Í heild sinni, meiðsl og kalla eftir

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

Prestur

Orðið prestur er rakið til gríska orðsins presbýteros (safnaðaröldungur). 

Þegar kristnin barst norður á bóginn tóku germönsku málin við orðinu, líkast til eftir viðkomu þess í latínu (presbyter), og viðtökumálin settu mark sitt á orðið eftir atvikum. 

Þannig festi það rætur í skandinavísku málunum (prest, präst, præst), færeysku og íslensku (prestur), ensku (priest) og þýsku (Priester). 

Áfram má halda; lettneska, sem raunar er baltneskt tungumál, fékk orðið úr þýsku og bætti við eigin endingu: priesteris. 

Tungutak eftir Ara Pál Kristinsson á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 20.4.2019.

1.

„Lásu Passíusálmana í heild sinni.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 20.4.2019              

Athugasemd: Stundum velja blaðamenn lengri leiðina, nota fleiri orð í stað færri. Skilja má ofangreinda fyrirsögn á þann vega að allir Passíusálmarnir hafi verið lesnir. Sé svo, er ekki bara ágætt að segja það þannig, vafningalaust?

Á blaðsíðu 20 í sama Morgunblaði segir í frétt/viðtali við breskan sagnfræðing:

Hann heimsótti því skjalasafn Churchills, sem staðsett er í Cambridge, …

Þarna er orðinu „staðsett“ ofaukið. Sé því sleppt breytist merking málsgreinarinnar ekkert, bara alls ekkert. Hvers vegna er þá verið að staðsetja allt? Orðið er afar algengt í fréttum fjölmiðla, hvers vegna er ekki ljóst.

Tillaga: Lásu alla Passíusálmana

2.

„Enginn hlaut alvarleg meiðsl …“

Fréttir Ríkissjónvarpsins kl. 19, 20.4.2019.             

Athugasemd: Meiddist einhver? Nei, enginn, að minnsta kosti ekki alvarlega. Hvers vegna er verið að nafnorðavæða fréttirnar? Af hverju getur fréttamaðurinn ekki notað sagnorðið að meiðast?

Skrýtið.

Enginn meiddist, slasaðist, særðist, skaddaðist og svo framvegis. Af sögninni að meiða er dregið nafnorðið meiðsl, sem merkir sár eða lemstrun, samkvæmt malid.is. 

Síðar í fréttinni segir fréttamaðurinn og virðist full alvara:

Slökkviliðið hefur náð ágætis stjórn á eldinum.

Þetta er að vísu skrifað eftir minni. Flestir standa í þeirri trú að slökkvilið stjórni ekki eldum heldur slökkva þá. Það gæti hins vegar verið misskilningur.

Tillaga: Enginn meiddist alvarlega.

3.

„Við munum vinna með ykkur af varkárni.“

Frétt á visir.is.             

Athugasemd: Eitthvað skrýtið er við ofangreint. Heimildin er í enska fréttavef Guardian, þar er haft eftir lögregluforingja:

I want to reassure you that we will work with you sensitively.

Þarna er lykilorðið „sensitively“ sem vissulega má þýða sem varkárni en enginn Íslendingur talar eins og sagt er hér að ofan. Eins og oft áður en bein þýðing úr ensku gagnslítil, raunar skaðleg. Í fréttinni er sagt frá rannsókn á hryðjuverki á Norður-Írlandi. 

Þýðing blaðamannsins hefur allt aðra merkingu en orðin á ensku. Samheiti enska orðsins „sensitively“ eru til dæmis „vinsemd“, „gentle“, „nice“, „warm“, „caring“ og svo framvegis

Lögregluforinginn hvetur vitni til að gefa sig fram og segir lögregluna muni koma fram við þau af vinsemd og hlýju. 

Í fréttinni var talað um hryðjuverk í Norður-Írlandi. Venjan er sú að á íslensku er forsetning á notuð um landið, á Norður-Írlandi. Fyrirsögninni var síðar breytt en ekki í sjálfri fréttinni, þar er enn talað um hryðjuverk „í Norður-Írlandi“

Tillaga: Við munum taka á móti ykkur með vinsemd og hlýju.

4.

„… kölluðu eftir rannsókn á aðgerðum almennra borgara til að stöðva flóttafólk á leið sinni yfir landamærin.“

Frétt á visir.is.             

Athugasemd: Hvað merkir orðasambandið að kalla eftir? Óska eftir, biðja um, krefjast, heimta … Ennfremur má velta því fyrir sér hvort sá sem „kallar eftir“ sé að hrópa.

Sumir blaðamenn halda að enska orðasambandið „to call for“ megi alltaf þýða á íslensku sem „kalla eftir“.

Lítum sem snöggvast á nokkur skemmtileg tilbrigði íslenskunnar.

Stundum gerist á veitingastað að gestur þarf að kalla eftir þjónustu. Í húsbyggingunni kallaði smiðurinn eftir hamrinum („hent’í mig hamrinum“). Á fundi kallaði fundargestur ókvæðisorð á eftir fundarstjóranum sem gekk út. Fyrsta hæð til hægri, kallaði íbúinn á eftir gestunum í stiganum.

Í öllum þessum tilvikum var kallað, hrópað, argað, æpt …

Á Alþingi var óskað eftir umræðu um efnahagsmál. Á félagsfundi vildi einn fundargestur fá nánari skýringar á liðnum „annar kostnaður“ í reikningunum. Á þingi Sameinuðu þjóðanna hvatti framkvæmdastjórinn ríki heims til að aðstoða flóttamenn. Sveitarfélög á Vestfjörðum krefjast betri vegar yfir Dynjandisheiði.

Í þessum tilvikum var ekki kallað eftir neinu og þaðan af síður hrópað, argað, æpt …

Og nú er óhætt að víkja aftur að hinum tilvitnuðu orðum sem eru þessi:

Tilkynningin var birt stuttu eftir að the American Civil Liberties Union (ACLU) og öldungadeildarþingmenn Demókrataflokksins kölluðu eftir rannsókn á aðgerðum almennra borgara til að stöðva flóttafólk á leið sinni yfir landamærin. Þetta kemur fram á vef Reuters.

Á vef Reuters segir hins vegar:

Mexico said on Saturday it had “deep concern” about armed groups that intimidate and extort migrants on the border, shortly after the ACLU and Democratic senators called for a probe into such citizen efforts to block migrants from crossing.

Raunar er fréttin á vef Reuters nokkuð ítarlegri en sú á Vísi, rétt eins og blaðamaðurinn hafi ekki nennt að þýða hana orði til orðs. Látum það nú vera. Hins vegar er ljóst að þarna var ekki kallað eftir neinu, og alls ekki hrópað, argað eða æpt. 

Af samhenginu má ráða að krafist hefur verið rannsóknar á vopnuðum hópum sem ógna og kúga flóttamenn. Óskiljanlegt er að blaðamaðurinn skuli tala um að almennir borgarar séu þarna að verki nema því aðeins að hann misskilji þar sem segir hér að ofan, „citizen effort“.

Tillaga: … kröfðust rannsóknar á vopnuðum hópum sem stöðva flóttafólk á leið yfir landamærin.