Byltingin sem aldrei varð

Í gamla daga var mikið fjör. Þá var vinstri vængurinn í íslenskum stjórnmálum sundraður í ótal flokka og flokksbrot og hinir öfgafyllstu voru í ótrúlega fjölbreytilegum flokksbrotabrotum. Heimur versnandi fer. Nú er vinstrið orðið niðursoðin og gerilsneidd pólitík, engin fjölbreytni en allt furðulegar útgáfur af vatnsósa kratisma. Engin skemmtun í þessu lengur.

Þetta flögraði í gegnum hausinn á mér þegar ég sat inni í Bíó Paradís og horfði á frumsýninguna á heimildarmynd sem nefnist „Bráðum verður bylting“. Framleiðandi er gamall kunningi, hann Hjálmtýr Heiðdal, og með honum Sigurður Skúlason, leikari og handritshöfundurinn er Anna Kristín Kristjánsdóttir.

Þegar Týri talar um byltingu á hann við eitt stykki sósíalíska, ábyggilega vopnaða og þá mega ljótu kapítalistarnir passa sig. Nú verður lesandinn að hafa það í huga að ég er doldið langt frá því að vera vinstri maður en engu að síður hafði ég mikið gaman af myndinni og skora á fólk að sjá hana. Pólitískir samherjar mínir munu ekki verða fyrir vonbrigðum að rifja svona upp gömlu góðu dagana þegar Birna Þórðardóttir lamdi lögguna og Ragnar skjálfti eggjaði félaga sína lögeggjan. Vinstrið mun ábyggilega gleðjast en um leið fella tár því byltingin sem lengi, lengi, lengi var væntanleg kom aldrei.

Hústaka

Myndin er um þann óvænt atburð er ellefu róttækir íslenskir námsmenn í Svíþjóð réðust inn í sendiráð Íslands, ráku starfsfólkið út og bjuggust við að halda skrifstofunum í um tvo daga, jafnvel lengur. Ekki fer þó allt sem ætlað er, þeir voru, blessaðir, komnir út tveimur tímum síðar í fylgd sænskra lögreglumanna.

Framleiðandi myndarinnar segir þetta um hana:

Í myndinni er fjallað um baráttu íslenskra námsmanna á sjöunda áratugnum fyrir bættum kjörum og betra lífi. Námsmönnum hafði fjölgað mjög og stór hluti þeirra sótti framhaldsnám við erlenda skóla. Námslán voru af skornum skammti og voru eingöngu ætluð til að duga fyrir 35% af framfærsluþörf námsmannanna. Afganginn urðu þeir að sækja til foreldra og banka. En það áttu ekki allir efnaða foreldra eða höfðu aðgang að bankalánum. Baráttan fyrir betra lánakerfi var því jafnframt barátta fyrir jöfnuði til náms. Hagsmunabarátta námsmanna hafði verið einskorðuð við eigin hagsmuni, en með vaxandi róttækni æskufólks í heiminum teygði baráttan sig æ lengra yfir á önnur svið. Menn fóru að setja spurningarmerki við sjálfa þjóðfélagsgerðina og alþjóðamál urðu hluti af heimsmynd æskunnar á þessum tímum umróts og átaka.

Stalín, Lenín og félagar

Heimildarmyndin fjallar vissulega um hústökuna en engu að síður er hún eiginlega um allt annað og þá fyrst og fremst æskuvonirnar, byltinguna, sósíalismann, kommúnismann, stúdentaóeirðir í Svíþjóð og annars staðar í Evrópu. Þarna sjást myndir af mörgum átrúnaðargoðum á spjöldunum; Stalín, Lenín, Trotský, Che Guevara, Castro svo nokkrir séu nefndir, þegar mótmælendur gengu gegn kapítalismanum, Víetnam stríðinu í löndum Evrópu. 

Klofningur námsmanna

Vissulega var staðan óbærileg fyrir íslenska námsmenn í útlöndum á þessum tíma. Þeir áttu erfitt, gengisfellingarnar rýrðu kaupmáttinn. Það leiddi til þess að námsmenn á Norðurlöndum ræddu saman því allir vildu breytingar, lagfæra námslánin. Markmiðið var að samræma aðgerðir í þremur höfuðborgum. 

Má vera að námsmennirnir sem ræddu þessi mál hafi ekki allir verið sömu pólitískrar skoðunar og hugsanlega kom pólitík þessu ekkert við. Hins vegar tóku vinstri menn, byltingarliðið, völdin og þeir í Svíþjóð, klufu sig frá félögum sínum, neituðu samvinnu við námsmenn í Ósló og Kaupmannahöfn og ákváðu að taka sendiráðið í Stokkhólmi herskildi. Eins og alltaf, gátu vinstri menn ekki að unnið saman, hvorki innbyrðis né við aðra, hvorki þá, fyrr né síðar. 

Mikill undirbúningur

Undirbúningurinn fyrir sendiráðstökuna var mikill. Ákveðið var að ellefu manns réðust inn og sjö manns væru utan dyra og áttu að bera boð á milli. Njósnari var sendur nokkrum dögum á undan inn í sendiráðið til að skoða aðstæður og á eftir var hústakan æfð í þaula þar til óhætt þótti að láta til skarar skríða.

Þann 20. apríl 1970 var látið til skarar skríða, ellefumenningarnir fóru inn og ráku starfsfólkið út. Sendar voru yfirlýsingar til sænskra fjölmiðla og auðvitað íslenskra. Þetta var rosalegur áfangi og byltingarmennirnir bjuggu sig undir langa dvöl innan dyra. Þeim var hins vegar fleygt út eftir tvo tíma. Frekar snautleg meðferð, sýnist manni svona eftir á séð, og varla tilefni til heimildarmyndar um atburðinn.

Afleiðingarnar

Gylfi Þ. Gíslason, menntamálaráðherra, í viðreisnarstjórninni, kallaði innrásina í sendiráðið bernskubrek, og bætti því við að enginn yrði kærður. Þar af leiðandi varð enginn hústökumannanna að píslarvotti og það var vinstri sinnuðum námsmönnum eflaust til mestra vonbrigða.

Vont var að láta fleygja sér út úr sendiráðinu eftir aðeins tveggja tíma máttlausa hertöku, verra var að atburðurinn var nefndur bernskubrek. Verst af öllu var að foreldrar hústökumanna hundskömmuðu strákana sína fyrir vitleysuna en þeir bera sig samt vel núna, 48 árum síðar. Líklega búnir að jafna sig.

Eitthvað bötnuðu námslánin eftir þennan atburð og eftirmála hans og gátu námsmenn almennt glaðst.

Myndin

Þessi byltingarmynd var nokkuð skrýtin. Hún var teygð í 72 mínútur en þoldi það illa enda fátt mynda af atburðinum. Til að lengja hana var reynt var að skýra aðstæður á þessum árum, sagt frá stúdentamótmælum út um alla Evrópu en sá hluti var heldur langur og endurtekningar margar.

Í gluggum sendiráðsins í Stokkhólmi blöktu rauðir byltingarfánar enda var þetta fyrst og fremst upphaf byltingar, síður krafa um leiðréttingu námslána. Eða voru hústökumenn tvístígandi um tilefnið?

Niðurlagið

Hústökumennirnir eru nú flestir í kringum sjötugt en eru enn heitir kommar eða sósíalistar og sakna byltingarinnar sem aldrei varð. Í lokin er sýnt frá því er sex þeirra komu saman á kaffihúsi og ræddu málin. Þetta var algjörlega misheppnað atriði og lítið í varið, ekkert bitastætt sem kom út úr því.

Annað og raunar algjörlega út í hött var að birta viðtöl við nokkra þingmenn Pírata og fá þá til að tjá sig eitthvað um hústökuna sem þeir raunar gerðu ekki heldur mösuðu þeir um eitthvað sem ég hef nú gleymt hvað var. Enginn þeirra var fæddur 1970 og virtust þeir lítið vita og lögðu ekkert til myndarinnar. Raunar voru frumsýningargestir margir hissa á þessu atriði.

Byltingin sem aldrei varð

Þó svo að það sé nokkuð fyndið að horfa á hina ungu byltingarsinna leggja á ráðin og ekki síður ræða málin nærri fimmtíu árum síðar, má fræðast nokkuð af þessari mynd.

Hún er gerð að heitum sósíalistum sem enn trúa á byltinguna og margir eru dregnir fram til að vitna um málstaðinn, oft fólk sem kom hvergi nærri en getur engu að síður fabúlerað endalaust um málin. Þannig var þarna „sjónvarps- og menningarstjarnan“ Hlín Agnarsdóttir sem sagði ekkert í löngu máli.

Skemmtilegust var eiginlega Birna Þórðardóttir sem taldi sér það til tekna að veita yfirlögregluþjóninum í Reykjavík kinnhest með blóðugri hönd sinni. Birna er einstök þjóðsagnapersóna og kann frá mörgu að segja. Enn er hún blóðrauður kommi þó hún sé orðin helblár kapítalisti og rekur fyrirtæki í ferðaþjónustu. Slíkir heita í dag sófakommar ...

Áhorfendur klöppuðu í lok myndarinnar. Meðal þeirra sá maður aldurhnigna komma sem störfuðu í Fylkingunni, Einingarsamtökum kommúnista (EIK), Maóistum (KSML), Kommúnstasamtökunum (KS) og fleiri og fleiri örflokkum sem mörkuðu ekkert í íslenskum stjórnmálum og höfðu engin áhrif frekar er örtrúarhreyfingar, en minning þeirra er hverfur óðum út í algleymi tímans.

Heimildarmyndin verður sýnd næstu daga í Bíó Paradís og hver svo sem skoðun manna er í pólitík hafa flestir gott og gaman af því að sjá hana. Ekki síst þeir sem muna þessa tíma.

Með eru myndir af síðum nokkurra dagblaða frá því í lok apríl 1970.

 

 

Mogginn segir Stór-Kóngsfell heita Vífilsfell

Fjölmiðlar fara stundum villur vegar í landafræðinni og það gerir Mogginn í morgun. Birt er dulúðug mynd af Stóra-Kóngsfelli og það látið heita Vífilsfell sem raunar er um sjö kílómetra austan við hið fyrrnefnda í beinni loftlínu. Stóra-Kóngsfell er er örskammt frá skíðasvæðunum í Bláfjöllum.

Vífilsfell hefur mörg svipbrigði sem draga dám af árstíðum og ekki síður veðri dagsins. Svo eru hliðar fjallsins fjölbreytilegar og ólíkar. Helst er að það bjóði göngumanninum góðan daginn þegar himinn er heiður og sólin skín. Þá er fjallið eins og sést á myndinni til hægri, snjór hefur fallið og þarna er ekkert annað en fegurðin ein.

Esjan er yndisfögur
utanúr Reykjavík.
Hún ljómar sem litfríð stúlka
í ljósgrænni sumarflík. 

Þannig orti Þórbergur Þórðarson um Esjuna og mætti þetta erindi eitt líka vera um Vífilsfell. Víst er að á myndinni hér til hliðar ljómar það í litafegurð sinni undir fögrum ágústhimni.

Þannig er nú með Vífilsfell að það er langt frá því að líkjast Stóra-Kóngsfelli og ber líka miklu betur kóngsheitið. Krónan í Vífilsfelli er móbergið sem er svo stórkostlega myndríkt og fallegt, sérstaklega sunnan við toppinn.

Hér er loks mynd af Stóra-Kóngfelli sem ég kroppaði af vefnum ja.is. og er tekin af álíka sjónarhorni og efsta myndin. Þarna sést grilla í gígana á hálsinum vestan við fjallið, það er hægra megin.

Í Mogganum segir fyrir neðan myndina:

Vetur nálgast. Vífilsfell er eitt þeirra fjalla sem umlykja höfuðborgina og er það stundum talið til Bláfjalla. Nú breiðir snjóþekja úr sér víða um land og er þetta svipmikla fjall nú alhvítt.

Þetta er frekar skrifað af rembingi en andagift enda hef ég strikað frekjulega í textann. Frekar magurt er að segja að fjallið sé eitt þeirra sem „umlykja höfuðborgina“, ekki síst fyrir þá sök að Vífilsfell er nærri því að jöfnu innan Sveitarfélagsins Ölfuss og Kópavogs. Því hefði höfuðborgarsvæðið verið réttara orð. En hvað kemur eiginlega höfuðborgarsvæðið þessu við? Ekkert, þetta er bara innantómt tal.

Vífilsfell er tengt Bláfjöllum órjúfanlegum böndum og vart hægt að skilja þarna á milli.

Snjóþekja breiðir ekki úr sér eins og segir í textanum. Þessi talsmáti er í ætt við uppfinningu Vegagerðarinnar sem í sífellu segir að á vegum sé „snjóþekja“. Af hverju nægir ekki að segja snjór eins og um aldir tíðkaðist? Hvorki snjór né snjóþekja breiðir úr sér nema auðvitað í snjóflóði. Þegar „snjór breiðir úr sér“ þá er óhætt að segja að það snjói og sleppa tilgangslausum viðbótum. Illt er að sjá „nú“ tvítekið í einni málgrein. Einu sinni er nóg, annað nefnist nástaða.

Mogginn getur gert miklu betur.

Að þessu slepptu er ég bara hress.

Greiða þarf fyrir umferð á Miklubraut og Hringbraut

Morgunblaðið var svo vinsamlegt að birta þessa grein mína föstudaginn 28. september 2018.

Fyrir gangandi mann er hundleiðinlegt að fara yfir Miklubraut og raunar líka Hringbraut. Hann þarf að ýta á takka á umferðaljósum, bíða lengi eftir að umferðin stoppi og græna ljósið birtist og göngumaðurinn bíður á meðan eins og illa gerður hlutur.

Loksins birtist grænt ljós og hægt að komast yfir. Um hálfri mínútu síðar eru enn fjöldi bíla stopp við gangbrautina. Þarna bíða því oft fimmtíu til eitt hundrað manns og fleiri ef strætó er bætist við. Flestir bílarnir eru í lausagangi og spúa eitrinu yfir nágrennið.
Leiðindi ökumanna og farþega eru mikil en minni ástæða er til að vorkenna þeim.

Göngubrýr
Hvers vegna ekki eru settar göngubrýr yfir Miklubraut, ofan við Stakkahlíð og neðan við Lönguhlíð. Getur verið að það sé markmið borgaryfirvalda að tefja fyrir umferðinni, gangandi, hjólandi og akandi? Er tilgangurinn að reyna að smala fólki í strætó?
Þrjár göngubrýr eru yfir austanverða Miklubraut. Er þar með kvótinn búinn. Hvers vegna hefur þá ekki verið tekið til hendinni á vestanverðri Miklubraut?
Umferðarteppur eru algengar víða í borginni, ekki aðeins á morgnanna og síðdegis. Borgaryfirvöld gera ekkert í málunum.

Lausnir
Þrjár góðar lausnir hafa verið nefndar til að greiða fyrir umferð um Miklubraut og yfir hana:

1. Reisa göngubrú þar sem nú er gangbraut rétt austan við Stakkahlíð.
2. Reisa göngubrú til vestan Lönguhlíðar, til móts við Reykjahlíð.
3. Loka fyrir umferð af Lönguhlíð og inn á Miklubraut á álagstímum.

Tillögurnar munu án alls vafa greiða fyrir umferð gangandi fólk og bíla enda á að aðgreina þessa tvo umferðarmáta eins og hægt er. Fyrir vikið mun bílaumferðin verða miklu greiðari en nú er og hinar löngu raðir heyra sögunni til og göngu- og hjólreiðafólk getur greiðlegar komist leiðar sinnar. Líklega er óraunhæft að krefjast þess að Miklabrautin verði lögð í stokk frá Snorrabraut og austur úr.

Flöskuhálsar
Raunar eru fleiri flöskuhálsar í umferðinni. Hringbraut er í beinu framhaldi af Miklubraut. Gangbraut er yfir hana rétt fyrir neðan Þjóðminjasafnið, við Tjarnargötu. Þar er alltaf gríðarleg umferð gangandi fólks og hreint furðulegt að göngubrú sé ekki fyrir löngu komin þarna yfir götuna. Þess í stað skiptist göngufólk og bílar á að bíða, öllum til leiðinda - og tafa.

Leiðindi og tafir eru víðar á Hringbraut. Nefna má gangbrautina við Birkimel/Ljósvallagötu og einnig þá til móts við Grund. Þarna þyrftu að koma göngubrýr.

Meðvitundarleysi borgaryfirvalda í umferðamálum sést skýrast þar sem Framnesvegur liggur yfir Hringbraut. Sá fyrrnefndi hefur verið lokaður í um eitt ár vegna byggingaframkvæmda við Vesturbæjarskóla en engu að síður er umferðaljósunum haldið þar logandi. Sárafáir aka af suðurhlut Framnesvegar og inn á Hringbraut, einn eða tveir, oftast enginn. Umferðaljósin eru því þarna fæstum til gagns, flestum til ama og tafa.

Hér hefur ýmislegt verið nefnt sem flestir vita og þekkja af eigin raun. Borgaryfirvöld vita þetta mætavel en samt er ekkert gert. Eftir hverju er verið að bíða? Fljúgandi bílum, fleiri strætóum eða guðlegu kraftaverki ...?

Efri myndin er tekin á Miklubraut við Klambratún. Sjá má rautt ljós á göngubrautinni og fjöldi bíla bíða í röðum.

Neðri myndin er tekin á Framnesvegi, suðurhluta. Grænt ljós er á götuvitanum en enginn bíll sem er á Framnesivegi en bílar bíða á Hringbraut. Í dag, 3. október var hins opnað fyrir umferð af norðurhluta Framnesvegar og út á Hringbraut. Umferðin er afar lítil á fyrrnefndu götunni en löng bið fyrir þá sem eru á Hringbraut.

 

Hann var endurtekið inni, ey var sjálfgefið og aðili féll í fljót

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Heimildir Verdens Gang herma að maðurinn hafi endurtekið verið inni á svæðum í þinghúsinu þar sem hann átti ekkert erindi.“ 

Frétt á bls. 17 í Morgunblaðinu 25. september 2018.      

Athugasemd: Í Ríkisútvarpinu eru oft dagskrárliðir sem nefnast endurtekið efni. Það er nú gott og blessað fyrir þá sem á þurfa að halda. Hins vegar gengur það gegn málvitund margra að endurteknir dagskrárliðir séu kallaðir „ítrekaðir“

Sögnin að endurtaka merkir að gera eitthvað aftur, þó varla meira en einu sinni: endurtaka einhvern ákveðinn dagskrárlið, endurtaka aftur sama lag, endurtaka sömu söguna.

Þó er ólíklegt að orðið þýði aftur og aftur nema því aðeins að það sé sagt. Sagt er að maður hafi verið svo skemmtilegur að hann hafi endurtekið brandarann aftur og aftur í veislunni. Og fólkið hló í hvert sinn, ekki „ítrekað“ eða „endurtekið“.

Enginn getur orðað það þannig að gestir á hóteli gangi „endurtekið„ eða „ítrekað“ um anddyri þess. Ég ek oft um Miklubraut en varla ek ég „endurtekið“ um götuna, hvað þá „ítrekað“.

Af þessu má ráða að endurtekning er einu sinni nema því aðeins að annað sé sagt. Þá eru eitthvað gert aftur og aftur, oft, sí og æ, sífellt, allt eftir samhenginu. Sko ... samhengið skiptir öllu máli, á því klikka þeir sem hafa ekki þekkingu og nægilega fjölbreytilegan orðaforða.

Tillaga: Heimildir Verdens Gang herma að maðurinn hafi oftar en einu sinni verið þar í þinghúsinu sem hann átti ekkert erindi.

2.

„Ey sjálf­gefið að sam­sett­ar fjöl­skyld­ur dafni.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Slæm villa hjá Mogganum. Fyrirsögnin er óskiljanleg nema því aðeins að atviksorðið eigi að vera ei og þá skilst hún. Klukkutíma eftir að villan birtist var ekki búið að leiðrétta hana. Síðar var þetta loks leiðrétt.

Á hinum ágæta vef malid.is segir atviksorðið ei sé hátíðlegt/skáldamál. Þar er þetta haft úr íslenskri orðsifjabók:

1 ei ao. † ‘ávallt, ætíð’, áherslulaus mynd af ey ‘alltaf’; sk. æ (2) og ævi.

Af þessu má ráða að orðið hafi einhvern tímann áður verið ritað ey. Má vera að lesendur viti meira um það.

Tillaga: Ekki sjálf­gefið að sam­sett­ar fjöl­skyld­ur dafni.

3.

„Sex árum eftir ákæru svarar Jón Ásgeir fyrir sig enn einu sinni.“ 

Fyrirsögn á visir.is.        

Athugasemd: Blaðamaður verður að huga að orðaröð í setningu. Ætti þessi setning að standa vantar eina kommu: Sex árum eftir ákæru svarar Jón Ásgeir fyrir sig, enn einu sinni. 

Til er betri og eðlilegri lausn, sjá tillöguna hér fyrir neðan.

Tillaga: Sex árum eftir ákæru svarar Jón Ásgeir enn einu sinni fyrir sig.

4.

„Um helgina líður Pepsi-deildin í knattspyrnu undir lok þetta árið þegar síðasta umferðin hjá körlunum fer fram.“ 

Í dálki á bls. 42 í Morgunblaðinu 28. september 2018.       

Athugasemd: Í sjálfu sér er ekkert rangt við að orða það þannig að fótboltatímabil líði undir lok þegar síðustu leikirnir hafi verið spilaðir. Hins vegar er þetta afar stíllaust vegna þess að hægt er að segja að því ljúki.

Sumir blaðamenn skrifa tilgerðarlega sem er afar þreytandi. Þeir sem nota máltæki eða orðasambönd þurfa að þekkja þau og skilja, hafa þar að auki einhverja lágmarksþekkingu á stíl.

Þrátt fyrir það sem hér hefur verið sagt má hæla blaðamanninum sem skrifar dálkinn fyrir niðurlagið:

Það gæti því orðið stutt á milli hláturs og gráts síðdegis á laugardag.

Margir beygja nafnorðið grátur rangt, reyna að láta það ríma við hlátur, en ekki blaðamaðurinn. Hann veit hvað hann er að gera og fyrir það fær hann rós í hnappagatið.

Tillaga: Síðustu leikirnir í Pepsí-deildarinnar í fótbolta verða um næstu helgi.

5.

„Búið er að ná aðilanum úr Skjálfandafljóti og verið að flytja hann á Sjúkrahúsið á Akureyri.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Hvort féll karl eða kona í Skjálfandafljót. Það er ekki ljóst þegar fréttin var skrifuð og því er þrautaráðið að tala um „aðila“ sem auðvitað er tóm vitleysa. Maður féll í fljótið og það getur átt við bæði kynin. Verra hefði þó verið ef „aðilinn“ hefði verið „manneskja“.

Á malid.is segir:

Athuga að ofnota ekki orðið aðili. Fremur: tveir voru í bílnum, síður: „tveir aðilar voru í bílnum“. Fremur: sá sem rekur verslunina, síður: „rekstraraðili verslunarinnar“.

Oft eru til góð og gegn orð í málinu sem fara mun betur en ýmsar samsetningar með orðinu aðili. T.d. fer mun betur á að segja ábyrgðarmaður, dreifandi, eigandi, hönnuður, innheimtumaður, seljandi, útgefandi en „ábyrgðaraðili“, „dreifingaraðili“, „eignaraðili“, „hönnunaraðili“, „innheimtuaðili“, „söluaðili“, „útgáfuaðili“.

Ég hef einu við þetta að bæta, ekki nota aðili þegar sá sem um er rætt er kona, karl eða barn, slíkt er algjörlega óþarfi, skýrir ekkert heldur flækir.

Margt vont er í fréttinni á Vísi. Störf björgunarsveita eru kölluð „aðkoma“. Hvað er það nú?

Svo segir í fréttinni:

Um var að ræða erlendan ferðamann sem var í hóp og voru ferðafélagar hans farnir að lengja eftir honum.

Réttara hefði verið að segja: Ferðamaðurinn var útlendur og ferðafélögum hans var farið að lengja eftir honum.

Algjör óþarfi að segja „um var að ræða“. Orðalagið er pyttur margir blaðmenn falla í, flokkast með orðalaginu „til staðar“ og álíka.

Fréttin er frekar flausturslega skrifuð. Hvað eru til dæmis „viðbragðsaðilar“? Hvers vegna var þyrla kölluð út? Fór hún með manninn á sjúkrahús? Orðið aðgerðir er í nástöðu.

Tillaga: Búið er að ná manninum úr Skjálfandafljóti og verið að flytja hann á Sjúkrahúsið á Akureyri.

 

Umdæmi sem þekur, björgum rúllað og banni lyft ...

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Óþarfi að vera „á tánum“

„Að vera á tánum“ – one one´s toes, er orðið vinsælt hér. Haft um það að vera árvökull, á varðbergi, vel á verði, viðbúinn, við öllu búinn, viðbragðsfljótur, duglegur, einbeittur, standa sig vel, spenntur, fylgjast vel með (t.d. í sínu fagi) – o.fl. (auk þess að vera berfættur!). Eiginlega óþarft.

Málið á bls. 28 í Morgunblaðinu 21. september 2018.

 

1.

„Að vera eini lög­reglumaður­inn í heilu um­dæmi gæti ef­laust verið sum­um ofviða, og hvað þá ef um­dæmið þekur svæði á við tvö og hálft Ísland.“ 

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Hér er sagnorðið að þekja rangt notað. Í malid.is segir:

þekja sagnorð 
fallstjórn: þolfall
mynda samfellda breiðu (yfir e-n flöt)
visnað lauf þekur gangstéttina
skógar þöktu stórt landflæmi

Lögregluumdæmi getur aldrei þakið neitt ekki frekar en hugsun getur þakið  borð eða hulið það. Dúkur getur þakið borðið að hluta eða öllu leyti, sama er með óhreinindi eða álíka.

Blaðamaðurinn er hefur lítinn orðskilning. Það sýnir sig best í nástöðunni, sömu orðin endurtekur hann æ ofan í æ. Umdæmi kemur fimm sinnum fyrir í þessari stuttu frétt, svæði fimm sinnum og sögnin að þekja tvisvar. Hann framleiðir einfaldlega frétt sem er stórskemmd.

Tillaga: Eflaust getur það verið sumum ofviða að vera eini lög­reglumaður­inn í heilu um­dæmi, hvað þá ef það er á stærð við tvö og hálft Ísland.

2.

„Áður en lagt var í hann sátu þátttakendur stutt námskeið hjá ökukennaranum Jussi Kumpumaki, sem fór yfir helstu atriði um hvernig ætti að keyra í brautinni.“ 

Grein á bls. 4 í bílablaði Morgunblaðsins 18.09.2018.     

Athugasemd: Frekar illa skrifuð grein blaðamanns Morgunblaðsins um hraðakstur á braut Kvartmíluklúbbsins í Kapelluhrauni í Hafnarfirð. Greinilegt er af ofangreindu að blaðamaðurinn er óvanur skrifum. Kennarinn fór yfir helstu atrið um hvernig … Þetta er barnalega skrifað og ótrúlegt að enginn á ritstjórn Moggans skuli gera athugasemd við þetta orðalag.

Fleira er furðulega orðað í greininni:

Aksturinn hófst svo á upphitun með því að aka svig milli keila …

Ekki er öllum ljóst hvað það er að aka svig en líklega er það þannig að nokkrum keilum er komið fyrir í beinni línu og ökumanninum er ætlað að aka á milli þeirra. Má vera að orðasambandi að aka svig sé til en líklegt er að fæstum er kunnugt um það.

Hraðinn var aukinn í hverjum hring þar til maður upplifði sig tæta í gegnum brautina eins og fagmaður á ljóshraða.

Þessi málsgrein gengur ekki alveg upp, má vera að þarna ætti að vera … að tæta. Ef blaðamaðurinn er sáttur við sögnina að tæta, hefði verið betra að segja þar til maður tætti í gegnum … Upplifunin má svo liggja á milli hluta, öll greinin er að hálfu um hana.

Gera má athugasemdir við margt fleira í greininni sem er flausturslega og gagnrýnislaust samin. 

Tillaga: Áður en lagt var í hann sátu þátttakendur stutt námskeið hjá ökukennaranum Jussi Kumpumaki, sem gaf nokkur góð ráð um aksturslag.

3.

„Esjunni verður lokað á morgun á meðan björgum verður rúllað niður fjallið.“ 

Fyrirsögn á visir.is.     

Athugasemd: Orðskilningi margra blaðamanna á visir.is er verulega ábótavant. Sögnin að rúlla merkir að velta. Boltinn rúllar til dæmis eftir gólfinu sé ýtt við honum. Börn segjast hafa rúllað sér niður brekku. 

Á mbl.is er frétt um sama ruglið. Þar er málsgreinin algjörlega óskiljanleg:

Þegar þeir voru að leggja í hann klukk­an sjö í morg­un tók á móti þeim hóp­ur verk­fræðinga sem var í þann mund að fara að rúlla niður nokkr­um björg­um við fjallið nærri toppi Þver­fells­horns.

Samkvæmt fyrirsögninni og fréttum sér lesandinn fyrir sér að viðkunnanlegir verkfræðingar láti björg rúlla sí sona í rólegheitum niður Þverfellshorn, gangi líklega með þeim til að tryggja að allt fari nú að óskum.

Nei, bjarg, það er stór steinn, grettistak, rúllar ekki niður Þverfellshorn, það endasendist í loftköstum á vaxandi hraða, skilur eftir sig stórar skellur hér og þar uns hlíðina þrýtur og mýrin tekur við. Líkast til brotnar það á leiðinni og dreifst. Enginn, ekki nokkur maður, getur ráðið við bjarg sem fellur. Þyngdarlögmálið ræður og þar af leiðandi er kolrangt að nota sögnina að rúlla í fyrirsögn fréttarinnar og textanum.

Þess ber þó að geta að Esjunni verður ekki lokað. Göngumönnum er frjálst að fara upp Kerhólakamb, um Þverárkotsháls, upp Kistufell svo ekki sé talað um norðurhlíðar Esjunnar. Blaðamaðurinn áttar sig ekki á því hversu mikið stór Esjan er. Þar eru fleiri gönguleiðir en hann virðist átta sig á. Orðalagið ber vitni um sama barnaskap og þegar fréttabörnin segja að bíll „hafi klesst á annan“.

Tillaga: Lokað verður fyrir umferð um Þverfellshorn í Esju meðan lausum björgum er hratt niður. 

4.

„Lyfjabanni Rússa lyft: „Mestu svik íþróttasögunnar“.“ 

Fyrirsögn á visir.is.     

Athugasemd: Börn eiga ekki að skrifa fréttir. Þau eru of mörg á Vísi Fréttablaðinu og Stöð2.

Hvað merkir að lyfta banni? Líklegt er að fréttabarnið hafi þarna verið að reyna sig við þýða úr ensku, „Russia’s doping ban lifted“. Barnið þýðir þetta þannig að einhver hafi lyft lyfjabanni. Blaðamaðurinn hefur hugsanlega ályktað að skjalinu sem lyfjabannið var ritað á hafi verið hafið til lofts, að minnsta kosti upp af borði. Í þokkabót er lyftingin kölluð „mestu svik íþróttasögunnar“. Öðru vísi er ekki hægt að skilja bullið.

Sé banni aflétt er því ekki „lyft“, fallið er frá því, það er afnumið, er ekki lengur í gildi eða álíka.

Þeir sem hafa ekki glöggan skilning á íslensku máli eiga ekki að starfa í blaðamennsku. Puntur. Ástæðan er einföld. Fákunnandi framleiða skemmdar fréttir og stunda þar með hryðjuverk á íslensku máli. Verstur andskotinn er sá að í birtingu skemmdra frétta felst innræting.

Fyrir utan ofangreint er hroðvirkni blaðamannsins áhyggjuefni. Dæmi:

Rússar voru dæmdir bann fyrir þremur árum …

Vantar ekki eitthvað í þessa setningu?

Níu af 12 meðlimum stjórnar WADA kusu með því að lyfta banninu, tveir kusu gegn því en einn sat hjá.

Var þetta kosning eða atkvæðagreiðsla. Blaðamaðurinn virðist ekki þekkja muninn.

Kosningin kom eftir að talsmaður rússnesku ríkisstjórnarinnar hélt tölu þar sem hann sagði Rússa hafa lagað það sem var í ólagi.

Hvernig gat „kosningin“ (það er atkvæðagreiðslan) komið? Gekk hún inn um dyrnar eða birtist hún á einhvern annan hátt? Hvernig var hún klædd? Hvað sagði Rússinn sem breytti skoðun annarra nefndarmanna? Um það er ekkert sagt í „fréttinni“.

Ekki er alvont þó blaðamaður klúðri frétt. Stóra vandamálið eru hins vegar fréttastjórar og ritstjórar. Þeim er greinilega algjörlega sama um fréttaflutninginn, veita blaðamönnum ekkert aðhald eða tilsögn. Líklegast er að þeir séu engu skárri í íslensku máli en þessi vesæli blaðamaður. Svona lagað er til algjörrar skammar. 

Tillaga: Klúður og heimskupör fjölmiðlanna Vísis og Stöðvar2 og verða ekki leiðrétt hér.

 

Ókjörnir fulltrúar, ælt í bílinn, og misnotaðir lærisveinar

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

 

1.

„Ókjörnir fulltrúar sem styddu 90% af brjáluðum stefnum forsetans ættu ekki að segja bandarísku þjóðinni að vera róleg því þeir væru að stöðva hin 10% af stefnum Trump.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Eitt er að blaðamenn á Vísi skrifi illskiljanlegan texta og kalli fréttir, annað er að fara hreinlega rangt með og fullyrða að það séu líka fréttir. Verst af öllu er þegar þetta tvennt fer saman.

Ofangrein tilvitnun er furðuleg. Hvað er ókjörinn fulltrúi?

Ókjör getur þýtt mikið af einhverju, jafnvel ofboðslega mikið. Það á greinilega ekki við hér. Ókjör getur líka þýtt slæm kjör. Til dæmis væru það afspyrnu slæm kjör ef blaðamaður fengi lægstu laun allra, það gæti kallast ókjör. Aftur á móti geta það líka verið ókjör fyrir útgáfu að hafa ráðið lélegan blaðamann á góðum launum.

Sá sem ekki hefur verið kosinn í ákveðið embætti getur aldrei verið kallaður ókjörinn. Orðið er rassbaga og það vita allir sem eitthvað kunna fyrir sér í íslensku. Ensk orð er ekki alltaf hægt að þýða á íslensku og sama á við íslensk orð á ensku. Á ensku er til orðið unelected, til dæmis í orðasambandinu unelected bureaucrats sem þýðir fólk sem gegnir embætti en hefur ekki verið kjörið í það.

Í heimild blaðamannsins, New York Times, segir:

They’re not doing us a service by actively promoting 90 percent of the crazy stuff that’s coming out of this White House and then saying, Don’t worry, we’re preventing the other 10 percent.

Í allri greininni í New York Times hef ég hvergi rekist á unelected bureaucrats eða officials. Líklegast er því að blaðamaðurinn á Vísi hafi spunnið upp þetta með „ókjörna fulltrúa“. Sé svo gengur þetta þvert á góða siði í blaðamennsku.

Tillaga: Engin tillaga gerð.

2.

„Neðanj­arðarlest­ar­stöð opn­ar á ný eft­ir 11. sept­em­ber 2001.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Í þessari frétt á Moggavefnum er röng. Neðanjarðarlestarstöð opnar ekki neitt, hún er opnuð.

Svona villa er ótrúlega algeng hjá blaðamönnum. Þeir skrifa um verslanir og hús sem opna en byggingar, fyrirtæki og önnur dauð apparöt opna ekki neitt. Fólk opnar verslanir, hús, byggingar og fyrirtæki.

Engu að síður stendur í meginmáli fréttarinnar:

Neðanj­arðarlest­ar­stöðin Cortlandt Street í New York í Banda­ríkj­un­um var opnuð á ný í gær  …

Þarna er rétt með farið.  

Samskonar frétt er birt á Vísi og þar sem sama villa í fyrirsögninni en rétt er meðfarið í megintexta. Moggafréttin er þó skárri.

Í Vísisfréttinni er sagt að lestarstöðin sé „staðsett“ þar sem hún er. Af hverju þarf allt að vera staðsett? Hvað með að nota sögnina að vera í staðinn?

Í MR í gamla daga fékk maður sérstakt tiltal fyrir að vera ekki samkvæmur sjálfum sér. Skárra var að hafa sömu villuna tvisvar eða þrisvar en að hrökkva úr og í.

Tillaga: Neðanj­arðarlest­ar­stöð opnuð á ný eft­ir 11. sept­em­ber 2001.

3.

„Stjórnarmanni RÚV blöskrar tillögur ráðherra.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Blaðamenn á Vísi fara stundum með rangt mál, ofangreind fyrirsögn er dæmi um slíkt. Hvergi í fréttinni kemur fram að stjórnarformanninum blöskri tillögur ráðherra. Honum finnst aftur á móti vinnubrögð ráðherrans skrýtin. 

Á þessu tvennu er talsverður munur. Frekar andstyggilegt er þegar blaðamenn fara með rangt mál, slíkt kallast falsfréttir.

Tillaga: Stjórnarmanni RÚV finnst vinnubrögð ráðherra skrýtin. 

4.

„Lloris ældi í bílinn og þurfti aðstoð við að komast úr honum.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Hver er munurinn á eftirfarandi:

• Maðurinn ældi í bílinn …
• Maðurinn ældi í bílnum …

Flestir átta sig á því að í fyrra tilvikinu hlýtur maðurinn að hafa staðið fyrir utan bílinn og gubbað inn í hann. Í seinna tilvikinu hefur hann setið inni í bílnum og kastað þar upp.

Blaðamaðurinn skilur ekki muninn á þessu tvennu og kemur það ekki á óvart. Þörf er á því að Vísir ráði til sín fólk með aðeins meira en lágmarksskilning á íslensku máli.

Tillaga: Lloris ældi í bílnum og þurfti aðstoð við að komast úr honum.

5.

„Haustið byrjað að setja lit á Þingvelli.“ 

Fyrirsögn á myndatexta á forsíðu Morgunblaðsins 17.09.2018.       

Athugasemd: Góður maður sagðist fella tár sæi hann vondan texta. Hann átti ekki við texta með stafsetningavillum, röngum föllum eða tíðum. Slíkt má laga en ljótur texti stingur alltaf í augun.

Mynd eftir einn besta ljósmyndari landsins er á forsíðu Moggans. Hún er tekin úr lofti og sýnir Þingvallabæinn, Öxará og nágrenni. Stórfögur mynd og óvenjulegt sjónarhorn.

Hins vegar er textinn sem fylgir illa saminn og flatur. Hann er svona:

Haustið er byrjað að setja lit sinn á Þingvelli. Eftir einstaka frostnætur er laufið á trjánum orðið skrautlegra, gult og rautt. Trén draga efni úr laufþekjunni niður í rætur til að undirbúa vöxt næsta árs, áður en laufið fellur.

Ferðafólk sækir þjóðgarðinn heim allan ársins hring. Þeir sem eru með ljósmyndavélar og síma á lofti eiga von á góðu á þessum árstíma, litirnir skapa eftirminnilega stemningu.

Hvernig er hægt að taka svo til orða. Haustið er byrjað, haustið sé að setja lit sinn … Hvaða lit einkennir haustið? Er gult og rautt lauf skrautlegt? Nei, ég nenni þessu ekki. Þetta er tilgerðalegur og ljótur texti, verra er að stjórnendur blaðsins séu gjörsneiddir skilningi. 

Hver heldurðu, ágæti lesandi, að hafi orðað það sem ranglega er kallað „tillaga“ hér fyrir neðan? 

Tillaga: „Eitt gulnað blað, / aðeins eitt // fellur til jarðar / við fótspor þitt, // fótatak tímans / og tregi.“

6.

„Fátt get­ur komið í veg fyr­ir að læri­svein­ar Heim­is Guðjóns­son­ar í HB vinni fær­eyska meist­ara­titil­inn í knatt­spyrnu í ár.“ 

Frétt á mbl.is.        

Athugasemd: Ótrúleg er vitleysan hjá íþróttafréttamönnum Morgunblaðsins. Á þetta hefur margsinnis verið bent að leikmenn í fótbolta eða handbolta eru ekki lærisveinar þjálfarans. Þetta er bull og snýr á haus hinni upprunalegu merkingu orðsins lærisveinn.

Þjálfarinn er að öllu leyti verkstjóri, segir fyrir um vinnu. Hann er ekki kennari. Þar að auki eru leikmenn í flestum tilvikum launaðir starfsmenn, að hluta eða öllu leyti. Má búast við því að þeir verði næst kallaðir lærlingar?

Af hverju þarf má starfsheitið þjálfari halda sér? Af hverju geta íþróttablaðamenn ekki nefnt hlutina réttum nöfnum? Velst bara illa gefið fólk í þessi störf?

Eru ritstjórar og fréttastjórar sáttir við skrif „lærisveina“ sinna í íþróttadeildinni? Eða ber nú að kalla yfirmenn blaðamanna lærifeður?

Loks er ekki úr vegi að geta þess að leikmenn í fótbolta verða ekki meistarar, heldur liðið. Valur verður Íslandsmeistari í fótbolta og þar með læris… ég meina leikmennirnir.

Tillaga: Fátt get­ur komið í veg fyr­ir að lið Heim­is Guðjóns­son­ar í HB vinni fær­eyska meist­ara­titil­inn í knatt­spyrnu í ár.

Uppdregin öxi, lagt á forseta og Hermann fúli

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Karl og kona voru handtekin vegna átaka þar sem öxi var dregin upp við Smáralind í Kópavogi á sjöunda tímanum í kvöld.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Þetta er nú meiri ruglfréttin á Vísi og raunar líka á mbl.is, sem lepur „fréttina“ upp úr fyrrnefnda vefmiðlinum. Ekki þykir það merkileg blaðamennska að afrita fréttir úr öðrum fjölmiðlum. Í því felst eiginlega uppgjöf.

„Öxi var dregin upp“, segir Vísir í sjö línu frétt. Stuttu síðar í fréttinni er sama orðalagið endurtekið. Einnig er tvítekið að sá sem fyrir árásinn varð hafi ekki skaðast mikið.

Hvað merkir að draga upp öxi? Gæti þýtt að teikna hana, rissa. Líkur benda til að eigandi hafi dregið hana upp og ætlað að nota sem vopn. Í fyrirsögninni segir: 

Ráðist á mann með öxi í Kópavogi.

Hér er fréttin í heilu lagi. Ég hef leyft mér að gerast ritstjóri og stika í það sem blaðamaðurinn þarf að laga.

Karl og kona voru handtekin vegna átaka þar sem öxi var dregin upp við Smáralind í Kópavogi á sjöunda tímanum í kvöld. Lögregla telur að átökin megi rekja til innheimtu á einhvers konar skuld. Sá sem varð fyrir árásinni er sagður með minniháttar áverka.

Fólkið er sagt þekkjast og að um einhvers konar uppgjör hafi verið að ræða. Samskipti þeirra hafi endaði með átökum þar sem öxi var dregin upp. Samkvæmt upplýsingum lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu voru árásaraðilarnir handteknir og eru nú vistaðir í fangageymslu.

Sá sem varð fyrir árásinni er ekki talinn alvarlega særður eftir hana.

Blaðamaðurinn er líkast til alsendis óvanur skrifum. Hann reynir að lengja „fréttina“ með endurtekningum, fórnarlambið er ýmist sagt með minniháttar áverka eða ekki alvarlega sært. Hvað er „einhvers konar skuld“? Málið tengist ýmist innheimtu eða uppgjöri. „Átökin má rekja til innheimtu“ sem er loðið og illskiljanlegt orðalag. Fréttin er á einhvers konar löggumállýsku sem er a skjön við venjulegt ritmál og einnig talmál. Hverjir eru „árásaraðilar“? Hvernig eru „aðilar“ „vistaðir“ hvað er „fangageymsla“?

Sem sagt, fréttin er tómt rugl sem er birt án þess að ritstjóri eða fréttastjóri geri nokkra tilraun til að laga „fréttina“. Og á mbl.is  hefur enginn neitt að athuga við bullið lekur áfram. Ritstjórar og fréttastjórar beggja fjölmiðla eru ábyggilega saman í frí á einhverri huggulegri sólarströnd.

Tillaga: Gul viðvörun vegna hvassviðris og úrkomu.

2.

„„Við ætlum að vera miklu hófstilltari,“ sagði Mattis við aðstoðarmenn sína eftir að hann lagði á forsetann.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Hvað skyldi nú blaðamaðurinn eiga við í þarna við? Jú, með góðum vilja mætti segja að einhver hafi slitið símaviðtali við forsetann. Það er þó alls ekki víst.

Orðasambandið að leggja á einhvern getur merkt að leggja símtólið á símtækið, slíta samtali. Þetta sögðu menn iðulega fyrir tíma handsíma, gsm. Nú er símtölum yfirleitt slitið, fáir leggja á eða skella á enda varla hægt.

Orðasambandið getur þýtt ýmislegt annað. Nefna má að leggja fæði á sem þýðir að hatast við. Leggja á gæti þýtt galdur, eða hvað sagði ekki Búkolla í ævintýrinu:

Legg ég á, og mæli ég um, að þú verðir að svo stórri móðu, að ekki komist yfir nema fuglinn fljúgandi.

Og hárið úr hala kýrinnar varð að stóru fljóti.

Svo getur vel verið að þessi orð hafi einfaldari merkingu, maðurinn hafi lagt eitthvað á forsetann, til dæmis bók en iðulega var biblía eða sálmabók á brjóstkassa líks í kistu. Trump myndi nú bara hafa gott af því.

Enn má tína til. Oft leggur fólk á ráðin um að gera eitthvað fyrr eða síðar.

Af þessu má ráða að ekki er einhlítt hvað Mattis þessi hafi gert er hann „lagði á forsetann“.

Vera má að ég sé ekki mjög skarpur en blaðamenn þurfa að vera það svo þeir skiljist. Í upphafi hélt ég að ég hafi skilið en er ekki jafnviss eftir að hafa skrifað þetta.

Tillaga: Við ætlum að vera miklu hófstilltari,“ sagði Mattis við aðstoðarmenn sína eftir að hann sleit samtalinu/símtalinu við forsetann.

3.

„Ég held ekki að allur þessi náttúrulegi matur sé að gera þér nokkuð gott!“ 

Hermann, skopmynd á bls. 29 í Morgunblaðinu 05.09.2018.      

Athugasemd: Í gamla daga voru nýliðar í blaðamennsku látnir vinna við að þýða skopmyndir og sögur. Þóttu það ekki virðuleg verkefni. Þar af leiðandi var málfarið í þeim stundum ekki upp á marga fiska. Það var og er miður því ungt fólk les skopið ekki síður þeir sem eldri eru.

Hermann í Mogganum er kostulegur. Flestir þekkja náunga eins og hann, stórskrýtinn, sérgóðan, frekan og veit allt betur en aðrir, svona fúll á móti eins og oft er sagt.

Á teikningunni sem ofangreind tilvitnun fylgir hefur Hermann tekið upp á því að borða náttúrulegt fæði, salat og ábyggilega fleira. Afleiðingin er sú að hann er allur orðinn loðinn og ófrýnilegur. Ekki er þetta nú fyndnasta útgáfan af Hermanni, en látum það vera.

Sá sem þýðir textann hefði átt að hafa skipti á fornöfnum. Í stað þess að segja nokkuð gott fer betur á því að segja neitt gott. Hið fyrrnefnda er jákvætt en hið seinna neikvætt.

Flestir sem hafa um ævina náð góðum lesskilningi samfara miklum orðaforða átta sig á þessu. Hinir, þeir sem lítið hafa stundað lestur, eiga auðvitað bágt með að skilja muninn.

Tillaga: Ég held ekki að allur þessi náttúrulegi matur sé að gera þér neitt gott!

4.

„Þýskaland og Tyrkland deila, Washington og Moskva skiptast á fúkyrðum, Hvíta húsið mótmælir, Kreml hefur í hótunum.“ 

Bækur, ritdómur eftir Björn Bjarnason á bls. 30 í Morgunblaðinu 05.09.2018.      

Athugasemd: Björn Bjarnason, fyrrum ráðherra og alþingismaður, skrifar áhugaverðan ritdóm um bókina Stjórnmál eftir Timothy Snyder í þýðingu Guðmundar Andra Thorssonar, alþingismanns.

Bókin fær góða dóma hjá Birni. Hann segir meðal annars í dómnum:

Í erlendum fréttatextum er gjarnan talað um lönd, borgir og jafnvel byggingar eins og um gerendur sé að ræða: Þýskaland og Tyrkland deila, Washington og Moskva skiptast á fúkyrðum, Hvíta húsið mótmælir, Kreml hefur í hótunum. 

Vissulega skilst þetta á íslensku en betra er að segja: stjórnir Þýskalands og Tyrklands deila, ráðamenn í Washington og Moskvu skiptast á fúkyrðum, talsmaður Bandaríkjaforseta mótmælir, Kremlverjar hafa í hótunum. Guðmundur Andri velur báðar þessar leiðir í þýðingu sinni.

Varla þarf að fjölyrða frekar um ofangreinda tilvitnun. Ég er sammála Birni. Þar af leiðandi ætti ekki að segja að bíl hafi ekið á ljósastaur frekar að bíl hafi verið ekið á ljósastaur. Bíll getur aldrei verið gerandi nema auðvitað að hann hafi verið stjórnlaus. Alltaf skiptir máli hvernig atburðum er lýst.

Tillaga: Stjórnir Þýskalands og Tyrklands deila, ráðamenn í Washington og Moskvu skiptast á fúkyrðum, talsmaður Bandaríkjaforseta mótmælir, Kremlverjar hafa í hótunum.

5.

„Joachim Löw, landsliðsþjálf­ari Þjóðverja í knatt­spyrnu, staðfesti í dag að það væri eng­inn mögu­leiki á að Mesut Özil sneri aft­ur í landsliðið …“ 

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Í ofangreindri tilvitnun fer blaðmaðurinn rangt með tíð sagnarinnar að snúa. Landsliðsþjálfarinn fullyrðir þetta og því á að nota viðtengingarhátt nútíðar, ekki þátíðar og en síður framsöguhátt í þátíð en í báðum tilvikum er 3. pers. eintölu eins, sneri.

 

Tillaga: Joachim Löw, landsliðsþjálf­ari Þjóðverja í knatt­spyrnu, staðfesti í dag að það væri eng­inn mögu­leiki á að Mesut Özil snúi aft­ur í landsliðið …

6.

„Jarðskjálfti að stærð 6,7 hef­ur skilið eft­ir sig mikla eyðilegg­ingu á Hokkaido, nyrstu eyju Jap­an, en skjálft­inn bæt­ist við röð ham­fara sem dunið hafa á land­inu und­an­farna daga, vik­ur og mánuði.“ 

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Velta má vöngum um orðalagið, hvort jarðskjálfti hafi skilið eftir sig eyðileggingu rétt eins og hann væri fellibylur. Mér finnst réttara að orða þetta á annan hátt, til dæmis að skjálftinn hafi valdið mikill eyðileggingu. Jarðskjálfti verður en fellibylur fer yfir.

Tillaga: Jarðskjálfti að stærð 6,7 valdið mikilli eyðilegg­ingu á Hokkaido, nyrstu eyju Jap­an. Hamfarir hafa hafa á land­inu und­an­farna daga, vik­ur og mánuði.

Vindgangur, samstuð og skemmdar fréttir

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

 

1.

„Gul viðvörun vegna vinds og úrkomu.“ 

Veðurfréttir á rás eitt í Ríkisútvarpinu kl. 10:03 29.08.2018.      

Athugasemd: Mikið hefur breyst hjá Veðurstofu Íslands á síðustu árum. Nýjar kynslóðir veðurfræðinga tala sínkt og heilagt um vind, hann sé lítill eða mikill. Sjaldnast er gefin einhver viðmiðun og því er engin hjálp í þessu tali. 

Í íslensku máli eru til á annað hundrað orð sem lýsa vindstyrk. Sjá pistil á þessu bloggi. Jafnvel á sjálfri Veðurstofunni er listi yfir mat á vindhraða samkvæmt gamla kerfinu og einnig gefnir upp metrar á sekúndu (m/s), sjá hér. Svo virðist sem nýju veðurfræðingarnir þekki ekki þessi orð, að minnsta kosti eru þau þeim ekki tungutöm.

Stundum er sagt að ekkert hættulegt sé að falla fram af háu bjargi, hins vegar sé það lendingin sem skaði. Sama má segja um vindinn. Hann skaðar engan nema því aðeins að hraðinn sé mikill.

Andvari er ekki hættulegur og ekki heldur kul, gola, stinningsgola, kaldi og stinningskaldi. Eftir það verða aðstæður æ varasamari. Þá er hraðinn orðinn um það bil 14 m/s (7 gömul vindstig) og nefnist það allhvass vindur. Hvassvirði er frá  17 m/s (8 vindstig), stormur 21 m/s (9 vindstig) og upp frá því er vissara að gefa út rauða viðvörun.

Mikill skaði væri ef gömul og gild íslensk orð um vindstyrk séu sett til hliðar. Barnalegt og raunar gagnslaust er að nota „mikill vindur“ eða „lítill vindur“. Þetta er eins og að leggja af mælikvarða um lengd eða þyngd og segja í staðinn að laxinn sé langur eða stuttur, þungur eða léttur, nýfætt barn mikið þungt eða lítið þungt og svo framvegis. Nei, þetta gengi ekki upp. 

Vari veðurstofan við hvassviðri ber henni að tilgreina eins nákvæmt og henni er unnt hvað sé í vændum. Hvað í ósköpunum er mikill eða lítill vindur?

Tillaga: Gul viðvörun vegna hvassviðris og úrkomu.

2.

„Hús íslenskunnar hefur þurft að bíða of lengi í grunni sínum.“ 

Grein eftir Vilhjálm Bjarnason, fyrrverandi alþingsmann í Morgunblaðinu 31.08.2018.      

Athugasemd: Í vel skrifaðri grein í Mogganum fjallar Vilhjálmur um gjafir þjóðarinnar til sjálfrar sín af ýmsu tilefni. 

Ofangreind tilvitnun er eitthvað biluð. Ekki er enn farið að byggja hús í grunninum og þar af leiðandi bíður þar ekkert hús.

Margt skondið er í greininni enda Vilhjálmur ágætlega ritfær:

Vert er þó að minnast orða hagyrðingsins; „sælla er að gefa en þiggja, á kjaftinn“.

Í mörgum tilfellum er þetta ábyggilega rétt. 

Vilhjálmur gagnrýnir að ekki sé byggt hús fyrir rannsóknir í hafi og vötnum en byggja frekar hafrannsóknarskip. Honum finnst þetta ekki neinn sérstakur rausnarskapur og segir:

Þjóðina getur allt eins vantað veghefil, jarðýtu eða vélskóflu!

Kaldhæðnin er yfirþyrmandi og vel að orði komist.

Tillaga: Hús íslenskunnar hefur ekki enn risið, alltof lengi hefur grunnurinn verið tómur.

3.

„Urðu að stöðva tónleika eftir að Bono missti röddina.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Blaðamaðurinn sem skrifaði fréttina hefur takmarkaðan skilning og lélegan orðaforða. Hann áttar sig ekki á muninum á sögnunum að stöðva, hætta og aflýsa.

Hljómsveit sem lendir í vandræðum af þessu tagi hættir tónleikunum, stöðvar þá ekki, þeim er einfaldlega sjálfhætt. Hægt er að stöðva bíl, stöðva skemmdarverk, stöðva vatnsrennsli, átt er við að eitthvað sem heldur áfram þangað til einhver grípur inn í. Hægt er að hætta leik en fótboltaleik er stundum aflýst vegna veðurs. Lögregla hefur stundum stöðvað tónleika en það er allt önnur saga.

Í fréttinni er vísað í norska dagblaðið VG. Þar segir í fyrirsögn:

Bono mistet stemmen i Berlin, U2 måtte avlyse

Þarna stendur að U2 hafi þurft að aflýsa tónleikunum.

Í malid.is segir:

aflýsa sagnorð 
fallstjórn: þágufall
hætta við (t.d. samkomu, tónleika)
fundinum var aflýst vegna veðurs
kennarar aflýstu verkfallinu

Bono missti röddina og þar af leiðandi hætti hljómsveitin við tónleikana, aflýsti þeim, hún lék ekki áfram.

Sama frétt er á mbl.is en þar eru skrifin miklu skárri þó ýmislegt megi við þau að athuga. Þarna segir að tónleikunum hafi verið aflýst. Heimild Moggans er BBC.

Tillaga: Urðu að hætta við tónleikanna eftir að Bono missti röddina.

4.

„Lögregla í Washington í Bandaríkjunum leitar nú að ökumanni sem trylltist eftir að hafa lent í samstuði við rútu.“ 

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Ofangreint er úr hroðvirknislega frétt sem er einfaldlega blaðamanninum og Vísi til skammar.

Hvað er samstuð ökumanns og rútu?

Hér er ein vitleysan enn:

Ökumaðurinn, ung kona, keyrði ítrekað á rútubílstjórann sem reyndi að hefta för hennar eftir áreksturinn.

Ekki er einu sinni hægt að giska á hvað blaðamaðurinn á við. Hvað þýðir til dæmis „ítrekað“? Merkir orðið þarna oft eða aftur og aftur? Af hverju er það þá ekki sagt frekar en að nota orð sem ekki þýðir það sama? Ökumaður og bílstjóri! Voru þeir á hlaupum eða ... ?

Hér er enn eitt:

Sest hún því næst upp í bíl sinn og ógnar ökumanni rútunnar sem tekið hafði sér stöðu fyrir framan bíl hennar á meðan hann hringdi á lögreglu.

Og í fjórða sinn bullar blaðamaðurinn svona:

Sjá má hvernig konan hótar því að keyra á rútubílstjórann áður en hún stígur bensíngjöfina í botn með þeim afleiðingum að rútubílstjórinn kastast upp á bíl hennar áður en hann kastast af honum eftir nokkra vegalengd.

Enginn, ekki nokkur maður á ritstjórn visir.is les yfir það sem skussarnir skrifa. Ritstjóri og fréttastjórar eru líklega engu skárri vegna þess að aftur og aftur („ítrekað“) er neytendum Vísis, Fréttablaðsins og Stöðvar2 boðið upp á skemmdar fréttir. Þetta ætlar engan enda að taka.

Tillaga: Ekki er hægt að leiðrétta bullið á Vísi, betra að endurskrifa.

5.

„Myndbrot af fyrrverandi Bandaríkjaforseta George W. Bush að lauma sælgætismola í lófa fyrrverandi forsetafrúr Bandaríkjanna, Michelle Obama, við jarðarför þingmannsins Johns McCain í gær hefur vakið nokkra athygli á samfélagsmiðlum.“

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Á íslensku er reglan sú að stöðuheiti fólks kemur á eftir nafni þess, ekki á undan eins og reglan er í ensku. 

Nóg hefði verið að nefna landið einu sinni í þessari löngu málsgrein. Þó því hefði verið sleppt hefði það ekki truflað neinn.

Einföldun á málsgreininni hefði ekki skaðað hana á neinn hátt. 

Blaðamaður sem ekki kann að fallbeygja er ekki mikils virði. Þarna er orðið frú kolrangt. 

Annars staðar í fréttinni stendur þetta:

Er nokkur betri leið til þess að eiga síðasta orðið en að láta okkur George ausa hann lofi frammi fyrir alþjóðlegum áhorfendahópi?

Þetta er ekki rangt orðalag en afar slæmt. Til dæmis þetta að ausa lofi. Þess í stað má nota sagnirnar að lofa eða hrósa og ef ætlunin er að auka enn við má lofa í hástert, lofa óspart og ábyggilega margt fleira.

Reglan Jónasar heitins Kristjánssonar fyrrum ritstjóra, er hins vegar þessi: Stuttar setningar. Setja punkt sem víðast. Til viðbótar er að stafsheiti eða stöðuheiti er haft á eftir nafni.

Tillaga: Myndbrot af George W. Bush sem laumar sælgætismola í lófa Michelle Obama í jarðarför Johns McCain í gær hefur vakið nokkra athygli á samfélagsmiðlum.

6.

„Flateyjargátan er lýst sem ...“

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Margir eiga það oft til að gleyma fallbeygingu nafnorða sérstaklega þegar nafnorðið stendur fremst í setningu og sögnin sem stýrir fallinu er einhvers staðar aftar.

Hér á auðvitað að hafa nafnorðið í þágufalli.

Tillaga: Flateyjargátunni er lýst sem ...

»Lögreglumállýskan« hjá blaða- og fréttamönnum

Morgunblaðið sýndi mér á vinsemd að birta grein mína um málfar í blaði dagsins. Hér er hún:

Þegar mönnum er mikið niðri fyrir er landið oft kallað »bananalýðveldi«. Uppnefni eru vissulega slæmur siður og ekki til eftirbreytni en eitthvað verður það að kallast þegar þannig látæði grípur fólk.

Ég er doldið áhugasamur um fjölmiðla, sæki í fréttir en verð því miður oft fyrir vonbrigðum, sérstaklega vegna þess að ekki er allt fréttir sem birt er sem slíkar og margar athyglisverðar fréttir líða fyrir framsetningu þeirra, sérstaklega ef málfarið slæmt.

Á undanförnum áratugum hefur verið reynt að þvinga fram breytingar á íslensku máli. Þetta er gert með því að hætta að nota orð sem þó eru langt frá síðasta söludegi ef svo má að orði komast. Reynt að að breyta merkingu annarra orða sem engu að síður eru fullkomlega nothæf. Í staðinn eru einhverjir garmar brúkaðir sem virka sennilegir á prenti. Enginn hefur neitt við þetta að athuga því enn skilst innihaldið þokkalega.

Hér er fyrst og fremst átt við orðlag sem hefur á sér yfirbragð stofnanamáls þar sem nafnorðin ráða ríkjum en sagnirnar lúta í lægra haldi. Þetta sést best í svokölluðum »lögreglufréttum«. Í þeim rembast blaðamenn við að skrifa skrýtilega formbundið mál sem hugsanlega á að líkast einhvers konar kansellístíl en skekkir um leið og skælir eðlilegan stíl og gerir frásögn tilgerðalega og ljóta.

Stjórnendur fjölmiðla eru líklega svo önnum kafnir að þeir mega ekki vera að því að skoða smáatriði eins og málfar í fréttum.

Hér eru nokkur dæmi um »lögreglumállýsku« sem ég hef safnað úr fjölmiðlum mér til dundurs. Vel kann að vera að einhverjir geti kæst yfir svona »gullkornum« en víst er að öðrum finnist þetta frekar »tragí-kómískt«, svo maður leyfi sér að sletta til að sýnast.

Sumt af þessu í gæsalöppunum eru garmar, orð og frasar sem blaða- og fréttamenn nota óhóflega en ætti að geymast í læstum hirslum fjarri óvitum.

1. Af og til er „ítrekað”
2. Aftur og afturer „ítrekað”
3. Árekstur er „umferðaróhapp”
4. Atburður er það sem „á sér stað”
5. Barsmíðar eru „líkamsárás”
6. Bílekið á ljósastaur telst „umferðaróhapp”
7. Bíll er „ökutæki”
8. Bíllsem hefur oltið er „umferðaróhapp”
9. Bílstjóri er „ökumaður”
10. Dópaður náungi er „undir áhrifum fíkniefna”
11. Fangelser „fangageymsla”
12. Fangelsaður maður meðan verið er að rannsaka mál er „í gæsluvarðhald á grundvelli rannsóknarhagsmuna”
13. Fangi er líklega „vistmaður”, það er „vistaður í fangaklefa”
14. Fáir eru „einhverjir”
15. Fulli kallinn er maður (líka kelling) „undir áhrifum áfengis”
16. Fulli kallinn er „ölvaður maður” (á við bæði kynin)
17. Fyllerí í miðbænum er „áfengisneysla í miðborginni”
18. Fögur sýn er „sjónarspil”
19. Grunaður er sá sem hefur „fengið stöðu grunaðs manns”
20. Hjálparsveit  er „viðbragðsaðili”
21. Hvassviðr er „mikill vindur”
22. Logn er „lítill vindur”
23. Lögregla er „viðbragðsaðili”
24. Margsinnis er „ítrekað”
25.  Nokkrir eru „einhverjir”
26. Oft er „ítrekað”
27. Rok er „mikill vindur”
28. Sá sem er laminn hefur orðið fyrir „líkamsárás”
29. Sá sem stungið er í steininn er „vistaður í fangageymslu”
30. Samkvæmt lögreglunni er „samkvæmt dagbók lögreglunnar”

 

Standa með sjálfum sér, lögreglumállýska og lærisveinar þjálfarans

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

 

1.

„MaCain var maður sem stóð með sjálfum sér.“ 

Hádegisfréttir Ríkisútvarpsins 26.08.2018.      

Athugasemd: Þetta er furðulegt orðasamband sem hefur náð hefur nokkurri fótfestu í íslensku en uppruninn er í ensku máli. Ofangreint verður eitthvað svo máttlaust og afkáralegt á íslensku, gufulegt ef svo má að orði komast.

Við þekkjum orðasambandið að standa með einhverjum sem merkir að styðja, styrkja, vera í liði með og svo framvegis. Í gamla daga lékum við strákarnir fótbolta hvar sem autt svæði fannst. Stundum völdu einstaklingar samherja sína en fyrir kom að við stóðum saman gegn öðrum. Útilokað hefði verið fyrir nokkurn mann að velja sig sjálfan í lið með sjálfum sér, það er tæknilega ómögulegt rétt eins og að vera ekki með sjálfum sér í liði.

Í yfirfærðri merkingu tökum við til dæmis afstöðu með eða á móti hvalveiðum. Margir hafa rök á móti Hvalárvirkjun, aðrir með henni. 

Afstaðan birtist með stuðningi í orði, ekki endilega í verki, við hlaupum ekki til og stöndum einhvers staðar eins og fótboltastrákur sem ákveður á vera í hinu eða þessu liðinu.

Að þessu sögðu er útlokað að brúka yfirfærðu merkinguna á þann veg að ég standi með sjálfum mér. Sé það vonlaust í verki er það jafn vonlaust huglægt séð.

Svona er íslenskan. Allt annað gildir um ensku og varast ber að blanda þessum tveimur tungumálum bókstaflega saman. Það sem sagt er á voru máli á ekki alltaf við á ensku og öfugt. Til dæmis er ekki hægt að þýða þetta orðrétt á skiljanlega ensku: Hver er sjálfum sér næstur. Nei, það gengur ekki öðru vísi en að umorða. Sama á við margt í ensku sem við viljum þýða á íslensku.

She followed her dreams, er oft sagt á ensku. Hversu asnalegt er ekki að orða þetta þannig að hún hafi „elt“ drauma sína? Smekklegra er að segja að hún hafi látið drauma sína rætast.

Enskir segja „stand up for yourself“ og „stand by yourself“. Þeir sem ekki hafa safnað sér vænum íslenskum orðaforða þýða þetta af vanþekkingu sinni svo: „Standa upp fyrir sjálfum sér“ og „standa með sjálfum sér“. Ágæti lesandi, þetta er ekki hægt, hvorki í raun né heldur gagnast svona ólystilegt tal á huglægan hátt.

Miklu betra er að vera staðfastur, eindreginn, traustur, áreiðanlegur, jafnvel staðlyndur. Einlyndur var sá maður kallaður sem var fastur fyrir, ákveðinn og áreiðanlegur.

Sé einhverjum lýst þannig á ensku „he stands by himself“ má nota ofangreind orð að vildi í íslenskri þýðingu og missir hún þá einskis, þvert á móti verður hún áreiðanleg en ekki gufuleg.

Tillaga: MaCain var eindreginn maður í skoðunum.

2.

„Einn hef­ur stöðu grunaðs manns í mál­inu.“ 

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Maður skaut á fjölda fólks í Jacksonville í Flórída. Sem sagt, einn maður er grunaður um verknaðinn. Blaðamaður á að segja fréttir á einföldu máli. Ofangreind tilvitnun er tilraun til að búa til „lögreglulegt orðalag“. Furðulegt. Nánar um það síðar.

Önnur dæmi um slíkt er að vista einhvern í fangageymslu í stað þess að segja að hann hafi verið settur í fangelsi eða fangageymslu.

Geta blaðamenn ekki druslast til að skrifa á eðlilegu máli? Nei, þeir tileinka sér stofnanamál, lögreglumállýsku.

Tillaga: Einn er grunaður um skotárásina.

3.

„Lærisveinar Heimis töpuðu í vítaspyrnukeppni.“ 

Fyrirsögn á ruv.is.        

Athugasemd: Leikmenn í fótboltaliði eru ekki lærisveinar þjálfarans. Ekki frekar en fréttamaðurinn sem skrifað þetta sé lærisveinn fréttastjórans eða útvarpsstjórans.

Hér er markvisst verið að reyna að breyta íslenskunni, stela fínu orði og breyta merkingu þess. Íþróttablaðamenn og íþróttafréttamenn standa einna helst í þessu enda erum sumir þeirra með afar takmarkaðan orðaforða og lítinn skilning á málfari. Þeir eru af kynslóð sem var ekki haldið að bóklestri frá barnæsku. Þeim veitt ekkert af því að setjast á skólabekk, gerast lærisveinar í orðsins fyllstu merkingu.

Tillaga: HB, lið Heimis Guðjónssonar tapaði í vítaspyrnukeppni.

4.

„Sá sem olli tjóninu er grunaður um ölvun við akstur og var vistaður í fangageymslu.“ 

Frétt á ruv.is.        

Athugasemd: Einhvers konar „umferðaróhapp“ varð í miðbæ Reykjavikur um miðja nótt. Ekki er sagt frá því hvað umferðaróhapp merkir. Verði bíll bensínlaus hlýtur það að teljast umferðaróhapp, sama er ef springur á dekki, öryggi slær út og annað framljósið slokknar og svo framvegis.

Þögn fréttamanns Ríkisútvarpsins um óhappið er hávær, hlustendur eða lesendur vita ekkert hvað gerðist. Hann lætur þó vita að ökumaðurinn hafi hugsanlega verið fullur. Hins vegar má ekki segja það berum orðum heldur þarf að nota „lögreglulegt orðalag“.

Líklega er uppruninn í fréttatilkynningu frá lögreglunni eða dagbók hennar. Löggan kann ekki að skrifa og óvíst hvort hún kann að lesa, að minnsta kosti rennur frá henni málfarslegt malbik og blaða- og fréttamenn birta ruglið athugasemdalaust.

Tillaga: Ökumaðurinn var talinn fullur og var stungið í steininn.

5.

„Samkvæmt lögreglu sendi hún vinkonu sinni skilaboð klukkutíma þar sem hún bað um hjálp.“ 

Frétt á visir.is.         

Athugasemd: Erfitt er að lýsa fjölmiðlinum visir.is. Nokkrir góðir blaðamenn starfa þar og eru til fyrirmyndar hvað málfar í fréttum varðar. Aðrir eru fljótfærir, jafnvel óvandaðir.

Ofangreind tilvitnun er dæmi um hið síðarnefnda. Blaðamaðurinn les ekki yfir það sem hann skrifar, kollegar hans lesa ekki yfir fréttir hvers annars og fréttastjóri og ritstjóri virðast meðvitundalausir eða uppteknir við allt annað en vinnuna sína. Fyrir þeim er magn mikilvægara en gæði. Afleiðingin eru skemmdar fréttir. Sorglegt.

Tillaga: Óljós hvað blaðamaður er á við.

6.

„Hann var einn á ferð og fannst innst í svo­nefndu Jökulgili sem geng­ur inn af Land­manna­laug­um í átt að Torfa­jökli.“ 

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Furðuskrif frá Landsbjörgu vekja athygli og ekki síður að blaðamenn skuli endurtaka þau athugasemdalaust. Aldrei nokkurn tímann hafa örnefni hér á landi verið sögð „svonefnd“. Jökulgil er gamalt og gróið örnefni sem flestir ættu þekkja. 

Algjör óþarfi er af Mogganum og raunar líka Ríkisútvarpinu að bergmála vitleysuna úr fréttatilkynningu Landsbjargar. Flestir vita að landafræði virðist ekki sterkasta hlið samtakanna, það hefur margoft sýnt sig í fréttatilkynningum frá samtökunum. Þær eru ekki vel skrifaðar og málfarið stundum slæmt.

Landsbjörg hefur brugðist við gagnrýni á ónákvæmni í fréttatilkynningum með því að greina lítið sem ekkert um staðhætti í leitum. Í stað þess að bæta sig er bara hætt við allt saman. Fyrir vikið vita lesendur Moggans og Ríkisútvarpsins sáralítið sem er nú ekki til fyrirmyndar né í samræmi við upplýsingastefnu nútíma fjölmiðlunar.

Ekki falla allir fjölmiðlar í þessa gryfju því visir.is segir einfaldlega frá því að maður hafa fundist í Jökulgili. Gott hjá Vísi ... 

Þess má geta að frá Landmannalaugum, inn eftir Jökulgili og að Hattveri eru rúmir tíu kílómetrar. Gilið er einstaklega fallegt og eftir því rennur Jökulgilskvísl, mikið vatnsfall. Til beggja hliða eru falleg líparítfjöll og eru litirnir ótrúlega fjölbreytilegir. Fátt er fegurra í íslenskri náttúru en Jökulgil, Hattver og raunar allt svæðið norðan Torfajökuls. 

Tillaga: Hann var einn á ferð og fannst innst í Jökulgili sem geng­ur inn af Landmannalaug­um í átt að Torfa­jökli.

 

Lifa lífstíl, bleik súkkulöð og minna fólk

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

 

Ensk íslenska

Ef „verðið fellur um einhver 3 prósent“ hlýtur hver venjulegur lesandi að verða spenntur: hvaða 3 prósent? 

Nema hann sé svo glöggur að sjá í gegnum enskuna og þýða sjálfkrafa: um svo sem 3 prósent; um ein 3 prósent; um svo mikið sem 3 prósent o.s.frv. – eftir því hvað hann heldur að meint hafi verið. 

Málið á bls. 58 í Morgunblaðinu 23.08.2018.

 

1.

„Það er búið að vera ansi þreytandi að fylgjast með Norðurlandabúum á Instagram að lifa lífsstíl sem venjulega er takmarkaður við fólk sem býr á suðlægari slóðum.“ 

Víkverji á bls. 41 í Morgunblaðinu 18.08.2018.        

Athugasemd: Orðasambandið að lifa lífstíl gengur ekki upp. Ótrúlegt að höfundi Víkverja skuli sjást yfir þetta.

Tillaga: Þreytandi að fylgjast með Norðurlandabúum á Instagram sem notið hafa aðstæðna sem er þekktari meðal fólks á suðlægari slóðum.

2.

„Ásgeir Kol­beins elsk­ar bleikt súkkulaði.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Hér áður fyrr elskaði fólk hvert annað, maka sinn og jafnvel viðhaldið sitt og gerir hugsanlega enn. Sumir elskuðu landið sitt eins og Guðmund Magnússon skáld sem ritaði undir höfundarnafninu Jón Trausti. Hann orti Íslandsvísur, stórfagurt kvæði sem sungið er með lagi Bjarna Þorsteinssonar og gæti verið þjóðsöngur Íslendinga. Fyrsta erindið er svona:

Ég vil elska mitt land,
ég vil auðga mitt land,
ég vil efla þess dáð, ég vil styrkja þess hag.
Ég vil leita´ að þess þörf,
ég vil létta þess störf,
ég vil láta það sjá margan hamingjudag.

Í dag elska menn allan andskotann ef svo má að orði komast. Fólk elskar tyggjó, bílinn sinn, símann, hestinn, skóna, sokkanna, þvottavélina, bollann, kött, páfagauk, hund, hest, hamstur, lamblæri, veganfæði kók, koníak, viskí, bjór og er þó aðeins fátt eitt nefnd af elskulegum hlutum, dýrum, mat fatnaði en fjölmargt vantar. Og svo er tilnefndur maður sem heitir Ásgeir Kolbeins sem sumir þekkja en aðrir ekki. Hann ku elska bleikt súkkulaði. Í minn æsku þótti okkur krökkunum súkkulaði gott, við elskuðum það ekki en þráðum fátt heitar. Þá var súkkulaðið bara brúnt, annað þekktist ekki.

Um daginn var öllum silkihúfum landsins boðið í partí til að smakka á bleiku súkkulaði frá þeim bræðrum Nóa og Síríusi. Af svipbrigðum fallega fólksins á myndunum, en þær birtust á vefmiðli Moggans, finnst öllum ókeypis súkkulaði gasalega gott. Öllum nema honum Ágeiri. Hann eeeelskar bleeeeik súkkulöð enda kallaður smekkmaður í „fréttinni“.

Ekki er gott að segja hvers vegna smekkmaðurinn er svona elskur að bleika gottinu, það kemur ekki fram enda er þetta svokölluðu skrýtnifrétt. Blaðamanni og ljósmyndara er boðið í partí með fallega fólkinu og allir fá ókeypis gott. Gaman, gaman.

Við hin sem þurfum að borga fyrir bleik súkkulöð finnst alveg rosalega gaman að sjá fallega fólkið í sínu fínasta pússi hnusa og bragða á gotteríinu. Við hreinlega eeeelskum soleiis myndir ossalega migið ...

Tillaga: Vonlaust að toppa þessa fyrirsögn, best að taka eina róandi.

3.

„Skemmtiferðaskipamógúll leigir út Hörpu og Sinfoníuna.“ 

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Þegar fyrirsögnin er illa gerð eru miklar líkur á að öll fréttin sé það líka. Blaðamaðurinn ætlaði líklega að flytja okkur þá frétt að forstjóri fyrirtækis sem gerir út skemmtiferðaskip hafi leigt tónleikahúsið Hörpu fyrir sig og sitt fólk. Hann komst ekki andskotalaust frá þessu því hann hélt því fram í fyrirsögn og texta að forstjórinn hafi leigt Hörpu út.

Auðvitað er þetta stórskemmd frétt, eins og glöggir lesendur átta sig á. Eitt er að leigja bíl og annað að leigja út bíla, svo dæmi sé tekið um bílaleigu og þann sem skiptir við hana. Þetta ættu allir að skilja nema ef til vill lítil börn eða fullorðnir einstaklingar með barnslegan þroska.

Raunar er óskiljanlegt hvers vegna forstjórinn er kallaður „mógúll“ í fréttinni. Raunar er fréttin uppfull af vitleysum og villum og fyrir neðan virðingu fólks eða eyða tíma sínum í að lesa hana. Höfundurinn ætti að finna sér annað starf, blaðamennska hentar honum ekki nema því aðeins að hann leggi á sig að lesa bækur í nokkur ár til að öðlast málskilning og orðaforða sem er nauðsynlegur öllum blaðamönnum og raunar þeim sem áhuga hafa á skriftum.

Tillaga: Engin tillaga gerð, fyrirsögn enda fréttin tóm vitleysa.

5.

„Minna fólk kalli ekki á minni menntun.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.          

Athugasemd: Við fyrstu sýn kann „minna“ að vera atviksorðið lítið í miðstigi (lítið, minna, minnst). Sé svo á blaðamaðurinn sem skrifaði fréttina við að lágvaxið fólk kalli ekki á minni menntun? Viðtengingarhátturinn skemmir doldið fyrir skilningi lesandans.

Ef ekki er verið að tala um lágvaxið fólk, hvað er þá verið að segja með þessari fyrirsögn? Sjálf fréttin skýrir hana ekki.

Minna hefur margar merkingar. Hér eru upptalningar úr malid.is:

• lítið Atviksorð, stigbreytt
• lítill Lýsingarorð
• minn Eignarfornafn
• Minna Kvennafn
• minna Sagnorð, þátíð minnti
• minni Hvorugkynsnafnorð

Við nánari umhugsun gæti merking fyrsta orðsins verið fáir (fár, lýsingarorð í et. kk.). Þá kviknar skilningur lesandans og fyrirsögnin gæti orðið samkvæmt tillögunni hér að neðan.

Svona barnslegt orðalag er nokkuð algengt. Dæmi; sumir fullyrða að margt fólk hafi verið á fundinum, aðrir segja að minna fólk hafi verið þar. Hið seinna gæti átt við hæð fólks

Niðurstaðan er því þessi: Þó fólki fækki þarf það ekki að draga úr kröfum um fullnægjandi menntun þeirra sem eftir eru.

Blaðamaðurinn þarf að vanda sig, ef hann gerir það ekki á ritstjóri að grípa í taumanna og prófarkalesa fréttina.

Viðtengingaháttur í fyrirsögnum er oft ruglandi og tíðum rangt notaður.

Tillaga: Færra fólk dregur ekki úr kröfum um menntun.

6.

„Vegfarandinn var fluttur á sjúkrahús í alvarlegu ástandi af þyrlu eftir að lögreglan mætti á staðinn.“ 

Frétt á bls. 17 í Morgunblaðinu 24.08.2018.         

Athugasemd: Hér er verið að segja of mikið í langri málsgrein. Reglan er sú að setja punkt sem víðast en ekki lengja málið með aukasetningum sem hætta er á að rugli lesandann. Má vera að sumir skilji ofangreinda steypu. Stundum kunna þó ákveðnar upplýsingar að vera óþarfar. Hér getur lesandinn hæglega gert ráð fyrir því að fyrst flogið var með vegfaranda á sjúkrahús hafi lögreglan þegar verið komin enda kemur hún víðast á sama tíma og sjúkrabíll.

Vegfarandinn var fluttur af þyrlu. Hér er röng forsetning notuð.

Alvarlegt ástand er orðasamband sem er afar algengt í fjölmiðlum. Vegfarandinn var stunginn með hnífi. Liggur ekki beinast við að hann sé alvarlega særður frekar en að segja hann í alvarlegu ástandi. Hið seinna er afleiðing af hinu fyrra.

Loks er ekki úr vegi að nefna röð orða í setningu. Ekki er nóg að hrúga saman orðum. Þeim þarf að raða skipulega og svo úr verði skiljanleg frásögn.

Tillaga: Vegfarandinn var fluttur alvarlega særður með þyrlu á sjúkrahús.

7.

„Undanþágan sem Höllin er á fellur úr gildi á endanum.“ 

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Ég held að eðlilegast sé að orða ofangreinda fyrirsögn eins og hér er gerð tillaga um.

Tillaga: Undanþágan sem Höllin er á fellur á endanum úr gildi.

 

 

 

Skemmdar fréttir fjölmiðla og öllum er sama

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Þó ISIS-liðar hafi hlotið hvern ósigurinn á fætur öðrum er baráttuvilji ISIS-liða enn til staðar samkvæmt höfundum skýrslunnar.“ 

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Þetta er viðvaningslegt og slæmt orðalag. Enginn hlýtur ósigur, hins vegar bíða sumir ósigur, tapa, fara halloka, gjalda afhroð og svo framvegis, allt eftir samhenginu.

Í raun er þetta ómöguleg málsgrein. Í henni eru villur og nástaða. Hvers vegna er í henni tvisvar getið um ISIS-liða? Dugar ekki eitt skipti eða er höfundurinn hræddur um að lesandinn missi þráðinn á milli setninga?

Svo er þessi klifun á orðasambandinu til staðar. Hefur blaðamaðurinn enga tilfinningu fyrir stíl eða er markmiðið að moka út orðum án tillits til máfars eða efnis? Greinin er illa skrifuð, margar málfarsvillur og nástöður. Blaðamaðurinn þarf að hugsa sinn gang.

Tillaga: Þó ISIS-liðar hafi beðið mikið afhroð er baráttuvilji þeirra enn mikill segja höfundar skýrslunnar.

2.

„Gjóskulag var mun þykkara en áður var talið sem gefur vísbendingar um að fyrri eldgos hafi verið öflugri en áður var talið.“ 

Myndatexti á visir.is.        

Athugasemd: Fljótfærni, hugsunarleysi og hroðvirkni blaðamanna á visir.is er oft hrikaleg og það sem verra er, enginn lesi yfir. Takið eftir klifinu hér í myndatextanum. Þetta er afar algengt á fréttamiðlinum.

Þetta er einfaldlega skemmd frétt og því ekki bjóðandi neytendum, ekki frekar en skemmdur matur í verslunum eða á veitingastað.

Einfalt mál er að lagfæra svona, sé blaðamaðurinn eða ritstjórnin á annað borð með meðvitund.

Tillaga: Gjóskulag var mun þykkara en vitað var sem gefur vísbendingar um að fyrri eldgos hafi verið öflugri en áður var talið.

3.

„Messi íhug­ar að kalla þetta gott.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.        

Athugasemd: Hvað er Lionel Messi, fótboltamaður hjá Barcelóna, að hugsa? Fyrirsögnin segir ekkert um það.

Af hverju geta íþróttablaðamenn á Mogganum ekki tjáð sig á einföldu máli?

Ef eitthvað er til í þessari frétt er Messi að velta því fyrir sér að hætta í fótbolta.

Blaðamenn þekkja margir ekki sögnina að hætta, þess í stað nota þeir einhver illa samanin skrautyrði. Enginn hættir lengur. Menn stíga til hliðar, stíga til baka, draga sig í hlé, víkja fyrir öðrum og svo framvegis.

Hvað kallar Messi hvað gott? Hundinn sinn, morgunverðarborðið, mömmu sína? Við skulum segja þetta gott er stundum sagt þegar til dæmis er komið að verklokum.

Tillaga: Messi íhugar að hætta.

4.

„Konan, sem var daglegur stjórnandi fyrirtækisins, stóð ekki skil á virðisaukaskattskýrslum fyrirtækisins á lögmætum tíma á þessum árum og stóð ekki skil á virðisaukaskatti á sama tímabili sem nam rúmum 16 milljónum króna.“ 

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Ef vinnubrögðin eru svona á visir.is er sökin alfarið stjórnenda vefsins, ritstjóra. Ofangreint er algjörlega óboðlegt, dæmi um skemmda frétt. Ritstjórninni er greinilega sama um neytendur, aðalatriðið að magn „frétta“, ekki gæði.

Hvað þýðir svo skil á lögmætum tíma á þessum árum?

Þvílík ókurteisi og vanvirða við neytendur. Skrifa börn á visir.is?

Tillaga: Ekki hægt að laga svona vitleysu.

5.

„Bergsveinn Birgisson rithöfundur svarar í símann, svolítið móður og ég sé hann fyrir mér skokkandi á norskum skógarstíg “ 

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Hvað kemur persónulegt álit eða skoðun blaðamanns lesendum við? Hvers konar blaðamennska er það að skrifa frétt í 1. persónu í eintölu?

Auðvitað er þetta tóm vitleysa enda er fréttin algjörlega úr takti við hefðbundin fréttaskrift. Sýnir bara barnslegan einfaldleika hjá visir.is. 

Tillaga: Ekki hægt að laga svona vitleysu.

 

Sturluð stoðsending, endilangt þvert og keppni sem vann

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Eignarréttur eyjunnar hefur verið þrætuepli milli landanna frá lokum seinni heimsstyrjaldar þegar Rússar tóku Shikotan af Japönum.“ 

Frétt á bls. 6 í Morgunblaðinu 11.06.2018.        

Athugasemd: Hér er orðalagið ekki rétt. Af samhenginu má ráða að Rússar og Japanir deila um yfirráð yfir eyjunni, eignaréttinn. Nú er ekki er svo að eyjan sjálf sé með einhvern eignarétt eins og segir þarna.

Þarna vantar forsetningu og rétt fall. Hins vegar er þetta ekki vel orðuð málsgrein en það er annað mál.

Tillaga: Eignarréttur á eyjunni hefur verið þrætuepli milli landanna frá lokum seinni heimsstyrjaldar þegar Rússar tóku Shikotan af Japönum

 

2.

„Hjóla þvert yfir Bretland.“ 

Fyrirsögn á bls 28 í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 11.08.2018        

Athugasemd: Í viðtalinu er rætt við fólk sem hjólaði frá suðurhluta Englands til norðurstrandar Skotlands, sem sagt eftir endilöngu Bretlandi. Þetta gerðist í júlí en samt er sögnin að hjóla í fyrirsögninni í nútíð rétt eins og fólkið sé enn á ferð.

Hefði fólkið hjólað þvert yfir Bretland hefði það hjólað frá vestri til austurs eða öfugt, þverað eyjuna.

Í flestum sundlaugum syndir fólk eftir endilangri lauginni, ekki þvert yfir. Gangbraut liggur venjulega þvert yfir veg.

Orðskilningur blaðamannsins er þvert á rétta íslensku. Varla er hann þver, þá má búast við að hann þverskallist eða þvargi.

Tillaga: Hjóluðu um endilangt Bretland

3.

„Sjáðu sturlaða stoðsendingu Wayne Rooney.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Orðfæri íþróttablaðamanna um fótbolta vekja oft furðu. Rooney átti ekki frábæra, magnaða, góða, ágæta eða vel heppnaða stoðsendingu. Nei, hún var sturluð. Hér er auðvitað verið að hefja efsta stig hefðbundinna lýsingarorða upp í eitthvað annað og heimssmíða veldi.

Mér finnst ekki fara vel á þessu, því gengisfelling veldisupphafningar hófst eiginlega strax og þetta varð vinsælt. Jafnvel aumustu sendingar eru sturlaðar eða geggjaðar. Leikmaður KA potaði boltanum frá vítateig og í gegnum hjörð andstæðinga og inn í markið. Þulur á sjónvarpsstöð kallaði þetta geggjað mark.

Nú má spyrja hvort útlokað sé að snúa aftur til eðlilegs máls í lýsingum á fótboltaleikjum eða hvort íþróttablaðamenn finni næst upp á þriðju veldisaukningu í lýsingum. Þá verði sendingar Rooneys og mörk hér á landi ekki lengur kend við veiki á geði heldur hugsanlega matreiðslu.Þá sjáum við líklega steiktar sendingar frá Rooney, grillaðar og jafnvel gufusoðnar.

Svo er það þessi árátta að ávarpa lesandann í fyrirsögn. Sjáðu, skoðaðu og svo framvegis. Þetta er bara gert í gulu pressunni, lélegum fréttamiðlum þar sem ritstjórnin kann ekki að búa til fyrirsagnir.

Tillaga: Frábær stoðsending Rooney skipti sköpum.

4.

„Lokanir á umferðaræðum Suðurlands.“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Skrauthvörf eru fyrirbrigði í flestum tungumálum, kallast líka veigrunarorð, fegrunarheiti, skrautyrði. 

Í fjölmiðlum er svona annars vegar til að ekki sé alltaf verið að tuða með sömu orðin og hins vegar til að gera lesturinn þægilegri fyrir lesandann eða hlustandann. Dæmi er að í stað þess að skíta ganga menn örna sinna eða hægja sér. Í vissu tilvikum æla menn eða gubba. Oft fer betur á því að segja að einhver hafi kastað upp.

Skrauthvörf ber að nota varlega, þau verða leiðinleg. Óþarfi er að kalla vegi umferðaræðar. Þetta eru bara vegir sem í sumum tilvikum má líkja við æðakerfi líkamans en er fyrir löngu orðið úrelt og þreytt samlíking.

Byrjendur í blaðamennsku og skrifum eiga ábyggilega eftir fara í beina útsendingu og segja: „Já [í svokölluðum „standupum“ byrja allir fréttamenn á því að segja já], við erum hér á umferðaræðinni Suðurlandsvegi og hér er verið að malbika.“ 

Einfalt mál er best.

Tillaga: Lokanir á vegum á Suðurlandi.

5.

„Ungur starfsmaður setur öryggið greinilega á oddinn og notar eyrnaskjól og augnhlífar til þess að koma í veg fyrir skaða sem orsakast gæti vegna notkunar á hreinsitækinu.“ 

Texti með mynd á bls. í Morgunblaðinu 14.08.2018.       

Athugasemd: Myndatextar gegna mikilvægu hlutverki í dagblöðum. Alltof margir nota hann til að segja eitthvað sem þarf ekki að orða vegna þess að „mynd segir meira en þúsund orð“. Í stað þess að lýsa útbúnaði mannsins á myndinni hefði blaðamaðurinn getað sagt frá vélinni sem hann notar. Ekki er alveg skýrt hvað hún gerir og hvernig hún vinnur.

Svo er það orðalagið sem er fyrir neðan allar hellur. Þvílík steypa er þetta:

… að koma í veg fyrir skaða sem orsakast gæti vegna notkunar á hreinsitækinu.

Þetta er innihaldslaus langlokutexti sem hefur sáralitla þýðingu og er í sjálfu sér tímaeyðsla að lesa. Skynsamlegast hefði verið að setja punkt á eftir orðinu skaða. Hitt liggur í augum uppi.

Tillaga: Sleppa þessar málsgrein, hún segir ekkert.

6.

„Elías sigraði leikritasamkeppni sem Stöð 2 stóð fyrir árið 1989.“ 

Frétt á dv.is.        

Athugasemd: Óvitaskapur er líklega orðið sem flestum dettur í hug þegar blaðamaður heldur því fram að einhver hafi sigrað keppni. Enginn sigrar keppni vegna þess að keppnin er ekki þátttakandi. Fólk sigrar í keppni. 

Í fréttinni er sagt frá Elíasi Snæland Jónssyni sem lengi var blaðamaður og aðstoðarritstjóri á Vísi. Hann tók við fréttum og greinum meðal annars frá óreyndum blaðamanni eins og undirrituðum og gerði athugasemdir, lét endurskrifa og hjálpaði mönnum til frekari þroska í faginu. 

Ansi er ég hræddur um að Elías væri orðinn uppiskroppa með rauða pennann væri hann stjórnandi á DV í dag. Hitt er pottþétt að undir góðri handleiðslu gæti meðal annarra fréttabarnið, sem heldur því fram að einhver sigri keppni, hugsanlega orðið góður blaðamaður þegar fram líða stundir.

Tillaga: Elías sigraði í leikritasamkeppni sem Stöð 2 stóð fyrir árið 1989.

Látið hvalina vera

Fyrir leikmann er óskiljanlegt hvers vegna verið sé að reyna að reka grindhvalavöðu út úr Kolgrafarfirði. Í fyrsta lagi eru hvalir viðkvæmar skepnur og svona aðfarir hræða þá fyrst og fremst. Í öðru lagi eru hvalir ekki vanir því að láta reka sig. Miklu skynsamlegar er að leyfa þeim að eiga sig, þeir finna ábyggilega leiðina út af sjálfsdáðum.

Enginn veit hvers vegna hvalirnir leita inn í firði og jafnvel upp í fjörur. Hugsanlega finna þeir lykt sem þeir renna á. Má vera að enn séu síldin að rotna sem strandaði í Kolgrafarfirði fyrir tveimur árum.

Mér fannst hrikalegt að sjá myndbandið sem birt var á mbl.is. Tveir björgunarsveitarbátar reyndu að hræða hvalina og reka út fyrir brúna. Þetta var ójafn leikur, skemmtun fyrir björgunarsveitarmenn en ábyggilega ferlega illt fyrir hvalina.

Best af öllu er að láta náttúruna hafa sinn gang. Maðurinn á ekki að reyna að stjórna henni, við þekkjum afleiðingarnar af slíkri afskiptasemi og þær eru ekki allar fagrar.

Líklega komnir aftur inn fjörðinn

Rigning inni í húsi, sá verðlaunaðasti og með Evrópuleiki á bakinu

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Síðar átti Jobs eft­ir að biðjast af­sök­un­ar á því hvernig hann kom fram við mæðgurn­ar og þrátt fyr­ir fyrri yf­ir­lýs­ing­ar erfði hann dótt­ur sína að millj­ón­um banda­ríkja­dala.“ 

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Nei, nei, nei. Steve Jobs erfði ekki dóttur sína enda lifði hún hann. Hins vegar arfleiddi hann hana að þessum auðæfum.

Í Málfarsbankanum segir: 

Athuga að rugla ekki saman sögnunum arfleiða og erfa. Rétt er að tala um að arfleiða einhvern að einhverju og erfa eitthvað. 

Hún arfleiddi son sinn að öllum eigum sínum. Sonurinn erfði allar eigur móður sinnar.

Fólk með þokkalegan orðaforða gerir ekki þessi mistök. Þeir sem hafa aldrei haft áhuga á lestri bóka gera ótal mistök vegna þess að skilningur er ekki fyrir hendi. Út af fyrir sig er ekkert að því að blaðamaður geri mistök. Verra er ef ritstjórnin meti meira magn en gæði og enginn lesi yfir það sem byrjendur skrifa. Jú, nema því aðeins að stjórnendur séu engu skárri.

 Tillaga: Síðar átti Jobs eft­ir að biðjast af­sök­un­ar á framkomu sinni. Þrátt fyr­ir fyrri yf­ir­lýs­ing­ar arfleiddi hann dótt­ur sína að millj­ón­um banda­ríkja­dala..

2.

„Margir Þjóðhátíðargestir leituðu skjóls frá regninu inni í íþróttahúsinu í Vestmannaeyjum í nótt …“ 

Frétt á ruv.is.          

Athugasemd: Margt ungt fólk á í erfiðleikum með forsetningar íslensku máli. Hér er eitt dæmi um slíkt. Að vísu er ekki rangt að segja að einhverjir hafi leitað skjóls frá regni. Betur fer þó á því að segja að þeir hafi leitað skjóls undan regninu, burt frá því, inn í íþróttahúsið.

Svo er hér ævintýralega vitleysa. Af tilvitnuninni má ráða að það hafi rignt inni í íþróttahúsinu. Fréttamaðurinn ruglar saman tveimur atkviksorðum, inn og inni. Í Málfarsbankanum segir:

Atviksorðið inn er notað um hreyfingu: Fara inn í húsið. Atviksorðið inni er notað um dvöl á stað: Vera inni í húsinu.

Ekki þarf að fjölyrða um þessi tvö orð. Þó þau séu lík er merkingin þeirra ekki hin sama og er niðurstaðan sú að blaðamaðurinn klúðraði fréttinni.

Tillaga: Margir Þjóðhátíðargestir leituðu skjóls undan regninu og inn í íþróttahúsið í Vestmannaeyjum í nótt ….

3.

„Verðlaunaðasti kokkur veraldar látinn.“ 

Fyrirsögn á ruv.is.          

Athugasemd: Mörgum er tíðrætt um menningarlegt hlutverk Ríkisútvarpsins en af ofangreindu má ráða að það klúðrast oft þegar kemur að tungumálinu.

Í fréttinni kemur það eitt fram að kokkurinn sem um er rætt fékk fyrir hönd veitingastaða í eigu sinni fleiri Michelin-stjörnur en nokkur annar. Ekkert kemur hins vegar fram að hann hafi hlotið fleiri verðlaun en aðrir heimsins kokkar, aðeins þetta með Michelin stjörnurnar, sem er að vísu talsvert.

Sá sem hlýtur verðlaun er verðlaunaður. Hið síðarnefnda er sagnorð: verðlauna, verðlaunaði, verðlaunað.

Í Málfarsbankanum segir: 

Ekki tíðkast að stigbreyta orðið launaður (lýsingarháttur þátíðar) frekar en samsetningar á borð við: hálaunaður, oflaunaður, ólaunaður, verðlaunaður. 

Hann er hæst launaði (ekki: „hæst launaðasti“) starfsmaðurinn og mun betur launaður (ekki: „betur launaðri“) en aðrir starfsmenn.

Fólk með sæmilegan orðaforða á að vita þetta. Börn læra þetta smám saman sé þeim haldið að lestri bóka.

Tillaga: Kokkurinn sem hlaut flestar Michelin stjörnur er látinn.

4.

„Mikil rigning verður á landinu á Austurlandi.“ 

Þulur í niðurlagi kvöldfrétta Ríkissjónvarpsins 06.08.2018.         

Athugasemd: Tvítekningar eru algengar meðal blaða- og fréttamanna, sérstaklega þeirra yngri. Svo virðist sem að þeir eldri og reyndari leiðrétti ekki. Þarna spáir þulurinn rigningu á landinu á Austurlandi. Margir eru til dæmis sagðir hlaupa Vatnsneshlaup, aðrir leika fótboltaleiki, nokkrir stökkva hástökk, tína ber í berjamó (hvar annars staðar) og loks má nefna bílstjóra sem aka bílaleigubílum (margtekning). 

Þetta er svo sem ekki rangt er klingjandi stíllaust. Nefna má að svo lengi sem ég man eftir hafa syngjandi kórar sungið söngva úr söngbókum og enginn agnúast út í það.

Hvers vegna er á verið að tuða um þetta hér. Jú, allt sem sagt er og skrifað er stíll (ekki tíska, „style“ eins og sagt er á ensku) heldur málfar. 

Blaðamönnum er ekki í sjálfsvald sett hvernig málfar þeirra er, hvorki þeirra sem starfa hjá Ríkisútvarpinu, Stöð2 eða dv.is svo dæmi séu tekin. Þeim ber að skrifa á íslensku svo að skiljist og gæta um leið að því hvernig frá er sagt. Þessi er skylda þeirra gagnvart lesendum. Skemmdar fréttir eru alltof algengar. 

Raunar er það þannig að illt er að skrifa nema búa yfir nokkuð drjúgum orðaforða. Blaðamaður þarf helst geyma og lesa svo aftur yfir og framar öllu fá einhvern annan til að lesa yfir. Enginn fæðist sem rithöfundur, blaðamaður eða góður skríbent. Góð skynsemi, ástundun og iðjusemi er vænlegt til árangurs í þessu eins og svo mörgu öðru. 

Tillaga: Rigna mun á Austurlandi.

5.

„Markmiðið að allar komi heim með Evrópuleik á bakinu.“ 

Fyrirsögn á íþróttasíðu Morgunblaðsins 07.08.2018         

Athugasemd: Orðasambandið að hafa eitthvað á bakinu merkir oftast byrði, eitthvað sem íþyngir. Sumir eru með dóm á bakinu, öðrum er erfið lífsreynsla þung byrði. Sem sagt, við berum eitthvað sem er þungt (bókstaflega þungbært) eða erfitt.

Útilokað er að segja um sigurvegara að hann sé með gullverðlaun á bakinu. Íslandsmeistaratitill Valsmanna í fótbolta frá því í fyrra íþyngir þeim ekki, þvert á móti.

Furðufyrirsagnir íþróttablaðamanna Morgunblaðsins eru sumar hlægilegar, rétt eins og þessi. Fyrirsögnin er höfð eftir viðmælanda, þjálfara kvennaliðs sem er í útlöndum og ætlar þar að standa sig svo vel að það komi heim með Evrópuleik á bakinu. Þetta er furðulegt orðalag. Ekki einungis liðið heldur einstaklingarnir í liðinu eiga að koma heim með Evrópuleik, líklega ellefu eða fleiri sé tillit tekið til varamanna. Er hér til of mikils mælst eða er maðurinn að rugla?

Svo meðvitundarlaus eða fáfróður er blaðamaður Moggans að hann sér ekki fáránleikann í þessu, skrifar vitleysuna eftir manninum og þykist hafa unnið fyrir laununum sínum. Frammistaðan er hins vegar ótrúlega léleg og verðskuldar að minnsta kosti gula spjaldið.

Annars staðar í sama íþróttablaði segir í fyrirsögn:

Ragnhildur vann með 15 ára millibili

Þetta er svo barnaleg fyrirsögn að engu tali tekur. Konan vann ekki með millibili. Hún sigraði í golfkeppni og það gerðist síðast fyrir fimmtán árum. Betur færi á því að orða þetta þannig: Ragnheiður sigrar aftur fimmtán árum síðar.

Raunar ætti þetta að vera nóg úr sama íþróttablaðinu en hér er eitt „gullkorn“ í viðbót.

Í fyrirsögn stendur:

Sara vongóð um að geta leikið „úrslitaleikina“.

Sem sagt, fótboltakonan vill leika leikina. Fyndið ... Ekki er ljóst hvers vegna síðasta orðið í fyrirsögninni er innan gæsalappa.

Tillaga: Einn eða fleiri Evrópuleikir eru markmið allra í liðinu.

Óhúsnæðisleysi, hitametasláttur, stara og óvitaður fjöldi

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Ó sem á að umbreyta merkingu orða.

Menn kölluðu eftir ýmsum óhefðbundnum lausnum eins og „óhagnaðartengdu leiguhúsnæði“. Þetta er skemmtilegt nýyrði þar sem forskeytinu ó er ætlað að umbreyta merkingu orðsins. Óhagnaður er þó ekki skilgreindur sem tap heldur sem enginn gróði. 

Óhúsnæðislaus maður væri á sama hátt einstaklingur með húsnæði. Þessi gagnmerki og óþýðingarlausi fundur borgarstjórnar einkenndist því af ólausnum þar sem menn sýndu óskilning á eðli vandans. Það er huggun fyrir útigangsmenn að menn hafa fullan vilja til að ræða málin og smíða glæsilegt athvarf úr orðaflaumnum.

Skoðun í Fréttablaðinu. Tilefnið er fundur borgarstjórnar um heimilislausa. Höfundur Óttar Guðmundsson (greinaskil og feitletrun eru á ábyrgð SS) og skrifar af leiftrandi umhyggju fyrir íslensku máli.

 

1.

„Hitamet hafa víða verið slegin í sumar.“ 

Frétt í kvöldfréttum Ríkissjónvarpsins 31.07.2018.        

Athugasemd: Hver sló hitametið? Enginn. Metin féllu hins vegar víða. Ekki fer vel á því að orða fréttir alltaf á þann hátt að náttúran hafi vilja eins og mannfólk. Vel má vera að það sé stundum skemmtilegt stílbragð. Betra er þó að skrifa ekki alltaf sama stíl, sömu tugguna, sömu orðasamböndin ...

 Tillaga: Hitamet hafa víða fallið í sumar.

2.

„Leyfi veitt fyrir vindmöstur í Dölunum.“ 

Fyrirsögn á visir.is.         

Athugasemd: Forsetningin fyrir stjórnar þágufalli. Hvorugkynsnafnorðið mastur beygist svona í eintölu: mastur, mastur, mastri, masturs. Í fleirtölu: möstur, möstur, möstrum, mastra.

Af þessu má sjá að orðið vindmastur er rangt beygt í fyrirsögninni. Allar líkur benda til að veitt hafi verið leyfi fyrir fleiri en einu og því er hér að neðan gerð þannig tillaga.

Mér finnst ekki rétt að setja ákveðinn greini við örnefni og einnig mörg byggðaheiti. Við förum til Akureyrar, ekki Akureyrarinnar (nema hugsanlega ef það er nafn á skipi), ekki Búðardalsins, Egilsstaðarins, Laxárdalsins, Kjósarinnar og svo framvegis. Auðvitað kunna að vera undantekningar frá þessu en þetta ætti að vera almenn regla.. 

Stundum virðist ungt fólk ekki kunna fallbeygingu, þetta á ekki síður við blaðamenn. Vera kann að þegar málsgrein er orðin löng gleymist að fallbeygja.

Til dæmis: Skjálftinn í Bárðarbungu, þar sem jörð hefur lengi skolfið og valdið jarðfræðingum áhyggjum, sérstaklega það sem af er þessu ári, er talinn vera hluti af kvikuinnskot.

Þetta er skáldað dæmi og byggir á  málsgrein með mörgum aukasetningum sem alls ekki er til fyrirmyndar. 

 Tillaga: Leyfi veitt fyrir vindmöstrum í Dölum.

3.

„Starað á hafið við Gróttuvita.“ 

Fyrirsögn á bls. 4 í Morgunblaðinu 01.08.2018.         

Athugasemd: Fyrirsögnin er ofan í mynd af konu með barn í fanginu og langt fyrir utan er farþegaskip. Þetta er nokkurs konar stemningsmynd, þokkalega vel tekin.

Athugasemdin er vegna sagnorðsins. Fólkið horfir út á hafið en blaðamaður segir það stara. Um það veit lesandinn ekkert þar sem aðeins sést í bakhlutann.

Sögnin að stara merkir samkvæmt orðabók að einblína, horfa lengi og fast á. Ekkert af þessu á við, jafnvel þó konan og barnið hafi staðið þarna lengi. Orðið er í daglegu tali frekar neikvætt, sumir stara af einskærum dónaskap eða hefndarhug. Þeir sem glápa eru ekki eins aðgangsharðir. Hvorugt er talin kurteisi.

Leiðinlegt er til þess að vita að blaðamaðurinn hafi ekki í sér skáldlegri hlið en þetta. Engin stemning er í störu. 

 Tillaga: Horfa á hafið við Gróttuvita.

4.

„Þakklát fyrir að hafa lent í þessu áfalli á þessum tímapunkti.“ 

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Þetta er hræðilega illa samin fyrirsögn. Skiptir engu þótt orðalagið sé viðmælandans. Blaðamanni ber skylda til að laga orðfæri hans til betri vegar. Þarna er tönglast á ábendingarfornafninu þessu og búin til nástaða sem eyðileggur fyrirsögnina. 

Í raun og veru er staðan þessi: Ung íþróttakona meiddist og átti lengi í meiðslunum en náði sér fullkomlega og varð heimsmeistari í sinni grein. Hins vegar kemur ekkert fram hvers vegna konan er þakklát. Og hvað er tímapunktur? Hvers vegna þarf að bæta orðinu punktur við tíma? Það hjálpar ekkert.

Blaðamaður vitnar til bloggsíðu konunnar og eru teknar upp beinar tilvitnanir úr henni. Því miður er margt aðfinnsluvert í skrifum konunnar. Þess vegna hefði farið betur á því að blaðamaðurinn hefði endursagt efni bloggsins í óbeinni ræðu. Í sannleika sagt er þetta engin frétt, aðeins endaleysa, byggt á sjálfshjálparhugleiðingu og á lítið erindi við almenning.

 Tillaga: Varla er hægt að bæta fyrirsögnina

5.

„Í til­kynn­ingu frá Lands­björgu kem­ur fram að ann­ar hóp­ur­inn sé fimm manna en að stærð hins sé ekki vituð.“ 

Frétt á mbl.is.           

Athugasemd: Ritstjórn mbl.is er í léleg. Þessi fullyrðingu má sanna með því að fréttin sem þessi fáránlega málsgrein er í, var birt kl. 17:35 og kl. 18:50 var fréttin óbreytt. Enginn las yfir og lét blaðamanninn breyta.

Niðurstaðan er þessi. Til eru illa skrifandi blaðamenn á mbl.is og ritstjórnin meðvitundarlaus. Engum er kennt, engum er bent. Góðir blaðamenn verða ekki til nema ritstjórnin sé góð.

Og svo segir blaðamaður Moggans:

… um stærð hins er ekki vituð.

Þvílík steypa. Koma blaðamennirnir beint úr leikskóla?

Sama frétt birtist á visir.is. Þar segir:

Annar gönguhópanna sem vitað er um á svæðinu er fimm manna en ekki er vitað um stærð hins. 

Þetta er miklu betur orðað hjá Vísi sem þó hefur ekki alltaf verið beinlínis verið þekktur fyrir góða meðhöndlun á móðurmálinu.

Tillaga: Í fréttatilkynningu frá Landsbjörgu kemur fram að fimm manns séu í öðrum hópnum en ekki vitað um fjöldann í hinum.

 

Leirskáldin

Í Vísnahorni Morgunblaðsins 02.08.2018 er þessi frábæra örsaga og vísa:

Skömmu eftir lát Einars Benediktssonar mætti maður nokkur Tómasi Guðmundssyni og spurði: „Ertu búinn að yrkja eftir Einar? Ég er búinn að því!“

Tómas svaraði:

Þegar strengir stærsta skáldsins brustu 
sem stoltast kvað og söng af mestum krafti
öllum nema landsins lélegustu leirskáldum fannst rétt að halda kjafti!

 

Eftirskrift

Lesandi sem kallar sig „Húsara“ segir vísuna eiga að vera svona:

Þegar strengir stærsta skáldsins brustu,
er stoltast kvað og söng af mestum krafti,
öllum nema landsins lélegustu
leirskáldum fannst best að halda kjafti.

 

 

Fólkið sem mengar sundlaugarnar

Morgunblaðið var svo vinsamlegt að birta þessa grein mína þriðjudaginn 1. ágúst 2018:

Í reglu­gerð um holl­ustu­hætti á sund- og baðstöðum seg­ir að gest­ir skuli þvo sér án sundfata áður en þeir ganga til laug­ar. Á eng­um sund­stöðum sem ég þekki til er fylgst með því að gest­ir geri það. Yf­ir­leitt þvo Íslend­ing­ar sér en stór hluti út­lend­inga ger­ir það ekki.

Viðbjóður­inn

Mjög al­gengt er í Sund­laug­inni í Laug­ar­dal og Sund­laug Vest­ur­bæj­ar að út­lend­ir ferðamenn þvoi sér ekki. Þetta hef­ur ágerst eft­ir því sem ferðamönn­um hef­ur fjölgað og er nú komið út í viðbjóðslega vit­leysu.

Ég þekki best til í Laug­ar­dals­laug­inni, kem þar mjög oft. Fjöl­marg­ir út­lend­ir karl­ar klæðast sund­skýlu í bún­ings­klefa og fara bein­ustu leið út í laug, stund­um með ör­stuttu stoppi í sturt­un­um, svona rétt til að sýn­ast. Kon­ur segja að þetta sé afar al­engt í kvenna­klef­an­um. Aldrei hef ég séð starfs­menn gera at­huga­semd­ir við þetta hátta­lag. Þetta vita fjöl­marg­ir og fara aldrei í laug­arn­ar, þeim hugn­ast ekki sóðaskap­ur­inn.

Eng­ar und­anþágur

Örfá­ir gest­ir benda út­lend­ing­un­um á að laug­in sé ekki til þvotta, til þess séu sturt­urn­ar. Viðbrögðin eru þá skrýt­in og engu lík­ara en sum­ir hafi ekki gert sér grein fyr­ir til­gang­in­um með sturt­un­um og snúa til baka og þvo sér. Aðrir snúa upp á sig og fara út í.

Þetta ástand er al­ger­lega óviðun­andi. Regl­an er sú að annað hvort þvær fólk sér áður en það fer ofan út í laug eða það fer ekki út í. Hér er eng­inn milli­veg­ur. Eng­inn gest­ur á að vera und­anþeg­inn regl­um. Punkt­ur.

Annaðhvort eða!

Vissu­lega er menn­ing þjóða og þjóðar­brota mis­mun­andi. Má vera að hingað komi fólk sem geti ekki hugsað sér að af­hjúpa nekt sína, jafn­vel í sturt­un­um. Fyr­ir þetta fólk eru til hálflokaðir sturtu­klef­ar, að minnsta kosti í Laug­ar­dals­laug­inni. Sé það ekki nóg á fólk ekki að fara í sund­laug­ar á Íslandi. Eng­an af­slátt á að gefa á hrein­læti sund­laug­ar­gesta. Upp­runi, menn­ing, siðir eða annað er ekki gild af­sök­un. Hér gild­ir ein­fald­lega annað hvort eða.

Sagt upp störf­um

Við sem stund­um sund­laug­arn­ar velt­um því oft fyr­ir okk­ur hvers vegna starfs­fólk í búningsklef­um hafi ekki eft­ir­lit með því að gest­ir þvoi sér. Fyr­ir nokkr­um árum sagði einn sturtu­vörður­inn, eldri maður sem nú er hætt­ur störf­um, að það þýddi ekki neitt að fylgj­ast með gest­um, þá kæm­ust starfs­menn ekki í önn­ur brýn störf. Sem sagt, eft­ir­lit með hrein­læti sund­laug­ar­gesta er fullt starf. Öðrum eldri manni var sagt upp störf­um fyr­ir að fram­fylgja regl­um, krefjast þess með smá offorsi að gest­ir færu í sturtu.

Þurra fólkið

Eitt sinn sat ég í ágæt­um hópi í heita pott­in­um og var þar spjallað um heima og geima. Þá kem­ur einn Íslend­ing­ur askvaðandi beint úr bún­ings­klefa, skraufþurr. Ein­hver spurði hvort hann hefði farið í sturtu áður en hann kom út. Land­inn sagðist ekki hafa gert það, hann væri að fara í pott. Hon­um var þá sagt að hann skyldi and­skotast til baka og þvo sér og þá fengi hann að koma ofan í pott­inn, fyrr ekki. Eft­ir tíu mín­út­ur kem­ur skratta­koll­ur til baka og seg­ist hafa þvegið sér og hvort við vær­um nú ánægð. Sem sagt, hann þvoði sér fyr­ir okk­ur, ekki af þörf eða vegna þess að regl­ur laug­ar­inn­ar krefðust þess.

Nær dag­lega sér maður fólk af báðum kynj­um koma úr bún­ings­klef­um, skraufþurrt, og fer beint í sund­laug eða potta. Þetta er auðvitað al­gjör viðbjóður og ekki sæm­andi rekstraraðilan­um að öðrum gest­um sé boðið upp á slíkt.

Mann­rétt­ind­in

Borg­inni virðist vera al­gjör­lega sama um þessi mál. Að þeirra mati eru mann­rétt­ind­in fólgin í því að sleppa kynja­merk­ing­um á sal­ern­um sem í eigu og um­sjón Reykja­vík­ur­borg­ar.

Ég held að ég tali fyr­ir munn flestra sem sækja sund­laug­ar þegar ég full­yrði að það er rétt­ur hvers sund­laug­ar­gests að geta farið ofan í sund­laug vit­andi það með vissu að all­ir gest­ir hafi þvegið sér áður en þeir fari ofan í.

Upp­lýs­ing og eft­ir­lit

Hægt er að grípa til tveggja ráða. Annað er að starfs­menn hafi bein­lín­is eft­ir­lit með því að gest­ir fari í sturtu og þvoi sér. Hitt er að all­ir út­lend­ir gest­ir sem kaupi sig í laug fái af­hent spjald með ein­föld­um regl­um og mynd­ræn­um leiðbein­ing­um. Á því standi meðal annars að annað hvort sé farið að regl­um eða gest­in­um verði meinað að fara ofan í laug­ina.

Við þetta ástand verður ekki unað leng­ur, borg­ar­yf­ir­völd þurfa að taka á þessu. Strax.

Kinnhestur, snoppungur og fallturn sem opnar eitthvað

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„165, af þeim 180 sem skráðir voru, luku keppni en […] seg­ir Guðmund­ur. 102 kon­ur voru skráðar í sundið að þessu sinni og 74 karl­ar.“ Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Ég fullyrði að sá blaðamaður sem byrjar setningu á tölustöfum hefur ekki vald á starfi sínu. Enginn á Mogganum bendir blaðamanninum á mistök sín og hann heldur ábyggilega að hann sé ofboðslega klár. Enginn segir blaðamanninum að afar óheppilegt er að byrja setningu á tölum, frekar að umorða, sjá tillöguna hér fyrir neðan.

Grundvallaratriðið í útgáfustarfi, hvaða nafni sem það nefnist, er að lesa yfir tvisvar eða oftar. Í fréttamennsku er brýnt að blaðamenn hafi eftirlit hver með öðrum.

Hvaða fjölmiðill vill dreifa skemmdum fréttum? Ég er nokkuð viss um að það er ekki hlut af stefnu Morgunblaðsins. Í raun og veru ættum við áskrifendur að fá afslátt af áskrift hvers mánaðar í hlutfalli við skemmdar fréttir.

Fann þetta á ruv.is:

102 konur og 74 karlar syntu í 15 gráðu heitu vatninu við Egilsstaði í dag

Þetta er sem sagt fréttatilkynning. Því miður er það þannig að margir blaðamenn moka fréttatilkynningum inn í fréttamiðla án nokkurrar hugsunar eða, sem verra er, hafa ekki skilning á réttu máli.

Sjá nánar hér um tölustafi í upphafi setninga. Auðvelt er að „gúgla“ svona fyrirbrigði. Hvergi um hinn vestræna heim byrja setningar á tölustöfum, aðeins hjá byrjendum eða illa skrifandi fólki.

 Tillaga: Af þeim 180 sem skráðir voru, luku 165 keppni en […] seg­ir Guðmund­ur. Að þessu sinni voru 102 kon­ur skráðar í sundið og 74 karl­ar.

2.

„Áfram er verið að drepa Langreyðar núna í kringum Ísland. Við biðjum ykkur um að vera með okkur og krefjast fullrar verndar á þessum mögnuðu dýrum sem færa hundruði þúsunda manna gleði og hrifningu á hverju ári.“ Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Sá blaðamaður er vanhæfur sem birtir orðrétt hræðilega illa samda fréttatilkynningu og lætur fylgja villur. Lágmarkið er að lagfæra. Betra er að segja frá efni fréttatilkynningarinnar í óbeinni ræðu, lakara að vitna orðrétt í svona rugl.

Ofangreind tilvitnun úr frétt Visis og kemur frá „Samtökum grænmetisæta á Íslandi“. Engu líkar er að hún hafi upprunalega verið á öðru tungumáli og Google-Translate hafi verið notað til að þýða hana, og gert það illa.

Tillaga: Enn eru Langreyðar drepnar við Ísland. Stöndum saman og krefjumst fullrar friðunar á þessum mögnuðu dýrum sem árlega gleðja hundruð þúsunda manna.

3.

„Palestínska unglingsstúlkan Ahed Tamimi var leyst úr haldi í morgun, eftir afplánun átta mánaða fangelsisdóms sem hún fékk fyrir að löðrunga tvo ísrelska hermenn á Vesturbakkanum um miðjan desember á síðasta ári.“ 

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Nú langar mig til að hrósa. Ég gladdist þegar ég heyrði þessa frétt lesna í tíu fréttum Ríkisútvarpsins á sunnudagsmorgni. Ekki vegna efnis fréttarinnar heldur hvernig fréttamaðurinn skrifar hana. Hún er vel samin og ekkert verður honum að fótakefli nema að herinn er ísraelskur.

Það sem gerðist er að ungri stúlku tókst að slá tvo ísraelskra hermenn utan undir. Látum vera andvaraleysi hermannanna að láta berja sig. Minnir á Eyrbyggju og Gísla sögu Súrssonar. Það sem stúlkan gerði er í fréttinni kallað löðrungur, síðan kinnhestur og loks snoppungur. Þetta er algjörlega til fyrirmyndar. Fréttamaðurinn er vel skrifandi og hefur orðaforða sem dugar honum frábærlega.

 Tillaga: Engin gerð.

4.

„Mik­ill snjór á göngu­leið Lauga­veg­ar hef­ur ekki haft telj­andi áhrif á sum­arið, að sögn staðar­hald­ara í Land­manna­laug­um.“ Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Seint telst þessi málsgrein til gullkorna í blaðamennsku og þaðan af síður fréttin. Efnislegar er fréttin hún tóm vitleysa. Snjór í fjöllum hefur engin áhrif á árstíðir, ekki heldur á veður. Þó ég sé ekki veðurfræðingur tel ég þetta nær fullvíst.

Hitt má vera að snjósþyngsli á gönguleiðinni milli Landmannalauga og Þórsmerkur, þeirri sem daglega er nefnd Laugavegurinn, hafi ekki dregið úr aðsókn göngufólks að henni. Í flestum tilvikum veit enginn um snjóinn fyrr en að honum er komið, fæstir spyrjast fyrir.

Í fréttinni segir:

Daniel Demaime er einn skála­varða í skál­an­um í Hrafntinnu­skeri, sem er vin­sæll viðkomu­staður þeirra sem ganga Lauga­veg­inn. Seg­ir hann í Morg­un­blaðinu í dag, að snjór­inn hafi ekki horfið fyrr en ný­lega. 

„Hér hef­ur rignt mikið und­an­farn­ar vik­ur og því er snjó­tíma­bil­inu að ljúka núna. Í ár var óvana­lega mikið magn af snjó. Það má líkleg­ast skrifa á vet­ur­inn sem var óvenju harður og lágt hita­stig í sum­ar.“

Hér hefur næstum öll fréttin verið birt. Þvílík steypa er hún. Ég hef undirstrikað það sem er aðfinnsluvert. Taka ber hér fram að Á öllum Laugaveginum er hvergi snjór nema ofarlega á hálendinu sunnan við Landmannalaugar, það er alla jafna kennt við Hrafntinnusker, með réttu eða röngu. 

Gönguleiðin liggur framhjá Skerinu, þar skáli FÍ, vinsældir hans byggjast á þessari staðreynd. Hann er heitinn eftir Höskuldi Jónssyni sem var lengi formaður félagsins. 

Blaðamaðurinn hefur líklega ekki heyrt um að snjó taki upp og þess í stað skrifar hann langloku. 

Hvað er „snjótímabil“? Hvers konar bull er þetta? Hafntinnusker er hæst í um 1143 m hæð. Þar og víðast umhverfis liggur snjór allan ársins hring, eðlilega. Á hálendinu er meiri snjór að vetrarlagi en á sumrum vegna þess að snjóa leysir. Orðið „snjótímabil“ er ekki til í íslensku. 

Ekki er hægt að tala um magn af snjó nema vigta hann eða mæla dýpt eða eitthvað álíka. Oftast er talað um mikil eða lítil snjóalög. Fábjánalegt er að taka svona til orða.

Nær undantekningalaust snjóar meira eða minna að vetrarlagi, þetta vita allir. Sé sumarið kalt þá er ekki óalgengt að í Hrafntinnuskeri snjói rétt eins og annars staðar á fjöllum. Harður vetur segir ekkert til um snjó, aðeins að veðurlagi hafi verið erfitt. Hvernig er vitað að veturinn hafi verið harður við Hrafntinnusker? 

Tillaga: Engin gerð enda er fréttin tómt bull, eiginlega það vitlausasta sem sést hefur lengi.

5.

„Hann segir að margt af því sem komið hafi upp í Bandaríkjunum sé nokkuð sem komi upp í ríkjum sem Bandaríkjamenn líti á sem vandamálaríki.“ Úr leiðara Morgunblaðsins mánudaginn 30.07.2018.

Athugasemd: Fyrir utan að ofangreind málgrein er sýkt af nástöðu þeirra orða sem eru feitletruð þá er hún illskiljanleg. Óákveðna fornafnið nokkuð er þarna líka eins og skrattinn í sauðaleggnum, á hugsanlega að gegna einhverju hlutverki en illt að átta sig á því hvað það er.

Hér fyrir neðan er gerð tilraun til að búa til annan kost (ekki „valkost“, það orð er ekki til) en það er jafnan erfitt þegar hugsunin er jafn óskýr og í málsgreininni. Erfitt er að koma í veg fyrir tvö tilvísunarfornöfn í sömu málsgreininni, slíkt er frekar ljótt og stíllaust.

Og að lokum, hvað eru vandamálaríki? Ekki er hægt að ráða neitt af samhenginu.

Tillaga: Hann segir að margt af því sem komið hafi upp í Bandaríkjunum sé kunnuglegt í ríkjum sem Bandaríkjamenn líti á sem vandamálaríki.

6.

„Nýi fallt­urn­inn í Fjöl­skyldug­arðinum opn­ar brátt.“ Fyrirsögn á mbl.is. 

Athugasemd: Bráðsniðugt að byggja fallturn í Fjölskyldugarðinum, en hvað á hann að opna? Getur hann annars opnað eitthvað? Jú, í fyrirsögninni segir að hann muni opna brátt. Blaðamaðurinn hefur ábyggilega gleymt að nefna það í fyrirsögninni sem fallturninn á að opna og ekkert segir heldur um það í fréttinni. 

Blaðamenn ættu að vita að hús og mannvirki opna ekki neitt. Steinsteypa, timbur, gler og járn hefur engan vilja. Fólk opnar hús og önnur mannvirki eða tekur þau í notkun.

 Tillaga: Nýi fallt­urn­inn í Fjöl­skyldug­arðinum verður brátt opnaður

 

Hrakspár bankastjórans og gæfa Breta

Mikið ansi gleðst ég yfir því þegar ég les góða bók eða grein jafnvel bara nokkrar línur sem geisla af skýrri hugsun. Tilvitnunin hér að neðan finnst mér mjög áhugaverð og vel saman sett.

Til þess að spilla ekki fyrir þeim örfáu sem kunn að lesa þennan pistil læt ég þess ógetið hver samdi og hvar línurnar birtust. Bið ég lesandann að virða það til betri vegar. Við erum nefnilega mörg þannig full af fordómum og leiðindum og getum aldrei séð sólargeisla í rigningartíð jafnvel þó hann skíni í augun á okkur. 

Hér er tilvitnunin (greinskil eru mín):

Ógleymanlegt er hvernig hinn kanadíski seðlabankastjóri Breta minnti í aðdraganda Brexit mest á skrítnu kallana með spjöldin að boða endalok mannkynsins.

Hann má þó eiga það að hafa komist mun nær því en hinir íslensku „fagmenn“ að viðurkenna að hrakspár og jafnvel hótanir hafi ekki verið heppilegar.

Hann á þó sennilega einkum við að það hafi verið óheppilegt fyrir hann hversu illa spádómarnir stóðust. Það var hins gæfa bresku þjóðarinnar, en gáfumönnum þykir það aukaatriði í svo stóru máli.

 

Barði, barði og flúði eventið

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Barði konu sína á Vestfjörðum, dró hana á hárinu og barði í andlitið – Lagði á flótta með barn sitt.“ Fyrirsögn á dv.is.      

Athugasemd: Illa samin fyrirsögn, alltof löng og án markmiðs. Þegar fréttin er lesin kemur í ljós að maður var dæmdur í Héraðsdómi Vestfjarða fyrir að beina konu sína ofbeldi. Mér finnst óþarfi að taka það fram í fyrirsögn hvar atburðurinn átti sér stað. Það kemur fram í fréttinni.

Takið svo eftir bullinu sem býr til nástöðu. Barði konu sína og barði í andlitið. Blaðamaðurinn kann ekki að semja fyrirsögn, það er ljóst. 

Hver lagði á flótta með barnið. Af fyrirsögninni má ráða að sá sem barði konuna hafi flúið með barnið. Svo er þó ekki.

Þetta er ekki nóg. Hvað þýðir þetta sem segir í fréttinni:

Mat dómari það svo að maðurinn hefði játaði brot sitt og hefur ekki áður verið fundinn sekur um ofbeldisbrot.

Þetta er illskiljanlegt. Var það dómarinn eða „maðurinn“ sem hefur ekki áður verið fundinn sekur um ofbeldisbrot? Málsgreinin er kjánalega samansett.

Og hér er enn einn sveppurinn. Skilur einhver þetta?

Fram kemur í niðurstöðu dómsins að áður en brot mannsins átti sér stað hafði hann sýnt af sér óeðlilega hegðun í garð konunnar um lengri tíma.

Eða þetta?

… en sakaferill mannsins hafði ekki áhrif við ákvörðun refsingarinnar.

Enginn les yfir hjá dv.is og allir fá að leika sér sem blaðamenn án nokkurrar tilsagnar. Svona frétt er ekki boðleg, hún er stórskemmd.

Tillaga: Dæmdur fyrir að beita konu sína alvarlegu ofbeldi.

2.

„Börn og ung­ling­ar und­ir 18 ára voru að vinna á gáma­svæðinu og hafði 15 ára starfsmaður verið að vinna við pressugám og lent í hon­um og orðið fyr­ir vinnu­slysi.“  Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Þetta er ekki góð málsgrein. Hún er of löng og þar að auki er  hún illa orðuð. Auðvelt að stytta hana. Reglan er sú að nota punkt sem oftast, ekki hlaða inn setningum. Um að gera að hafa textann eins stuttorðan og skýran og hægt er. Slíkt næst ekki nema með því að lesa hann vandlega yfir eða fá einhvern annan til þess. Fersk augu sjá oftast það sem er þarf að laga.

Á íslensku verður enginn fyrir vinnuslysi í vinnunni. Hins vegar slasast sumir í vinnunni. Á þessu tvennu er grundvallarmunur. Í ofangreindri tilvitnun er hamrað á nafnorði en í tillögunni hér fyrir neðan fær sagnorðið að njóta sín, þannig nýtur íslenskan sín.

Hin tilvitnaða málsgrein er tekin orðrétt úr vef Vinnueftirlitsins og gerir blaðamaður Moggans enga tilraun til að lagfæra augljósar misfærslur. Nákvæmlega eins gerir blaðamaður dv.is en á þeim vef er sagt frá því sama. Er kannski sami rassinn undir öllum íslenskum fjölmiðlum?

Vinnueftirlitið ber af í stofnanamállýsku, kansellístíl (þetta á ekki að vera hrós).

Eftirskrift: Ítarlegri og mjög vel skrifuð frétt um sama mál birtist á blaðsíðu tvö í Morgunblaðinu. Hún er algjörlega til fyrirmyndar og án efa skrifuð af eldklárum blaðamanni ekki þeim sem á fréttina á mbl.is. 

 Tillaga: Börn og ung­ling­ar und­ir 18 ára unnu á gáma­svæðinu. Starfsmaður sem var aðeins 15 ára féll í pressugám sem hann vann við og slasaðist.

3.

„Hundrað kílóa hnullungur hafnaði næstum á konu við Grátmúrinn.“ Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Hver skyldi nú vera munurinn á sögninni að hafna og sögninni að lenda. Mig grunar að grjótið hafi næstum því lent á konunni. 

Einhvern veginn finnst mér að það sem hafnar einhvers staðar hafi verið sent með vilja. Til dæmis ef bolti hafnar í markinu, lið hafnar í fyrsta, öðru eða þriðja sæti eða álíka.

Grjót sem hrynur úr fjallshlíð lendir á húsinu, það hafnar ekki á húsinu. Hvort tveggja getur þó verið rétt.

Þetta getur þó verið smekksatriði. Að minnsta kosti myndi ég skrifa þannig og draga úr notkun á sögninni að hafna. Finnst hún dálítið tilgerðarlega svo oft sem hún sést í fjölmiðlum.

Tillaga: Hundrað kílóa hnullungur lenti næstum því á konu við Grátmúrinn.

4.

„Þetta er alvöru event.“ Fréttamaður í kvöldfréttum Bylgjunnar 24.07.2018.

Athugasemd: Event er enska og getur þýtt atburður, uppákoma og álíka. Þarna var fréttamaðurinn að segja frá tónleikum Guns N´ Roses á Laugardalsvelli en gat ekki gubbað út úr sér setningunni á hreinni íslensku, hann þurfti að sletta, má vera svona til að sýnast.

Að hugsa sér ef fréttamaðurinn hefði sagt að þetta væri stórkostlegur atburður, alvöru tónleikar eða bara magnaður viðburður. Svoleiðis hefðum við, almenningur, varla skilið. Þetta var event, ííívent, magnað að svona fjölfróður og klár einstaklingur skuli starfa á Bylgjunni/Stöð2. Ég myndi mæla með því að Bylgjan borgaði honum laun, en má vera að börn fái ekki laun þar á bæ.

Tillaga: Engin gerð.

5.

„28 bandarískir þingmenn eru eftirlýstir af lögreglunni ef marka má niðurstöður úr nýju forriti frá tæknirisanum Amazon.“ Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Fyrir alla muni, ekki byrja setningu á tölustöfum. Slíkt er hvergi gert á byggðu bóli. 

Hér er ágæt skýring á fyrirbrigðinu:

A number is an abstract concept while a numeral is a symbol used to express that number. “Three,” “3” and “III” are all symbols used to express the same number (or the concept of “threeness”). One could say that the difference between a number and its numerals is like the difference between a person and her name.

Ég hef áður nefnt þetta en núna ákvað ég að koma með erlendar tilvísanir til að sýna að þetta á ekki aðeins við íslensku. Hér er önnur tilvísun valin af handahófi í orðasafni Google frænda.

You should avoid beginning a sentence with a number that is not written out. If a sentence begins with a year, write 'The year' before writing out the year in numbers.

Aðalatriðið er að vera vakandi yfir skrifum sínum, ekki láta vaða án þess að lesa yfir. Í stað þess að skrifa tölur má líka endurorða setninguna.

Tillaga: Tuttugu og átta bandarískir þingmenn eru eftirlýstir af lögreglunni ef marka má niðurstöður úr nýju forriti frá tæknirisanum Amazon.