Stjórnarandstaða bíður eftir seppuku ríkisstjórnarinnar

Svo virðist sem furðuleg pattstaða sé komin upp á Alþingi. Hún er í stuttu máli þessi: Miðflokkurinn vill ræða orkupakka þrjú og helst rökræða við stjórnarliða um hann en enginn nennir því lengur.

Samfylkingin, Viðreisn og Píratar eru fylgjandi pakkanum sækjast ekkert eftir því að hann verði samþykkur. Þeir bíða bara eftir stór málinu, að ríkisstjórnarflokkarnir klippi á málþóf Miðflokksins. Þá myndi gefast prýðilegt tækifæri til að gagnrýna ríkisstjórnina fyrir að leyfa ekki lýðræðislegar umræður.

Ríkisstjórnarflokkarnir vilja samþykkja orkupakkann en þeir geta ekki klippt á málþófið vegna þess að þeir vilja ekki gefa stjórnarandstöðunni tækifæri til að kalla þá ólýðræðislega og annað þaðan af verra.

Hvernig á þá að taka á málinu?

Það er ekki hægt. Þetta er eins og á taflborði þegar allir leikir eru slæmir, hafa í för með sér tap. Á meðan líður tíminn.

Eini þingmaður stjórnarandstöðunnar sem hefur gagnrýnt málþóf Miðflokkinn er Inga Sæland úr Flokki fólksins, og það gerði hún með hávaða og látum, en er þó eins og þeir Miðflokksmenn á móti pakkanum. Inga kom reynslulaus inn í stjórnmálin en hefur tekið ótrúlegum framförum sem þó hafa kostað mikið, svita og tár en varla blóð.

Um daginn sendi stjórnarandstaða skilaboð til hennar og bað hana um að vera ekki að tjá sig um málþófið því beðið væri eftir „seppuku“ ríkisstjórnarinnar, það er að hún neyti meirihluta síns og stöðvi málþófið. Þetta skilur Inga og veður nú ekki upp á dekk nema til að gagnrýna hæstvirtan forseta Alþingis um allt annað.

Smám saman missir almenningur áhuga á orkupakkanum. Sólin skín í heiði og allt er gott. Heyskapur er að hafinn og sauðfé og túrhestar arka á fjall.

Eftir sitja þingmenn Miðflokksins og endurtaka ræður sínar og enginn nennir að rökræða við þá. Þetta er svona eins og að ætla sér að fara á kvennafar á tómu öldurhúsi.

 

Í Wikipediu segir:

Seppuku eða harakiri er virðuleg sjálfsmorðsaðferð sem samúræjar notuðu við viss skilyrði, henni mætti líkja við helgisið. Hún felst í því að kviðrista sjálfan sig fyrir framan vitni, jafnvel er annar samúræji honum til aðstoðar sem afhöfðar hann örskotsstundu eftir að hann hefur kviðrist sig. Í Japan er siður fyrir því að menn skrifi örstutt ljóð (haiku) fyrir dauðan, margir samúræjar skrifuðu slíkt áður en þeir tóku líf sitt.

Tímapunktur, handlagning voru og einöngruð börn

Orðlof og annað

Lesendabréf

JESÚS KR. JÓSEPSSON

Krossfitt

Ókei. Sá næsti sem segir eitthvað hnyttið um krossfitt við mig í dag þarf að hafa ansi mikið fyrir himnaríkisvistinni.

Baggalútur.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fyr­ir þrjá­tíu árum síðan vaknaði kín­versk alþýða …“

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Fyrir þrjátíu árum eða fyrir þrjátíu árum síðan. Hver er munurinn á þessu tvennu?

Á malid.is segir:

Það er talið betra mál að segja fyrir stuttu, fyrir ári, fyrir þremur dögum o.s.frv. en „fyrir stuttu síðan“, „fyrir ári síðan“, „fyrir þremur dögum síðan“. Orðið síðan er óþarft í slíku samhengi.

Á dönsku er iðulega sagt:

Det er lang tid siden!

Þetta þýðir ekki að við getum notað atviksorðið síðan í svipaðri stöðu og Danir gera með „siden“. Engu að síður gegnir atviksorðið síðan mikilvægu hlutverki í íslensku máli. 

• Langt er síðan ég hitti hann.
• Ekki er lengra síðan en í gær.
• Enn lengra en síðan síðast.

Síðar í fréttinni er þetta haft eftir utanríkisráðherra Bandaríkjanna:

„Við hyll­um hetj­ur kín­versks al­menn­ings sem stóðu upp af hug­rekki á Tian­an­men-torgi fyr­ir 30 árum og …“

„Stóðu upp af hugrekki“. Slæmt. Athygli vekur að þarna er ekkert „síðan“. Skrýtið hversu samhengið í frásögninni er tilviljanakennt.

Tómas Guðmundsson orti:

Svo var það fyrir átta árum, 
að ég kvaddi þig með tárum.
Daginn sem þú sigldir héðan.
Harmahljóð úr hafsins bárum 
hjarta mínu fylgdi á meðan. 

Ekki hefði flögrað að Tómasi að skrifa að atburðurinn hefði gerst fyrir átta árum „síðan“. 

Tillaga: Fyr­ir þrjá­tíu árum vaknaði kín­versk alþýða …

2.

„Hann seg­ir að hjá AIK sé hon­um sýnd þol­in­mæði sem sé mik­il­vægt á þess­um tíma­punkti.“

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Tímapunktur er oftast ónauðsynlegt orð í íslensku. Við höfum orð eins og atviksorðin nú eða núna. 

Eiginlega er þessi málsgrein bölvað hnoð sem og fréttin öll. Það kom í ljós þegar ég reyndi að böggla saman tillögu. Væri ég ritstjóri hefði ég beðið blaðamanninn um að endurskrifa fréttina, leggja meiri alúð í hana. En fyrir alla muni sleppa orðinu „tímapunktur“. Vitagagnslaus fjandi.

Tillaga: Núna fær hann þá loksins þá þolinmæði sem hann þarf.

3.

„Núverandi stjórnvöld hafa skorið upp herör gegn glæpum og er handlagning þess varnings sem boðinn verður þarna upp ein birtingarmynd þess.“

Frétt á blaðsíðu 4 í bílalbaði Fréttablaðsins 4.6.2019.          

Athugasemd: Þarna hló ég upphátt, ekki af meinfýsni, heldur fannst mér orðanotkunin einfaldlega hlægilega kjánaleg.

Blaðamaðurinn hefur greinilega ruglast. Hann þekkir úr löggumálinu nafnorðið haldlagning, veit að löggan haldleggur til dæmis þýfi, það er leggur hald á það, tekur það. 

Svo veit hann að presturinn leggur hendur yfir fermingarbarnið og blessar það. 

Þar að auki veit hann að handleggur nefnist sá hluti líkamans sem er áfastur öxlunum. 

Loks gæti hann hafi horft á atriði í bíómynd þar sem vondi kallinn leggur hendur á þann góða, ólíkt prestinum lemur sá vondi hinn. 

Er þá nema furða að blessað barnið ruglist í ríminu og viti ekki hvernig á að orða það þegar yfirvöld hirða hluti af bófum.

Annars þessi frétt ekki vel skrifuð.

Tillaga: Þjálfari félagsins er þolinmóður sem núna er mikilvægt.

4.

„Ríkharður III. með VIII.“

Frétt á blaðsíðu 63 í Morgunblaðinu 6. júní 2019.          

Athugasemd: Þetta er góð fyrirsögn, afburða góð. Stundum fylgja rómverskar tölur nöfnum kónga, drottninga og jafnvel páfa. Núorðið eru arabískar tölur látnar nægja.

Enski kóngurinn Ríkharður sem kenndur var við Klaustur (Gloucester) drap bræður sína og bræðrasyni og tókst að verða Englandskonungur og var sá þriðji í röðinni sem bar nafnið.

Í fréttinni segir blaðamaðurinn frá Grímuverðlaununum og að leikverkið Ríkharður III. Hafi fengið átta tilnefningar, skrifar VIII skrifað upp á rómverska mátann. Stórskemmtileg hugmynd.

En … svo er það hitt. Eftir fyrstu greinaskilin stendur:

60 verk voru skráð af leikhúsum og sviðslistahópum í Grímuna í ár …

Hvergi á byggðu bóli tíðkast að byrja setningu á tölustöfum, hvorki rómverskum né arabískum. Þetta eiga allir blaðamenn að vita og forðast. Svona sést varla hjá vönduðum erlendum fjölmiðlum en hér á landi les enginn yfir og handvömm, þekkingarleysi eða kæruleysi blaðamanna fá að menga fréttir, lesendum til armæðu. Einfalt og auðvelt er að hafa þetta rétt, sjá tillöguna.

Tillaga: Sextíu verk voru skráð af leikhúsum og sviðslistahópum í Grímuna í ár …

5.

„Fimm börnum haldið einöngruðum frá umheiminum árum saman.“

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Lýsingarorðið einangraður fellbeygist svona í fleirtölu, frumstigi, sterk beyging: 

einangraðir, einangraða, einangruðum, einangraðra

Hvergi verður til ´ö´ í beygingum orðsins.

Tillaga: Fimm börnum haldið árum saman einangruðum frá umheiminum.

Greiðum loftlagsgjald en lækkum útvarpsgjaldið um sömu fjárhæð

Ari Trausti Guðmundsson, þingmaður Vinstri grænna leggur til nýjan skatt, eitt þúsund króna loftslagsgjald. Gott hjá honum.

Þetta er vissulega jákvæður skattur. Hins vegar er mikilvægt að draga úr skattheimtu ríkisins, ekki auka hana.

Ég er hins vegar tilbúinn til að greiða 5.000 krónur í loftslagsgjald, jafnvel meira, svo fremi sem útvarpsgjaldið verði lækkað um sömu fjárhæð.

Þetta myndi ekki auka skattheimtuna því 17.500 króna skatti verði deilt í tvennt, annan hlutann fær Ríkisútvarpið en hinn fer í loftlagsmál. Mér er eiginlega alveg sama hver skiptingin verður.

Held að allir hljóti að vera þessu sammála enda hollt að vinna í lausnum. Vinnum með Ara Trausta.

Leggur til flatt loftslagsgjald

Kuldi í opnun Norðurár, alþjóðavísa og að eiga góða frammistöðu

Orðlof og annað

Kván, kvæn, kvendi og kvinna

Orðið kona er talið eiga rætur að rekja allt aftur til indóevrópska frummálsins. Fornyrðin kvon og kván eru af sama meiði og einnig sambærilegar orðmyndir t.d. í fornensku og gotnesku.

Í endurgerðri mynd orðsins kona er atkvæðið we í stofni, sem í frumnorrænu varð að o á eftir samhljóða en w féll niður.

Í eignarfalli fleirtölu í nútímabeygingunni sjáum við leifar af w-inu: kvenna. Einnig í orðunum kvinna og kvendi og í fyrri liðnum kven-, í orðum eins og kvenleg.

Orðið yfir drottningu í nútímaensku er af sama forna orðstofni.

Málfarsmínútan í þættinum Samfélagið á Rás 1 í Ríkisútvarpinu.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Lést eftir að hafa keyrt á 230 kílómetra hraða.“

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Þetta er síður en svo rangt en er ekki betra að segja að maðurinn hafi látist vegna þess að hann ók á 230 km hraða? Dekk sprakk, hann réði ekki við bílinn á þessum hraða og því fór sem fór.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Spáð skítakulda í opnun Norðurár.“

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Rétt er að tala um veðrið við opnun Norðurár. Fljótfærnisleg villa. Vonandi er blaðamaðurinn betri en þetta gefur til kynna.

Nafnorðið opnun á auðvitað við fyrsta dag laxveiðitímabilsins og er ekkert við það að athuga.

Sumum þykir eflaust orðið „skítakuldi“ óviðeigandi í fjölmiðli. Þetta er aðallega talmál og þess vegna mætti sleppa óþrifunum og segja að spáð sé kulda.

Tillaga: Skítakulda spáð við opnun Norðurár.

3.

„Aðgerðir hers­ins hafa verið for­dæmd­ar á alþjóðavísu …“

Fyrirsögn á mbl.is.           

Athugasemd: Betur fer á því að segja að aðgerðirnar hafi verið fordæmdar alþjóðlega, það er af fjölda þjóða, ríkja. Orðalagið á alþjóðavísu ber með sér venju eða verklag sem þjóðir heims nota. Það á ekki við hér. Fjöldi ríkja hefur fordæmt aðgerðirnar, morð á mótmælendum.

Má vera að erfitt sé að lagfæra ofangreinda fyrirsögn og þá er ekki um annað að gera en að umorða hana eins og gert er í tillögunni í lokin. Verra er að hnoðast með setningu sem ábyggilega verður steingeld á eftir.

Í framhaldi segir í sömu málsgrein:

… fram­kvæmda­stjóri Sam­einuðu þjóðanna kall­ar eft­ir sjálf­stæðri rann­sókn á at­b­urðum dags­ins.

Mér dettur í hug að framkvæmdastjórinn hafi opnað gluggann og hrópað skoðun sína út í svala norðanáttina. Nei, varla.

Hér hefur áður verið agnúast út í þýðingu misvitra á ensku sögninni „to call for“. Hún merkir ekki að „kalla eftir“ þó svo að orðin megi þýða svo. Þarna er framkvæmdastjórinn að krefjast rannsóknar. Hann gæti undir öðrum kringumstæðum óskað eftir eða beðið um aðgerðir.

Í fjölmiðlum er stöðugt sagt frá fólki sem kallar eftir einhverju en hækkar samt aldrei róminn. Það eitt ætti að fá fólk til að hugsa sig tvisvar um áður en þetta er skrifað. 

Fjölmargt í ensku má ekki þýða beint, þá glatast merkingin. Í amrískum bíómyndum heyrast ruddar stundum kalla annað fólk „dickhead“. Kjánalegt væri að þýða þetta orð beint. Átt er við að sá sem um er rætt sé vitleysingur eða bjáni.

Allar fréttir þurfa yfirlegu við, annað er ekki boðlegt. Svo virðist sem margir blaðamenn stjórnist af fljótfærni.

Tillaga: Þjóðir heims hafa fordæmt aðgerðir hersins.

4.

„Við einbeitum okkur að fyrri leiknum og ætlum að eiga góða frammistöðu í fyrsta leiknum undir stjórn nýs þjálfara sagði Veseli.“

Frétt á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 4. júní 2019.          

Athugasemd: Nafnorðafíkn blaðamannsins er hér komin út í ógöngur. Svona talar enginn á íslensku þó eflaust megi segja að þetta hafi verið vel orðað á ensku (e. „will have a good performance).Eins og áður hefur verið bent á má ekki þýða hugsunarlaust af ensku yfir á íslensku.

Þarna er „performance“ þýtt sem frammistaða sem út af fyrir sig getur það verið rétt en á íslensku notum við sagnorð til að fylla frásögnina. 

Maðurinn segir að fótboltaliðið ætli að standa sig vel og gangi það eftir telst frammistaðan góð. Vonandi skilja lesendur muninn.

Tvær nástöður eru í málsgreininni. Einhver á ritstjórninni hlýtur að kunna skil á nástöðu og getur sagt kollegum sínum til.

Tillaga: Við einbeitum okkur að fyrri leiknum og ætlum að standa okkur vel undir stjórn nýs þjálfara sagði Veseli.

Vandaður embættismaður látinn víkja

Þórólfur Árnason hefur staðið sig vel sem forstjóri Samgöngustofu. Aldrei hefur verið neitt upp á hann að klaga. Hafi eitthvað verið athugunarvert við stjórnsýslu stofnunarinnar undir forystu hans hefði átt að taka á því fyrir löngu.

Samgönguráðherra tekur ákvörðun um að ráða annan í stað Þórólfs. Þetta er óskiljanleg ráðstöfun og styðst ekki við nein fordæmi önnur en pólitísk.

Ég þekki ekki Þórólf, erum rétt málkunnugir, en hann hefur komið mér fyrir sjónir sem vandaður embættismaður.

Fróðlegt verður að sjá rökstuðning hæfisnefndarinnar og samgönguráðherra.

„Ég bara skil þetta ekki“

Afkastamikil helgi, stofna til utanvegaaksurs og horfa á Klopp sem mikilvægan

Orðlof og annað

Málvillur

„Já, ég hef komið at­huga­semd­um vegna ís­lensks máls í frétt­um Rík­is­út­varps­ins á fram­færi við Rík­is­út­varpið, svo sem við Brodda Brodda­son vara­f­rétta­stjóra og Boga Ágústs­son, þann frétta­mann sem lengst­an starfs­ald­ur hef­ur.

Og það verður að segj­ast eins og er að at­huga­semd­um mín­um hef­ur ekki verið tekið vel og af litl­um skiln­ingi,“ seg­ir Tryggvi [Gíslason, magister og fyrrum skólameistari MA].

Viðtal, Morgunblaðið.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Listasafn Samúels verið opnað fyrir sumarið eftir afkastamikla vinnuhelgi.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 3.6.2019.         

Athugasemd: Helgar geta ekki verið afkastamiklar, það segir sig sjálft. Hins vegar höfðu menn unnið svo mikið um eina helgi að hægt var að opna safnið. Það er allt annað mál.

Líklega er það meiri frétt að Listasafn Samúels hafi verið opnað en að einhverjir hafi verið duglegir að undirbúa opnunina.

Erfitt er að skilja að safnið hafi „verið opnað fyrir sumarið“ því sumarið er þegar komið samkvæmt dagatalinu. Þessu hefði mátt sleppa.

Tillaga: Listasafn Samúels hefur verið opnað eftir mikla vinnuhelgi.

2.

„Lögreglumenn frá Húsavík höfðu í dag afskipti af ökumanni bifreiðar sem ekið hafði verið utan vegar í Bjarnarflagi við Mývatn.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Hvað merkir orðið „afskipti“ í másgreininni? Lesandinn áttar sig ekki á því enda má skilja orðið á marga vegu. Var maðurinn á flótta, náðist hann á hlaupum, var spjallað við hann, fór hann í yfirheyrslu, náðist hann á náðhúsinu, í kaffi eða á skokki …?

Lögreglan skrifar þetta um sama mál á samfélagsmiðli og er textinn birtur í fréttinni:

Lögreglumenn frá Húsavík höfðu í dag hendur í hári ökumanns, sem tók upp á þeim ósóma að stofna til utanvegaaksturs í Bjarnarflagi við Mývatn, skammt frá Jarðböðunum.

Þetta er alls ekki góð málsgrein og í raun jafn illskiljanleg og skrif blaðamannsins. Hvers vegna skrifar löggan að „hafa hendur í hári“ í stað þess að segja að ökumaðurinn hafi náðst? 

Hvernig dettur löggunni í hug að orða það svo að ökumaður hafi „stofnað til utanvegaaksturs“. Afsakið orðbragðið en þetta er tóm vitleysa því ekkert styður orðalagið. Maðurinn ók utan vega, stofnaði ekki til neins, einfaldara getur það ekki verið. Þvílík plága sem nafnorðafíknin er orðin.

Stofna til einhvers merkir að byrja eitthvað, til dæmis rekstur eða jafnvel mótmæli. Enginn stofnar til utanvegaakstur, þannig er ekki talað.

Af hverju er ekki hægt að orða hlutina á einfaldan hátt? Klisjurnar eru skelfilega leiðinlegar og oftast ónothæfar; „afskipti af ökumanni“ eða hafa „hendur í hári ökumanns“. Allir skilja hins vegar þegar löggan nær ökumanni sem brotið hefur lög. 

Tillaga: Lögreglumenn frá Húsavík náðu í dag ökumanni sem ók utan vegar í Bjarnarflagi við Mývatn.

3.

„Borgin sigrar sólarlottóið.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Tapaði „sólarlottóið“. Nei, auðvitað ekki. Enginn sigrar keppni, ekki heldur happdrætti og þar með talið lottó. Hins vegar er hægt að sigra í keppni, fá vinning í happdrætti. Þá er stundum sagt að einhver hafi unnið í happdrættinu eða í lottóinu. Aldrei að þau hafi verið sigruð.

Í fyrirsögninni er ofmælt að Reykjavík hafi sigrað í þessu „sólarlottói“. Ástæðan er einfaldlega sú að vinningshafarnir voru fleiri, til dæmis önnur sveitarfélög á suðvesturhorni landsins. 

Það væri án efa veðurfræðilegt undur ef sól hafi skinið í Reykjavík en ekki í Kópavogi, Hafnarfirði, Garðabæ eða Mosfellsbæ. Jú, auðvitað getur verið skýjað á sumum stöðum eða þoka. Skýjafar fer samt aldrei eftir landamerkjum sveitarfélaga. Lesandanum er óhætt að trúa því.

Tillaga: Sólríkt á Suður- og Vesturlandi.

4.

„Carragher sagði í […] að hann horfi á Klopp sem eina mikilvægastu persónuna í Liverpool.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Sumir eru svo „ógeðslega“ góðir í ensku og vita „allt“ um fótbolta en kunna ekki að tjá sig á íslensku. Þannig verða til á skemmdar fréttir.

Sá ágæti maður Liam Carrager finnst Klopp ekki aðeins vera mikilvægur þegar hann horfir á hann heldur líka þegar hann er hvergi sjáanlegur.

Staðreyndin er hins vegar sú að hann álítur eða telur Klopp mikilvægan. Eða finnst hann mikilvægur.

Í fréttinni segir líka þetta:

Ég held að hann sé sérstakur stjóri.

Hvað á blaðamaðurinn við? Lýsingarorðið sérstakur merkir ekki að stjórinn sé frábær, stórkostlegur, afburðamaður, fallegur, virðulegur, góður, indæll svo dæmi sé tekið um gildishlaðin orð sem lýsa einkennum einstaklings. 

Sérstakur er bara eins og orðið er myndað, hentar til takmarkaðra nota.

Hægt er að segja að fótboltamaður sé sérstakur í liði sínu af því að hann er sá eini sem er örfættur.

Bíll sem alltaf er að bila telst sérstakur, aðrir myndu segja hann lélegan.

Í gamla daga var þótti sá sérstakur sem gekk á fjöll, nú hafa fleiri þetta tómstundagaman.

Loks má geta þess að í fyrirsögninni hér að ofan er ein stafsetningavilla.

Tillaga: Carragher álítur í […] Klopp einn af þeim mikilvægustu í Liverpool.

 

Ákvarðanatökuvettvangur og uppsagnir sem hafa verið framkvæmdar

Orðlof og annað

Mjalli

Skynsemd; gott ástand, heilbrigt sálarlíf; hreinleiki, hvítleiki.

Vera ekki með öllum mjalla: Vera ekki andlega heilbrigður, vera ekki með fullu viti.

Orðatiltækið er kunnugt frá síðari hluta 18. aldar. Úr fornum rímum eru kunn orðasamböndin ekki er þessi mjalli á og engi þótti mjalli á. Úr síðari alda máli er kunnugt svipað orðafar: Á honum er samur mjallinn og þá er á enginn mjallinn þar sem mjalli virðist merkja hreinleiki, hvítleiki.

Elsta dæmi um nútímamálsmerkinguna er frá síðari hluta 18. aldar: Hann er ekki með öllum mjalla, sbr. einnig hafa nokkurn mjalla, hafa nokkurt vit. Líking og uppruni er óljós.

Úr bókinni Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Oddur hlakkar til næsta tímabils.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 27. maí 2019.         

Athugasemd: Sögnin að hlakka telst persónuleg, það er breytist eftir orðinu sem hún stendur með. Hún stjórnar nefnifalli.

Höfundur fréttarinnar veit þetta enda reyndur og vel skrifandi og skrifar rétt. 

Sumir hefði skrifað „Oddi hlakkar …“. Það er rangt og var kallað þágufallssýki hér áður fyrr. Nú er umburðarlyndið er slíkt að ekki má lengur nota það orð. Rangt fall er enn sem fyrr talin villa.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Drjúgur hluti ákvarðana þingsins nær einnig til okkar þó óbeint sé svo þetta er einhver mikilvægasti ákvarðanatökuvettvangur utan landsteinanna fyrir daglegt líf uppi á Ísland.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 39. maí 2019.         

Athugasemd: Stjórnmálafræðingur nokkur er iðinn við að semja og útbreiða rassbögur, sjá hér.

Einhver verður að taka að sér að leiða honum fyrir sjónir að „ákvarðanataka“ er alvarlega nafnorðafíkn og „ákvarðanatökuvettvangur“ er sama fíkn á lokastigi (eða þannig). Engin lyf eru til við þessu, aðeins heilbrigð skynsemi.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Hvernig skyldi standa á því að Már Guðmundsson Seðlabankastjóri vill ekki gera grein fyrir …“

Pistill á bloggsíðu.         

Athugasemd: Ótrúlegt að maður sem er alvanur skrifum skuli láta svona frá sér fara. Þarna flaskar höfundur á grundvallaratriði, sögnin að vilja á að standa í viðtengingarhætti, vilji.

Manninum til afsökunar er að sjálfsögðu að hann er ekki fjölmiðill, getur ekki látið sérhæfði starfsmenn lesa yfir það sem hann skrifar. 

Úbbs … Hvernig læt ég. Fjölmiðlar gera þetta ekki heldur vegna þess að þeir einblína á magn texta ekki gæði. Þess vegna er okkur neytendum boðið upp á skemmdar fréttir.

Alvanur skrifari á þó að kunna skil á eðli sagnorða.

Tillaga: Hvernig skyldi standa á því að Már Guðmundsson Seðlabankastjóri vilji ekki gera grein fyrir …

4.

„Í Landsbankanum hafa engar stórar uppsagnir verið framkvæmdar síðastliðinn mánuð …“

Frétt í Morgunblaðinu blaðsíðu 6, laugardaginn 1. júní 2019.        

Athugasemd: Þetta er hræðileg málsgrein, blaðamanni og ætt hans til vansa (nei, auðvitað ekki, er bara að spauga). Uppsagnir á fólki eru ekki framkvæmdar, því er sagt upp. 

Nafnorðafíknin gerir út af við fréttina. Síðar í henni segir:

Í Kviku banka hafa engar stórar uppsagnir verið á síðustu misserum …

Hvað eru stórar uppsagnir? Jú líklega þegar starfsmanni yfir 100 kg er sagt upp störfum. Nei, frekar þegar manni yfir 190 cm er sagt upp. Nei, nei, líklegast þegar yfirmanni er sagt upp. Nei, nei nei …

Blaðamenn eru margir svo vel að sér í málum að þeir gleyma stundum að skýra smáatriðin út fyrir lesendum. Ekkert stórt hefur gerst í Landsbankanum eða Kviku … Lesendur eiga síðan að giska á hvað stórt er. Ekki spyrja hvað merkir að gera stórt.

Er annars til of mikils mælst að blaðamenn skrifi fréttir þannig að þær upplýsi lesandann?

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Nóg verður um að vera í höfuðstað Norðurlands þessa sjómannadagshelgi sem aðrar.“

Frétt í Morgunblaðinu blaðsíðu 32, laugardaginn 1. júní 2019.        

Athugasemd: Sú þjóðsaga gengur ljósum logum meðal blaðamanna af akureyskum kynþætti að Akureyri sé „höfuðstaður Norðurlands“. Þetta er rangt. Enginn höfuðstaður er í landsfjórðungum. 

Af öllum bæjum ætti þó Skagaströnd að vera höfuðstaður Norðurlands, Djúpivogur höfuðstaður Austurlands, Vík á Suðurlandi, Búðardalur á Vesturlandi, Hólmavík á Vestfjörðum.

Af hverju?

Því er auðsvarað og það með sömu rökum og akureyskir vilja að Akureyri sé höfuðstaður Norðurlands. Af því bara.

Þess ber hins vegar að geta til að forða skrifara frá holskeflu mótmæla frá þeim sem hlynntir eru höfuðstaðarkenningunni að ást hans og aðdáun á Akureyri er mikil og síst af öllu vill hann draga úr veg og virðingu staðarins. En þá er það þetta með Akureyringa ... Það er nú allt annað mál (hér ætti auðvitað að vera tilfinningatákn [e. emoji) en flestir skilja kaldhæðni (nema Akureyringar)).

Grundvallaratriði er þó þetta: Yfirleitt að að skrifa fréttir án útúrdúra.

Tillaga: Nóg verður um að vera á Akureyri þessa sjómannadagshelgi sem aðrar.

Sko, umferðareglurnar eru bara til viðmiðunar

Tillitsleysi, dónaskapur og virðingarleysi fyrir lögum og reglum er að verða einhvers konar viðtekin venja bílstjóra í umferðinni á höfuðborgarsvæðinu. Engu líkar er en umferðalög og venjur séu til viðmiðunar eftir því sem hentar hverju sinni. 

Langatöng

Í morgun varð ég fyrir því að bíll ók í veg fyrir mig. Ekkert gat ég gert mér til varnar en gaf bílstjóranum ábendingu með því að flauta á hann. Honum virtist alveg sama.

Nokkrum mínútum síðar varð ég fyrir því að svína sjálfur á bíl sem ég tók ekki eftir. Því fylgdi langt og leiðinlegt flaut og hefði umferðin ekki verið aðeins meiri en gönguhraði hefði ég ábyggilega mátt von á því að bílstjórinn og farþegi hans snöruðust út og berðu mig. Þess í stað var flautað og því til viðbótar réttu báðir fram hægri hendi og mynduðu hnefa en langatöng stóð upp úr. Svona er ekki lexía heldur ofbeldi af hálfu þess sem grætur meint brot á virðingu sinni.

Þetta mun vera tjáning sem margir hafa lært af amrískum bíómyndum og þykir flott þegar á mann er hallað en telst vera argasti dónaskapur sjaldnast gerður til að rétta hlut. Loksins þegar úr umferðinni greiddist og ég beið á beygjuljósi renndi sá upp að mér og aftur fékk ég það óþvegið, enn skírari mynd að þessu sem óharðnaðir unglingar kalla „fokkmerki“.

Margir sem ég þekki hafa orðið fyrir álíka. Unga konan sem ók hlægjandi í símanum á akrein fyrir strætó og leigubíla sendi kunningja mínum fingurinn þegar hann leit til hennar úr röðinni.

Rauða ljósið

Kona nokkur ók af Miklubraut til vinstri og inn á Grensásveg og í veg fyrir umferðina sem komin var af stað enda á grænu ljósi. Auðvitað mátti hún gera þetta enda hlýtur að standa einhvers staðar í umferðalögum að maður megi aka á rauðu í tvær sekúndur eftir að það kviknar.

Vinstri akreinin

Ekki er ráð nema í tíma sé tekið, segir málshátturinn. Samt finnst mér varla þörf á því að aka á vinstri akrein norður Reykjanesbraut og alla Sæbraut vegna þess að ætlunin er að beygja til vinstri inn á Snorrabraut. 

Vinstri akreinin er til framúraksturs. Sá sem ekur hægar á þeirri akrein en umferðin á þeirri hægri hefur „misskilið eitthvað vitlaust“. Ekki hef ég flett upp í umferðalögum upp á síðkastið en ég held að það sé ekki bannað að sofa undir stýri. Mig grunar þó að bílstjórar á vinstri akrein séu flestir sofandi, í það minnsta vil ég ekki halda því fram að þetta séu allt dómgreindalausir vitleysingar sem ættu ekki að hafa bílpróf. Best er að dóla sér á hægri akrein.

Síminn

Ég hef tekið eftir því að rási bíllinn fyrir framan mig eða aki óeðlilega hægt þá er bílstjórinn upptekinn í símanum. Raunar ætti ljósaskilti í afturglugga bíla að vera staðalútbúnaður. Þá getur bílstjórinn kveikt á skiltinu sem segir: Sýnið tillitssemi, ég er í símanum.

Sími er þarfaþing og bílstjórar sem nota hann án þess að vera með handfrjálsan búnað ættu að vera launaðir hjá Reykjavíkurborg því því þeir tefja umferð, auka líkurnar á því að við hin förum að taka strætó. Vart er að hugsa sér skilvirkara tafatól í umferðinni.

Löggan

Hvar er löggan? Í gamla daga þegar ég var í sumarlöggunni voru nokkrir bílar beinlínis gerðir út til að rúnta um ákveðin hverfi. Þá var þetta kölluð sýnileg löggæsla. Nú tíðkast ósýnileg löggæsla enda sést varla sést neinn löggubíll á götunum. Löggan er líklega upptekin við að upplýsa um skipulega glæpastarfsemi sem er afar mikilvægt djobb.

Röðin

Loks má segja frá náunganum á svarta Bensinum. Hann var á Hafnarfjarðarveginum á leið til Reykjavíkur, ennþá einu sinni of seinn í vinnuna. Umferðin var hæg, rétt silaðist áfram. Fyrir framan hann var ómerkileg Kia Picanto. Að menn skuli ekki bera meiri virðingu fyrir sjálfum sér, hugsaði hann. Til móts við Arnarnes kviknaði frábær hugmynd. Hann beygði til hægri, gaf í og þeyttist upp á brúnna, yfir Arnarnesveginn niður hinum megin og tróð sér þar inn í röðina, sveittur og hróðugur. Eitthvað kannaðist hann við bílinn fyrir framan. Jú, þetta var ómerkileg Kia Picanto. Hann hafði sem sagt ekki grætt á fábærri hugmynd um framhjáhlaup.

Stunda fjármagn, edrúmennska og þyrla sem kemur flugleiðis

Orðlof og annað

Gjöf Njarðar

Það er galli á gjöf Njarðar. Einhverju góðu fylgir ókostur, það er hængur eða agnúi á einhverju (góðu, jákvæðu).

Líkingin er óljós en Njörður var sjávargoð og gjöf Njarðar kann að vísa til þess sem kemur úr sjónum, einhvers jákvæðs (´fiskveiði´).

Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þar að auki stýrði hann nefnd sem stundaði fjármagn fyrir forsetann ...“

Frétt á visir.is.           

Athugasemd: Hvað merkir að „stunda fjármagn“. Annað hvort er þetta dæmi um fljótfærni blaðamannsins eða einfaldlega rugl. Hvorugt er gott. Fréttin er skemmd. Vonlaust er að skilja hvað átt er við í þessari tilvitnun. Engin afsökun er fyrir svona villum.

Síðar var málsgreinininni breytt á þennan hátt:

Þar að auki stýrði hann nefnd sem aflaði fjár fyrir forsetann ...

Skiljanlegra svona.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„„Ég er að vinna í leikhúsinu og get þakkað það edrúmennskunni.““

Viðtal á blaðsíðu 14 í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 25.5.2019.          

Athugasemd: Lýsingarorðið edrú hefur fyrir löngu náð tryggri fótfestu í íslensku máli þó svo að það falli ekki alveg að því. Það merkir að vera ódrukkinn. 

Edrúmennska finnst mér vont orð af því að málið býður upp á betri, að vera allsgáður. Hér er ekki verið að gagnrýna viðtalið sem er vel skrifað og fróðlegt. Vel á hins vegar við að benda á aðra kosti. Sama er með orðið spilamennska, sem þó er ekki rangt:

Í gegnum öll þessi ár í spilamennskunni, óreglu og ferðalög …

Í staðinn hefði verið betra að nota tónlist, sem á alls kostar við spilamennska.

Í gegnum öll þessi ár í tónlistinni, óreglu og ferðalög …

Allsgáður er afskaplega fallegt orð og getur örugglega átt við ýmislegt annað en að vera undir áhrifum áfengis eða fíkniefna til dæmis að hafa vitund um tilveruna.

Algáður er líka gott orð og líklega dálítill merkingarmunur geti verið á þessum tveimur, allsgáður og algáður. Ég leyfi mér að halda því fram að svo sé.

Hið fyrr nefnda getur átt við þann sem er gáður um alla hluti en hitt um þann sem hefur vitund um veröldina alla eða bara um einstaka hluti. Má vera að trésmiðurinn sé allsgáður um smíðavið, heimspekingurinn algáður um dyggðir, göngumaðurinn algáður um náttúruna, lögreglumaðurinn allsgáður um öryggi, lög og reglur  … Líklega er þetta bara vitleysa.

Lítum á hvernig orðið er myndað. Orðabókin segir að sá sé gáður sem er með fullri gá eða íhygli (sögnin að íhuga, lýsingarorðið íhugull), tvö önnur undurfögur orð. 

Í viðtalinu segir:

En þetta heflaði mig. 

Hér er vel að orði komist. Viðmælandinn talar um það sem mótar hann og notar líkingu við verkfærið hefil, aðstæður hefluðu hann, fjarlægðu það sem var til óþurftar. Athyglisvert orðalag.

Af hverju beitum við ekki oftar orðum sem eru góð eða jafnvel þrungin djúpri merkingu? Hvers vegna föllum við niður í meðalmennsku í stað þess að hefja okkur upp yfir hana og nýta okkur tungumálið til skýrari tjáningar? 

Svarið er einfalt. Fjölmargir þeirra sem skrifa í fjölmiðla hafa ekki grunninn, tilfinningu fyrir íslensku máli sem fæst aðeins með lestri bóka frá barnæsku og góðri tilsögn í skóla.

Fjölmiðlar hafa áhrif, ekki aðeins til upplýsingar heldur skiptir stíll, frásagnarhættir miklu. Já, hægt er að segja frá á margvíslegan hátt.

Tillaga: Ég er að vinna í leikhúsinu en gæti það ekki allsgáður og fyrir það er ég þakklátur.

3.

„Henni var síðan bjargað flug­leiðis með þyrlu í gær …“

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Hafi þyrla bjargað konunni er óþarfi að tíunda að það hafi verið gert flugleiðis. Þyrla er flugvél, ekki sjúkrabíll. Varla er þyrlu beitt nema úr lofti, flugleiðis.

Ólíklegt er að við segjum er að sjúkrabíll hafi komið akandi til bjargar eða björgunarskip aðstoðað skipreika fólki af sjó. Einfalt mál er oftast best og engin þörf að margtyggja það sem liggur í augum uppi.

Í þessari stuttu frétt segir:

Ell­en náði í tvær vik­ur að lifa ein­ung­is á berj­um og vatni.

Þetta er ekki rangt en einnig má orða það þannig að henni hafi tekist að þrauka í tvær vikur á berjum og vatni, sem líklega var raunin.

Gagnrýna má er blaðamaður notar aukasetningu sem er í litlu samhengi við aðalsetningu. Þá er betra að nota punkt:

Henni var síðan bjargað flug­leiðis með þyrlu í gær og sam­kvæmt CNN leið henni vel þrátt fyr­ir meiðsl sín. 

Skárra er að orða þetta svona:

Henni var síðan bjargað með þyrlu í gær. Sam­kvæmt CNN leið henni vel þrátt fyr­ir meiðsli.

Punktar eru ansans ári góðir og engin þörf á að spara þá.

Tillaga: Henni var síðan bjargað með þyrlu í gær …

4.

„Zidane vill Van Dijk rói Ramos á önnur mið.“

Fyrirsögn á visir.is.           

Athugasemd: Oft er betra er að skrifa án orðtaka því þau geta valdið misskilningi eins og hér. Ég skildi ekki þetta, hélt að um einhverja villu væri að ræða enda rann þetta saman í ókennilega merkingu. Þessir kostir voru uppi:

• Hann ætlaði að róa manninn á öðrum miðum.
• Hann ætlaði að róa með hinn út á mið
• Hann ætlaði að róa hinn.

Svo áttaði ég mig á að þetta var bölvuð vitleysa. Svona getur gerist þegar maður er hálfáhugalaus, lætur augun renna yfir fyrirsagnir á forsíðu vefrita og þá kann samhengið að fara fyrir lítið. 

Í fréttinni segir:

Van Dijk hefur verið stórkostlegur á tímabilinu hjá Liverpool sem mætir Tottenham í úrslitaleik Meistaradeildarinnar um síðustu helgi.

Blaðamaðurinn er fljótfær og hann les ekki frétt sína yfir, að minnsta kosti ekki með athygli. Úrslitaleikurinn er um næstu helgi, ella þyrfti sögnin að mæta að vera í þátíð. Þó væri það áhugavert að geta farið aftur í tímann til að fylgjast með fótbolta eða öðru álíka þarflegu.

Annars finnst mér afar flatt og slappt orðalag að maðurinn hafi verið stórkostlegur á leiktíðinni. Frekar svona gildishlaðin fullyrðing án rökstuðnings, en líklega leyfist íþróttablaðamönnum að orða hugsun sína svona.

Til dæmis myndi enginn blaðamaður komast upp með að segja að stjórnmálamaður hafi verið stórkostlegur á þingi.

Tillaga: Zidane vill ráða Van Dijk fari Ramos.

Eitt matvæli, þröngur veðurgluggi og hundruðir milljóna

Orðlof og annað

Harla gott

Maður sagði málfarir sínar ekki sléttar. Hafði notað orðasambandið harla gott og verið vændur um bull. Hafði svo komið til snarprar deilu, þótt hvorugur snýtti rauðu. 

En harla merkir mjög, afar, er bráðskylt harður enda líka rit- að harðla. Og stigbeygist, flestum til furðu: harla, fremur, fremst!

Málið á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 24.5.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hún sleppir þessu matvæli til að fá flatan maga.“

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Gvöð, hveddnig getur bla´maðurinn kligað á´essu. 

Matvæli er hvorugkyns orð og ekki til í eintölu, nefnist fleirtöluorð. Það beygist svona:

Matvæli, matvæli, matvælum, matvæla.

Blaðamaðurinn á að vita þetta en ekki dreifa skemmdum fréttum.

Í fréttinni er kona nefnd „stjörnutálgari“. Útilokað er að vita hvað átt sé við með orðinu.

Loks á nefna þennan vísdóm sem hafður er eftir „stjörnutálgaranum“:

„Ef þú grennist þá hjálpar það við að minnka fituna á maganum.“

Dsísös, minnkar fita þegar mar grennist? Hveddnig gat ég ekki vetað´dda?

Afsakið orðbragðið.

Tillaga: Hún sleppir þessum matvælum til að fá flatan maga.

2.

„Þröng­ur veður­gluggi veld­ur röð á tind­inn.“

Fyrirsögn á mbl.is.           

Athugasemd: Veðurgluggi er óheppilegt orð en á hér uppruna sinn í ensku þó vel megi vera að það sé „Wetterfenster“ á þýsku eða „Fenêtre météo“ á frönsku svo maður slái nú ódýrt um sig. 

Í enskri orðabók segir:

A limited interval when weather conditions can be expected to be suitable for a particular project, such as laying offshore pipelines, reaching a high mountain summit, launching a satellite, etc.

Í stuttu máli er orðið haft um stutt hlé frá lakari veðuraðstæðum sem nota má til dæmis til að komast á fjallstind eða skjóta upp gervihnetti og svo framvegis.

Í fréttinni er talaðu um „þrönga veðurglugga“, það er í fleirtölu. Hællærislegast er þó þetta:

Hún seg­ir veður­glugg­ann hafa komið seint þegar hún fór á tind­inn, en hann hafi þá dreifst yfir miklu fleiri daga.

Af þessu má sjá að orðið hentar ekki íslensku máli því gluggar „dreifast“ almennt ekki.

Mjög auðvelt er að tjá sig skilmerkilega án orðsins. Hingað til hefur verið talað um veðurhorfur.

Slæmt veður getur gengið niður, orðið hlé á óveðri, hríð eða rigningu og þá sætir fólk færis til að gera það sem ella hefði verið illmögulegt.

Ég hef stundað fjallaferðir í meira en fjörutíu ár, umgengist fjölda fjallamanna en aldrei nokkru sinni heyrt fólk tala um „veðurglugga“ hér á landi. Ég vona innilega að þetta sé ekki eitthvert hráþýðing sem íslenskir fjallafarar sem farið hafa á hæstu fjöll í útlöndum nota til að slá um sig. Það væri svona heldur montrassalegt, afsakið orðalagið.

Hefði blaðamaðurinn ekki átt að fletta upp í orðabókinni? Fátt er auðveldara en að nota malid.is, hafa það opið við hliðina á textaskránni. Ég skrifa mikið og get varla verið án þess.

Tillaga: Röð er á tindinn vegna lakari veðurspár.

3.

„Í dag er hún alræmd í frumkvöðla- og tæknigeiranum þar sem hún sætir ákæru fyrir fjársvik og tilraun til fjársvika.“

Frétt á visir.is.            

Athugasemd: Ástæða er til að hæla blaðamanninum sem skrifaði fréttina fyrir góða spretti í málfari. Hann skilur til dæmis að andorðið við frægð í jákvæðum skilningi er alræmdur.

Í fréttinni stendur:

Hann varði fjórum dögum í Kaliforníu þar sem hann ræddi ítarlega við Holmes …

Í stað sagnarinnar að verja dögum sínum hefðu margir freistast til að orða það þannig að hann hafi eytt dögum í Kaliforníu. Á þessum tveimur orðum, að verja og eyða, getur verið feykilegur munur sem allir með þokkalega máltilfinningu átta sig á.

Sannast sagna eiga vel skrifaðar fréttir ekki að gleðja lesendur, þær eiga að vera það. Staðreyndin er þó sú að alltof margar fréttir eru illa skrifaðar og fjölmargar hreinlega illskiljanlegar. Þessi er ekki þannig.

Tillaga: Engin tillaga gerð.

4.

„Kókaínið metið á hundruði milljóna.“

Frétt á visir.is.            

Athugasemd: Fallbeyging orða veldur sumum blaðamönnum engum vanda, þeir skrifa bara það sem þeir halda að sé rétt. Þekkingin er lítil.

Töluorðið hundruð beygist svona:

Í eintölu: Hundrað, hundrað hundraði, hundraðs.

Í fleirtölu: Hundruð, hundruð, hundruðum, hundraða.

Gera má ráð fyrir að á ritstjórn DV sé leiðréttingaforrit í tölvum blaðamanna. Engu að síður skrifar blaðamaðurinn rangt. Það bendir til að hann hafi ekki virkjað forritið sem telst ámælisvert því það er ekki verkefni fjölmiðla að dreifa málvillum.

Á malid.is segir:

• Hundrað: Athuga ber að í fleirtölu er nefnifallið ekki „hundruðir“, þolfallið ekki „hundruði“ og eignarfallið ekki „hundruða“.
• Orðið hundrað er ýmist nafnorð í hvorugkyni (hundrað manna; ég mætti hundruðum manna á leiðinni) eða óbeygjanlegt lýsingarorð (hundrað manns; hundrað menn; ég mætti hundrað mönnum á leiðinni).
• Orðið hundrað skiptist þannig á milli lína: hund-rað. Hundruð skiptist þannig á milli lína: hund-ruð.

Á Vísindavefnum segir Guðrún Kvaran þetta:

Síðari liðurinn –ræður var einnig notaður til þess að mynda tölulýsingarorð sem á sama hátt og orð sem enda á –tugur segja til um aldur, hæð og dýpt. Talað er um áttræðan, níræðan og tíræðan mann ef viðkomandi er áttatíu, níutíu eða hundrað ára. 

Einnig er talað um áttrætt, nírætt, tírætt, tólfrætt dýpi og er þá átt við hversu margir faðmar það er. 

Viðliðurinn –ræður er skyldur viðliðnum -rað í hundrað.

Svona þróaðist málið og verður loks til þess að við vitum ekki margt um orðin sem þó eru okkur svo töm.

Tillaga: Kókaínið metið á hundruð milljóna.

Ákvarðanatökuvettvangur, ákvarðanatökuvald og knúsa í þig

Orðlof og annað

Rétt mál og vont …

Óviðeigandi orðaval eða kauðalegar setningar geta þannig til dæmis oft talist rétt mál án þess að vera í raun málnotkun við hæfi og geta þá verið í senn rétt mál og vont! […]

Samkvæmt íslenskri málstefnu telst það yfirleitt gott eða vandað mál í flestum málsniðum að velja íslensk orð fremur en erlendar slettur og að velja hefðbundnar beygingar fremur en beygingar sem eru eða hafa verið hugsanlegir vísar að breytingum á beygingakerfinu.

Vísindavefurinn, pistill eftir Ara Pál Kristinsson, rannsóknarprófessor hjá Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þjálfari ríkjandi Evrópumeistara í körfubolta með námskeið á Íslandi um helgina.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Sé félagslið eða landslið Evrópumeistari koma önnur lið ekki til greina. Þar af leiðandi er lýsingarorðið ríkjandi óþarft. 

Vilji svo til að þjálfari liðs sem ekki er lengur Evrópumeistari sé með námskeið hér á landi má bæta við orðinu fyrrverandi eða nefna ártal.

Tillaga: Þjálfari Evrópumeistara í körfubolta með námskeið á Íslandi um helgina.

2.

„Af hverju ættir þú að knúsa í þig?.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Sagt er að öllum sé mikilvægt að varðveita barnið í sér og má það vera rétt. Í lífinu kemur hins vegar sá tími (ekki tímapunktur) að öllum er mikilvægt er að fullorðnast og tala til annars fólk á eðlilegan hátt, sleppa hjalinu. Þetta er blaðamönnum sérstaklega mikilvægt af ástæðu sem vart þarf að rekja frekar.

Hvað merkir orðalagið „að knúsa í þig“? Það þekkist ekki. Er líklega einhvers konar barnamál. Ekki fer vel á því að börn starfi sem blaðamenn.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Ákvarðanatökuvettvangur, ákvarðanatökuvald.“

Viðtal í morgunútvarpi rásar 2 í Ríkisútvarpinu 22.5.2019.          

Athugasemd: Stjórnmálafræðingur var í viðtali á rás tvö og nefndi að Evrópuþing ESB væri „ákvarðanatökuvettvangur“ og þar lægi „ákvarðanatökuvaldið“. 

Þetta eru illa „hönnuð“ orð en má vera að orðskrípið „ákvarðanataka“ hafi náð fótfestu í málinu og er það miður. Ástæðan er einföld. Orðið er samsetning á orðalaginu að taka ákvörðun. Ákvörðun er nafnorð og sögnin er að ákveða.

Við getum hæglega tekið ákvörðun eða ákveðið eitthvað og það er yfirleitt gert á þingum, hvort sem þau eru löggjafarþing eða annað.

Á malid.is segir: 

Almennt er frekar mælt með því að segja ákvörðunartaka en ákvarðanataka, þ.e. nota eignarfall eintölu frekar en eignarfall fleirtölu af orðinu ákvörðun. Mjög sterk hefð er þó fyrir því að nota eignarfall fleirtölu.

Stjórnmálafræðingurinn bætir engu við þó hann noti orðskrípin sem vitnað er til. Þing ESB er  staður þar sem ákvarðanir eru teknar vegna þess að það hefur vald til þess. Vart þarf að tíunda þetta frekar.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Vinningsliðið er samsett af, Basalt Arkitektum, Eflu, Landmótun og Reginn fasteignafélagi.“

Frétt í dv.is.           

Athugasemd: Tilvitnunin er að ofan er kölluð þolmynd og hún fer ekki vel þarna. 

Þolmynd er mynduð með hjálparsögninni að vera eða að verða og lýsingarhætti þátíðar af aðalsögn. Í henni er lögð áhersla á þolanda en ekki geranda og hans stundum ekki getið. Dæmi: 

• Vitað er að jörðin er lífvænleg. 
• Henni var hjálpað.

Þolmynd þekkist líka af forsetningunni af, til dæmis: 

Jón var klæddur af móður sinni.

Í staðinn ætti að nota germynd og þá er einfaldlega sagt að í vinningsliðinu hafi verið þessi fyrirtæki.

Svo má þess geta að rangt er að setja fyrstu kommuna í setningunni þar sem hún er. Hugsanlega má setja þar rittáknin semikommu (;) eða tvípunkt (:).

Tillaga: Í vinningsliðinu voru Basalt Arkitektar, Efla, Landmótun og Reginn fasteignafélag.

Kvika veldur skjálftum norðan Öskju

Talsverð skjálftavirkni hefur verið undanfarnar vikur suðvestan við Herðubreið og austan Herðubreiðartagla. Raunar má rekja vaxandi skjálftahrinu um það bil eitt eða tvö ár aftur í tímann. Upp á síðkastið hefur skjálftunum fjölgað talsvert og það er forvitnilegt.

Í upphafi var skjálftavirknin eingöngu bundin við Herðubreið, að mestu við vestur og suðurhluta fjallsins. Hrinurnar voru sjaldnast langvinnar, dóu út á innan við viku. Virknin var frekar þétt, dreifðist lítið.

Fyrir um það bil hálfum mánuði færðist skjálftavirknin til, frá Herðubreið og austur fyrir mið Herðubreiðartögl, eiginlega þar sem vegurinn í Öskju liggur rétt áður en hann beygir til suðurs. Skjálftarnir fjöruðu út á um tíu dögum.

Fyrir nokkrum dögum varð hrina enn og aftur suðvestan við Herðubreið. Ekki nóg með það heldur varð á sama tíma jafnmikill ef ekki meiri virkni norðan við Öskju, suðaustan við Lokatind, skammt frá skarði því sem ber hið ágæta nafn Sigurðarskarð.

Og hvað er svo forvitnilegt við þessar skjálftahrinur sem orðið hafa á tiltölulega litlu svæði. Hér eru nokkrar „staðreyndir“:

1. Skjálftarnir eru flestir tiltölulega litlir, fæstir yfir tvö sig
2. Uppruni þeirra flestra er um það bil á fjögurra km dýpi og grynnra
3. Þeir verða til í klösum, tiltölulega þéttum

Hvað veldur? Líklegasta skýringin er kvika sem streymir upp á við, í átt að yfirborði jarðar. Þrýstingurinn er nægilega mikill til að hún veldur hreyfingu á jarðskorpunni, sprungur verða til, hreyfingar breiðast út og mælast glögglega. Að öllum líkindum streymir kvikan beint upp og það er skýringin á því hversu skjálftasvæðið er lítið.

Til hvers leiðir þetta? Jú, haldi skjálftarnir áfram verður eldgos, einhvern tímann á næstu  eittþúsund árum. Jarðvísindamenn eiga erfitt með að spá fyrir um eldgos nema það sé raunverulega í aðsigi. Síðast gaus á þessu svæði í Öskjuopi ári 1961. Þar áður gaus í Öskju árið 1875 og var það hamfaragos.

Áður en lesendur fara að óttast eldgos má þess geta að skjálftahrinur á þessu svæði, við Herðubreið, Herðubreiðartögl og í Öskju, hafa verið mjög algengar á undanförnum áratugum og fréttir af þeim reglulega birst í fjölmiðlum þó fæsta reki minni til þess.

Myndirnar sem fylgja hér með eru af vef Veðurstofu Íslands. Sú efri er frá því í morgun og þar sjást skjálftarnir suðvestan við Herðubreið (hægra megin) og svo skjálftaklasinn suðaustan við Lokatind. Öskjuvatn sest neðst á myndinni.

Neðri myndin er um viku gömul. Þar sjást skjálftarnir sem mældust austan við Herðubreiðartögl

To love og að elska, fallbeygingar og anda með ... afturendanum

Orðlof og annað

Maður og þú

Hér áður fyrr þótti ekki gott að nota orðið maður sem e.k. óákveðið fornafn. 

Þannig segir t.d. í Íslenzkri setningafræði Jakobs Jóh. Smára frá 1920: 

„Allmjög tíðkast nú í ræðu og riti orðið maður sem óákv. forn. (í öllum föllum); er sú notkun af útl. uppruna (d. og þ. man), og er alröng.“ 

Margir amast enn við þessari notkun, en þó hefur hún öðlast nokkra viðurkenningu í seinni tíð. Það stafar ekki síst af því að upp er komin önnur villa hálfu verri; þ.e. sú að nota annarrar persónu fornafnið þú í sama tilgangi, þ.e. sem e.k. óákveðið fornafn. Sú notkun er komin úr ensku, og hana ber skilyrðislaust að forðast.

Málsnið og málnotkun eftir Eirík Rögnvaldsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„„Ég myndi elska að eyða öllu kvöldinu að tala um Hatara““

Fyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Ofangreind fyrirsögn er höfð eftir bandarískum sjónvarpsmanni. Hún fær mann til að velta fyrir sér íslensku sögninni að elska og samsvarandi sögn á ensku, „to love“.

Ég hef það á tilfinningunni að enska sögnin sé mun viðtækari en sú íslenska. Enskumælandi fólk, sérstaklega Bandaríkjamenn, virðist elska hvað sem er en sú tilfinning á ekki alltaf við um ást eða djúpa væntumþykju, þó hún geti vissulega verið það.

Líklega hefur blaðamaðurinn sem þýddi ekki sömu tilfinningu fyrir íslensku og hann hefur fyrir ensku máli. Mér þykir líklegra að sjónvarpsmaðurinn eigi við að honum þætti skemmtilegt, ánægjulegt að geta talað um Hatara allt kvöldið.

Í orðabókinni segir til dæmis:

Love: feel deep affection or sexual love for (someone): do you love me? 

Like or enjoy very much: I´d love a cup of tea: I just love dancing.

Og: 

Love: a great interest and pleasure in something: his love for football; we share a love of music.

Dálítill munur á að elska konu og þykja varið í tóbak og viskí. Í gömlum slagara sem Þorsteinn Eggertsson samdi og Rúnar Júlíusson söng segir meðal annars: 

Betri bíla, yngri konur, eldra viskí, meiri pening.

Ekki er nú þetta mikil speki þó maður hafi nú stundum sungið með. En áfram úr orðabókinni:

Love: [count noun] a person or thing that one loves: she was the love of his life; their two great loves are tobacco and whisky.

Bretar eru kunnir fyrir að nota sögnina „to love“ við ólíklegustu tækifæri. Í orðabókinni segir:

British informal a friendly form of address: it´s all right, love.

Um daginn var ég í London, átti erindi í búð og konan sem afgreiddi mig sagði: „Here you are love“, og rétti mér skiptimynt og kvittun. Ekki flögraði að mér að þýða þetta beint. Hún sagði: Gerðu svo vel, vinur.

Tillaga: „Mikið þætti mér gaman að því að eyða öllu kvöldinu í spjall um Hatara“

2.

„Magnús Geir Þórðarson, útvarpsstjóri, og Páll Magnússon, þingmaður og fyrrverandi útvarpsstjóri, greinir á …“

Frétt á dv.is.          

Athugasemd: Nefnifallsvæðing tungumálsins felst í því að fólk sleppir því að fallbeygja nafnorð, hefur þau í nefnifalli. Þetta er sérstaklega meinlegt þegar fréttir í fjölmiðlum eru með þessum galla, þær eru þá einfaldlega skemmdar.

Á malid.is segir:

Sögnin greina getur verið ópersónuleg og stendur þá með henni frumlag í þolfalli. Bræðurna greinir á um sjávarútvegsmálin. Oftast er þó sögnin persónuleg. Hann getur ekki greint þær í sundur.

Hugsanlega ruglar það blaðamanninn að nöfn útvarpsstjórans eru eins í nefnifalli og þolfalli, hins vegar er það engin afsökun. Þetta er vond villa.

Fréttin hefði mátt vera betur skrifuð: 

„Fána-uppákoman var ekki gerð í samráði við RÚV eða fararstjórn. Heldur alfarið frá Hatara komin.“ 

Hér hefði betur hefði farið á því að sleppa sögninni að gera. Ekki ætti að vera punktur á eftir „fararstjórn“. „Heldur“ er hér samtenging og í beinni tengingu við setninguna á undan. Þarna hefði því átt að vera komma. Fleiri athugasemdir mætti gera við fréttina.

Tillaga: Magnús Geir Þórðarson, útvarpsstjóra, og Pál Magnússon, þingmann og fyrrverandi útvarpsstjóra, greinir á …

3.

„Lennon andaði með rassgatinu.“

Yfirfyrirsögn á dv.is.          

Athugasemd: Fyrir stuttu var kynntur til sögunnar ný ritstjóri á DV. Líkleg er svona orðalag honum/henni þóknanlegt.

Í fréttinni er þetta haft eftir fótboltamanni:

Vonandi kemst ég í betra form því ég andaði með rassgatinu í dag. 

Útilokað er að skilja hvernig íþróttamaðurinn getur andað með þessum líkamshluta. Enn erfiðara er að átta sig á því hvað blaðamanni og ritstjóra gengur til með svona orðalagi. DV setur niður fyrir vikið.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„… en spænska höfuðborgin er sögð heillandi vegna áherslu sinnar á sjálfbærni, hjólastíga, breiðar gangstéttar og aðra umhverfisvæna ferðamáta.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Fallbeyging nafnorða þarf að vera rétt, hún er ein af einkennum íslensks máls. Þarna er orðið gangstétt í eignarfalli eintölu, af samhenginu má ráða að það ætti að vera í fleirtölu. Orðið beygist svona:

Í eintölu: Gangstétt, gangstétt, gangstétt, gangstéttar.

Í fleirtölu: Gangstéttir, gangstéttir, gangstéttum, gangstétta.

Enginn er svo góður í íslensku að hann hafi ekki gott af því að leita eftir staðfestingu á vafamáli, til dæmis fallbeygingu orða. Vefurinn malid.is er frábær heimild og afar þægilegur í notkun. Sá sem hér skrifar notar hann yfirleitt áður en hann fer að agnúast út í málfari í fjölmiðlum. Betra er að hafa vaðið fyrir neðan sig.

Tillaga: … en spænska höfuðborgin er sögð heillandi vegna áherslu sinnar á sjálfbærni, hjólastíga, breiðar gangstéttir og aðra umhverfisvæna ferðamáta.

Umfang og stig meiðsla, hótelbyggingar opna og relevant fólk

Orðlof og annað

Baggamunur

Eitthvað ríður baggamuninn: Eitthvað ræður úrslitum, eitthvað (eitt) hefur úrslitaáhrif eða mikla þýðingu.

Orðatiltækið er kunnugt frá fyrri hluta 19. aldar: Eitthvað ríður baggamun.

Líkingin er sennilega af því dregin er baggar voru fluttir á hestum og setið þannig á milli bagganna að jafnþungt var hvorum megin á hestinum enda er kunnugt af brigðið eitthvað ríður af baggamuninn.

Einnig er hugsanlegt að líkingin sé dregin af því er eitthvað var bundið við „léttari“ baggann, samanber afbrigðið rétta við baggamuninn og orðasambandið jafna baggamun á klárnum.

Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Umfang og stig meiðsla var þá ekki ljóst en eitthvað um beinbrot og skrámur.“

Frétt á visir.is.              

Athugasemd: Hvað skyldi vera „stig meiðsla“ eða „umfang meiðsla“? Hvorugt er gott. Sama er með orðalagið „eitthvað um beinbrot“. Þetta er illa skrifað og ónákvæmt, jaðrar við bull.

Þetta er ekki góð umfjöllun hjá blaðamönnum á Vísi jafnvel þó þeir hafi fengið orðalagið frá Landsbjörg. Þeim ber að skrifa góðan texta, ekki að breiða út vitleysur. Mestöll fréttin er hnoð, stíllaus og óáhugaverð.

Í fréttinni er talað um „viðbragðsaðila“. Enginn veit hverjir bera þetta heiti enda fráleitt opinbert heiti á einum eða neinum. Giska má á að það séu akandi, gangandi, hjólandi og ríðandi vegfaraendur, lögregla, sjúkraliðar, björgunarsveitir, landhelgisgæslan, íbúar og bændur í nágrenninu. Nær allir sem að slysi koma. Af þessu leiðir að orðið er merkingarleysa og gerir fréttina ónákvæma.

Hvaðan kemur þetta orð, „viðbragðsaðili“. Má vera að blaðamenn þekki enska orðalagið „response team“ og þýði það sem „viðbragðsaðili“ sem er lélegur kostur.

Á vef Wikipediu segir:

An incident response team or emergency response team (ERT) is a group of people who prepare for and respond to any emergency incident …

Algjör óþarfi að kalla björgunarsveit annað er því nafni eða öðru sem það ber. Sama er með lögreglu, slökkvilið, landhelgisgæslu og sjúkraflutningamenn.

Á malid.is segir:

Oft eru til góð og gegn orð í málinu sem fara mun betur en ýmsar samsetningar með orðinu aðili.

T.d. fer mun betur á að segja ábyrgðarmaður, dreifandi, eigandi, hönnuður, innheimtumaður, seljandi, útgefandi en „ábyrgðaraðili“, „dreifingaraðili“, „eignaraðili“, „hönnunaraðili“, „innheimtuaðili“, „söluaðili“, „útgáfuaðili“.

Í upptalninguna vantar letiorðið „viðbragðsaðili“ sem má alveg hverfa úr málinu vegna þess að auðvelt er að nefna þá sem koma að óhöppum, slysum eða náttúruhamförum sínum réttu nöfnum.

Tillaga: Ekki er enn vitað hversu alvarleg meiðslin eru.

2.

„33 voru í rút­unni er slysið var, en farþeg­arn­ir 32 voru all­ir kín­versk­ir ferðamenn.“

Frétt á mbl.is.           

Athugasemd: Af og til sjást fréttir með setningum sem byrja á tölustöfum en það er mikill ósiður og þekkist óvíða.

Nokkuð er um nástöðu í fréttinni. Hún gæti verið hnitmiðaðri ef blaðamaðurinn hefði sleppt óþarfa málalengingum og endurtekningum. Gallinn við margar fréttir eru of mörg orð sem gera þær illskiljanlegar Dæmi:

Allri vett­vangs­vinnu á slysstað var lokið í gær og í dag mun lög­regla ræða við farþega og bíl­stjóra.

Hver er hér munurinn á vettvangi og slysstað? Enginn. Þetta hefði því mátt orða svona:

Vinnu lauk á slysstað í gær. Í dag mun lögregla ræða við farþega og bílstjóra.

Í fréttinni segir að „flestir farþeganna enduðu á Hellu í nótt …“. Fer ekki betur á því að segja að þeir hafi gist á Hellu í nótt?

Tvisvar í fréttinni er sagt að „allir farþegarnir“ hafi verið kínverskir ferðamenn. Einu sinni dugar.

Í upphafi fréttarinnar er sagt að rútan hafi farið út af Suðurlandsvegi. Af myndum má samt ráða að hún hafi oltið.

Tillaga: Þrjátíu og tveir kínverskir farþegar voru í rútunni og auk bílstjórans.

3.

„Sjö nýjar hótelbyggingar opna á næsta ári í Reykjavík og tólf á teikniborðinu.“

Frétt á visir.is.           

Athugasemd: Hús opna ekki, þau eru opnuð. Þetta er með algengustu villum í fjölmiðlum.

Blaðamaðurinn sem þetta skrifar er einbeittur í brotavilja sínum. Hugsanlega veit hann ekki betur. Í upphafi fréttarinnar skrifar hann aldeilis grandalaus:

Búist er við að 800 ný hótelherbergi opni í Reykjavík á næsta ári. […] Gert er ráð fyrir að Marriott hótel opni í byrjun næsta árs.

Þarna heggur blaðamaðurinn í sama knérunn án nokkurrar eftirsjár og hefur ekki hugmynd um að hvorki gömul né ný herbergi opna heldur eru þau opnuð og þaðan af síður hefur Marriot hótel neina getu í þá veru.

Tillaga: Sjö ný hótel verða opnuð í Reykjavík á næsta og tólf á teikniborðinu.

4.

„Exsklúta ákveðna hópa, targeta, sweet spot, lonsa, actually, funnel, relevant fólk, retargetað, event, teaser efni, interests, lookalikemengi ...“

Viðtalsþáttur á Facebook á síðu Sahara.           

Athugasemd: Hef í nokkurn tíma haft áhuga á auglýsingum og kynningum á Facebook og notið til þess aðstoðar manns sem er nokkuð fær í þessum efnum.

Ég rakst fyrir nokkru á viðtalsþátt (e. podcast) á Facebook. Tveir afar skýrmæltir ungir starfsmenn segja frá fyrirtækinu sínu og gera það nokkuð vel. Hins vegar tók ég fljótlega eftir því að þau slettu mikið eins og lesa má hér að ofan. Fyrir vikið dró fljótlega úr áhuga mínum og ég lauk ekki við að hlusta á þáttinn heldur gerði þessa athugasemd:

Furðulegt hvað þetta ágæta fólk á erfitt með að tjá sig á íslensku án þess að sletta enskum orðum og orðasamböndum.

Þrem vikum síðar sá maður nokkur ástæðu til að svara mér. Hann sagði:

Það má vera að þér finnst þetta slæmt, en fyrir þá sem eru að vinna með Facebook auglýsingar er þetta jákvætt. Því að ef öll þessi orð væru íslensku yrði töluvert erfiðara að skilja um hvað þau eru að ræða og myndi rýra gildi umræðunnar fyrir þá sem eru að vinna við þessi sömu hugtök á ensku.

Sem sagt, ef nógu mikið er slett þá skilja fleiri umræðuna. Er það jákvætt? Auðvitað stenst þetta enga skoðun. Slettur eru óþrif í málinu. Annað hvort á að tala íslensku eða eitthvað annað tungumál. Ég skil hvað maðurinn á við en í orðum hans felst uppgjöf, íslenskan hentar ekki. Of margir eru á þessari skoðun.

Þetta er nú meðal annars ástæðan fyrir því að ég er ekki bjartsýnn á framtíð íslenskunnar í höndum ungu kynslóðarinnar, sérstaklega þeirra sem starfa í tölvugeiranum.

Þess má geta hér í lokin að engin umræða var um þennan viðtalsþátt á Fb síðunni.

Tillaga: Engin tillaga gerð.

Prestsstarf, hann útvegaði vopn og skortur varð á lyfjum

Orðlof og annað

Hurð og dyr

Sumir menn virðast ekki vissir um merkingu orðanna hurð og dyr. 

Hurð er úr efni og orðið þýðir fleki eða einhver slíkur hlutur til þess að loka dyrum eða opi. 

Orðið dyr þýðir inngangur í hús eða herbergi. 

Orðið hurð getur verið bæði í et. og flt., þ.e. ein hurð, tvær hurðir, en orðið dyr er fleirtöluorð, þ.e. menn tala um einar dyr, tvennar dyr o.s.frv.

Gott mál eftir Ólaf Oddsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þegar sam­ein­ing prestakall­anna í Foss­vogi, Bú­staðaprestakalls og Grens­ásprestakalls, geng­ur í gegn verða þrjár presta­stöður þar.“

Frétt á mbl.is.              

Athugasemd: Uppbygging málsgreinarinnar er slæm, nástaðan er æpandi og má vera að þekking blaðamannsins sé lítil, sem er afleitt. Bera má saman ofangreint og tillöguna hér fyrir neðan.

Yfirleitt er talað um prestsembætti, ekki „prestastöður“. Prestakall er starfsvæði eins eða fleiri presta. Prestur er ekki karl sem kallaður er kall eins og margir kunna að halda. Kall er skylt köllun sem er trúarlegt ætlunarverk prests og með prestakalli er átt við svæðið sem hann sinnir, það er fólkið sem þar býr.

Í fyrirsögn fréttarinnar segir:

Stöður í sam­einuðu Foss­vog­sprestakalli verða aug­lýst­ar í júní.

Rangt er að tala um stöður presta, þetta eru embætti. Til eru embætti ráðuneytisstjóra, sýslumanna, lögreglustjóra og jafnvel er talað um embætti forseta Íslands eða biskups. Við hin gegnum störfum sem oft eru nefndar stöður; kennarar, lögreglumenn, skrifstofumenn, blaðamenn og verkamenn svo dæmi séu nefnd.

Tillaga: Eftir sameiningu Fossvogs-, Bústaða- og Grensásprestakalla verða til þrjú prestsembætti.

2.

„Hann út­vegaði vopnið sama morg­un.“

Fyrirsögn á mbl.is.              

Athugasemd: Eitthvað gengur ekki upp í þessari setningu, er ekki alveg viss um hvað það er. Í sjálfri fréttinni segir svo:

 … að grunaði kom hönd­um yfir skot­vopnið sama morg­un og ódæðið var framið.

Ekkert er að þessu.

Veit ekki alveg hvað er að, held að sögnin að útvega þurfi að fylgja persónufornafni til að merkingin gangi upp. Ekki er hægt að nota afturbeygða fornafnið: 

„Hann útvegaði sér vopnið sama morgun“ 

Væri sá er um ræðir að vinna fyrir aðra mætti segja svona:  

„Hann útvegaði honum/henni/því/þeim vopnið sama morgun“.

Þannig er setningin eðlileg þegar notað er persónufornafn. 

Á norsku kann fyrirsögnin að vera svona:

Han fikk våpenet samme morgen.

Þetta skýrir samt ekki íslenska orðalagið því maðurinn fann, varð sér út um, aflað sér eða tók vopnið þennan sama morgun. Má vera að blaðamaðurinn hafi verið undir áhrifum af enska orðinu „to provide“ er hann skrifaði fyrirsögnina. Hún yrði þá svona á ensku:

He provided the weapon that same morning.

En þetta er alls ekki það sama.

Ég treysti á að lesendur sendi mér línu og leiðrétti mig. Dýrt er að festast í svona „smáatriðum“.

Tillaga: Hann varð sér út um vopnið sama morgunn.

3.

„Skortur varð á 45 lyfjum fyrstu fjóra mánuði ársins.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 15. maí 2019.             

Athugasemd: Hérna er nafnorðið sem ræður en ekki sögnin. Mjög auðvelt er að laga þetta, sjá tillöguna. Munum að íslenska er tungumál sagnorða, enskan er elsk að nafnorðum.

Tillaga: Fjörtíu og fimm lyf skorti fyrstu fjóra mánuði ársins.

4.

„Haukum svall móður á síðustu tíu mínútunum.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 15. maí 2019.             

Athugasemd: Reglulega gaman er að sjá svona tekið til orða á íþróttasíðu fjölmiðils. Aðeins reyndir og vel lesnir blaðamenn geta skrifað á þennan veg.

Sögnin að svella merkir samkvæmt orðabókinni að bólgna, þrútna eða ólga.

Nafnorðið móður merkir hér baráttuhugur en getur líka þýtt  reiði, ákafi og æsingur. Í orðabókinni segir:

Orðstofn þessi er algengur liður í mannanöfnum, sbr. Móðólf(u)r, Móðrek(u)r, Hermóður, Þormóður, Mó(h)eiður. Sjá móðugur, móðga, Móði, móð(u)r (4), -mæði og móð (3). 

Merkilegt er að sögnin af móðga er dregið lýsingarorðið móðugur. Þetta vissi ég ekki fyrr en ég sá þetta í orðabókinni. Leikmennirnir hafa því verið móðugir í merkingunni æstir.

Hér hafa íþróttablaðamenn Morgunblaðsins oft verið gagnrýndir (ekki ítrekað gagnrýndir), rétt eins og kollegar þeirra á öðrum fjölmiðum. Því er ástæða til að gleðjast yfir kjarngóðu málfari. Dæmi um góða málnotkun í fréttinni:

• Sölvi gekk berserksgang.
• Leikmönnum féll allur ketill í eld.
• Sölvi dró úr þeim tennurnar, eina af annarri.
• Rimman um Íslandsmeistaratitilinn.

Þetta kætir, en á malid.is segir um orðið klisja:

Orðalag sem hefur í upphafi verið frumlegt og snjallt en verið notað svo mikið að það hefur glatað áhrifamætti sínum. […] Í staðinn fyrir tökuorðið klisja færi oft betur á að nota orðin orðaleppur, tugga.

Gaman er að lesa vel skrifaðar og skýrar fréttir og ekki spillir alltaf fyrir þegar blaðamenn nota skrautlegt orðalag. Vandamálið er þegar orðalag er notað of mikið, þá verður það að orðalepp, tuggu, það er klisju, og engum til skemmtunar.

Tillaga: Engin tillaga

Kvikmynd heiðruð, bílvelta varð og hans fangavist

Orðlof og annað

Lítt, miður, minnst

Atviksorðið lítt stigbeygist: miður, minnst. Meirihlutahópurinn „lítt þekktir listamenn“ skyggir á annan hóp sem nefnist þó ekki „lítt þekktari listamenn“. 

Standi einlægur vilji til að nota lítt eru þeir „miður þekktir“ (en hinir). Annars eru listamenn þessir bara (lítið) – minna – (minnst) þekktir.

Málfar á blaðsíðu 16 í Morgunblaðinu, 13. maí 2019.

 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Heiðra kvikmyndina A Star is Born.“

Fyrirsögn á mbl.is.              

Athugasemd: Ekki er hægt að heiðra kvikmynd enda aðeins fólk sem er heiðrað, nýtur heiðurs. 

Útilokað er að heiðra bók, málverk, myndastyttu, steinvölu, tré, flugu, hest, kind, hund, stöðuvatn, á eða úthaf, svo dæmi séu tekin. 

Hins vegar er auðvelt að heiðra höfunda listaverka þar með taldar kvikmynda, og er það iðulega gert, eða eftirlifandi aðstandendur.

Oft eru hús endurbyggð og þá sagt að þeim sé sýndur tilhlýðilegur sómi. Má vera að þannig megi gera með kvikmynd, sýna henni sóma með tónleikum.

Sá sem ætlar sér að heiðra kvikmynd er ekki góður í íslensku. Dreg stórleg í efa að þetta sé hægt á ensku („to honour a movie“ eða „to pay respect“).

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Bíl­velt­an varð á fjórða tím­an­um og fór lög­regl­an á Norður­landi vestra á vett­vang ásamt sjúkra­liði.“

Frétt á mbl.is.               

Athugasemd: Einfaldara er að orða þetta þannig að bíllinn hafi oltið á fjórða tímanum. 

Þetta er skrifað í svokölluðum nafnorðstíl. Kristján Árnason segir um nafnorðastílinn í erindi sem hann kallar Hugleiðingar um íslenskt lagamál:

Þegar rætt er um sérhæft og uppskrúfað málfar verður mörgum tíðrætt um stofnanamálið svokallaða og nafnorðastílinn sem helst er talinn einkenna það. [...]

En hvaðan kemur þá nafnorðastíllinn? Ég hygg að að hluta til megi rekja hann til eins konar misskilinnar trúar á skýrleik hans eða tilfinningar um að nafnorðastíllinn sé á einhvern hátt hlutlægari eða vísindalegri.

Margir blaðamenn eru ansi góðir í ensku en því miður ekki eins góðir í íslensku. Þeir þýða beint og jafnvel hugsunarlaust og þá verður til frásögn sem oft er menguð enskri setningaskipan.

Tillaga: Bíllinn valt á fjórða tím­an­um og fór lög­regl­an á Norður­landi vestra á vett­vang ásamt sjúkra­liði.

3.

„Hans fangavist varði í 27 ár.“

Grein á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 12. maí 2019.                

Athugasemd: Ofangreind tilvitnun hefði mátt vera einfaldari og þar með skýrari. Eignarfornafnið í íslensku er yfirleitt á eftir nafnorðinu sem það á við. Í fjölmiðlum er nú æ oftar haft á undan og finnst mörgum að þá sé áherslan meiri eða tónninn sennilegri en þarna eru þeir sem skrifa undir enskum áhrifum og átta sig ekki á því.

Dæmi: Bíllinn minn er betri. Minn bíll er betri.

Svona viðsnúningur hefur mikil áhrif á íslensku. Fjölmiðlar bera mikla ábyrgð en geta með samræmdu átaki stöðvað þróunina.

Annars er alltaf fróðlegt er að lesa vel samda grein, jafnvel þó maður sé ekki sammála efni hennar. Þannig er það oftast með pistlana sem bera nafnið „Úr ólíkum áttum“. Höfundur þeirra er Ögmundur Jónasson, fyrrum ráðherra og alþingismaður. Hann skrifar yfirleitt ágæta íslensku þó honum hafi orðið fótaskortur að þessu sinni.

Tillaga: Hann var í fangelsi í tuttugu og sjö ár.

Nafn afhjúpað, samankomin kvöld og magn ábendinga

Orðlof og annað

Skammstafanir

Í samfelldu rituðu máli fer best á að hafa skammstafanir sem fæstar. Sérstaklega fer illa ef skammstöfuð eru fallorð. „Hann ráðlagði frkvstj. að segja af sér.“ „Frkvstj. baðst undan því í lengstu lög.“ 

Hefð hefur hins vegar skapast um skammstafanir nokkurra orða og orðasambanda sem sjaldnast eru skrifaðar fullum fetum í samfelldu máli: t.d., þ.e.a.s., þ.e., o.s.frv., o.fl., u.þ.b., s.s. og ýmsar fleiri.

Málfarsbankinn.

Skammstafanir eru mjög víða í fornum skinnhandritum. Þær voru aðallega notaða til að spara pláss. Á síðari tímum voru þær að öllum líkindum til að spara pláss í blýsetningu og að auki að auðvelda setninguna. Núorðið skipta skammstafanir litlu máli, nóg er plássið á netinu. Fjöldinn er mikill og mikil vinna að geta sér til um merkinguna, það tefur lesandann, nefna má Íslensku orðsifjabókina sem er á malid.is.

Svo er það hinir óhefðbundnu nettengdu skammstafanir. Þær hafa bæði komið til vegna plássleysis (til dæmis á Twitter) og til að lýsa tilfinningum. Margt ungt fólk skilur ekki lengur texta, svo sem fyndni, kaldhæðni og annað álíka nema myndir fylgi. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Nafn kon­ung­lega drengs­ins af­hjúpað.“

Fyrirsögn á mbl.is.              

Athugasemd: Vart er hægt að afhjúpa það sem ekki er á einhvern hátt hulið. Á malid.is segir:

hjúpa kv. † ‘yfirhöfn, kápa’; hjúpur k. ‘það sem sveipað er um e-ð, blæja; hula’; hjúpa s. ‘sveipa e-u um e-n, vefja í hjúp’.

Í Stóru orðabókinni um íslenska málnotkun er þessi gagnlega upptalning um hjúp:

Lofthjúpur, gufuhjúpur, veðrahjúpur, veðurhjúpur, skýjahjúpur, þokuhjúpur, skuggahjúpur, nátthjúpur, næturhjúpur, veturhjúpur, kuldahjúpur, klakahjúpur, jökulhjúpur … dularhjúpur, helgihjúpur, huliðshjúpur, töfrahjúpur, þagnarhjúpur, gleymskuhjúpur, tilfinningahjúpur, blekkingarhjúpur, lygahjúpur … efnishjúpur, silkihjúpur, líkhjúpur.

Allt falleg orð og sum háfleyg og jafnvel skáldleg. 

Þegar eitthvað er afhjúpað felst í því að hjúpurinn tekinn af. Líklega má segja að nafn barns sé afhjúpað, til dæmis við skírn. Þannig er aldrei tekið til orða, það strandar á máltilfinningu flestra.

Ég hef það á tilfinningunni að afhjúpun sé eitthvað sem er áþreifanlegt, eins og til dæmis þegar minnisvarði er afhjúpaður, spilling, eða einhver er afhjúpaður vegna glæps.

Þetta er ef til vill langt mál um það sem sumir segja smáatriði en ég er ekki sammála. Orð verða að hæfa tilefni. Til dæmis er trúlofun ekki afhjúpuð, enginn er afhjúpaður sem væntanlegur maki, nýr formaður húsfélagsins er ekki afhjúpaður og svo framvegis.

Á ensku er til dæmis sagt um nafn prinsins: „the name has been announced“ eða „the name has been revealed“.

Hefði ekki mátt kalla „konunglega drenginn“ prins? Það er einfaldara enda er hann í senn drengur og konunglegur.

Tillaga: Nafn prinsins opinberað.

2.

„Saka dómsmálaráðherra Bandaríkjanna um vanvirðingu gagnvart þinginu.“

Fyrirsögn á mbl.is.              

Athugasemd: Meirihluti dómsmálanefndar fulltrúadeildar Bandaríkjanna sakar dómsmálaráðherrann um að óvirða þingið, sýna því óvirðingu, ekki tilhlýðilega virðingu. Það gerir hann með því að afhenda því ekki ákveðna skýrslu.

Vanvirðing er nafnorð. Sagnorðið er að vanvirða. Íslenska er mál sagnorða en enska er nafnorðavætt tungumál. Þeir blaðamenn sem kunna vel ensku eru  ekki endilega góðir í íslensku. Það sannast best í þessu tilviki.

Í stað sagnarinnar að vanvirða má nota aðrar sagnir sem hæfa betur tilefninu, til dæmis að óvirða eða lítilsvirða.

Tillaga: Saka dómsmálaráðherra Bandaríkjanna um lítilsvirða þingið.

3.

„Þrjú klikkuð knattspyrnukvöld í röð og hér eru þau samankomin.“

Fyrirsögn á visir.is.               

Athugasemd: Margir íþróttablaðamenn skrifa eins og þeir tala og láta allar ambögur og vitleysur fylgja. Hins vegar er mikill munur á talmáli og ritmáli. Þetta er ómöguleg fyrirsögn, raunar órökrétt og fáránleg. Látum samt vera að kvöldin hafi verið klikkuð.

Kvöld geta ekki komið saman, aðeins eitt kvöld er á hverjum sólarhring. Þetta vita allir, jafnvel sá sem skrifar svona, en hann er blindur á eigin verk. Íþróttafréttamaðurinn hefur tekið saman valdar myndaklippur af þremur áhugaverður fótboltaleikjum og það heitir hjá honum að kvöldin hafi komið saman. Þetta er ekki góður stíll

Orðaforðinn virðist ekki vera upp á marga fiska. Í stuttri frétt er óþægileg nástaða. Orðið „dramatík“ kemur tvisvar fyrir í þremur línum. Hefði blaðamaðurinn lesið skrif sín yfir, og vitað hvað nástaða er, hefði hann getað sleppt orðinu á öðrum hvorum staðnum og talað um áhrifamikinn fótboltaleik, tilkomumikinn leik eða eitthvað annað. 

Blaðamaðurinn hefur mikið dálæti á persónufornafninu það og setur líka í nástöðu. Góðir blaðamenn reyna að forðast þennan leiðindalepp sem margir kalla svo. Orðið er yfirleitt merkingarsnautt. Fæstir virðast átta sig á þessu, sérstaklega þeir sem hvorki eru vanir lestri né skrifum. Sá nánar til dæmis hér.

„Það er ekki á hverjum degi …“ stendur skrifað. 

Hvað er ekki á hverjum degi? má spyrja á móti. 

Jú, „knattspyrnuveislan“, er líklegt svar. 

Byrjaðu þá á því sem máli skiptir, maður. Ekki nota leppinn þegar í boði er fínt orð eins og „knattspyrnuveisla“.

Upphafnar lýsingar á fótboltaleikjum eru leiðinlegar fyrir lesendur. 

Sjaldnast vinna lið þess í stað „landa þau sigri“. Svona klisjur eru ofnotaðar og verða við það ómerkilegar og leiðinlegar fyrir lesendur. 

Þegar eitt lið er miklu betra en annað í fótboltaleik er talað um að það „yfirspili“ andstæðinginn. Hvað þýðir það? Af hverju má ekki segja að liðið hafi verið betra, leikið betur, verið klókara …?

Tillaga: Klippur frá þremur frábærum fótboltaleikjum á einum stað.

4.

„Gríðarlegt magn af ábend­ing­um berst dags­dag­lega frá íbú­um Reykja­vík­ur­borg­ar til borg­ar­yf­ir­valda um það sem bet­ur má fara í sam­göngu­mál­um borg­ar­inn­ar.“

Frétt á mbl.is.            

Athugasemd: Fer ekki betur á því að tala um fjölda ábendinga en magn? Magn getur hvort heldur er verið í kílóum eða fjölda. Þó fer betur á að orðsendingar séu nefndar sem fjöldi.

Í orðinu ábending felst að athugasemd, verið er að benda á eitthvað, þó ekki endilega um það sem betur má fara, kvartanir fylgja líka án efa. Hér er tillaga um einfaldari og styttri málsgrein.

Tillaga: Gríðarlegur fjöldi ábendinga berst dags­dag­lega frá íbú­um um það sem bet­ur má fara í sam­göngu­mál­um borg­ar­inn­ar.

 

Skotinn kallaði eftir, og Jón tekinn við Keflavík

Orðlof og annað

Tilbrigði í málfari

Málnotendur hafa oft um ýmsar leiðir að velja til að orða hugsun sína. Margs kyns tilbrigði í málfari eru til en þau eru ekki öll jafngild við allar aðstæður. Sumt er talið við hæfi á einum stað og stund en annars ekki. 

Einn liður í málkunnáttu málnotenda er að hafa vald á því að fella orðaval, orðalag, beygingar, framburð og svo framvegis að því málsniði sem um ræðir hverju sinni.

Sjá nánar á Vísindavefnum.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„„Þetta er hræðileg staða til að vera í, …““

Frétt á visir.is.              

Athugasemd: Aðstæður geta verið slæmar, vondar og jafnvel hræðilegar fyrir þann sem í hlut á. Í stuttu máli má orða þetta þannig að staðan sé hræðileg. Punktur. Orðalagið „… til að vera í“ hjálpar ekkert. Blaðamaðurinn hefur verið að bögglast við að þýða úr ensku með þessum hörmulega árangri.

Fleira má gagnrýna í þessari stuttu frétt. Blaðamaðurinn byrjar setningu á tölustöfum. Hann veit ekki eða kann ekki betur. Slæmt.

Svo hroðvirkur er blaðamaðurinn að hann bullar með nöfn. Í upphafi fréttarinnar er sagt frá flugmanni sem heitir Chris Brady. Etir önnur greinaskilin heitir flugmaðurinn Turner en það er ekki nóg. Eftir næstu greinaskil heitir hann Brady og svo koma önnur greinaskil og þá heitir aumingja flugmaðurinn Turner. Frétt um sama mál er á mbl.is. Þar ber flugmaðurinn sama nafnið í allri fréttinni, Chris Brady og Turner kemur ekkert við sögu.

Þetta er stórgölluð frétt og blaðamanninum og Vísi til áborinnar skammar. Telur ritstjórnin að hægt sé hella einhverju bulli yfir lesendur, bjóða upp á blaðamennsku sem stendur ekki undir nafni. Er engin gæðastefna hjá Vísi?

Tillaga: Þetta er hræðileg aðstaða.

2.

„Skotinn kallaði m.a. eftir því að strákurinn fengi tvo miða á úrslitaleik Meistaradeildarinnar í Madríd og ársmiða á Anfield fyrir framlag sitt í leiknum gegn Barcelona í gær.“

Frétt á visir.is.              

Athugasemd: Enska orðalagið „to call for“ má ekki þýða á sem að kalla eftir. Skotinn í tilvitnuninni kallað ekkert, hækkaði ekki rödd sína. Hins vegar hefur hann líklega óskað eftir, hvatt til, krafist eða heimtað að strákurinn fengi tvo miða.

Munum að mörg ensk orð hafa ekki sömu merkingu og íslensk orð sem eru eða virðast samstofna. Í enskutímum fyrir óralöngu, á skólastigi sem þá var kallað gagnfræðaskóli, tók kennarinn eitt sinn ágætt dæmi sem festist í kolli þess sem þetta skrifar.

Hvað þýðir þetta: „Look out“? Hugsunarlitlir blaðamenn eru vísir með að segja að það þýddi „líttu út“ og það er rétt, svo langt sem það nær. Hins vegar verður alltaf að líta til samhengisins vegna þess að það getur líka þýdd varaðu þig eða passaðu þig. Viðvörun vegna yfirvofandi hættu.

Annað kunnuglegt er orðasambandið „to step aside“ sem klúðraðar í blaðamennsku þýða beint; „stíga til hliðar“. Í flestum tilfellum merkir það hins vegar að hætta. Sjá nánar hér.

Af þessu má ráða að ekki er allt sem sýnist og betra að huga að samhenginu áður en maður fer að bulla einhvern fjárann. Sjá nánar hér. 

Tillaga: Skotinn hvatti til þess að strákurinn fengi tvo miða á úrslitaleik Meistaradeildarinnar í Madríd og ársmiða á Anfield fyrir framlag sitt í leiknum gegn Barcelona í gær.

3.

„Jón Hall­dór tek­inn við Kefla­vík.“

Frétt á mbl.is.               

Athugasemd: Skyldi Jón þessi hafa verið tekinn fyrir of hraðan akstur við Keflavík? Nei. 

Er Jón Halldór skip sem tekið var við veiðar í landhelginni við Keflavík? Nei. 

Var Jón kannski ráðinn bæjarstjóri í Keflavík? Nei.

Svona er nú hægt að misskilja einfalda og „skýra“ fyrirsögn. Líklegast best að taka það fram að Jón Halldór tók við þjálfun körfuboltaliðs Keflavíkur í meistaraflokki.

Auðvitað skilst fyrirsögnin í réttu samhengi, ekkert rangt við hana þó hér sé gerð tillaga.

Tillaga: Jón Hall­dór þjálfar í Kefla­vík.

Hringja símtal, go crazy og holy grail í skíðagöngu

Orðlof og annað

Samtengingar

Aðalhlutverk samtengingar er að vera tengiliður milli einstakra orða, orðasambanda eða setninga. Í setningunni Jón og Gunna eru systkin er og samtenging, […]

Samtengingum er gjarnan skipt í aðaltengingar og aukatengingar. Aðaltengingar eru yfirleitt ekki í upphafi setningar en þó má finna mörg dæmi um það í ritmáli þar sem höfundur notfærir sér þennan möguleika sem stílbragð, til dæmis:

• Og að því búnu strunsaði hann út.
• En ekkert ljós kviknaði í glugganum.
• Bæði drengurinn og stúlkan munu vera orðin veik.

Oft er þessi leið valin til að leggja áherslu á það sem verið er að segja.

Sjá nánar á Vísindavefnum.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Albert hringdi stórkostlegt símtal og lét henda félaga sínum út.“

Fyrirsögn á dv.is.             

Athugasemd: Er rétt að segja að einhver hafi hringt símtal? Flestir hringja og eiga þar á eftir tal í símanum, samtal, við einhvern sem svarar. Slíkt kallast símtal.

„Fréttin“ er um hrekk og blaðamaðurinn er yfir sig hrifinn. Hringingin var ábyggilega ekki stórkostlegt, en í því laug þessi Albert að starfsmanni veitingastaðarins Peterson, kom því til leiðar að vini hans var hent út.

Þó svo að ég hafi glott finnst mér engum sómi af svona frétt, ekki fyrir þennan Albert, ekki veitingastaðinn, ekki fyrir DV og síst af öllu blaðamanninn, sem þarf að vanda skrif sín miklu betur. Bull á ekki erindi í fjölmiðla.

Tillaga: Albert laug í síma um félaga sinn og lét henda honum út af veitingastað.

2.

„Go Crazy lýkur á mánudag.“

Fyrirsögn í auglýsingu Ilva á blaðsíðu 5 í Fréttablaðinu 6.5.2019.            

Athugasemd: Er til of mikils mælst að íslensk fyrirtæki auglýsi á íslensku í íslenskum fjölmiðlum þegar ætlunin er að ná til íslenskra neytenda?

Íslensk tunga á í varnarbaráttu gegn ensku. Fyrirtæki sem nefnist Ilva tekur afstöðu gegn íslenskunni, heldur væntanlega að það sé svo svalt og  vænlegt til árangurs að sletta. Hægt er að bera þessa auglýsingu saman við aðrar í blaðinu, ekkert við þær að athuga nema DAS auglýsinguna sem er í upphæðum þegar aðrir auglýsa vinninga í fjárhæðum. 

Auðvitað er þetta ekkert annað en óvirðing og ruddaskapur, fyrirtækinu til skammar. Ekki mun ég kaupa neitt í þessari verslun og ég hvet aðra til að sniðganga hana.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„1. september 2013 fékk bakarinn …“

Frétt á visir.is.             

Athugasemd: Ekki byrja setningar á tölustöfum. Hvernig er slíkt gert, ekki á íslensku, ekki ensku, þýsku, frönsku, spænsku eða öðrum málum. 

Af hverju? Vegna þess að tölustafur er annað tákn er skrifstafur. Á heilbrigðissviði Háskólans á Akureyri eru leiðbeiningar um ritgerðaskrif og þar stendur:

Ef setning hefst á tölustaf er hún skrifuð með bókstöfum. Dæmi: Tíu prósent einstaklinga …

Mjög auðvelt er að komast hjá því að byrja setningu á tölustöfum, annað hvort með því að umskrifa eða nota bókstafi.

Tillaga: Þann 1. september fékk bakarinn ... 

4.

„„The holy grail“ í skíðagöngu á Íslandi.“

Frásögn á ferðalög og útivist á mbl.is.           

Athugasemd: Þessi samsetning kemur á óvart. Enskan er líklega notuð vegna þess að íslenskt mál er svo máttlaust og illskiljanlegt. Gralið heilaga eða gralinn heilagi … Sjáið bara hversu illa íslenskan lítur út miðað við elskulega enskuna: „The holy grail“ ... Eða hvað?

Tenging gralsins við skíðagöngu er heldur vafasöm. Ég hef áhuga á fjallaferðum og gralið heilaga í þeirri íþróttagrein er Syðsta-Súla eða er það Hekla, nei Hvannadalshnúkur.

Heilaga gralið í inniskóm eru töfflur. Heila gralið í bílavarahlutum er Bílanaust. Heilaga gralið í (gagnslausum) náttúrulyfjum er rauðrótarduft. „The holy grail“ í landbúnaði er þurrkað tað. Af þessu má sjá hversu mikil vitleysa tengingin við gralið er, hvort heldur á íslensku eða ensku.

Tilvitnunin er úr ansi skemmtilegri og fróðlegri grein sem má mæla með. Samt lá við að ég hætti lestrinum strax í upphafi þegar tilvitnunin blasti við. Engin skýring, enginn rökstuðningur, bara fullyrðing á blendingi af íslensku og ensku.

Fyrir utan þetta er helsti gallinn við greinina annars vegar skortur á greinaskilum og hins vegar ofnotkun á tölustöfum. Hið fyrrnefnda hjálpar til við lestur. Margir segja um hið síðarnefnda að rétt sé að rita tölur undir tíu með bókstöfum. Aðrir miða tölur undir eitt hundrað. Auðvitað er þetta spurning um smekk, en fyrir alla muni ekki ofnota tölustafi í fréttum eða greinaskrifum.

Tillaga: Engin tillaga.

Hlaupa hlaup, viðkomandi og upphæðir eða fjárhæðir

Orðlof og annað

Stuttur texti er skýr

Texti er hafður einfaldur til að verða spennandi. Fréttatexti á að vera stuttur, skýr og spennandi. Stuttur texti er skýr. Skýr texti er spennandi. 

Fréttastíll er bestur stuttaralegur. Þú þarft að vera góður í íslensku og skilja málfræði og setningafræði.

Fréttaskrif eftir Jónas Kristjánsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… er að fara ásamt sjö öðrum Íslendingum til Annecy í Frakklandi að hlaupa fjallahlaup.“

„Kynningarblað“ (Fólk, Heilsa) í Fréttablaðinu 30.4.2019.             

Athugasemd: Hlaupa hlaup ... Til þess að skrifa sig framhjá kjánalegu orðalagi þarf að sjá vitleysuna og skilja hana. Í öðru lagi þarf að lesa textann yfir og í þriðja lagi þarf að … tja, vera vakandi, svo ekki sé tekið dýpra í árinni.

Maðurinn sem segir frá er að fara í fjallahlaup, hann ætlar að hlaupa um fjöll.

Í næstu málsgrein á eftir tilvitnuninni hér að ofan segir:

… stefnir á 115 kílómetrana sem felur í sér um 7.000 metra hækkun, svipað og að hlaupa upp rúmlega 12 Esjur í röð.

Aftur er orðalagið hið sama, hlaupa hlaupið og vegalengdin „felur í sér“. Í staðinn hefði hann getað sleppt þessum þrem orðum og bætt við sögninni að vera, er: 

… stefnir á 115 kílómetrana sem er um 7.000 metra hækkun, svipað og að hlaupa upp rúmlega 12 Esjur í röð.

Höfundurinn er ekki vel skrifandi. Hann endurtekur „hlaupa fjallahlaup“ strax í upphafi textans. Annars staðar segir að viðmælandi hafi verið „viðloðandi“ hlaup lengi. Átt er við að hann hafi lengi stundað hlaup.

Þetta er þó ekkert einsdæmi í fjölmiðlum. Þeir segja frá fólki sem „gengur kröfugöngur“, þó er því aldrei haldið fram að fólk „labbi kröfugöngur“ og má þakka fyrir það. Þó hefur ekki sést að einhverjir syndi sund sem er líka þakkarvert.

Loks má nefna þetta úr fréttinni:

Nú gerir HOKA fjölbreytta línu af hlaupaskóm fyrir götu- og utan- vegahlaup.

Sem sagt verksmiðjan gerir skó en framleiðir þá ekki. Skrýtin breyting á merkingu orðs.

Tillaga: … er að fara til Annecy í Frakklandi í fjallahlaup með sjö öðrum Íslendingum.

2.

„Skömmu fyrir klukkan eitt í nótt var tilkynnt um einstakling berjandi í hús með málmhlut í miðborginni. Viðkomandi fannst ekki.“

Frétt á visir.is.             

Athugasemd: Alltaf fyndið að lesa löggufréttir og þá helst á milli línanna. Líklega er þetta orð viðkomandi búið að vinna sér þegnrétt í málinu en það fékk hér hæli úr dönsku. 

Hér áður fyrr þótti fínt að nota það, svo var eitrað fyrir því og það kallað dönsk sletta. Núna er öllum sama nema okkur í kverúlantaliðinu, við notuð það ekki, slíkt var uppeldið.

Hins vegar er svo skrýtið að yfirleitt er hægt að sleppa orðinu og nota hann eða hún í staðinn eða álíka eftir samhenginu.

Hvað þýðir viðkomandi. Á vefnum er dönsk synonymbog og þar stendur:

Vedkommende betyder omtrent det samme som Pågældende. Se alle synonymer nedenfor. Synonymer; pågældende, førnævnte, hin, omtalte.

Þetta er nú gott að vita. Hins vegar hefur maður doltlar áhyggjur af honum viðkomandi sem ekki fannst. Í fréttinni segir þó frá viðkomandi og hafði viðkomandi sparkað í bíla í Hafnarfirði:

Við afskipti lögreglu kom í ljós að viðkomandi var mjög ölvaður og vistaður í fangageymslu sökum ástands.

Viðkomandi var settur í geymslu sökum ástands, ekki vegna eða fyrir, sem er gott. Og ekki er getið um að málið þurfi að rannsaka („settur í fangaklefa fyrir rannsókn málsins“ eins og oft er sagt).

Í löggufréttum er maður ýmist nefndur manneskja, einstaklingur eða viðkomandi. Alltaf að tala kurteislega um fólk sem skemmir eigur annarra, stelur eða brýtur af sér á annan hátt. Ekki má kalla það lögbrjóta, bófa, glæpamenn, skemmdarskrín, leiðindaseggi eða álíka. 

Tillaga: Skömmu fyrir klukkan eitt í nótt var tilkynnt um mann sem barði í hús með málmhlut í miðborginni. Hann fannst ekki.

3.

„Cross­fit-fólk tætti upp Esj­una.“

Frétt á mbl.is.              

Athugasemd: Ekki líst mér á’ða, maður, að verið sé að tæta Esju upp. Eru það ekki umhverfisspjöll?

Af fréttinni má þó ráða að fólk er í kapphlaupi upp undir Þverfellshorn í Esju. Sögnin að tæta er skemmtileg. Hún getur þýtt að rífa eitthvað í sundur eins og segir á malid.is: 

tæta, †tœta s. ‘rífa, reyta; dreifa, tvístra; tæja ull’, […] Af sama toga (og sagnleidd) eru no. tæta kv. ‘pjatla, tætla’, tæti h. ‘ögn,…’, sbr. nno. tøte ‘spunaefni’, og ótæti, tætingur k. ‘ullarvinna, tvístringur’ og tæsla kv. ‘ullartæting’. Sjá tó (2) og tætildislegur og tætla.

Orðabókin getur þó ekki um unga fólkið sem hér áður fyrr tætti á bílum um götur bæja og borgar. Þá tættu vélarmiklir bílar upp malbikið, að minnsta kosti í óeiginlegri merkingu. Rétt eins og nú tæta hlauparar upp Esju og hverfa í rykmekki.

Svo eru til vélar sem tæta, jarðvinnustæki sem tætir upp mold fyrir ræktun, í bókstaflegri merkingu.

Tillaga: Skömmu fyrir klukkan eitt í nótt var tilkynnt um mann sem barði í hús með málmhlut í miðborginni. Hann fannst ekki.

4.

„Fleiri vinningar og hærri upphæðir en nokkru sinni fyrr.“

Auglýsing í ýmsum fjölmiðlum.              

Athugasemd: Þannig freistar Happdrætti DAS landsmanna. Líklega er það bara gott, við styrkjum góðan málstað og getum hugsanlega unnið nokkurn pening.

Þegar ég var strákur sagðist ég hafa fengið stóra fjárhæð fyrir að bera út Vísi. Eldri bróðir minn sem var með ár og reynslu umfram mig vísaði þá til forsætisráðherrans Bjarna Benediktssonar eldri sem hafði einhvern tímann sagt: 

Peningar eru í fjárhæðum en drottinn allsherjar í upphæðum.

Síðan hef ég talað um fjárhæðir af því að mér þótti þetta bæði rökrétt og snjallt.

Í textanum lofar Happdrætti DAS að peningum og því er ekki nema eðlilegt að textinn sé þá eins og í tillögunni hér fyrir neðan.

Mér finnst það einnig fara betur að nota atviksorðið áður en orðalagið nokkru sinni fyrr, en ekki er víst að allir séu því sammála.

Tillaga: Fleiri vinningar og hærri fjárhæðir en áður.