg málsgrein.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Jakob sagður eiga að skammast sín af Elínu.“

Fyrirsögn á dv.is.         

Athugasemd: Þessi fyrirsögn skilst illa. Hún gengur ekki upp. Má vera að Jakob eigi að skammast sín fyrir Elínu eða Jakob eigi að skammast sín vegna Elínar eða Elín vilji að Jakob skammist sín. Hvernig sem reynt er að botna í fyrirsögninni er ljóst að hún er tómt bull. 

Í heild sinni er fyrirsögnin svona:

Jakob sagður eiga að skammast sín af Elínu „Jakob Frímann. Þú ert mengaður. Mengaður af fordómum, þekkingarleysi og fyrirlitningu“

Blaðamaðurinn virðist ekki hafa hugmynd um hvað fyrirsögn er. Skynsamir blaðamenn myndu skipta henni í yfir og undirfyrirsögn, sjá tillöguna. Í það minnsta vantar einn punkt. 

Hins vega er furðulegt að DV skuli leyfa sér að að birta meiðandi og ruddalega umsögn. Skiptir engu þó viðmælandinn hafi rétt fyrir sér, fjölmiðillinn verður að fylgja ákveðnum siðareglum í þessum efnum. Hvorki er ástæða til að ofbjóða lesendum né þeim sem um er rætt. Það er einfaldlega ljótt. 

Vafasamt er að endurbirta meiðandi ummæli sem finnast á samfélagsmiðlum. Það er ekki góð blaðamennska.

Tillaga: Elín segir að Jakob eigi að skammast sín - Þú ert mengaður af fordómum, þekkingarleysi og fyrirlitningu.

5.

„Kevin Costner afhjúpar 27 ára gamalt leyndarmál á bak við hið fræga Bodyguard-plakat.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Hvað merkir sögnin að afhjúpa? Leikarinn Kevin Costner gerði ekkert annað en að segja frá því sem gerðist. Hann afhjúpaði ekkert heldur upplýsti, sagði frá.

Sá sem skrifar áttar sig ekki á blæbrigðum málsins, notar orð sem ekki hæfir í frásögninni. Í heimildinni, Entertainment, stendur ekkert um afhjúpun á leyndarmáli. Afhjúpun er bara uppspuni hjá blaðamanninum.

Tillaga: Kevin Costner segir frá leyndarmálinu um fræga Bodyguard-plakatið.

6.

„Jeremy Hunt utanríkisráðherra Bretlands og leiðtogaefni Íhaldsflokksins kallaði eftir því að keppinautur hans í leiðtogakjörinu, Boris Johnson, skorist ekki undan því að mæta í kappræður í sjónvarpssal nú í vikunni.“

Fréttir á visir.is.          

Athugasemd: Þetta er of löng og í þokkabót skrýtin samsetning. „Kalla eftir því að Boris skorist ekki undan …“. Málsgreinina hlýtur að vera hægt að einfalda.

Hvað þýðir að „kalla eftir“ einhverju? Þetta er eitt vinsælasta tískuorð blaðamanna sem þýða án hugsunar beint úr ensku orðasambandið „to call for“.

Á íslensku merkir sögnin að kalla að hrópa, hrópa á, það er að hækka röddina. Nú kalla allir eftir breytingum, svörum eða öðru þegar merkingin er sú að verið er að heimta, krefjast eða hvetja til breytinga.

„Don’t be a dick, Boris“, sagði einhver á netinu. Bein þýðing á íslensku væri ekki alveg það átt er við.

Athygli vekur að blaðamaðurinn kallar Hunt leiðtogaefni en ekki Johnson. 

Tillaga: Jeremy Hunt utanríkisráðherra Bretlands skoraði á keppinaut sinn í leiðtogakjörinu, Boris Johnson, fyrrum utanríkisráðherra, að mæta í kappræður í sjónvarpssal nú í vikunni.

Bestu íslensku fyrirtækjanöfnin á ensku 2019

Hér verða veitt verðlaun fyrir bestu íslensku fyrirtækjaheitin á ensku fyrir árið 2019. Aðstandendur eiga heiður skilinn fyrir að auðvelda landsmönnum skilning á starfsemi sem vart væri hægt að orða á íslensku, því hallærislega tungumáli.

Lesendur eru beðnir um að velja besta heitið og senda tillögur sínar til Mennta- og menningarmálaráðuneytisins og merkja ráðherranum. Dregið verður úr innsendum tillögum og sá heppni sendur til útlands á kostnað íslenskrar málnefndar.

Reykjavik midsummer music, 20. til 23. júní 2019. Tónleikahátíð. Auglýst undir þessu heiti vegna þess að enginn myndi skilja Miðsumarstónleikar í Reykjavík eða eitthvað álíka á íslensku.

Mink Campers, hjólhýsi, íslensk framleiðsla. Allir skilja hvað átt er við enda væri það tóm vitleysa að nota íslenskt nafn enda er markhópurinn búsettur hér á landi.

Collection, fataverslun í miðbæ Reykjavíkur. Vera má að þessi verslun sé í eigu útlendinga og í helstu borgum séu reknar sambærilegar verslanir undir þessu heiti. Það væri því hrikaleg goðgá að nota íslenskt nafn enda myndu hérlendir ekki skilja slíkt rugl.

Home and you. Þetta er ábyggilega alþjóðleg verslun sem ekki verður rekin á Íslandi undir nafninu „hómen djú“ eins og framburðurinn hljómar í útvarpsauglýsingum. Hvað þá að það væri nefnt íslensku nafni.

Sea Life Trust, rekur náttúruminjasafn í Vestmannaeyjum. Óvíst hvort þetta sé íslenskt fyrirtæki eða útlenskt. Þvílíkar hamfarir yrðu ef nafnið væri á íslensku. Nóg hafa eyjaskeggjar þurft að þola svo það bætist ekki ofan á.

Sahara. Þetta er stafræn auglýsingastofa og sækir auðvitað viðskipti til útlanda. Þar af leiðandi væri ómögulegt að héti Mýrdalssandur, Fjörusandur eða Öræfi. Útlendingar myndu þurfa læknisaðstoðar við áður en þeir gætu skipt við stofu með slíku nafni.

Lögmannsstofan Sævar Þór & Partners. Þeir eru þrír sem starfa á lögmannsstofunni. Fyrir utan Sævar eru félagar hans, afsakið, partnerar hans, þar á vappi þeir Lalli og Svenni. Hvað yrði um viðskiptin er fyrirtækið héti því hallærislega nafni Lögmannsstofan Sævar Þór og félagar? Því miður myndu þau verða að engu og það veit Sævar manna best.

Doktor Byke. Fyrirtæki sérhæfir sig í viðgerðum á reiðhjólum. Ekki nokkur maður myndi skilja ef það héti Reiðhjólalæknirinn eða álíka hallærislegu íslensku nafni. Líklega kemur fólk í hrönnum frá útlöndum til að fá gert við tvíhjólin sín. Íslenskt nafn myndi án efa gera út af við þau viðskipti.

Eyesland. Fyndið og spaugsamt fólk rekur gleraugnaverslun undir þessu nafni. Sko, fyrir þá sem ekki vita er það borið fram „æsland“ sem er nákvæmlega eins framburður og á nafni landsins okkar á ensku, „Æsland“. Svona skop verður aldrei gamaldags og hallærislegt eins og hið forna tungumál „æslandikkk“. Fólk kemur beinlínis hlægjandi inn í búðina og þeir sem þurfa engin viðskipti hlægja að nafninu og þrá ekkert heitar en að þurfa á glasses að halda.

Hjólhýsa mover. Tæki sem hreyfir hjólhýsi úr stað má alls ekki heita Hjólhýsahreyfir. Alkunna er að íslenska er frekar takmarkað tungumál. Það er alrangt sem skáldið kvað, að á íslensku mætti „alltaf finna svar og orða stórt og smátt sem er og var“. Þess vegna er skynsamlegt, svona fyrst í stað að blanda saman ensku og íslensku í auglýsingum fyrirtækisins og það er svikalaust gert. Þegar íslenskan er útdauð er auðvelt að endurvinna auglýsinguna, stroka út örfá íslensk orð og sjá auglýsingin er orðin ensk án mikils kostnaðar.

Fagna ber samræmdu og þungu átaki sem fólk í viðskiptum hefur lagt í gegn íslenskunni. Holan dropar steininn eins og sagt er ... Fyrr en varir verður íslenskan ekki lengur deyjandi tungumál, hún verður útdauð. Þá er markmiðinu náð.

Skammarverðlaunin hljóta eigendur auglýsingastofu sem áður hét Hype, borið fram „hæp“, og er fallegt enskt nafn. Í tómu rugli breyttu þeir nafninu í Aldeilis. Hver skilur svoleiðis? Má bara gera svona án leyfis?

Látum þetta nú nægja og förum á Seacret solstice festival in Poolvalley in Smoketown.

 

Ofnotaðir frasar í fjölmiðlum

Hér segir frá ofnotuðum frösum í fjölmiðlum, tískuorðasamböndum sem blaðamenn geta varla slitið sig frá. 

Ég er ekki að setja út á þessa frasa, síður en svo. Hins vegar má alveg hvíla sum, nota önnur í staðinn. Stundum viðist sem blaðamenn séu að búa til einhvers konar blaðamannamál sem enginn annar notar. Það er einhver konar flækjumál: Löggan talar löggumál og stjórnsýslan stofnanamál. Allir virðast tala og skrifa það sem aðrir búast við að þeir geri. Fæstir nota hausinn.

Ég hef áður tekið saman álíka lista, sjá hér. 

1. Gera það gott. Notað til dæmis um þá sem standa sig vel. Allir eru að gera það gott, færri standa sig, eru duglegir og svo framvegis. 
2. Sannfærandi sigur: Einkum notað í boltaíþróttum þegar sigurliðið þarf lítið að hafa fyrir sigrinum. Samt er aldrei talað um ósannfærandi sigur.
3. Skella sér í eitthvað. Að sögn skellir fólk sér í allt mögulegt, sólbað, verslunarferð, partí, bílferð, rúmið … Óljóst er hvort skellur fylgir. Oft er nóg að segja að einhver hafi varið í búðir, partí, bílferð eða bara í rúmið.
4. Gera sér lítið fyrir. Þegar einhver hefur gert eitthvað auðveldlega eða fengið einhverju áorkað, jafnvel á skemmri tíma en aðrir, er tíðum sagt að sá „hafi gert sér lítið fyrir“, ekki einfaldlega gert það sem hann gerði. 
5. Kalla þetta gott. Oftast notað í stað þess að segja að einhver sé hættur, ætti að hætta eða vilji hætta. Orðasambandið er oftar en ekki notað á hallærislegan máta.
6. Kíkja á eitthvað. Þegar einhver frægur dvelst á Íslandi skoðar hann sjaldnast ferðamannastaði, heimsækir ekki staði eða bregður sér hingað eða þangað. Hann eða hún kíkir á Gullfoss, Þingvelli eða Mývatn. Við hin kíkjum á veitingastað og erum þar stundum í drykklanga stund, jafnvel margar klukkustundir.
7. Til margra ára. Í stað þess að segja í mörg ár kemur þetta orðalag. Þau voru gift í mörg ár er stundum sagt en tískufólkið segir að hún/hann hafi verið maki til margra ár. Þjálfari í mörg ár, þjálfari til margra ára. Frekar leiðigjarnt.
8. Horfa til þess. Víða ofnotað. Oftast ágætt að nota einfalt sagnorð. Horfa til þess að fjármagna þurfi reksturinn. Betra er að segja að fjármagna þurfi reksturinn eða leita leiða til þess.
9. Eiga sér stað. Oftast gagnslaust og bætir engu við en sumum finnst þetta svo sannfærandi viðbót. Dæmi: Þegar kaupin á bílnum áttu sér stað, en betra er að segja; þegar bíllinn var keyptur. Einfalt.
10. Um ræðir. Þetta má alveg hverfa, að minnsta kosti í nokkur ár. Það sem um ræðir hjá aðilum vinnumarkaðarins er stytting vinnuvikunnar. Betra er að segja að þeir ræði leiðir til að stytta vinnuvikuna.
11. Viðbragðsaðilar. Sumir blaðamenn þrá orðalagi „response team“ og nota því viðbragðsaðilar.  Lögregla, sjúkralið, björgunarsveitir, slökkvilið bregðast ekki við nema þeim sé tilkynnt um óhapp eða slys. Þeir sem eru vitni eða koma snemma á slysstað bregðast flestir við. Þeir eru allt eins „viðbragðsaðilar“. Hvaða gagn er af orðinu ef allir eru nú orðnir viðbragðsaðilar.

Dómsigur banns Trumps, kíkja á fossa, og viðvarandi skúrir

Orðlof og annað

Hvert stefnir íslenskan?

Ég fór í Bónus á dögunum og kom á afgreiðslukassann og segi við drenginn sem stimplaði inn að ég ætlaði að fá þetta hvorutveggja. Hann kallar í næsta afgreiðslumann. „Siggi er hvorutveggja „bæði“?“

Þá var ég á ferð í fyrra og kom á þekktan veitingastað norðan heiða. Ungur maður stóð við afgreiðsluborðið. „Can I help you?“ Ég segi á íslensku „Já, takk, en er ekki einhver á þessum bæ sem talar íslensku?“ 

Afgreiðslumaðurinn snarar sér inn í eldhús og kemur að vörmu spori. „Get ég aðstoðað herrann?“ 

Húmorinn í lagi hjá þessum unga manni en hvert stefnir íslensk tunga þegar Íslendingar eru ávarpaðir á erlendri tungu í sinni heimasveit?

Arnór Ragnarsson, grein í Morgunblaðinu 11.6.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Dómsigur fyrir bann Trump við transfólki í hernum.“

Fyrirsögn á visir.is.           

Athugasemd: Skilur einhver þessa fyrirsögn? Málfræðilega er hún rétt og  engin stafsetningavilla. Er þá ekki allt gott? Nei, hér vantar smáræði sem kallast rökrétt hugsun. Sigraði bann Trumps“ fyrir rétti eða var það staðfest?

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Í dag hafa Armstrong og Han­sen verið í Húsa­felli og sam­kvæmt In­sta­gram-reikn­ingi hans fóru þau meðal annars og kíktu á Hraun­fossa.“

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Útlendingar „kíkja“ einatt á hina og þessa staði á landinu ef marka má blaðamenn. Sögnin að kíkja merki ekki að skoða. Á malid.is segir meðal annars: 

Kíkja s. (17. öld) ‘gægjast, horfa í kíki’. To., sbr. nýnorska og sænska kika, danska kige […] Líklega sk. keikur og kikna og upphafl. merk. ‘að beygja sig eða reigja til að sjá betur’. Sjá kíkir og kikka.

Í daglegu tali er sögnin að kíkja fyrst og fremst höfð um að koma stuttlega við, horfa í gegnum kíki, skoða laumulega og álíka. Orðið er frekar ofnotað, er tískuorð og frekar leiðinlegt sem slíkt.

Svo er það þetta orðalag sem er dálítið ruglað: „Fóru meðal annars og kíktu ...“ Eru þrjú fyrstu orðin ekki óþörf?

Enska orðið „account“ getur þýtt reikningur. „Accountant“ þýðir bókhaldari og „accounting“ er reikningshald, það er bókhald og gerð ársreiknings og fleira.

Mér finnst alveg ótækt að áskrift mín að Instagram eða Facebook sé kölluð reikningur. Lýsi hér með eftir gegnsærra orði.

Tillaga: Í dag hafa Armstrong og Han­sen verið í Húsa­felli og samkvæmt In­sta­gram-áskrift hans skoðuðu þau Hraun­fossa.

3.

„Viðvarandi skúrir.“

Veðurfréttir kl. 22 í Ríkissjónvarpinu 18.6.2019.           

Athugasemd: Lýsingarorðið viðvarandi er hrein og klár danska sem hefur náð góðri fótfestu í íslensku máli. Danska orðabókin segir um orðið:

[Vedvarende] som består til stadighed fx om uudtømmelige energiformer som solenergi og vindenergi

Á malid.is segir:

… sem varir lengi, sem erfitt er að losna við

Nafnorðið skúr, sem er í kvenkyni og er í merkingunni regn sem stendur stutt yfir, er svolítið vandmeðfarið. Því má ekki rugla saman við karlkynsorðið skúr sem merkir lítil og óvönduð bygging sem einkum er notuð til geymslu. Að vísu eru til bílskúrar sem yfirleitt eru traustlega byggðir.

Skúrin, regnskúrin, beygist svona í eintölu: Skúr, skúr, skúr til skúrar. Í fleirtölu: Skúrir, skúrir, skúrum, til skúra.

Skúrinn, hjallurinn, beygist svona í eintölu: Skúr, skúr, skúr, skúrs. Í fleirtölu: Skúrar, skúra, skúrum, skúra.

Dæmi:

1. Skúrin féll á skúrinn.
2. Þau stóðu af sér skúrirnar í skúrunum.
3. Hann tafðist vegna skúrarinnar.
4. Þau töfðust vegna skúranna.
5. Á morgun verður leiðinda skúraveður.
6. Ekki hlakka ég til þessara skúraveðra.

Einsleitni tungumálsins er fjölbreytileg ... eða þannig.

Tillaga: Skúraveður.

4.

„Haffærisskírteini líka komið fljótlega.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 19.6.2019.           

Athugasemd: Er orðaröðin ekki dálítið skrýtin í þessari setningu? Svo virðist sem orðin hafi farið á flakk því svona talar varla nokkur maður.

Tillaga: Haffærnisskírteinið kemur líka fljótlega.