Hjólhýsamover, stofna til nýs lífs og hann Pebble Beach

Orðlof og annað

Prósent

Varast skyldi að líta á orðið prósent sem óbeygjanlegt orð. Fyrirtækið var rekið með fimm prósenta halla. Verðið er sjö prósentum lægra. Fimmtán prósent landsmanna horfðu (ekki „horfði“) á þáttinn. Hundrað komma eins prósents hækkun.

Málfarsbankinn.

Orðið falbeygist svo í eintölu: Prósent, prósent, prósenti, prósents. Í fleirtölu: Prósent, prósent, prósentum, prósenta.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Dómsigur fyrir bann Trump við transfólki í hernum.“

Fyrirsögn á visir.is.           

Athugasemd: Skilur einhver þessa fyrirsögn? Málfræðilega er hún rétt og  engin stafsetningavilla. Er þá ekki allt gott? Nei, bann Trumps sigraði ekkert. Hins vegar hélt tilskipun Trumps sem bannar transfólk fái að gegna herþjónustu.

Tillaga: Trump sigrar í dómsmáli vegna transfólks í hernum.

2.

„Hjólhýsa mover.“

Auglýsing á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 15. júní 2019.          

Athugasemd: Fyrirsögnin á auglýsingunni er afar aum. Blandað er saman íslensku og ensku rétt eins og þau séu sama tungumálið. Slík gengur ekki. Skynsamlegra er að nota bara annað tungumálið. Auglýsandinn hlýtur að geta gert betur, þó ekki sé nema af virðingu fyrir hugsanlegum kaupendum.

Í þessu tilviki hefði mátt segja „hjólhýsa hreyfir“ enda verið að kynna tæki sem hreyfir við þungum hjólhýsum, nokkuð sem einn eða tveir menn bifa varla.

Tillaga: Hjólhýsahreyfir.

3.

„Frelsissvipt af barnsföður sínum …“

Frétt á dv.is.          

Athugasemd: Veit ekki hvort svona flokkist sem leti, þekkingarleysi eða hvort tveggja. Þá verður til ýmislegt skrýtið: Einhver framkvæmir afbrot, frelsissviptir eða „aðgerðagerir“ í stað þess að brjóta af sér, svipta frelsi eða gera eitthvað.

Blaðamenn sem svona skrifa eru ekki vanir, hafa ekki mikinn orðaforða og gera sér ekki grein fyrir neyðarlegum takmörkunum sínum. Yfirleitt fer betur á því að nota germynd, eins og gert er í tillögunni, heldur en að nota þolmynd, eins og er í tilvitnuninni.

Tillaga: Barnsfaðirinn svipti hana frelsi.

4.

„Fyrir þeim var erfitt að stofna til nýs lífs.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Í nokkuð góðri grein er fjallað um afleiðingar slyssins í Chernobyl. Höfundurinn hefði samt mátt lesa greinina miklu betur yfir fyrir birtingu. Nokkur fljótfærni bagar hann.

Tilvitnunin er dálítið skrýtin. Eiginlega er þetta ómöguleg setning, ber mikinn keim af þýðingu úr ensku. Því miður hafði ég ekki fyrir því að kanna heimildina en hún gæti hafa verið svona á ensku:

For them it was difficult to begin a new life.

Á íslensku er það orðað þannig að við getna kvikni nýtt líf. Varla er blaðamaðurinn að tala um erfiðleika við getnað, sem þó er ekki útilokað.

Hins vegar kann að vera að hann eigi við að fólk sem hafi flutt búferlum hafi átt erfitt með að lagag sig að nýju umhverfi. Sé svo væri betra að segja það þannig.

Í greininni segir einnig:

Í Hvíta-Rússlandi bjó fólk á svæði þar sem joðskortur var við líði.

Höfundurinn verður að átta sig á að sjálfvirk villuleitarforrit í tölvunni skilja ekki blæbrigði íslensks mál. Það gerir ekki greinarmun á lýði og líði, hvort tveggja er rétt skrifað en merkingin er ekki hin sama.

Það sem er við lýði er hjá lýðnum og ritað með ufsilon í. Hins vegar er oft sagt að eitthvað líði hjá, líði yfir eða ský líði yfir loftin blá og er allt annað.

Tillaga: Fyrir þau var erfitt að aðlagast nýjum heimkynnum.

5.

„Sjálfstæði Grænlands mun verða.“

Frétt á kjarninn.is.           

Athugasemd: Verða hvað? Líklega á blaðamaðurinn við að Grænland muni verða sjálfstætt. Eitthvað útlenskt er við þessa fyrirsögn. Má vera að hún sé nær dönsku en íslensku. 

Tillaga: Grænland mun verða sjálfstætt.

6.

„Pebble Beach gaf bestu kylfingum heimsins tækifæri til að sýna klassagolf.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 18.6.2019.          

Athugasemd: Hann virðist vera einstakur maður þessi Pebble Beach og ætti að fara sem víðast með nemendur sína og sýna klassagolf. 

Nei, Pebbel Beach er ekki maður, heldur staður, golfvöllur. Völlurinn virðist vera svo góður að kylfingar hafi náð að spila þar frábærlega vel. Hálfasnalegt að orða þetta eins og segir í fyrirsögninni.

Tillaga: Bestu kylfingar í heimi spiluðu frábærlega á Pebble Beach. 

 

7.

„Samkvæmt könnuninni, sem hafa verður eðlilegan fyrirvara á eins og á öðrum slíkum, eru nú aftur fleiri jákvæðir en neikvæðir vegna aðstæðna í efna- hagslífinu eftir neikvæðari svörun fyrr á árinu þar sem fleiri töldu aðstæður slæmar en góðar.“

Leiðari Morgunblaðsins 18.6.2019.         

Athugasemd: Nú kunna einhverir að halda að ég væri með leiðarahöfund Morgunblaðsins á heilanum. Það er að hluta til rétt, hef lesið leiðarann blaðsins með athygli í áratugi. Í gegnum tíðina hafa ritstjórar blaðsins skrifað góða leiðara og hafa aðrir komið að skrifunum og oftast gert vel. Núverandi ritstjóri er beinlínis í uppáhaldi hjá mér.

Nú bregður svo við að ritstjórinn er fjarverandi og einhver sem ekki skrifar vel hleypur í skarðið. Leiðarinn er frekar illa skrifaður, rétt eins og leiðari gærdagsins. Verst er þó að höfundurinn virðist ekki hafa yfirsýn yfir það sem hann vill segja. Skrifin verða því slöpp endursögn úr fréttum en ætti að vera sjálfstæð greining og stefnumið.

Ofangreind tilvitnun úr leiðara dagsins er endemis langloka. Höfundurinn virðist ekki skilja að punktur er besti vinur allra skrifara. Samt fjandskapast hann við blessaðan punktinn og flækir málsgreinar í innskotssetningar og aukasetningar þar til mann þrýtur örendið við lesturinn.

Svona skrif er víti til varnaðar.

Tillaga: Samkvæmt könnuninni eru nú aftur fleiri jákvæðir en neikvæðir vegna aðstæðna í efnahagslífinu. Fyrr á árinu voru svarendur neikvæðari, töldu aðstæður slæmar, færri fannst þær góðar.

Illa skrifaður leiðari í Mogganum

Skyld´ann Davíð vita af´essu? varð mér að orði þar sem ég sat við morgunverðarborðið og las leiðara Morgunblaðsins. Ljóst að ritstjóri blaðsins er ekki höfundurinn. Er að hugsa um að krefjast endurgreiðslu á áskriftinni.

Leiðarinn byrjar svona: 

75 ár eru langur tími í lífi einstaklinga og jafnvel í lífi heilla ríkja.

Aldrei skal byrja setningu á tölustöfum. Hins vegar er í lagi að skrifa tölur með bókstöfum. Þarna hefði öllu að skaðlausu má segja: Sjötíu og fimm ár er langur tími ... 

Sögnin að vera (er) er í tilvitnuninni í þriðju persónu fleirtölu (eru) en ætti að vera í eintölu því þarna er vísað til orðsins tíma, sem er í eintölu.

Vaxandi lífslíkur má telja meðal þess mikla árangurs sem náðst hefur hér á landi frá því að landið fékk sjálfstæði, og raunar allt frá því að það fékk fullveldi, enda voru lífslíkur fólks innan við sextíu ár fyrir einni öld.

Meðalaldur hefur hækkað í öllum löndum Evrópu og Norður-Ameríku á síðustu sjötíu og fimm árum. Það væri meiri frétt ef lífslíkur Íslendinga væru ekki í samræmi við það sem gerst hefur meðal annarra þjóða. 

Betur fer á því að orða hugsunina svona:

Þegar þjóðin fékk fullveldi, fyrir rúmri einni öld, voru lífslíkur fólks innan við sextíu ár. Meðalaldurinn nú er miklu hærri og verður það að teljast mikill árangur. 

Hnitmiðuð hugsun er ekki fólgin í mörgum orðum:

Þegar horft er til samanburðar á milli landa sést einnig að Ísland er í allra fremstu röð þegar kemur að lífslíkum, sem segir mikið um hve vel hefur tekist til og hve gott er að búa á Íslandi.

Málsgreinin er allt of löng og segir í raun ekkert annað en þetta:

Meðalaldur er hærri á Íslandi en víðast annars staðar og bendir til að vel hafi tekist og gott sé að búa hér.

Þetta er mun styttri málsgrein og hnitmiðaðri og engin nástaða eins og í tilvitnuninni.

Hér er matur heilnæmur og hollur miðað við það sem víðast þekkist og nóg til af honum. Hér eru loftgæði mikil og nóg er af vatni sem enginn þarf að óttast að drekka.

Öllum ætti að vera ljóst að höfundurinn á við Ísland. Engu að síður tönglast hann á „hér“ svo úr verður nástaða. Með nær engri hugsun hefði hann getað orðað þetta svona:

Við Íslendingar framleiðum heilnæman og hollan mat. Hvergi er skortur á vatni og loftgæði eru mikil.

Auðvitað er þetta bölvað hnoð og algjörlega stíllaust. Nafnorðastíllinn er yfirþyrmandi.

Síðar er talað er um að „tengja saman byggðir landsins“ og örstuttu síðar hnýtur lesandinn um „Sú tenging ...“. Þetta er eins og þegar óskrifandi hugsjónamanni er falið að rita ályktun stjórnmálaflokks (sem gerist æði oft). Útkoman verður frekar óáhugaverð.

Þó að Íslendingum hafi fjölgað mikið frá því að landið hlaut sjálfstæði eru þeir enn fáir í samhengi við aðrar þjóðir og þurfa að vinna vel saman og standa saman um að efla hag lands og þjóðar.

Höfundur leiðarans veit ekki hvað nafnorðið samhengi þýðir. Það þýðir ekki samanburður. Íslendingar kunna að vera fáir í samanburði við aðrar þjóðir. Á eftir kemur einhvers konar hvatning á ekki við í sömu málsgreina og malið um fjölgun landsmanna.

Strax á eftir greinaskilum segir:

Óhætt er að segja að vel hafi tekist til að þessu leyti.

Þetta er hreinlega óskiljanlegt innskot, lesandinn veit ekkert hvað höfundurinn á við.

Á eftir kemur innantómur texti, nokkurs konar helgidagablaður:

Ísland hefur á því tímabili sem hér um ræðir farið um langan veg frá fátækt til farsældar. Það er fjarri því sjálfsagt að ná slíkum árangri og mikilvægt að leiða hugann að því hvernig svo mátti verða.

Svo innantóm eru þessi orð að það jaðrar við að bergmál heyrist.

Svo er það þessi langloka:

Fyrir utan þær heilnæmu aðstæður sem áður voru nefndar og öflugt heilbrigðistkerfi sem byggt hefur verið upp hér á landi, og fær vonandi að vaxa og dafna áfram með fjölbreyttum hætti, hefur sá grunnur sem lagður hefur verið með víðtæku og öflugu menntakerfi verið nauðsynleg forsenda vaxandi hagsældar.

Orðið „heilbrigðiskerfi“ er þarna rangt skrifað. Punktur er mjög áhrifamikið tæki í skrifum. Hann styttir málsgreinar, krefur skrifara um skýra hugsun og stundum er hann bráðnauðsynlegur fyrir stílinn. Öll þessi orð segja í raun ekkert, eru bara blaður enda ekkert rökrétt samhengi milli einstakra setninga. Leiðarinn er gagnslaus ef lesandinn greinir ekki fulla hugsun höfundarins.

Næst er boðið upp á frasasýningu; sú fyrirhyggja, sýnd var, ráðast í og loks setning sem skilst ekki. 

Sú fyrirhyggja sem sýnd var við að ráðast í virkjanir orkuauðlindanna, vatnsfallanna og heita vatnsins, hefur skilað þjóðinni miklum verðmætum og lífsgæðum. Þau skyldi aldrei vanmeta og þeim má aldrei glutra niður.

Hvað á aldrei að vanmeta og hverju má ekki glutra niður? Á höfundurinn við virkjanir, verðmæti, lífsgæði eða eitthvað annað? 

Þá hefur þjóðin verið farsæl þegar kemur að undirstöðuatvinnuvegunum, sjávarútvegi og landbúnaði.

„Þá“ hvað ...? Kemur að hverju ...? Þetta er ljóta samsetningin. Hún bendir til þess að höfundurinn sé ekki vanur skrifum og sé ungur að árum. Er annars ferðaþjónusta ekki orðin að undirstöðuatvinnuvegi?

Þau verðmæti sem sótt hafa verið í sjóinn á lýðveldistímanum hafa tryggt þjóðinni nauðsynlegan gjaldeyri og það var mikil gæfa að forystumenn þjóðarinnar skyldu hafa kjark til að víkka út landhelgina, sem ekki var sjálfsagt og tók mjög á.

Hvað var sótt í sjóinn? Var það kannski reki?

Halló! Var landhelgin „víkkuð út“? Skrýtið orðalag. Eldri og reyndari blaðamenn, raunar allflestir landsmenn hefðu sagt að landhelgin hafi verið stækkuð. Orðalagið bendir eindregið til þess að höfundurinn sé útlendingur og leiðarinn hafi verið skrifaður á framandi tungu en þýðingin fengin úr Google Translate?

Var stækkun landhelginnar ekki sjálfsögð? Fjöldi fólks telur svo hafa verið.

Tók útfærslan á? Nei, í öll skiptin var hún verkefni sem unnið var að af mikilli þekkingu, skipulagi og dugnaði. 

Niðurlag leiðarans er svona:

Ísland hefur á 75 ára afmæli lýðveldisins traustan grunn að byggja á. Ef byggt er ofan á þennan grunn og gætt að því í hvívetna að grafa ekki undan honum geta ungir Íslendingar dagsins í dag horft til baka að 75 árum liðnum og séð þar aðra ævintýralega ferð vaxandi velsældar.

Hverjir grafa undan grunni? Líkingamál er gagnslaust nema að höfundurinn kunni að halda því áfram eða skilja hvenær á að hætta líkingunni. Yfir óþarfann er strikað.

Í heildina er leiðarinn frámunalega illa skrifaður. Reynt hefur verið að færa rök fyrir því hér að ofan. Stíllinn er slæmur og innihaldið rýrt.

Heyrst hefur af tölvuforritum sem geta ritað sennilegar frásagnir og jafnvel sögur og ljóð á enska tungu. Þegar nánar er að gáð vantar tölvuna ekki fín orð, huggulega frasa eða góða réttritun, heldur hugsun. Hún er svo óskaplega mikilvæg, sérstaklega þegar hana vantar.

Ég vona bara að Davíð Oddsson sé við góða heilsu og eftir að þessa löngu helgi haldi hann áfram skrifa leiðara. 

Halldór Blöndal talar niður til Davíðs Oddssonar

Þegar Davíð Oddsson tjáir sig missa andstæðingar hans oft alla sjálfstillingu. Þetta gerðist þegar síðasta Reykjavíkurbréf sunnudagsblaðs Morgunblaðsins kom út. Þeir sem lesa bréfið titra og bulla rétt og þeir sem aldrei lesa það en bulla þó hinum til samlætis.

Þeir sem telja sig eiga einhverra harma að hefna að vitna oftast til orða Davíðs í óbeinni ræðu, þá geta þeir túlkað orð hans að vild, venjulega þvert á það sem maðurinn sagði.

Alltaf, hreint alltaf, skrifar Davíð Oddsson yfirvegað og málefnalega en oftar en ekki felst broddur í orðum hans og þá hrína þeir sem fyrir verða en við hinir höfum ánægju af góðum skrifum, kristaltærri pólitíkinni, kaldhæðninni og skopinu. 

Svo ber það til tíðinda að Halldór Blöndal, fyrrum alþingismaður og þingmaður Sjálfstæðisflokksins, reyndir í blaðagrein að setja niður í við Davíð. Hann segir:

Og auðvitað hefn­ir það sín, ef illa ligg­ur á manni, - þá mikl­ar maður hlut­ina fyr­ir sér og freist­ast til að fara ekki rétt með.

Eitthvað er að Halldóri sem talar niður til Davíðs, reynir að brúka föðurlegan umvöndunartón. Segir í fyrsta lagi að hann hafi skrifað þar síðasta Reykjavíkurbréf í slæmu skapi og í öðru lagi að hafi ekki farið rétt með. Þetta er allt svo skrýtið og furðulegt og auðvitað sprek fyrir óvinafagnað enda logaði vel hjá andstæðingum Sjálfstæðisflokksins sem ráða sér ekki fyrir kæti og tala um klofning. 

Mesta furðu vekur þó, að maður sem á mestalla sína upphefð í stjórnmálum Davíð Oddssyni að þakka, skuli telja sig þess umkominn að tala niður til hans. Þó hlakkað hafi í óvinum Sjálfstæðisflokksins og hælbítum Davíðs eftir þessi orð endurgalt Davíð ekki sendinguna á sama veg. Hann kann sig betur. Í umfjöllun sinni fékk Halldór samt dágóðan skammt af skopi og kaldhæðni, en meiðandi var umfjöllunin um hann ekki. 

Í stjórnmálum skiptir miklu að vera vel áttaður, hafa skýra stefnu. Halldór tekur meira mark á ættarvitanum, sem Davíð nefnir svo, en sjálfstæðri skoðanamyndun. Og Davíð segir:

Nú sýna kannanir að allur þorri flokksmanna er á móti orkupakkaruglinu. Enginn hefur fengið að vita af hverju forystan fór gegn flokknum í Icesave. Og nú fær enginn að vita „af hverju í ósköpunum“, svo notuð séu orð formannsins sjálfs, laskaður flokkurinn á að taka á sig enn meiri högg. Halldór Blöndal áttar sig ekki á þessu fremur en Icesave, sem hann hafði barist gegn þar til ættarvitinn tók öll völd. Þessi sami ættarviti sem núna er að ærast í segulstormunum.

Það vantaði ekki neitt upp á það að hann sendi þá gömlum vinum sínum kveðjurnar eftir krókaleiðum vegna þess að þeir mökkuðu ekki með. Þeirra svik voru að fara ekki kollhnís þegar kallið barst frá Steingrími og kröfuhöfum.

Enginn kali virðist vera í orðum Davíð gagnvart Halldóri því hann segir:

Nú hefur bréfritari ekki heyrt í Halldóri lengi. En hann hringir til manna allt í kringum þann með sama hætti og síðast og þeir segja að það liggi þetta líka óskaplega illa á honum núna. Það hlýtur að gera það, því að Halldór er innst inni drengur góður.

Við sem heima sitjum og stundum ekki pólitík nema í bloggum og af og til í heita pottinum erum doldið hissa á því að gamall samherji hafi ekki einfaldlega hringt í Davíð og spurt hvers vegna hann sé á móti þriðja orkupakkanum sem svo er kallaður. Má vera að virðingin fyrir fyrrverandi formanni Sjálfstæðisflokksins sé svo mikill, og blönduð ótta, að betra sé að kalla til hans úr fjarlægð og hlaup síðan á brott og fela sig eins og götustráka er siður.

Eða heldur Halldór Blöndal að enn liggi illa á ritstjóranum og Davíð í fýlu sé verri viðureignar en Davíð í góðu skapi. Hvor sem staðan er á Davíð er ekki víst að Halldór bjargi sér á hlaupum. Reykjavíkurbréfið hefur ábyggilega hitt hann vel. Má vera að hann standi upp aftur. Þá væri ráð að hann hringi í Davíð, ekki skrifa bréf, nema kannski vísnabréf.

Halldór veit ekki að opinbert bréf í fjölmiðli er yfirlýsing, ekki vingjarnleg ábending.

Eitt verður Halldór Blöndal að vita að Davíð Oddsson á mikið fylgi innan Sjálfstæðisflokksins. Þar erum við fjölmörg sem misvirðum það sé Davíð sýnd ókurteisi. Það er einmitt ástæðan fyrir þessum skrifum.

Fimm mestu jarðskjálftavæði landsins

Helstu jarðskjálftasvæði landsins virðast vera fimm.

1. Norðaustan við Grindavík
2. Norðan Laufafells á Fjallabaki
3. Bárðarbunga
4. Herðubreið
5. Austan Grímseyjar 

Þetta þýðir þó ekki að von sé á eldgosi á þessum svæðum, og þó. Margar ástæður eru fyrir jarðskjálftum, meðal annars kvika sem er að brjóta sér leið upp á yfirborð.

Austan við Grindavík, það er norðan Hraunsvíkur og sunnan Fagradalsfjalls. Þarna hafa verið miklar jarðhræringar undanfarið ár. Flestir skjálftarnir eru frekar litlir, stórir. Raunar hefur verið mikil hreyfing á Reykjanesskaga og þá mest þarna og einnig suðvestan við Kleifarvatn, á Sveifluhálsi og í Móhálsadal. Raunar er það þannig að stórir skjálftar eru mjög sjaldgæfir á Reykjanesi enda er það svokallað fráreksbelti.

Undanfarin misseri hafa skjálftar norðan við Laufafell og austan við Rauðufossafjöll vakið athygli leikmanna. Þarna er tiltölulega stutt í Heklu en í kringum hana hafa orðið fjölmörg eldgos. Svo virðist sem að skjálftarnir teygi sig til austurs í áttina að Torfajökli. Ég hef hitt tvo mæta menn sem trúa því að þarna muni innan skamms hefjast eldgos. Annar þessara er draumspakur maður sem aldrei hefur haft rétt fyrir sér, hinn er áhugasamur landvörður sem vit sínu viti.

Bárðarbungu þekkja allir og þar er skelfilegt um að litast. Þar er gat ofan í tvöþúsund metra háan jökulinn og niður í hyldýpi þar sem bræðsluvatnið sýður og bullar og bíður þess sem verða vil.

Eldgosið í Holuhrauni varð þegar kvika braut sér leið til austur, snarsnéri svo til norðurs undan hallanum og kom síðan upp á yfirborðið á gamalkunnugum slóðum þar sem gosið hafði fyrir tvöhundruð árum.

Nú velta menn því fyrir sér hvort Bárði vaxi ásmegin og taki að dæla kviku af enn meiri þrýstingi en síðustu misserin. Verður þá aftur gos í Holuhrauni eða nær kvikan að brjótast til austurs í áttina til Kverkfjalla eða Grímsvatna? Hvað gerist þá?

Í kringum Herðubreið hefur verið mikil skjálftavirkni undanfarin ár, sérstaklega suðvestan við fjallið. Sumir telja að þarna undir sé kvika að brjóta sér leið upp á yfirborðið. Fátt annað getur skýrt svona viðvarandi staðbundna skjálfta.

Austan Grímseyjar hafa verið miklir skjálftar á undanförnum árum. Fátt er hins vegar vitað um það, til þess vantar jarðskjálftamæla á sjávarbotni.

Athugið að kortin sem hér birtast er frá Loftmyndum, loftmyndir.is. Þau sýna jarðskjálfta frá síðasta sólarhring til síðustu sex mánaða.

Stoltenberg, viðhlæjandi eða vinur?

Jens Stoltenberg var forsætisráðherra Noregs þegar fjármálakreppan reið yfir heiminn og hér á Íslandi kölluðum við hana hrunið, sem er réttnefni. Lítið gagn hafði þjóðin þá af „frændum“ okkar á Norðurlöndum, nema auðvitað Færeyingum.

Hannes Hólmsteinn Gissurarson segir um Stoltenberg í Fróðleiksmolum sínum í Morgunblaði dagsins:

Hvernig sýndi hann það, þegar hann var forsætisráðherra Noregs árin 2008-2009? Ólíkt Færeyingum og Pólverjum, sem veittu okkur í bankahruninu aðstoð án skilyrða, neituðu Norðmenn öllum okkar óskum um aðstoð. Stoltenberg, sem er jafnaðarmaður, lagði flokksbræðrum sínum í Bretlandi, Alistair Darling og Gordon Brown, lið á alþjóðavettvangi og beitti sér gegn því, að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hlypi undir bagga, fyrr en við hefðum gengið að freklegum kröfum Darlings og Browns, sem þá þegar höfðu sett á okkur hryðjuverkalög. (Hryðjuverkalög! Á annað aðildarríki Atlantshafsbandalagsins!)

Norsk stjórnvöld aðstoðuðu síðan norska fjáraflamenn við að sölsa undir sig vænar eignir Glitnis á smánarverði, eins og ég lýsi nákvæmlega í skýrslu minni fyrir fjármálaráðuneytið, sem aðgengileg er á Netinu.

Minni okkar er hverfult og við gleymum því sem hendir. Segja má að nútímamaðurinn hafi ekkert annað en skammtímaminni. Sem betur fer getum við leitað heimilda víða, til dæmis á netinu. Svo eru til menn eins og Hannes sem eru einfaldlega minnugir og rifja á hvað gerðist á þessum örlagaríku árum þegar allt hrundi.

Stoltenberg er núna framkvæmdastjóri Nató. Hann þjáðist greinilega af skammtímaminni þegar hann kom í opinbera heimsókn til landsins fyrir örfáum dögum. Hann sagðist vera vinur Íslendinga en um það má deila. Hver er góður og traustur vinur? Varla sá sem grefur undan vini sínum með illu umtali. Þá farnast manni best vinalausum.

Eða eins og oft er sagt: Með slíkum vini fjölgar beinlínis í óvinaflokknum. Og ekki eru allir viðhlæjendur vinir.

Ragna og Kúbu-Gylfi til æðstu metorða

Vinstrið gleymir ekki veittum stuðningi á sínum verstu árum. Ríkisstjórn Steingríms núverandi forseta Alþingis, og Jóhönnu Sigurðardóttur, núverandi eldri borgara, hafði stuðst við Gylfa Magnússon, hagfræðiprófessor, og Rögnu Árnadóttur, núverandi aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar. Þeim verður nú veglega launuð liðveislan.

Fyrst voru gerð að ráðherrum. Tilgangurinn var sá að gefa ríkistjórninni þolanlegra yfirbragð en Vinstri grænir og Samfylkingarmenn gátu. Má vera að það hafi tekist. Hins vegar varð Gylfi Magnússon sér til minnkunar í harðsvíruðum áróðri sínum fyrir því að ríkissjóður Íslands greiddi skuldir einkafyrirtækis, það er Landsbankans gamla. Þótti flestum það ekki skynsamleg ráðstöfun á almannafé enda var þessi alræmda ríkisstjórn gerð afturreka með lögin með synjun forseta Íslands á þeim og tvær þjóðaratkvæðagreiðslur þar sem öll þjóðin reyndist á móti því að skattfé væri notað til að greiða skuldir óreiðumanna.

Gylfi hótaði því að Ísland yrði „Kúba norðursins“ samþykktu landsmenn ekki að ríkissjóður ábyrgðist Icesave skuldirnar. Síðan hefur hann haft viðurnefnið Kúbu-Gylfi. Þá loksins að þjóðin losnaði við vinstri stjórnina hefur efnahagur landsins blómstrað og hefur aldrei verið betri en nú. Kúba er enn á sínum stað og betra væri að Gylfi væri áfram á sínum, en svo verður því miður ekki. Enn er samt hlegið að orðum Gylfa, nú góðlátlega.

Miklar ávirðingar hvíla á þeim sem sátu í ríkisstjórn Vinstri grænna og Samfylkingarinnar, þeirri sem þóttist vera skjaldborg heimilanna í landinu en reyndist bara áþján og byrði fyrir þau og atvinnulífið.

Nú hefur Ragna Árnadóttir verið gerð að æðsta yfirmanni löggjafarþingsins, það er fyrir utan forseta þess. Á þingi sat hún aldrei með fullum réttindum en var með meirihlutanum í því að reyna að láta ríkissjóð greiða skuldir Landsbankans.

Hún og Gylfi voru líka fylgjandi því að landsdómsmál var höfðað gegn pólitískum andstæðingi ríkisstjórnarinnar. Þetta og fleira til er þeim báðum til ævarandi skammar.

Gylfi Magnússon verður innan skamms ráðinn seðlabankastjóri og þá má segja að allt sé fullkomnað. Vinstri menn sjái um sína. Þakklæti Steingríms, Jóhönnu, Katrínar og annarra vinstri manna fæst hér greitt úr ríkissjóði í formi bitlinga.

Ragna nýr skrifstofustjóri Alþingis

Akkúrat núna og lekkerir tónar

Orðlof og annað

Betri íslenska

Þeim sem spyrja hvernig eigi að tala betri íslensku er venjulega bent á að lesa sem mest, og lestur er mikilvægur á margan hátt. 

Af lestri lærir fólk ný orð og orðasambönd og hvernig eigi að nota þau, áttar sig á ýmsum merkingarblæbrigðum orða og orðasambanda sem það þekkir fyrir, og fær tilfinningu fyrir málsniði – hvað á saman, hvað tilheyrir hverri stíltegund, hvað á við í tilteknum aðstæðum.

Kristinn Schram, Vísindavefurinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Rúss­neska of­ur­fyr­ir­sæt­an Ir­ina Shayak er stödd á Íslandi akkúrat núna.“

Frétt á mbl.is.           

Athugasemd: Ég er viss um að sami blaðamaðurinn og skrifaði ofangreinda setningu er sá sami og skrifaði „akkúrat núna“ í frétt í Morgunblaðinu 10. júní 2019, sjá hér (athugasemd númer 6). Í henni segir:

„Akkúrat núna höfum við fundið 95 óbreytta borgara látna …“

Um svona vill skrifari segja þetta:

1. Eitt er að bulla með slettu, annað er að gera það oft (athugið ég nota ekki tískuorðið „ítrekað“). 
2. Vont er þegar sá sem þetta gerir er blaðamaður. 
3. Enn verra er að vera samstarfsmaður blaðamannsins og hafa ekki sagt honum til. 
4. Verst af öllu er að vera ritstjóri eða ritstjórnarfulltrúi á fjölmiðlum og hafa ekki komið auga á bullið og veitt blaðamanninum vinsamlegt tiltal.

Já, það er vandratað í henni veröld. En hver þessi fyrirsæta er veit ég ekki né heldur hvað ofurfyrirsæta er. Hins vegar veit ég hvað hetja er og ofurhetja en sú vitneskja er úr „súpermanbíómyndum“.

Tillaga: Rúss­neska of­ur­fyr­ir­sæt­an Ir­ina Shayak er núna stödd á Íslandi.

2.

„17 frum­vörp hafa verið af­greidd á Alþingi í dag …“

Frétt á mbl.is.           

Athugasemd: Af hverju getur blaðamaðurinn ekki skrifað töluna sautján með bókstöfum? 

Í Morgunblaðinu 13. júní 2109 segir á blaðsíðu 34, undir millifyrirsögn:

14 árum síðar, þegar Anna María var orðin þekkt leik- og söngkona …

Af hverju ekki fjórtán árum síðar eða um 14 árum síðar, rúmlega eða tæplega? Líklega eru sumarstarfmennirnir teknir til óspilltra málanna á Mogganum. Leiðbeinir enginn byrjendum? 

Hvergi tíðkast að byrja setningu á tölustöfum, í flestum tungumálum er varað við því. Af hverju: Vegna þess að þeir eru allt annars eðlis en bókstafir og oftast til annarra hluta nytsamlegri. Á eftir punkti kemur stór upphafsstafur, þetta er reglan í flestum tungumálum. Tölustafir eru alltaf eins, eru eins og aðskotahlutir, gefa ekki það sama til kynna og bókstafir.

Ég hef haft það fyrir reglu að skrifa lágar tölur í bókstöfum, það er aðrar en dagsetningar. Margir miða við lægri tölur en eitt hundrað en aðrar með tölustöfum. Þetta veltur á smekk.

Tillaga: Sautján frum­vörp hafa verið af­greidd á Alþingi í dag, öll með mikl­um meiri­hluta at­kvæða.

3.

„Þurrkur skapar vanda á vegum á Suðurlandi og rykið er eins og jóreykur í kúrekamynd.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 12. júní 2019.          

Athugasemd: Margir góðir blaðamenn starfa á Morgunblaðinu meðal þeirra er sá sem þekkir orðið jóreykur. Hann veit að jór er gamalt heiti og merkir hestur. Þegar einn eða fleiri hestar hlaupa á þurru landi þyrlast upp ryk. Forðum og jafnvel enn er það nefnt jóreykur, að vísu ryk, ekki reykur.

Alltaf ánægjulegt að lesa góðan texta.

Tillaga: Engin tillaga

4.

„Ljós­ir og lekk­er­ir tón­ar eru áber­andi í íbúðinni …“

Frétt á mbl.is.           

Athugasemd: Hér er ekki verið að tala um tónleika í íbúð, hugsanlega liti á veggjum og jafnvel húsgögnum. Því miður er engin skýring á „tónunum“. Svona er nú sérfræðitalið orðið sérfræðilegt að einfaldur lesandi áttar sig ekki á „fréttinni“.

Hér áður fyrr var allt „lekkert“, jafnvel „gasalega lekkert“. Sérstaklega föt og hárgreiðsla kvenna, húsgögn og annað mikilvægt. Síðan fór vegur þessarar slettu hnignandi sem og mörg önnur á sjöunda, áttunda og níunda áratug síðustu aldar. Enginn amast við því. 

Þegar einhver segir eitthvað vera „lekkert“ þykir það ótrúlega gamaldags („retró“) og bendir aðallega til þess að sá sem notar orðið sé nokkuð við aldur.

Orðið hefur ábyggilega borist hingað úr dönsku. Á Wiktionary segir um ættfræði orðsins:

From Middle Dutch lecker, derived from the verb lekken (“lick”) (Dutch likken). Cognate to German lecker, Afrikaans lekker, Middle Low German lecker, Norwegian lekker, Swedish läcker and Danish lækker.

Líklega lifir þetta orð ágætu lífi í þessum tungumálum þó úr þrótti þess dragi hér.

Tillaga: Ljós­ir og snotrir tón­ar eru áber­andi í íbúðinni …

Álfar, dropasteinar, dropsteinar og strá

Í grein í Morgunblaðinu er þeim hótað kynferðislegri óáran sem skemma og brjóta í íslenskum hraunhellum. Greinarhöfundur hefur þetta að eigin sögn frá þremur forvitrum álfkonum sem þó vita ekki muninn á dropsteinum og dropasteinum.  

Höfundurinn hefur þetta eftir álfunum: 

Brjóti karl dropastein missir hann þegar reisn. Brjóti kona dropastein missir elskhugi hennar getuna til samræðis.

Í enn styttra máli, konan sem brýtur steininn fær enga refsingu en álfarnir hefna sín á elskhuga hennar. Ekki þykir þetta nú mikil speki úr álfheimum. Þess ber þó að gæta að hefndarþorsti álfa er mikill eins og glögglega kemur fram í þjóðsögum. Einnig eru mörg dæmi um gjafmildi þeirra og gæsku.

Þetta er þó ekki aðalmálið heldur að umgengni í hraunhellum er vandamál, og hefur verið það lengi. Við því þarf að bregðast og það verður aðeins gert með því að loka hellum, selja aðgang að þeim og ráða gæslufólk til starfa. Greinin er skrifuð til að vekja athygli á víðtæku vandamáli, þó má deila um framsetninguna.

Svo er það hitt. Sko ... dropsteinar og dropasteinar er sitthvað.

Dropasteinar þekkjast ekki hér á landi en víða annars staðar. Þar falla kalksteinsríkir dropar ofan úr lofti hella og á gólf þeirra og þar verða til á löngum tíma drangar, drýli eða kerti úr kalki, oft litfögur. Sama er með loftið, þar teygja sig niður mjó kalksteinskerti og rennur vatn niður með þeim og svo fellur dropinn niður. Þetta eru dropasteinar, með ´a´.

Dropsteinar eru hins vegar allt annað þó myndunin sé ekki ólík. Þeir fyrirfinnast í hraunhellum. og myndast aðeins þegar hraun hættir að renna. Þá er mikill hiti í hellinum, hann bræðir úr þaki hellisins og þá falla hraundropar. Þeir renna hægt niður úr loftinu, mynda þar kerti og falla svo á gólfið og þar verða til dropsteinar sem geta orðið ansi háir.

Fyrir þrjátíu og sjö árum var mér bent á svona hraunhelli og sagt frá dropsteinunum sem þar er að finna. Þeir væru afar fallegir en þá mætti alls ekki snerta enda afar viðkvæmir og ekki fara með þá út. Ég og kunningi minn leituðum lengi að hellinum og fundum hann loks. Opið var lítið og erfitt að komast inn í hann því niðri þurfti a skríða nokkra metra eftir örmjóum göngum þar til komið var í stærri hvelfingu. Þetta var stórkostleg upplifun en nokkuð skelfileg þegar maður skreið eftir þröngum göngum og finna að ekki var mikið pláss til að fylla lungun af lofti. Þegar maður andaði að sér fannst hvernig gólf og þak gangnanna þrýsti á móti, gaf ekkert eftir.

Í stóru hvelfingunni var fjöldi undurfagurra dropsteina og raunar dropstráa, örmjórra hraunstráa, sem glömpuðu í birtunni af vasaljósunum. Þetta var mikill fjársjóður, silfur í kílóatali. Þar sem hellirinn var hæstur er hann meira en mannhæðarhár. 

Einhverjir höfðu verið þarna á undan okkur. Nokkrir dropsteinar voru fallnir, annað hvort höfðu forverar okkar rekist í þá eða þeir hrunið í jarðskjálftum. Minnugir varnaðarorðanna gættum við vel að hreyfingum okkar, vildum ekki skemma neitt. Svo hégómlegur sem ég er gat ég ekki stillt mig um annað en að stinga inn á mig litlum dropsteini til minningar um ferðina.

Svo fórum við út og þar dró ég upp fjársjóðinn en álögin höfðu brostið. Ég hélt þarna bara á gráum steini sem var um flest líkur öðru hraungrjóti. Engin auðæfi, ekkert silfur. Og þarna skildi ég staðreyndir lífsins, njóta ber náttúrunnar með augunum, ekki skemma eða reyna að flytja hana til. Hún nýtur sín best við uppruna sinn.

Tvennu er við þetta að bæta. Hellirinn hefur verið tryggilega lokaður. Sem betur fer.

Svo er það hitt. Lög álfkvennanna höfðu líklega ekki tekið gildi þegar ég fór í hellinn. Mér hafði líklega verið refsilaust að fjarlægja brotið kerti úr hellinum. Að minnsta kosti hefur engin kona kvartað (svo ég viti).

Myndir:

Efsta myndin er af þéttum „skógi“ dropsteina. Þarna kemst enginn nema skemma þá.

Miðmyndin er í göngunum að hellinum. Þar var skelfilega þröngt og alls ekki fyrir þá sem þjást af innilokunarkennd.

Neðsta myndin er af dropsteinum og stráum. Takið eftir hversu mjóir dropsteinarnir eru og á miðri mynd tengist dropsteinn við hellisloftið með örmjóu hraunstrái. Stórkostlegt fyrirbrigði.

Stingandi stafur, öryggistékk og akkúrat núna

Orðlof og annað

Hundraðkall

Í óformlegu tali um peninga er oft notaður síðari liðurinn -kall, fimmkall, tíkall, fimmtíukall, hundraðkall og svo framvegis, -kall er framburðarmynd af karl. 

Þessi notkun þekkist í málinu að minnsta kosti frá því um aldamótin 1900. Hún er líklegast komin úr dönsku þar sem orðin femkarl og tikarl voru notuð áður um fimm- og tíukrónu peninga.

Vísindavefurinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„„Það er ekki stingandi stafur fyrir því sem hann skrifar um mig …““

Frétt á dv.is.          

Athugasemd: Hér er furðulega tekið til orða. Má vera að þetta sé samsláttur orðatiltækja. Flestir hafa heyrt um að á einhverjum stöðum sé ekki að finna „stingandi strá“, en „stingandi stafur“. Hvað er átt við?

Í bókinni Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson segir í aðalatriðum:

Öll strá stanga/stinga, allt er e-m andsnúið, allt snýst gegn e-m. […] Orðatiltækið er kunnugt frá síðari hluta 17. aldar: Öll strá stinga mig og á það sér fyrirmynd í forni máli.

Orðin „stingandi stafur“ eru höfð eftir viðmælanda blaðsins en ég dreg stórlega í efa að svona sé almennt tekið til orða. Miklu líklegra er að hann hafi ætlað að segja sem svo að enginn stafur sé fyrir skrifunum. Má vera að hann hafi blandað orðatiltækjunum ekki nokkur stafur og stingandi strá. Sem kemur á óvart, rétt eins og „þruma úr heiðskýrum læk“ svo notað sé orðalag kunningja míns. Ein af skyldum blaðamanns er að lagfæra orðalag viðmælandans, ekki dreifa villum.

Tillaga: „Það er enginn sannleikur í því sem hann skrifar um mig …“

2.

„Sterkra vinda von í Bláa lóns keppni.“

Frétt í dv.is.          

Athugasemd: Vel getur verið að eitt keppnisliðið í hjólreiðakeppninni sem kennd er við Bláa lónið kallist „Sterkir vindar“. Hitt veit ég að sterkir vindar kallast á íslensku hvassviðri eða jafnvel stormur.

Af hverju þarf að nota barnarmál, tala um mikinn eða lítinn vind? Af hverju má ekki nota gömul og góð orð sem tákna vind? Því miður þekkja æ færri þessu gömlu veðurorð þó eru til á annað hundrað íslensk orð um vindstyrk, sjá hér.

Tillaga: Búist við hvassvirðri í Bláa lóns keppni.

3.

„Tyrk­nesku leik­menn­irn­ir munu hafa verið afar óhress­ir með mikl­ar taf­ir í Leifs­stöð en þar þurftu þeir að fara í gegn­um sér­stakt ör­yggis­tékk …“

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Þetta er ekki boðlegt. Hvað er „ör­yggis­tékk“? Líklega öryggisskoðun, leit sem allir flugfarþegar ganga í gegnum við brottför og komu.

„Tékk“ er sletta, er ekkert annað en framburðurinn á ensku sögninni eða nafnorðinu „check“. Í enskri orðabók segir um „security check“:

a search of an area or of a person and their baggage for concealed weapons or bombs.

„Öryggistékk“ er sletta sem afar fáir nota enda flestum tamara að segja öryggisskoðun. Ísavia nefnir á vefsíðu sinni öryggisskoðun og öryggisleit sem er hrein og klár íslenska.

Fyrir kemur að í talmáli sé talað um að „tékka“ á einhverju, flugmenn og fleiri tala um „tékklista“, jafnvel „tékka“ sumir á orðabókinni þegar þeir vita ekki hvernig eigi að stafsetja orð eða hvað það þýðir. Orðið er samt við það að hverfa sem er ágætt.

Hver skyldi nú vera munurinn á öryggisskoðun og „sérstakri öryggisskoðun“? Enginn, myndi ég halda, nema því aðeins að sú sérstaka væri útskýrð nánar.

Tillaga: Tyrk­nesku leik­menn­irn­ir munu hafa verið afar óhress­ir með mikl­ar taf­ir í Leifs­stöð en þar þurftu þeir að fara í gegn­um öryggisskoðun …

4.

„Lét­ust á vett­vangi slyss­ins.“

Fyrirsögn á mbl.is.          

Athugasemd: Með sorg í huga verður skrifari að gera athugasemdir við frétt vefrits Moggans um banaslys á flugvelli í Fljótshlíð. Það er einfaldlega ekki hægt birta svona fyrirsögn. 

Í fréttinni segir þar að auki:

All­ir þrír sem lét­ust í flug­slys­inu í Múla­koti í gær lét­ust á vettvangi. 

„Vettvangur“ er ofnotað tískuorð sem á væntanlega að gefa frétt virðulegra yfirbragð. Hingað til hefur þó verið látið nægja að segja að fólk hafi látist í slysi. Af frásögninni leiðir hvar það gerðist. Annað mál er ef fólk deyr síðar vegna afleiðinga slyss.

Fleiri athugasemdir má gera við fréttina en þær eru aukaatriði því efni fréttarinnar er afar sorgleg. Þó er mikilvægt er að fjölmiðlar vandi orðalag í fréttaflutningi.

Tillaga: Létust í flugslysi

5.

„38% hjúkrunarfræðinema töldu sig vera að miklu eða mjög miklu leyti útbrunnin vegna námsins …“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 11. júní 2019.          

Athugasemd: Ekki byrja setningu á tölustöfum. Þetta er regla sem höfð er í heiðri um allan heim og hefur oft verið nefnd hér. Ástæðan er einfaldlega sú að tölustafir eru annars eðlis en bókstafir.

Á vefnum Grammar Monster segir:

It is considered untidy to start sentences with figures. You should either reword your sentence or write the number in full.

Mjög auðvelt er að hafa hér annan hátt á en að byrja á tölustöfum, sjá tillöguna.

Tillaga: Um 38% hjúkrunarfræðinema töldu sig vera að miklu eða mjög miklu leyti útbrunnin vegna námsins …

6.

„„Akkúrat núna höfum við fundið 95 óbreytta borgara látna …““

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 11. júní 2019.          

Athugasemd: Sérkennilegt að sjá svona forna slettu í frétt. Yfirleitt er orðið aðeins notað í talmáli. Í ritmáli dugar atviksorðið núna sem er miklu betra og eðlilegra. Þarna má sleppa „akkúrat“ án þess að merking setningarinnar breytist. 

Fréttin er illskiljanleg. Í henni segir:

Líkin eru brennd, við höldum áfram að leita að fleirum …

Ekki er ljóst hvort að þeir sem fundu líkin hafi brennt þau eða þau hafi fundist brennd. Heimildin virðist vera vefsíðan TRTWorld. Í henni segir:

"Right now we have 95 dead civilians. The bodies are burned. We are continuing to look for others," 

Ensku orðin „right now“ eru hér þýdd sem „akkúrat núna“. Þetta ber ekki gott vitni um málkennd blaðamannsins. Í fréttinni kemur fram að fólk hafi verið brennt lifandi. Ekkert er um það í frétt Moggans, reyndar er hún frekar lítil og takmörkuð en umfjöllunarefni er stærra en lesendur fá að vita.

Tillaga: „Núna höfum við fundið 95 óbreytta borgara látna …“

 

Atvinnuviðtal vegna embættis Seðlabankastjóra

- Góðan dag.

- Góðan daginn.

- Fáðu þér sæti við borðið.

- Við hliðina á ykkur?

- Nei, góði. Á móti okkur. Þú ert umsækjandi um stöðuna, við eigum að meta þig.

- Já, ég skil.

- Og þú heitir ...?

- Ha? Þið vitið að ég er að sækja um djobbið, hafið boðað mig í viðtal en við ekki hvað ég heiti.

- Tja ... þetta er nú bara formsins vegna.

- Allt í læ ... Ég heiti Gylfi Magnússon.

- Þökk fyrir. Já, hér er umsóknin, neðst í bunkanum. Þú ert prófessor í Háskóla Íslands með reynslu sem ráðherra ...

- Frá mínu sjónarhorni séð er þetta ekki neinn bunki, bara þrjá umsóknir og ég sé héðan hvað hinir heita jafnvel þó allt sé á hvolfi.

- Við hérna í Seðlabankanum erum nú ekkert að fela hlutina, viljum helst starfa fyrir opnum tjöldum..

- Getur það verið? Enginn veit hvers vegna Már Guðmundsson réðst á Samherja, enginn veit hvers vegna vaxtastiginu hefur verið haldið hærra en í nágrannalöndunum, enginn veit hvers vegna ekki er ketófæði í mötuneytinu, enginn veit hvers vegna gúmmíbátur er í bílageymslunni og enginn veit hvers vegna stelpan í móttökunni er með hærri laun en aðalhagfærðingurinn.

- Sko, verið er að gera skýrslu um hvert og eitt af þessu sem þú nefnir og eru líkur til að þær klárist á næstunni en þær verða ekki birtar opinberlega, eru aðeins til innanhúsneyslu. En erindið við þig er ekki að tala um árás Más á Samherja, vaxtastigið, ketófæði, gúmmíbátinn, hálaunuðu stelpuna í móttökunni og fleira dularfullt og yfirnáttúrulegt í Seðlabankanum heldur kanna hvort þú sért fær um að vera Seðlabankastjóri.

- Ég er það.

- Þú segir það. Okkar er að ákveða það.

- Þú segir það ...

- Hvað áttu við?

- Sosum ekkert annað en að ég hef talað við Kötu.

- Við höfum líka talað við hana. Oft. Oftar en þú, skal ég segja þér.

- Þá skilurðu stöðuna, e´þaki?

- Víkjum nú að öðru. Segðu okkur hérna í nefndinni hverjir eru styrkleikar þínir?

- Því er auðsvarað. Ég var ráðherra í ríkisstjórn Jóhönnu og Steingríms og þar var Kata líka.

- Já, það er rétt, þú sast í vinstri stjórninni?

- Nei, ég sat í ríkisstjórn hinna vinnandi stétta sem sló skjaldborg um heimilin í landinu, bjargaði þeim frá hruninu sem Davíð Oddsson, Hannes Hólmsteinn, Björn Bjarnason og fleiri skíthælar úr Sjálfstæðisflokkum ollu með því að einkavinavæða bankanna og stela Símapeningunum.

- Þú veist að Iðnaðarbankinn var ekki einkavæddur?

- Víst var hann einkavæddur.

- Þú veist að Verslunarbankinn og sparisjóðirnir voru ekki einkavæddir?

- Auðvitað voru þeir einvinavæddir annars væri ábyrgð Davíðs og hirðsveina hans ekki svo ýkja mikil.

- Látum þetta gott heita enda er Seðlabankinn ekki í stjórnmálum. En hverjir eru veikleikar þínir?

- Ég hef fáa veikleika, kaupi af góðmennsku minni einni saman happdrættismiða fjölmargra félagasamtaka, hef samt aldrei fengið vinning. Skrýtið. Stundum brosi ég til fátækra, svona til að sýna þeim hluttekningu. Auðvitað á maður ekki að gera svoleiðis, það gæti misskilist vegna þess að ég brosi ekki oft. En hvað á ég að gera, ég er svo góður maður. Versla oft í Bónus og tala við krakkana á kössunum, jafnvel á útlensku. Helló, há mutsj is þis æskrím ... 

- Hvernig stjórnandi ertu, Gylfi?

- Ég er elskaður og dáður af flestum sem ekki þekkja mig. Hef aldrei verið kærður fyrir einelti eða þaðan af verra. Er almennt góður við börn og málleysingja. Ekkert upp á mig að klaga.

- Þú segir flestum. Eru einhverjir sem ekki kunna að meta þig?

- Þeir eru afar fáir. Bara helv... hann Davíð Oddsson, Hannes Hólmsteinn, Björn Bjarnason og nokkrir aðrir sem bera ábyrgð á hruninu sem varð 2008.

- Þú veist að kreppan árið 2008 var líka í Evrópu, Bandaríkjunum og víðar. Það var ekki bara hér sem bankar féllu.

- Nei, þetta eru bara sögusagnir. Engar beinharðar sannanir fyrir því, bara tvær þrjár bíómyndir. Hrunið var íhaldinu að kenna. Punktur.

- Af hverju langar þig til að verða Seðlabankastjóri?

- Kata stakk upp á þessu. Hélt fyrst að hún væri að djóka, en ég er svona eins og gæinn sem fékk laun fyrir að vera borgarstjóri, mikið gefinn fyrir vel launuðu en létt inndjobb.

- Fengir þú starf seðlabankastjóra, hvað myndir þú gera fyrsta daginn?

- Því er auðsvarað. Ég mæti snemma í vinnu, svona um klukkan tíu. Færi þá beint í kaffi. Segi svo upp ritara Seðlabankastjóra enda mun hann leka öllu frá mér til Más og Davíðs. Síðan myndi ég taka niður málverkið af Davíð og setja það niður í peningabrennsluna. Þá er komið hádegi og tími fyrir ketó fæði. Eftir hádegi myndi ég beintengja krónuna við Evru og svo myndi ég breyta um nafn á vístölum. Neysluvísitala myndi til dæmis framvegis heita neyslureynslunotkunarviðminunarnordiskstatistisktölur. Um að gera að feta sig ekki í fortíðinni, vera djarfur og róttækur í breytingum.

- Þá komum við að málinu sem fæstir geta rætt um. Hverjar eru launakröfur þínar?

- Sko, ekki minna en Már hefur í dag. Annars geturðu bara gleymt mér. Ég væri nokkuð sáttur með 6.000.000.000 krónur á mánuði. Og auðvitað held ég áfram að styrkja bágstadda með því að láta Seðlabankann kaupa happdrættismiða.

- Já, þetta er nú orðið gott. Held að við höfum fengið nokkra skýra mynd af því hver þú ert, hvernig þú hugsar og hvað þú ætlar að gera.

- Þýðir þetta að ég fái djobbið sem hún Kata lofaði mér.

- Um það vil ég nú ekkert segja á þessari stundu. Við eigum eftir að taka tvo aðra í viðtal en það er nú bara formsins vegna. Við munum auðvitað mæla með ráðningu þinni eins og Kata krafðist að við gerðum. Hún tekur svo ákvörðun um ráðninguna.

- Gott því ég sagði upp hjá Háskólanum fyrir þremur mánuðum. Bömmer ef ég fengi ekki þetta djobb.

Stjórnarandstaða bíður eftir seppuku ríkisstjórnarinnar

Svo virðist sem furðuleg pattstaða sé komin upp á Alþingi. Hún er í stuttu máli þessi: Miðflokkurinn vill ræða orkupakka þrjú og helst rökræða við stjórnarliða um hann en enginn nennir því lengur.

Samfylkingin, Viðreisn og Píratar eru fylgjandi pakkanum sækjast ekkert eftir því að hann verði samþykkur. Þeir bíða bara eftir stór málinu, að ríkisstjórnarflokkarnir klippi á málþóf Miðflokksins. Þá myndi gefast prýðilegt tækifæri til að gagnrýna ríkisstjórnina fyrir að leyfa ekki lýðræðislegar umræður.

Ríkisstjórnarflokkarnir vilja samþykkja orkupakkann en þeir geta ekki klippt á málþófið vegna þess að þeir vilja ekki gefa stjórnarandstöðunni tækifæri til að kalla þá ólýðræðislega og annað þaðan af verra.

Hvernig á þá að taka á málinu?

Það er ekki hægt. Þetta er eins og á taflborði þegar allir leikir eru slæmir, hafa í för með sér tap. Á meðan líður tíminn.

Eini þingmaður stjórnarandstöðunnar sem hefur gagnrýnt málþóf Miðflokkinn er Inga Sæland úr Flokki fólksins, og það gerði hún með hávaða og látum, en er þó eins og þeir Miðflokksmenn á móti pakkanum. Inga kom reynslulaus inn í stjórnmálin en hefur tekið ótrúlegum framförum sem þó hafa kostað mikið, svita og tár en varla blóð.

Um daginn sendi stjórnarandstaða skilaboð til hennar og bað hana um að vera ekki að tjá sig um málþófið því beðið væri eftir „seppuku“ ríkisstjórnarinnar, það er að hún neyti meirihluta síns og stöðvi málþófið. Þetta skilur Inga og veður nú ekki upp á dekk nema til að gagnrýna hæstvirtan forseta Alþingis um allt annað.

Smám saman missir almenningur áhuga á orkupakkanum. Sólin skín í heiði og allt er gott. Heyskapur er að hafinn og sauðfé og túrhestar arka á fjall.

Eftir sitja þingmenn Miðflokksins og endurtaka ræður sínar og enginn nennir að rökræða við þá. Þetta er svona eins og að ætla sér að fara á kvennafar á tómu öldurhúsi.

 

Í Wikipediu segir:

Seppuku eða harakiri er virðuleg sjálfsmorðsaðferð sem samúræjar notuðu við viss skilyrði, henni mætti líkja við helgisið. Hún felst í því að kviðrista sjálfan sig fyrir framan vitni, jafnvel er annar samúræji honum til aðstoðar sem afhöfðar hann örskotsstundu eftir að hann hefur kviðrist sig. Í Japan er siður fyrir því að menn skrifi örstutt ljóð (haiku) fyrir dauðan, margir samúræjar skrifuðu slíkt áður en þeir tóku líf sitt.

Tímapunktur, handlagning voru og einöngruð börn

Orðlof og annað

Lesendabréf

JESÚS KR. JÓSEPSSON

Krossfitt

Ókei. Sá næsti sem segir eitthvað hnyttið um krossfitt við mig í dag þarf að hafa ansi mikið fyrir himnaríkisvistinni.

Baggalútur.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fyr­ir þrjá­tíu árum síðan vaknaði kín­versk alþýða …“

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Fyrir þrjátíu árum eða fyrir þrjátíu árum síðan. Hver er munurinn á þessu tvennu?

Á malid.is segir:

Það er talið betra mál að segja fyrir stuttu, fyrir ári, fyrir þremur dögum o.s.frv. en „fyrir stuttu síðan“, „fyrir ári síðan“, „fyrir þremur dögum síðan“. Orðið síðan er óþarft í slíku samhengi.

Á dönsku er iðulega sagt:

Det er lang tid siden!

Þetta þýðir ekki að við getum notað atviksorðið síðan í svipaðri stöðu og Danir gera með „siden“. Engu að síður gegnir atviksorðið síðan mikilvægu hlutverki í íslensku máli. 

• Langt er síðan ég hitti hann.
• Ekki er lengra síðan en í gær.
• Enn lengra en síðan síðast.

Síðar í fréttinni er þetta haft eftir utanríkisráðherra Bandaríkjanna:

„Við hyll­um hetj­ur kín­versks al­menn­ings sem stóðu upp af hug­rekki á Tian­an­men-torgi fyr­ir 30 árum og …“

„Stóðu upp af hugrekki“. Slæmt. Athygli vekur að þarna er ekkert „síðan“. Skrýtið hversu samhengið í frásögninni er tilviljanakennt.

Tómas Guðmundsson orti:

Svo var það fyrir átta árum, 
að ég kvaddi þig með tárum.
Daginn sem þú sigldir héðan.
Harmahljóð úr hafsins bárum 
hjarta mínu fylgdi á meðan. 

Ekki hefði flögrað að Tómasi að skrifa að atburðurinn hefði gerst fyrir átta árum „síðan“. 

Tillaga: Fyr­ir þrjá­tíu árum vaknaði kín­versk alþýða …

2.

„Hann seg­ir að hjá AIK sé hon­um sýnd þol­in­mæði sem sé mik­il­vægt á þess­um tíma­punkti.“

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Tímapunktur er oftast ónauðsynlegt orð í íslensku. Við höfum orð eins og atviksorðin nú eða núna. 

Eiginlega er þessi málsgrein bölvað hnoð sem og fréttin öll. Það kom í ljós þegar ég reyndi að böggla saman tillögu. Væri ég ritstjóri hefði ég beðið blaðamanninn um að endurskrifa fréttina, leggja meiri alúð í hana. En fyrir alla muni sleppa orðinu „tímapunktur“. Vitagagnslaus fjandi.

Tillaga: Núna fær hann þá loksins þá þolinmæði sem hann þarf.

3.

„Núverandi stjórnvöld hafa skorið upp herör gegn glæpum og er handlagning þess varnings sem boðinn verður þarna upp ein birtingarmynd þess.“

Frétt á blaðsíðu 4 í bílalbaði Fréttablaðsins 4.6.2019.          

Athugasemd: Þarna hló ég upphátt, ekki af meinfýsni, heldur fannst mér orðanotkunin einfaldlega hlægilega kjánaleg.

Blaðamaðurinn hefur greinilega ruglast. Hann þekkir úr löggumálinu nafnorðið haldlagning, veit að löggan haldleggur til dæmis þýfi, það er leggur hald á það, tekur það. 

Svo veit hann að presturinn leggur hendur yfir fermingarbarnið og blessar það. 

Þar að auki veit hann að handleggur nefnist sá hluti líkamans sem er áfastur öxlunum. 

Loks gæti hann hafi horft á atriði í bíómynd þar sem vondi kallinn leggur hendur á þann góða, ólíkt prestinum lemur sá vondi hinn. 

Er þá nema furða að blessað barnið ruglist í ríminu og viti ekki hvernig á að orða það þegar yfirvöld hirða hluti af bófum.

Annars þessi frétt ekki vel skrifuð.

Tillaga: Þjálfari félagsins er þolinmóður sem núna er mikilvægt.

4.

„Ríkharður III. með VIII.“

Frétt á blaðsíðu 63 í Morgunblaðinu 6. júní 2019.          

Athugasemd: Þetta er góð fyrirsögn, afburða góð. Stundum fylgja rómverskar tölur nöfnum kónga, drottninga og jafnvel páfa. Núorðið eru arabískar tölur látnar nægja.

Enski kóngurinn Ríkharður sem kenndur var við Klaustur (Gloucester) drap bræður sína og bræðrasyni og tókst að verða Englandskonungur og var sá þriðji í röðinni sem bar nafnið.

Í fréttinni segir blaðamaðurinn frá Grímuverðlaununum og að leikverkið Ríkharður III. Hafi fengið átta tilnefningar, skrifar VIII skrifað upp á rómverska mátann. Stórskemmtileg hugmynd.

En … svo er það hitt. Eftir fyrstu greinaskilin stendur:

60 verk voru skráð af leikhúsum og sviðslistahópum í Grímuna í ár …

Hvergi á byggðu bóli tíðkast að byrja setningu á tölustöfum, hvorki rómverskum né arabískum. Þetta eiga allir blaðamenn að vita og forðast. Svona sést varla hjá vönduðum erlendum fjölmiðlum en hér á landi les enginn yfir og handvömm, þekkingarleysi eða kæruleysi blaðamanna fá að menga fréttir, lesendum til armæðu. Einfalt og auðvelt er að hafa þetta rétt, sjá tillöguna.

Tillaga: Sextíu verk voru skráð af leikhúsum og sviðslistahópum í Grímuna í ár …

5.

„Fimm börnum haldið einöngruðum frá umheiminum árum saman.“

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Lýsingarorðið einangraður fellbeygist svona í fleirtölu, frumstigi, sterk beyging: 

einangraðir, einangraða, einangruðum, einangraðra

Hvergi verður til ´ö´ í beygingum orðsins.

Tillaga: Fimm börnum haldið árum saman einangruðum frá umheiminum.

Greiðum loftlagsgjald en lækkum útvarpsgjaldið um sömu fjárhæð

Ari Trausti Guðmundsson, þingmaður Vinstri grænna leggur til nýjan skatt, eitt þúsund króna loftslagsgjald. Gott hjá honum.

Þetta er vissulega jákvæður skattur. Hins vegar er mikilvægt að draga úr skattheimtu ríkisins, ekki auka hana.

Ég er hins vegar tilbúinn til að greiða 5.000 krónur í loftslagsgjald, jafnvel meira, svo fremi sem útvarpsgjaldið verði lækkað um sömu fjárhæð.

Þetta myndi ekki auka skattheimtuna því 17.500 króna skatti verði deilt í tvennt, annan hlutann fær Ríkisútvarpið en hinn fer í loftlagsmál. Mér er eiginlega alveg sama hver skiptingin verður.

Held að allir hljóti að vera þessu sammála enda hollt að vinna í lausnum. Vinnum með Ara Trausta.

Leggur til flatt loftslagsgjald

Kuldi í opnun Norðurár, alþjóðavísa og að eiga góða frammistöðu

Orðlof og annað

Kván, kvæn, kvendi og kvinna

Orðið kona er talið eiga rætur að rekja allt aftur til indóevrópska frummálsins. Fornyrðin kvon og kván eru af sama meiði og einnig sambærilegar orðmyndir t.d. í fornensku og gotnesku.

Í endurgerðri mynd orðsins kona er atkvæðið we í stofni, sem í frumnorrænu varð að o á eftir samhljóða en w féll niður.

Í eignarfalli fleirtölu í nútímabeygingunni sjáum við leifar af w-inu: kvenna. Einnig í orðunum kvinna og kvendi og í fyrri liðnum kven-, í orðum eins og kvenleg.

Orðið yfir drottningu í nútímaensku er af sama forna orðstofni.

Málfarsmínútan í þættinum Samfélagið á Rás 1 í Ríkisútvarpinu.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Lést eftir að hafa keyrt á 230 kílómetra hraða.“

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Þetta er síður en svo rangt en er ekki betra að segja að maðurinn hafi látist vegna þess að hann ók á 230 km hraða? Dekk sprakk, hann réði ekki við bílinn á þessum hraða og því fór sem fór.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Spáð skítakulda í opnun Norðurár.“

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Rétt er að tala um veðrið við opnun Norðurár. Fljótfærnisleg villa. Vonandi er blaðamaðurinn betri en þetta gefur til kynna.

Nafnorðið opnun á auðvitað við fyrsta dag laxveiðitímabilsins og er ekkert við það að athuga.

Sumum þykir eflaust orðið „skítakuldi“ óviðeigandi í fjölmiðli. Þetta er aðallega talmál og þess vegna mætti sleppa óþrifunum og segja að spáð sé kulda.

Tillaga: Skítakulda spáð við opnun Norðurár.

3.

„Aðgerðir hers­ins hafa verið for­dæmd­ar á alþjóðavísu …“

Fyrirsögn á mbl.is.           

Athugasemd: Betur fer á því að segja að aðgerðirnar hafi verið fordæmdar alþjóðlega, það er af fjölda þjóða, ríkja. Orðalagið á alþjóðavísu ber með sér venju eða verklag sem þjóðir heims nota. Það á ekki við hér. Fjöldi ríkja hefur fordæmt aðgerðirnar, morð á mótmælendum.

Má vera að erfitt sé að lagfæra ofangreinda fyrirsögn og þá er ekki um annað að gera en að umorða hana eins og gert er í tillögunni í lokin. Verra er að hnoðast með setningu sem ábyggilega verður steingeld á eftir.

Í framhaldi segir í sömu málsgrein:

… fram­kvæmda­stjóri Sam­einuðu þjóðanna kall­ar eft­ir sjálf­stæðri rann­sókn á at­b­urðum dags­ins.

Mér dettur í hug að framkvæmdastjórinn hafi opnað gluggann og hrópað skoðun sína út í svala norðanáttina. Nei, varla.

Hér hefur áður verið agnúast út í þýðingu misvitra á ensku sögninni „to call for“. Hún merkir ekki að „kalla eftir“ þó svo að orðin megi þýða svo. Þarna er framkvæmdastjórinn að krefjast rannsóknar. Hann gæti undir öðrum kringumstæðum óskað eftir eða beðið um aðgerðir.

Í fjölmiðlum er stöðugt sagt frá fólki sem kallar eftir einhverju en hækkar samt aldrei róminn. Það eitt ætti að fá fólk til að hugsa sig tvisvar um áður en þetta er skrifað. 

Fjölmargt í ensku má ekki þýða beint, þá glatast merkingin. Í amrískum bíómyndum heyrast ruddar stundum kalla annað fólk „dickhead“. Kjánalegt væri að þýða þetta orð beint. Átt er við að sá sem um er rætt sé vitleysingur eða bjáni.

Allar fréttir þurfa yfirlegu við, annað er ekki boðlegt. Svo virðist sem margir blaðamenn stjórnist af fljótfærni.

Tillaga: Þjóðir heims hafa fordæmt aðgerðir hersins.

4.

„Við einbeitum okkur að fyrri leiknum og ætlum að eiga góða frammistöðu í fyrsta leiknum undir stjórn nýs þjálfara sagði Veseli.“

Frétt á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 4. júní 2019.          

Athugasemd: Nafnorðafíkn blaðamannsins er hér komin út í ógöngur. Svona talar enginn á íslensku þó eflaust megi segja að þetta hafi verið vel orðað á ensku (e. „will have a good performance).Eins og áður hefur verið bent á má ekki þýða hugsunarlaust af ensku yfir á íslensku.

Þarna er „performance“ þýtt sem frammistaða sem út af fyrir sig getur það verið rétt en á íslensku notum við sagnorð til að fylla frásögnina. 

Maðurinn segir að fótboltaliðið ætli að standa sig vel og gangi það eftir telst frammistaðan góð. Vonandi skilja lesendur muninn.

Tvær nástöður eru í málsgreininni. Einhver á ritstjórninni hlýtur að kunna skil á nástöðu og getur sagt kollegum sínum til.

Tillaga: Við einbeitum okkur að fyrri leiknum og ætlum að standa okkur vel undir stjórn nýs þjálfara sagði Veseli.

Vandaður embættismaður látinn víkja

Þórólfur Árnason hefur staðið sig vel sem forstjóri Samgöngustofu. Aldrei hefur verið neitt upp á hann að klaga. Hafi eitthvað verið athugunarvert við stjórnsýslu stofnunarinnar undir forystu hans hefði átt að taka á því fyrir löngu.

Samgönguráðherra tekur ákvörðun um að ráða annan í stað Þórólfs. Þetta er óskiljanleg ráðstöfun og styðst ekki við nein fordæmi önnur en pólitísk.

Ég þekki ekki Þórólf, erum rétt málkunnugir, en hann hefur komið mér fyrir sjónir sem vandaður embættismaður.

Fróðlegt verður að sjá rökstuðning hæfisnefndarinnar og samgönguráðherra.

„Ég bara skil þetta ekki“

Afkastamikil helgi, stofna til utanvegaaksurs og horfa á Klopp sem mikilvægan

Orðlof og annað

Málvillur

„Já, ég hef komið at­huga­semd­um vegna ís­lensks máls í frétt­um Rík­is­út­varps­ins á fram­færi við Rík­is­út­varpið, svo sem við Brodda Brodda­son vara­f­rétta­stjóra og Boga Ágústs­son, þann frétta­mann sem lengst­an starfs­ald­ur hef­ur.

Og það verður að segj­ast eins og er að at­huga­semd­um mín­um hef­ur ekki verið tekið vel og af litl­um skiln­ingi,“ seg­ir Tryggvi [Gíslason, magister og fyrrum skólameistari MA].

Viðtal, Morgunblaðið.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Listasafn Samúels verið opnað fyrir sumarið eftir afkastamikla vinnuhelgi.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 3.6.2019.         

Athugasemd: Helgar geta ekki verið afkastamiklar, það segir sig sjálft. Hins vegar höfðu menn unnið svo mikið um eina helgi að hægt var að opna safnið. Það er allt annað mál.

Líklega er það meiri frétt að Listasafn Samúels hafi verið opnað en að einhverjir hafi verið duglegir að undirbúa opnunina.

Erfitt er að skilja að safnið hafi „verið opnað fyrir sumarið“ því sumarið er þegar komið samkvæmt dagatalinu. Þessu hefði mátt sleppa.

Tillaga: Listasafn Samúels hefur verið opnað eftir mikla vinnuhelgi.

2.

„Lögreglumenn frá Húsavík höfðu í dag afskipti af ökumanni bifreiðar sem ekið hafði verið utan vegar í Bjarnarflagi við Mývatn.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Hvað merkir orðið „afskipti“ í másgreininni? Lesandinn áttar sig ekki á því enda má skilja orðið á marga vegu. Var maðurinn á flótta, náðist hann á hlaupum, var spjallað við hann, fór hann í yfirheyrslu, náðist hann á náðhúsinu, í kaffi eða á skokki …?

Lögreglan skrifar þetta um sama mál á samfélagsmiðli og er textinn birtur í fréttinni:

Lögreglumenn frá Húsavík höfðu í dag hendur í hári ökumanns, sem tók upp á þeim ósóma að stofna til utanvegaaksturs í Bjarnarflagi við Mývatn, skammt frá Jarðböðunum.

Þetta er alls ekki góð málsgrein og í raun jafn illskiljanleg og skrif blaðamannsins. Hvers vegna skrifar löggan að „hafa hendur í hári“ í stað þess að segja að ökumaðurinn hafi náðst? 

Hvernig dettur löggunni í hug að orða það svo að ökumaður hafi „stofnað til utanvegaaksturs“. Afsakið orðbragðið en þetta er tóm vitleysa því ekkert styður orðalagið. Maðurinn ók utan vega, stofnaði ekki til neins, einfaldara getur það ekki verið. Þvílík plága sem nafnorðafíknin er orðin.

Stofna til einhvers merkir að byrja eitthvað, til dæmis rekstur eða jafnvel mótmæli. Enginn stofnar til utanvegaakstur, þannig er ekki talað.

Af hverju er ekki hægt að orða hlutina á einfaldan hátt? Klisjurnar eru skelfilega leiðinlegar og oftast ónothæfar; „afskipti af ökumanni“ eða hafa „hendur í hári ökumanns“. Allir skilja hins vegar þegar löggan nær ökumanni sem brotið hefur lög. 

Tillaga: Lögreglumenn frá Húsavík náðu í dag ökumanni sem ók utan vegar í Bjarnarflagi við Mývatn.

3.

„Borgin sigrar sólarlottóið.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Tapaði „sólarlottóið“. Nei, auðvitað ekki. Enginn sigrar keppni, ekki heldur happdrætti og þar með talið lottó. Hins vegar er hægt að sigra í keppni, fá vinning í happdrætti. Þá er stundum sagt að einhver hafi unnið í happdrættinu eða í lottóinu. Aldrei að þau hafi verið sigruð.

Í fyrirsögninni er ofmælt að Reykjavík hafi sigrað í þessu „sólarlottói“. Ástæðan er einfaldlega sú að vinningshafarnir voru fleiri, til dæmis önnur sveitarfélög á suðvesturhorni landsins. 

Það væri án efa veðurfræðilegt undur ef sól hafi skinið í Reykjavík en ekki í Kópavogi, Hafnarfirði, Garðabæ eða Mosfellsbæ. Jú, auðvitað getur verið skýjað á sumum stöðum eða þoka. Skýjafar fer samt aldrei eftir landamerkjum sveitarfélaga. Lesandanum er óhætt að trúa því.

Tillaga: Sólríkt á Suður- og Vesturlandi.

4.

„Carragher sagði í […] að hann horfi á Klopp sem eina mikilvægastu persónuna í Liverpool.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Sumir eru svo „ógeðslega“ góðir í ensku og vita „allt“ um fótbolta en kunna ekki að tjá sig á íslensku. Þannig verða til á skemmdar fréttir.

Sá ágæti maður Liam Carrager finnst Klopp ekki aðeins vera mikilvægur þegar hann horfir á hann heldur líka þegar hann er hvergi sjáanlegur.

Staðreyndin er hins vegar sú að hann álítur eða telur Klopp mikilvægan. Eða finnst hann mikilvægur.

Í fréttinni segir líka þetta:

Ég held að hann sé sérstakur stjóri.

Hvað á blaðamaðurinn við? Lýsingarorðið sérstakur merkir ekki að stjórinn sé frábær, stórkostlegur, afburðamaður, fallegur, virðulegur, góður, indæll svo dæmi sé tekið um gildishlaðin orð sem lýsa einkennum einstaklings. 

Sérstakur er bara eins og orðið er myndað, hentar til takmarkaðra nota.

Hægt er að segja að fótboltamaður sé sérstakur í liði sínu af því að hann er sá eini sem er örfættur.

Bíll sem alltaf er að bila telst sérstakur, aðrir myndu segja hann lélegan.

Í gamla daga var þótti sá sérstakur sem gekk á fjöll, nú hafa fleiri þetta tómstundagaman.

Loks má geta þess að í fyrirsögninni hér að ofan er ein stafsetningavilla.

Tillaga: Carragher álítur í […] Klopp einn af þeim mikilvægustu í Liverpool.

 

Ákvarðanatökuvettvangur og uppsagnir sem hafa verið framkvæmdar

Orðlof og annað

Mjalli

Skynsemd; gott ástand, heilbrigt sálarlíf; hreinleiki, hvítleiki.

Vera ekki með öllum mjalla: Vera ekki andlega heilbrigður, vera ekki með fullu viti.

Orðatiltækið er kunnugt frá síðari hluta 18. aldar. Úr fornum rímum eru kunn orðasamböndin ekki er þessi mjalli á og engi þótti mjalli á. Úr síðari alda máli er kunnugt svipað orðafar: Á honum er samur mjallinn og þá er á enginn mjallinn þar sem mjalli virðist merkja hreinleiki, hvítleiki.

Elsta dæmi um nútímamálsmerkinguna er frá síðari hluta 18. aldar: Hann er ekki með öllum mjalla, sbr. einnig hafa nokkurn mjalla, hafa nokkurt vit. Líking og uppruni er óljós.

Úr bókinni Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Oddur hlakkar til næsta tímabils.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 27. maí 2019.         

Athugasemd: Sögnin að hlakka telst persónuleg, það er breytist eftir orðinu sem hún stendur með. Hún stjórnar nefnifalli.

Höfundur fréttarinnar veit þetta enda reyndur og vel skrifandi og skrifar rétt. 

Sumir hefði skrifað „Oddi hlakkar …“. Það er rangt og var kallað þágufallssýki hér áður fyrr. Nú er umburðarlyndið er slíkt að ekki má lengur nota það orð. Rangt fall er enn sem fyrr talin villa.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Drjúgur hluti ákvarðana þingsins nær einnig til okkar þó óbeint sé svo þetta er einhver mikilvægasti ákvarðanatökuvettvangur utan landsteinanna fyrir daglegt líf uppi á Ísland.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 39. maí 2019.         

Athugasemd: Stjórnmálafræðingur nokkur er iðinn við að semja og útbreiða rassbögur, sjá hér.

Einhver verður að taka að sér að leiða honum fyrir sjónir að „ákvarðanataka“ er alvarlega nafnorðafíkn og „ákvarðanatökuvettvangur“ er sama fíkn á lokastigi (eða þannig). Engin lyf eru til við þessu, aðeins heilbrigð skynsemi.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Hvernig skyldi standa á því að Már Guðmundsson Seðlabankastjóri vill ekki gera grein fyrir …“

Pistill á bloggsíðu.         

Athugasemd: Ótrúlegt að maður sem er alvanur skrifum skuli láta svona frá sér fara. Þarna flaskar höfundur á grundvallaratriði, sögnin að vilja á að standa í viðtengingarhætti, vilji.

Manninum til afsökunar er að sjálfsögðu að hann er ekki fjölmiðill, getur ekki látið sérhæfði starfsmenn lesa yfir það sem hann skrifar. 

Úbbs … Hvernig læt ég. Fjölmiðlar gera þetta ekki heldur vegna þess að þeir einblína á magn texta ekki gæði. Þess vegna er okkur neytendum boðið upp á skemmdar fréttir.

Alvanur skrifari á þó að kunna skil á eðli sagnorða.

Tillaga: Hvernig skyldi standa á því að Már Guðmundsson Seðlabankastjóri vilji ekki gera grein fyrir …

4.

„Í Landsbankanum hafa engar stórar uppsagnir verið framkvæmdar síðastliðinn mánuð …“

Frétt í Morgunblaðinu blaðsíðu 6, laugardaginn 1. júní 2019.        

Athugasemd: Þetta er hræðileg málsgrein, blaðamanni og ætt hans til vansa (nei, auðvitað ekki, er bara að spauga). Uppsagnir á fólki eru ekki framkvæmdar, því er sagt upp. 

Nafnorðafíknin gerir út af við fréttina. Síðar í henni segir:

Í Kviku banka hafa engar stórar uppsagnir verið á síðustu misserum …

Hvað eru stórar uppsagnir? Jú líklega þegar starfsmanni yfir 100 kg er sagt upp störfum. Nei, frekar þegar manni yfir 190 cm er sagt upp. Nei, nei, líklegast þegar yfirmanni er sagt upp. Nei, nei nei …

Blaðamenn eru margir svo vel að sér í málum að þeir gleyma stundum að skýra smáatriðin út fyrir lesendum. Ekkert stórt hefur gerst í Landsbankanum eða Kviku … Lesendur eiga síðan að giska á hvað stórt er. Ekki spyrja hvað merkir að gera stórt.

Er annars til of mikils mælst að blaðamenn skrifi fréttir þannig að þær upplýsi lesandann?

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Nóg verður um að vera í höfuðstað Norðurlands þessa sjómannadagshelgi sem aðrar.“

Frétt í Morgunblaðinu blaðsíðu 32, laugardaginn 1. júní 2019.        

Athugasemd: Sú þjóðsaga gengur ljósum logum meðal blaðamanna af akureyskum kynþætti að Akureyri sé „höfuðstaður Norðurlands“. Þetta er rangt. Enginn höfuðstaður er í landsfjórðungum. 

Af öllum bæjum ætti þó Skagaströnd að vera höfuðstaður Norðurlands, Djúpivogur höfuðstaður Austurlands, Vík á Suðurlandi, Búðardalur á Vesturlandi, Hólmavík á Vestfjörðum.

Af hverju?

Því er auðsvarað og það með sömu rökum og akureyskir vilja að Akureyri sé höfuðstaður Norðurlands. Af því bara.

Þess ber hins vegar að geta til að forða skrifara frá holskeflu mótmæla frá þeim sem hlynntir eru höfuðstaðarkenningunni að ást hans og aðdáun á Akureyri er mikil og síst af öllu vill hann draga úr veg og virðingu staðarins. En þá er það þetta með Akureyringa ... Það er nú allt annað mál (hér ætti auðvitað að vera tilfinningatákn [e. emoji) en flestir skilja kaldhæðni (nema Akureyringar)).

Grundvallaratriði er þó þetta: Yfirleitt að að skrifa fréttir án útúrdúra.

Tillaga: Nóg verður um að vera á Akureyri þessa sjómannadagshelgi sem aðrar.

Sko, umferðareglurnar eru bara til viðmiðunar

Tillitsleysi, dónaskapur og virðingarleysi fyrir lögum og reglum er að verða einhvers konar viðtekin venja bílstjóra í umferðinni á höfuðborgarsvæðinu. Engu líkar er en umferðalög og venjur séu til viðmiðunar eftir því sem hentar hverju sinni. 

Langatöng

Í morgun varð ég fyrir því að bíll ók í veg fyrir mig. Ekkert gat ég gert mér til varnar en gaf bílstjóranum ábendingu með því að flauta á hann. Honum virtist alveg sama.

Nokkrum mínútum síðar varð ég fyrir því að svína sjálfur á bíl sem ég tók ekki eftir. Því fylgdi langt og leiðinlegt flaut og hefði umferðin ekki verið aðeins meiri en gönguhraði hefði ég ábyggilega mátt von á því að bílstjórinn og farþegi hans snöruðust út og berðu mig. Þess í stað var flautað og því til viðbótar réttu báðir fram hægri hendi og mynduðu hnefa en langatöng stóð upp úr. Svona er ekki lexía heldur ofbeldi af hálfu þess sem grætur meint brot á virðingu sinni.

Þetta mun vera tjáning sem margir hafa lært af amrískum bíómyndum og þykir flott þegar á mann er hallað en telst vera argasti dónaskapur sjaldnast gerður til að rétta hlut. Loksins þegar úr umferðinni greiddist og ég beið á beygjuljósi renndi sá upp að mér og aftur fékk ég það óþvegið, enn skírari mynd að þessu sem óharðnaðir unglingar kalla „fokkmerki“.

Margir sem ég þekki hafa orðið fyrir álíka. Unga konan sem ók hlægjandi í símanum á akrein fyrir strætó og leigubíla sendi kunningja mínum fingurinn þegar hann leit til hennar úr röðinni.

Rauða ljósið

Kona nokkur ók af Miklubraut til vinstri og inn á Grensásveg og í veg fyrir umferðina sem komin var af stað enda á grænu ljósi. Auðvitað mátti hún gera þetta enda hlýtur að standa einhvers staðar í umferðalögum að maður megi aka á rauðu í tvær sekúndur eftir að það kviknar.

Vinstri akreinin

Ekki er ráð nema í tíma sé tekið, segir málshátturinn. Samt finnst mér varla þörf á því að aka á vinstri akrein norður Reykjanesbraut og alla Sæbraut vegna þess að ætlunin er að beygja til vinstri inn á Snorrabraut. 

Vinstri akreinin er til framúraksturs. Sá sem ekur hægar á þeirri akrein en umferðin á þeirri hægri hefur „misskilið eitthvað vitlaust“. Ekki hef ég flett upp í umferðalögum upp á síðkastið en ég held að það sé ekki bannað að sofa undir stýri. Mig grunar þó að bílstjórar á vinstri akrein séu flestir sofandi, í það minnsta vil ég ekki halda því fram að þetta séu allt dómgreindalausir vitleysingar sem ættu ekki að hafa bílpróf. Best er að dóla sér á hægri akrein.

Síminn

Ég hef tekið eftir því að rási bíllinn fyrir framan mig eða aki óeðlilega hægt þá er bílstjórinn upptekinn í símanum. Raunar ætti ljósaskilti í afturglugga bíla að vera staðalútbúnaður. Þá getur bílstjórinn kveikt á skiltinu sem segir: Sýnið tillitssemi, ég er í símanum.

Sími er þarfaþing og bílstjórar sem nota hann án þess að vera með handfrjálsan búnað ættu að vera launaðir hjá Reykjavíkurborg því því þeir tefja umferð, auka líkurnar á því að við hin förum að taka strætó. Vart er að hugsa sér skilvirkara tafatól í umferðinni.

Löggan

Hvar er löggan? Í gamla daga þegar ég var í sumarlöggunni voru nokkrir bílar beinlínis gerðir út til að rúnta um ákveðin hverfi. Þá var þetta kölluð sýnileg löggæsla. Nú tíðkast ósýnileg löggæsla enda sést varla sést neinn löggubíll á götunum. Löggan er líklega upptekin við að upplýsa um skipulega glæpastarfsemi sem er afar mikilvægt djobb.

Röðin

Loks má segja frá náunganum á svarta Bensinum. Hann var á Hafnarfjarðarveginum á leið til Reykjavíkur, ennþá einu sinni of seinn í vinnuna. Umferðin var hæg, rétt silaðist áfram. Fyrir framan hann var ómerkileg Kia Picanto. Að menn skuli ekki bera meiri virðingu fyrir sjálfum sér, hugsaði hann. Til móts við Arnarnes kviknaði frábær hugmynd. Hann beygði til hægri, gaf í og þeyttist upp á brúnna, yfir Arnarnesveginn niður hinum megin og tróð sér þar inn í röðina, sveittur og hróðugur. Eitthvað kannaðist hann við bílinn fyrir framan. Jú, þetta var ómerkileg Kia Picanto. Hann hafði sem sagt ekki grætt á fábærri hugmynd um framhjáhlaup.

Stunda fjármagn, edrúmennska og þyrla sem kemur flugleiðis

Orðlof og annað

Gjöf Njarðar

Það er galli á gjöf Njarðar. Einhverju góðu fylgir ókostur, það er hængur eða agnúi á einhverju (góðu, jákvæðu).

Líkingin er óljós en Njörður var sjávargoð og gjöf Njarðar kann að vísa til þess sem kemur úr sjónum, einhvers jákvæðs (´fiskveiði´).

Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þar að auki stýrði hann nefnd sem stundaði fjármagn fyrir forsetann ...“

Frétt á visir.is.           

Athugasemd: Hvað merkir að „stunda fjármagn“. Annað hvort er þetta dæmi um fljótfærni blaðamannsins eða einfaldlega rugl. Hvorugt er gott. Fréttin er skemmd. Vonlaust er að skilja hvað átt er við í þessari tilvitnun. Engin afsökun er fyrir svona villum.

Síðar var málsgreinininni breytt á þennan hátt:

Þar að auki stýrði hann nefnd sem aflaði fjár fyrir forsetann ...

Skiljanlegra svona.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„„Ég er að vinna í leikhúsinu og get þakkað það edrúmennskunni.““

Viðtal á blaðsíðu 14 í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 25.5.2019.          

Athugasemd: Lýsingarorðið edrú hefur fyrir löngu náð tryggri fótfestu í íslensku máli þó svo að það falli ekki alveg að því. Það merkir að vera ódrukkinn. 

Edrúmennska finnst mér vont orð af því að málið býður upp á betri, að vera allsgáður. Hér er ekki verið að gagnrýna viðtalið sem er vel skrifað og fróðlegt. Vel á hins vegar við að benda á aðra kosti. Sama er með orðið spilamennska, sem þó er ekki rangt:

Í gegnum öll þessi ár í spilamennskunni, óreglu og ferðalög …

Í staðinn hefði verið betra að nota tónlist, sem á alls kostar við spilamennska.

Í gegnum öll þessi ár í tónlistinni, óreglu og ferðalög …

Allsgáður er afskaplega fallegt orð og getur örugglega átt við ýmislegt annað en að vera undir áhrifum áfengis eða fíkniefna til dæmis að hafa vitund um tilveruna.

Algáður er líka gott orð og líklega dálítill merkingarmunur geti verið á þessum tveimur, allsgáður og algáður. Ég leyfi mér að halda því fram að svo sé.

Hið fyrr nefnda getur átt við þann sem er gáður um alla hluti en hitt um þann sem hefur vitund um veröldina alla eða bara um einstaka hluti. Má vera að trésmiðurinn sé allsgáður um smíðavið, heimspekingurinn algáður um dyggðir, göngumaðurinn algáður um náttúruna, lögreglumaðurinn allsgáður um öryggi, lög og reglur  … Líklega er þetta bara vitleysa.

Lítum á hvernig orðið er myndað. Orðabókin segir að sá sé gáður sem er með fullri gá eða íhygli (sögnin að íhuga, lýsingarorðið íhugull), tvö önnur undurfögur orð. 

Í viðtalinu segir:

En þetta heflaði mig. 

Hér er vel að orði komist. Viðmælandinn talar um það sem mótar hann og notar líkingu við verkfærið hefil, aðstæður hefluðu hann, fjarlægðu það sem var til óþurftar. Athyglisvert orðalag.

Af hverju beitum við ekki oftar orðum sem eru góð eða jafnvel þrungin djúpri merkingu? Hvers vegna föllum við niður í meðalmennsku í stað þess að hefja okkur upp yfir hana og nýta okkur tungumálið til skýrari tjáningar? 

Svarið er einfalt. Fjölmargir þeirra sem skrifa í fjölmiðla hafa ekki grunninn, tilfinningu fyrir íslensku máli sem fæst aðeins með lestri bóka frá barnæsku og góðri tilsögn í skóla.

Fjölmiðlar hafa áhrif, ekki aðeins til upplýsingar heldur skiptir stíll, frásagnarhættir miklu. Já, hægt er að segja frá á margvíslegan hátt.

Tillaga: Ég er að vinna í leikhúsinu en gæti það ekki allsgáður og fyrir það er ég þakklátur.

3.

„Henni var síðan bjargað flug­leiðis með þyrlu í gær …“

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Hafi þyrla bjargað konunni er óþarfi að tíunda að það hafi verið gert flugleiðis. Þyrla er flugvél, ekki sjúkrabíll. Varla er þyrlu beitt nema úr lofti, flugleiðis.

Ólíklegt er að við segjum er að sjúkrabíll hafi komið akandi til bjargar eða björgunarskip aðstoðað skipreika fólki af sjó. Einfalt mál er oftast best og engin þörf að margtyggja það sem liggur í augum uppi.

Í þessari stuttu frétt segir:

Ell­en náði í tvær vik­ur að lifa ein­ung­is á berj­um og vatni.

Þetta er ekki rangt en einnig má orða það þannig að henni hafi tekist að þrauka í tvær vikur á berjum og vatni, sem líklega var raunin.

Gagnrýna má er blaðamaður notar aukasetningu sem er í litlu samhengi við aðalsetningu. Þá er betra að nota punkt:

Henni var síðan bjargað flug­leiðis með þyrlu í gær og sam­kvæmt CNN leið henni vel þrátt fyr­ir meiðsl sín. 

Skárra er að orða þetta svona:

Henni var síðan bjargað með þyrlu í gær. Sam­kvæmt CNN leið henni vel þrátt fyr­ir meiðsli.

Punktar eru ansans ári góðir og engin þörf á að spara þá.

Tillaga: Henni var síðan bjargað með þyrlu í gær …

4.

„Zidane vill Van Dijk rói Ramos á önnur mið.“

Fyrirsögn á visir.is.           

Athugasemd: Oft er betra er að skrifa án orðtaka því þau geta valdið misskilningi eins og hér. Ég skildi ekki þetta, hélt að um einhverja villu væri að ræða enda rann þetta saman í ókennilega merkingu. Þessir kostir voru uppi:

• Hann ætlaði að róa manninn á öðrum miðum.
• Hann ætlaði að róa með hinn út á mið
• Hann ætlaði að róa hinn.

Svo áttaði ég mig á að þetta var bölvuð vitleysa. Svona getur gerist þegar maður er hálfáhugalaus, lætur augun renna yfir fyrirsagnir á forsíðu vefrita og þá kann samhengið að fara fyrir lítið. 

Í fréttinni segir:

Van Dijk hefur verið stórkostlegur á tímabilinu hjá Liverpool sem mætir Tottenham í úrslitaleik Meistaradeildarinnar um síðustu helgi.

Blaðamaðurinn er fljótfær og hann les ekki frétt sína yfir, að minnsta kosti ekki með athygli. Úrslitaleikurinn er um næstu helgi, ella þyrfti sögnin að mæta að vera í þátíð. Þó væri það áhugavert að geta farið aftur í tímann til að fylgjast með fótbolta eða öðru álíka þarflegu.

Annars finnst mér afar flatt og slappt orðalag að maðurinn hafi verið stórkostlegur á leiktíðinni. Frekar svona gildishlaðin fullyrðing án rökstuðnings, en líklega leyfist íþróttablaðamönnum að orða hugsun sína svona.

Til dæmis myndi enginn blaðamaður komast upp með að segja að stjórnmálamaður hafi verið stórkostlegur á þingi.

Tillaga: Zidane vill ráða Van Dijk fari Ramos.

Eitt matvæli, þröngur veðurgluggi og hundruðir milljóna

Orðlof og annað

Harla gott

Maður sagði málfarir sínar ekki sléttar. Hafði notað orðasambandið harla gott og verið vændur um bull. Hafði svo komið til snarprar deilu, þótt hvorugur snýtti rauðu. 

En harla merkir mjög, afar, er bráðskylt harður enda líka rit- að harðla. Og stigbeygist, flestum til furðu: harla, fremur, fremst!

Málið á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 24.5.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hún sleppir þessu matvæli til að fá flatan maga.“

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Gvöð, hveddnig getur bla´maðurinn kligað á´essu. 

Matvæli er hvorugkyns orð og ekki til í eintölu, nefnist fleirtöluorð. Það beygist svona:

Matvæli, matvæli, matvælum, matvæla.

Blaðamaðurinn á að vita þetta en ekki dreifa skemmdum fréttum.

Í fréttinni er kona nefnd „stjörnutálgari“. Útilokað er að vita hvað átt sé við með orðinu.

Loks á nefna þennan vísdóm sem hafður er eftir „stjörnutálgaranum“:

„Ef þú grennist þá hjálpar það við að minnka fituna á maganum.“

Dsísös, minnkar fita þegar mar grennist? Hveddnig gat ég ekki vetað´dda?

Afsakið orðbragðið.

Tillaga: Hún sleppir þessum matvælum til að fá flatan maga.

2.

„Þröng­ur veður­gluggi veld­ur röð á tind­inn.“

Fyrirsögn á mbl.is.           

Athugasemd: Veðurgluggi er óheppilegt orð en á hér uppruna sinn í ensku þó vel megi vera að það sé „Wetterfenster“ á þýsku eða „Fenêtre météo“ á frönsku svo maður slái nú ódýrt um sig. 

Í enskri orðabók segir:

A limited interval when weather conditions can be expected to be suitable for a particular project, such as laying offshore pipelines, reaching a high mountain summit, launching a satellite, etc.

Í stuttu máli er orðið haft um stutt hlé frá lakari veðuraðstæðum sem nota má til dæmis til að komast á fjallstind eða skjóta upp gervihnetti og svo framvegis.

Í fréttinni er talaðu um „þrönga veðurglugga“, það er í fleirtölu. Hællærislegast er þó þetta:

Hún seg­ir veður­glugg­ann hafa komið seint þegar hún fór á tind­inn, en hann hafi þá dreifst yfir miklu fleiri daga.

Af þessu má sjá að orðið hentar ekki íslensku máli því gluggar „dreifast“ almennt ekki.

Mjög auðvelt er að tjá sig skilmerkilega án orðsins. Hingað til hefur verið talað um veðurhorfur.

Slæmt veður getur gengið niður, orðið hlé á óveðri, hríð eða rigningu og þá sætir fólk færis til að gera það sem ella hefði verið illmögulegt.

Ég hef stundað fjallaferðir í meira en fjörutíu ár, umgengist fjölda fjallamanna en aldrei nokkru sinni heyrt fólk tala um „veðurglugga“ hér á landi. Ég vona innilega að þetta sé ekki eitthvert hráþýðing sem íslenskir fjallafarar sem farið hafa á hæstu fjöll í útlöndum nota til að slá um sig. Það væri svona heldur montrassalegt, afsakið orðalagið.

Hefði blaðamaðurinn ekki átt að fletta upp í orðabókinni? Fátt er auðveldara en að nota malid.is, hafa það opið við hliðina á textaskránni. Ég skrifa mikið og get varla verið án þess.

Tillaga: Röð er á tindinn vegna lakari veðurspár.

3.

„Í dag er hún alræmd í frumkvöðla- og tæknigeiranum þar sem hún sætir ákæru fyrir fjársvik og tilraun til fjársvika.“

Frétt á visir.is.            

Athugasemd: Ástæða er til að hæla blaðamanninum sem skrifaði fréttina fyrir góða spretti í málfari. Hann skilur til dæmis að andorðið við frægð í jákvæðum skilningi er alræmdur.

Í fréttinni stendur:

Hann varði fjórum dögum í Kaliforníu þar sem hann ræddi ítarlega við Holmes …

Í stað sagnarinnar að verja dögum sínum hefðu margir freistast til að orða það þannig að hann hafi eytt dögum í Kaliforníu. Á þessum tveimur orðum, að verja og eyða, getur verið feykilegur munur sem allir með þokkalega máltilfinningu átta sig á.

Sannast sagna eiga vel skrifaðar fréttir ekki að gleðja lesendur, þær eiga að vera það. Staðreyndin er þó sú að alltof margar fréttir eru illa skrifaðar og fjölmargar hreinlega illskiljanlegar. Þessi er ekki þannig.

Tillaga: Engin tillaga gerð.

4.

„Kókaínið metið á hundruði milljóna.“

Frétt á visir.is.            

Athugasemd: Fallbeyging orða veldur sumum blaðamönnum engum vanda, þeir skrifa bara það sem þeir halda að sé rétt. Þekkingin er lítil.

Töluorðið hundruð beygist svona:

Í eintölu: Hundrað, hundrað hundraði, hundraðs.

Í fleirtölu: Hundruð, hundruð, hundruðum, hundraða.

Gera má ráð fyrir að á ritstjórn DV sé leiðréttingaforrit í tölvum blaðamanna. Engu að síður skrifar blaðamaðurinn rangt. Það bendir til að hann hafi ekki virkjað forritið sem telst ámælisvert því það er ekki verkefni fjölmiðla að dreifa málvillum.

Á malid.is segir:

• Hundrað: Athuga ber að í fleirtölu er nefnifallið ekki „hundruðir“, þolfallið ekki „hundruði“ og eignarfallið ekki „hundruða“.
• Orðið hundrað er ýmist nafnorð í hvorugkyni (hundrað manna; ég mætti hundruðum manna á leiðinni) eða óbeygjanlegt lýsingarorð (hundrað manns; hundrað menn; ég mætti hundrað mönnum á leiðinni).
• Orðið hundrað skiptist þannig á milli lína: hund-rað. Hundruð skiptist þannig á milli lína: hund-ruð.

Á Vísindavefnum segir Guðrún Kvaran þetta:

Síðari liðurinn –ræður var einnig notaður til þess að mynda tölulýsingarorð sem á sama hátt og orð sem enda á –tugur segja til um aldur, hæð og dýpt. Talað er um áttræðan, níræðan og tíræðan mann ef viðkomandi er áttatíu, níutíu eða hundrað ára. 

Einnig er talað um áttrætt, nírætt, tírætt, tólfrætt dýpi og er þá átt við hversu margir faðmar það er. 

Viðliðurinn –ræður er skyldur viðliðnum -rað í hundrað.

Svona þróaðist málið og verður loks til þess að við vitum ekki margt um orðin sem þó eru okkur svo töm.

Tillaga: Kókaínið metið á hundruð milljóna.