Góða ferð á gosstöðvarnar

Eldgosið í Geldingadal er ekki merkilegt. Það er miklu minna en gosið á Fimmvörðuhálsi og alls ekki eins tilkomumikið. Engu að síður væri gaman að skoða það.

Æsingurinn í fjölmiðlum í gærkvöldi var mikill og þá sérstaklega í Ríkisútvarpinu. Þar voru allir reyndustu fréttamennirnir dregnir út og látnir vera í beinum útsendingum hér og þar. Fátt af því var athyglisvert enda höfðu fæstir viðmælendur neitt að segja. 

Einna merkilegast var að hlusta á viðtöl við jarðvísindamenn og upp úr stóð þegar einn þeirra Magnús Tumi Guðmundsson ráðlagði fólki að fara að sofa. Ekkert nýtt myndi sjást fyrr en birti. Ég fór að ráðum hans.

Eftir að birti kom í ljós að gosið var afar lítið. Fyrstu myndir sýna það glögglega. 

Æsingurinn í fjölmiðlunum var smitandi og ég var þar engin undantekning. Birti hér á blogginu nákvæma staðsetningu á gosinu og tilgátu um hraunrennsli sem var glettilega nálægt korti sem lögnu síðar birtist í fjölmiðlum.

Efst er ein af þeim frábæru myndum sem í dag hafa birtist í fjölmiðlum og er af vef Jarðvísindastofnunar. Hún sýnir svo ekki verður um villst hversu lítið gosið er. Einnig má af henni vera ljóst að ekki var ofmælt sem vísindamenn fullyrtu að staðurinn er einn sá afskekktasti á Reykjanesi og mikil heppni að þar gaus, fyrst einhvers staða átti að gjósa.

Her er kortið sem birtist um klukkan þrjú á vef Jarðvísindastofnunar Háskóla Íslands. Það er glettilega líkt mínu korti sem ég dró upp eftir að hafa athugað myndir sem teknar voru fyrir miðnætti í nótt, í myrkrinu. Gossprungan var að minnsta kosti rétt staðsett í litla fellinu í Geldingadal þó ég hefði átt að snúa henni í norðaustur-suðvestur eins og allar gossprungur hafa verið á Reykjanesskaga síðustu árþúsundir. Slæm villa.

Hvað sem öllu líður veit ég að göngufólk hefur áhug á því að skoða eldstöðvarnar. Ekkert er að því. Þegar gaus á Fimmvörðuhálsi gengu hundruð manna upp á Hálsinn, um tuttugu km leið, til að skoða gosið og síðan sömu leið til baka. Samtals fjörutíu km. Líklega hafa þúsundir manna ekið upp á Mýrdalsjökul og þaðan yfir á Fimmvörðuháls til að skoða gosið.

Ég trúi því ekki að lögregla ætli að banna göngufólki ferðir á gosstöðvarnar.  Vera má að löggan verði aðhlátursefni ef dreginn verður upp guli plastborðinn eins og hún notaði á Fimmvörðuhálsi til að koma í veg fyrir að fólk „fari sér að voða“. Slitrur af plastborðanum eru enn að finnast við hraunið á Hálsinum.

Fólk fer sér ekki að voða því það er skynsamt og úrræðagott á fjöllum. Miklu betra er að líta til með göngufólki við gosstöðvarnar, svona til vonar og vara. Verstu slysin verða í umferðinni. Flestir deyja í rúminu heima.

Sjá neðsta kortið:

1. Um tíu km eru frá hverasvæðinu við Krýsuvík i Geldingadal, lengsta leiðin
2. Best er að ganga frá Suðurstrandarvegi vestan við Borgarfjall. Þaðan eru aðeins fjórir km í Geldingadal.
3. Einnig er hægt að gagna frá veginum í sunnanverðum Móhálsadal en vegurinn er aðeins fyrir fjórhjóladrifsbíla. Þaðan eru um sex km í Geldingadal.

Grundvallaratriðið er góður fatnaður, traustir skór og nesti, drykkir og aukaföt í litlum dagpoka. Og muna eftir myndavél. Þetta er bara „túristagos“, Eða hvað?

Góða ferð á gosstöðvarnar. Ekki láta lögguna stoppa góða göngu á laugardegi eða sunnudegi.

Hér er gosstaðurinn við Fagradalsfjall

Gosið við Fagradalsfjall er í Geldingadal. Hann er lokaður. Fell og hæðir eru allt í kring um dalinn og varla að hraun renni í bráð út úr honum. Safnast bara saman þarna. Nema því aðeins að sprungan sé í hlíðum.

Samkvæmt því sem jarðfræðingar segja er þetta afar lítið gos, smáskita.

Fjarlægðin frá Grindavík er um níu km í beinni loftlínu.

Útilokað er að sjá gosið nema af nálægum fjöllum eða úr lofti. Það er því ótrúlega vanhugsað af fólki að aka um Reykjanesbraut eða aðra vegi til þess eins að sjá bjarmann af gosinu.

Mjög ólíklegt er að gas berist í hættulegu magni til nálægra staða vegna rigningar og hvassviðris.

Af hreyfimyndum í sjónvarpi að dæma rennur hraun í suður niður halla. Vestara hraunrennslið er mun hægara og þar safnast hraunið saman. Vonlítið að átta sig á nákvæmlega á hvar sprungan er í dalnum. En í fréttum kom fram að gossprungan kunni að vera allt að 500 m löng. Eftir því sem vísindamenn segja er sprungan austan megin í Geldingadal, hugsanlega í austurhlíðunum, nærri Merardal sem líka er frekar lokaður.

Dalbotninn er í 180 m hæð og Fagradalsfjall sem er vestan við dalinn er þarna í kringum 300 m. Austan dalsins eru lægri fell. 

Þegar hreyfimyndin er skoðuð nánar sést að á sprungunni eru sjö til átta strókar, gosop. Að öllum líkindum mun smám saman draga úr kraftinum á öllum gosopunum nema einu. Þetta er háttur sprungugosa víða og þannig hafa jarðvísindamenn spáð um hegðun goss á Reykjanesskaga. Þannig var þetta á Fimmvörðuhálsi og í Holuhrauni. 

Neðstu myndina hef ég birt áður. Hún er tekin af Keili. Á henni sést Fagradalsfjall og er eldgosið í Geldingadal sem þó sést ekki á myndinni.

Best er að smella á myndirnar og þá stækka þær mjög og skiljast betur.

Kl. 00:47: Eins og áður sagði er erfitt er að gera sér grein fyrir því hvar gossprungan nákvæmlega er. Eftir að hafa skoðað nákvæmlega hreyfimyndir og ljósmyndir er hugsanlegt að meðfylgjandi mynd sýni nokkurn veginn staðinn. Rauða línan er gossprungan en gulu flekkirnir eru hraunin.

 

 

Hér verður bætt við einhverjum fróðleik eftir því sem umsjónarmaður hefur nennu til.

Eldgos hafið við Fagradalsfjall

Í fréttum er þetta helst: Eldgos á Reykjanesi

Ég kveikti á sjónvarpinu. Fréttir voru að byrja og geðþekk fréttakona las upp það helsta sem var í fréttum:

1. Gos á Reykjanesi
2. Gos á Reykjanesi
3. Gos á Reykjanesi
4. Gos á Reykjanesi
5. Gos á Reykjanesi
6. Gos á Reykjanesi
7. Gos á Reykjanesi

Gott kvöld, sagði svo fréttakonan geðþekka, brosti fallega og sagði: „Þó svo að gosóróinn hafi dvínað er enn búist við gosi suðvestan við Keili. Stína Jóns fréttamaður er stödd á Núpshlíðarhálsi og við skiptum yfir til hennar.“

„Já“, segir Stína Jóns og spyrnir með hægra fæti og hallaði sér upp 30 gráður í vindinn. Og að loknu jáinu segir hún: „Enn bólar ekkert á gosinu. Héddna þrjátíu og átta kílómetrum fyrir aftan mig er Keilir og skammt frá honum er Fagradalsfjall. Við sjáum auðvitað ekki þessi fjöll því annað fjall skyggir á þau og svo er næstum því komið myrkur. Ekki er enn farið að gjósa. Við segjum þessu lokið frá Núpshlíðarhálsi.

„Þakka þér fyrir Stína Jóns, segir fréttþulurinn. „Þetta var flott, næstum því eins og þegar Ómar Ragnarsson var hérna. Farðu nú varlega að bílnum. Margur hefur hrasað á skemmri vegalengd en tíu metrum. Í stjórnstöð Almannavarna er Gunni Jóns, fréttamaður og hann ætlar að tala við Albertínu Guðmundsdóttir jarðeðlissamtíningafræðing um nýafstaðinn fund gosstjórnenda.“

Á skjánum birtist vörpuleg kona.

„Já,“ sagði Gunni Jóns og hnyklar brýrnar. Og heldur svo áfram að loknu jáinu: „Albertína, er von á gosi á Reykjensskaga.“

„Tja, sko, það er nú það,“ segir Albertína. „Ef ekki gýs í kvöld, þá gæti gosið á morgun, hinn daginn, daginn þar á eftir eða síðar. Jafnvel eftir mánuð, ár eða aldir. Við vitum ekkert um hvað gerist fyrr en eftir að gosið hefur byrjað. Hafðu þá samband.“

„Já,“ sagði Gunni Jóns, fréttamaðurinn, og mislyfti brúnum. „En hvað kom fram á þessum fundi í stjórnstöð Almannavarna?“

„Afar fátt nema að ef ekki mundi hafa næstum því gosið í kvöld þá getur næstum því gosið á morgun ...“

„En hvaða líkur eru á gosi?“

„Í raun eru engar líkur á gosi nema eftir að gos hefur hafist,“ segir Albertína, alvarleg í bragði.

„Verður þetta hamfaragos?“

„Nei, varla. Ekki nema það verði afar stórt og mikið og hraun renni yfir fólk og bíla.“

„Verður þetta hættulegt gos?“

„Eldgos eru alltaf hættuleg nema þau sem eru lítil. Þess vegna verður maður að fara varlega. Nema gosið sé lítið.“

„Er Jesú Kristur væntanlegur?“

„Já, hann kemur og með honum englaher og hann mun ræsa eldgosið með viðhöfn á þeim stað þar sem fólki og mannvirkjum mun minnst hætta stafa af. Og þar mun hann í leiðinni dæma okkur öll hvort sem við erum lifandi eða ekki.“

„Hvernig dæmir hann Jesú?“

„Góða fólkinu í Samfylkingunni, Viðraunum og Pí Rötum mun verða fyrirgefnar allar stórkostlegu misgjörðir þeirra og þeir fá að koma í ESB, afsakið Himnaríki. Öðrum mun verða kastað í tólf km langa eldsprunguna enda var hún hönnuð til að taka á móti vondafólkinu og því þannig refsað fyrir syndir sínar og spillingu.

„Var einhvern tímann fólk á Mars, gróður, vegir, sundlaugar og soleiis?“

„Hvers konar asnaspurning er þetta. Þú veist að ég get bara tjáð mig um jarðeðlisfræði og trúmál ...“

Þarna slökkti ég á sjónvarpinu enda ekkert í fréttum nema ekkieldgos á Reykjanesi. Og ég veit ekki einu sinni hvar þetta Reykjanes er.

Athugið að nafni sjónvarpsstöðvarinnar er hér haldið leyndu svo og nöfnum þeirra sem koma við söguna sem byggir í stórum dráttum á sönnum atburðum.

 

Mynd af jarðskjálftasvæðinu suðvestan við Keili

Jarðfræðingar segja að „betri“ staður fyrir eldgos á Reykjanesi sé vandfundinn en suðvestan við Keili. Þetta mun vera rétt. Þarna er afar fáfarið en víða ægifagurt og þarf ekki annað en að skoða loftmyndir.

Suðvestan við Keili eiga flestir jarðskjálftar undanfarinna daga upptök sín. Sagt er að þar í iðrum jarðar sé kvika að þrengja sér upp á við. Slíkt gerist jafnan þegar landrekið skilur eftir sprungur, kvikan fyllir þær. Óvíst er að hún komi nokkru sinni upp á yfirborð jarðar.

Myndin hér til hliðar er tekin af Keili. Hún er gerð úr þremur myndum og því er horft frá suðri til vesturs. Þarna er Þráinsskjöldur, dyngja sem varð til fyrir um 7.000 árum.

Á myndina hef ég sett nokkur örnefni og að auki tvær línur. Milli þeirra eru upptök langflestra jarðskjálfta sem skekið hafa Reykjanes og að auki höfuðborgarsvæðið. Ráðlegg lesendum að smella á myndina til að stækka hana og verður hún þá skýrari. 

Lengst til vinstri er Vesturháls sem líka nefnist Núpshlíðarháls. Handan hans er Móhálsadalur og einnig Austurháls sem nefnist líka Sveifluháls. Þessir tveir hálsar eru með stefnuna suðvestur-norðaustur. Og hvað er svo merkilegt við það? Jú, skjálftarnir umræddu hafa sömu stefnu. Verði eldgos verður það ábygglega á sprungu sem hefur þá stefnu. 

Munum samt að Vesturháls og Austurháls eru úr móbergi og urðu til við gos undir jökli á síðustu ísöld, svona í stuttu máli sagt.

Efst á Þráinsskildi eru „vatnaskil“ ef svo má að orði komast um nær vatnslaust svæði. Þetta þýðir að öllu skiptir hvar hugsanleg eldsprunga myndast. Sé hún norðarlega rennur hraun í áttina að Reykjanesbraut og byggðum þar. Sé hún aðeins sunnar rennur hraunið í áttina að Vesturhálsi og hugsanlega niður að Suðurstrandarvegi. Þarna má litlu skeika.

Myndist eldsprungan nálægt fjallinu sem nefnist Litli-Hrútur mun hraun renna inn í dalinn sem sést á myndinni og safnast þar saman þangað til það finni halla til suðurs eða vesturs.

Af þessu öllum má sjá að suðvestan við Keili er „góður“ staður fyrir eldgos. 

Svona í lokin er ekki úr vegi að nefna þann draumspaka kunningja minn sem ég hitti um daginn. Hann heldur því fram að annað hvort gjósi í sjó eða hraun renni í sjó fram. Segist ekki vita hvort verði raunin. Tek þessu mátulega trúanlegu, veðja þó frekar á jarðfræðinga um þessi efni.

Vera frelsissviptur og eldfjall sendir frá sér heitt rautt hraun

Sjá nánar á bloggsvæðinu málfar.

Bónus gjörbreytti matvöruverslun til hins betra

Þú gefur aldrei eftir lægsta verðið og þú skilar alltaf hluta af bættum ávinningi í innkaupum til neytenda. [...]

Ef aðeins annar aðilinn hefur eitthvað úr viðskiptunum er það ekki viðskiptasamband. Þá varir það yfirleitt stutt. Þetta þarf allt að haldast í hendur.

Opnuviðtalið í viðskiptablaði Morgunblaðsins í dag, 10 febrúar 2021, við Guðmund Marteinsson, framkvæmdastjóra Bónus, er frábært. Greinilega skýr maður, eldklár og duglegur. Fjölmargt í viðtalinu kemur á óvart. Ég hef margt lært í viðskiptum af bókum, í háskóla og á námskeiðum, en í viðtalinu er komið að kjarna málsins sem margorðir kennarar og prófessorar hafa týnt í fræðum sínum. Þeir gætu lært mikið af Guðmundi.

Jón Ásgeir Jóhannesson og faðir hans stofnuðu Bónus. Einhvers staðar las ég að ástæðan hafi verið sú að Jóhannes Jónsson hafi verið sagt upp störfum í SS verslun í Hafnarstræti. Feðgarnir ákváðu þá að stofna lágvöruverslun. Guðmundur Marteinsson tók við sem stjórnandi þegar Jón Ásgeir hvarf til annarra verkefna.

Ég man eftir því að hafa reynt að ráða ungum manni heilt sem framleiddi vörur fyrir Bónus á tíunda áratug síðustu aldar. Jón Ásgeir kvaðst vilja kaupa vöruna og selja í verslunum sínum en á ákveðnu verði sem var hrikalega lágt, miklu lægra en þurfti. Annað hvort eða ... sagði Jón Ásgeir, þurrlega. Hann var nagli í viðskiptum. Hvers vegna? Jú, hann vildi geta boðið neytendum sínum lægsta verðið. Hinar stóru verslanirnar virtust vera í einhverjum vináttusambandi við birgja sína og verðmyndunin bitnaði fyrst og síðast á neytendum.

Stefnumörkun Jóns Ásgeirs hefur verið notuð í Bónus frá því að Guðmundur Marteinsson tók við. Verslanirnar hafa frá upphafi verið með lægsta verðið og nú upp síðkastið kunna fleiri verslanir að vera með næstum því eins lág verð. Á því má sjá hversu arfleifð Jóns Ásgeirs og föður hans er mikil að jafnvel keppinautarnir feta í fótspor hans.

Guðmundur segir:

Síðan þegar ég tók við sem framkvæmdastjóri árið 1998 fékk ég Herluf Clausen, hinn eina sanna, í lið með mér og hann ferðaðist um allan heim í leit að vörum á betra verði fyrir Bónus. [...]

Við horfðum upp á að innkaupsverð okkar á vörum sem við vorum að kaupa af íslenskum heildsölum var oft miklu hærra en út úr búð í löndunum í kringum okkur. Við lögðum gríðarlega hart að okkur að finna vörur, merkjavöru, á lægra verði og reyna að klippa út milliliðinn neytendum til hagsbóta.

Okkur neytendum var alltaf sagt að ástæðan fyrir hærra vöruverði á Íslandi sé flutningskostnaðurinn. Vissulega kann hann að skipta máli en fjölmargt annað. Innkaupsverðið er auðvitað aðalatriðið og Guðmundur leitaðist við að hafa það sem lægst jafnvel þó það kostaði átök við heildsala og erlenda framleiðendur.

Flottast í viðskiptum er að hafa fínar skrifstofur, einkaritara og fjölda manna sem gera eiga eitthvað sennilegt. Í Bónus er yfirbyggingin lítil, verslanir margar og hagkvæmnin mikil. Og verðið er hið sama í öllum verslunum Bónus, á höfuðborgarsvæðinu og úti á landi.

Við lestur viðtalsins reikaði hugur minn til þeirra ára er ég starfaði í Neytendasamtökunum með ágætum mönnum eins og Jóni Magnússyni, Jóhannesi Gunnarssyni og Guðsteini V. Guðmundssyni sem voru miklir frumkvöðlar í neytendamálum. Viðhorf alltof margra verslunareigenda á þessum tíma var að neytandinn hefði rangt fyrir sér. Megnaða kjötfarsið, ónýtu kartöflurnar og margt annað þurftu neytendur að gera sér að góðu. Engar bætur voru í boði ef fatnaður reyndist gallaður, verslunareigandinn þráaðist við. Verðmerkingar voru litlar sem engar og svo framvegis. Með tilkomu Bónus verslananna breyttist flest og allt til betri vegar. Barátta Neytendasamtakanna var oft erfið, enda við Golíat að etja.

Eitt af því athyglisverðasta í viðtalinu er hreinskilnin:

Að sögn Guðmundar hefur hann gert ótal mistök í innkaupum í gegnum tíðina og fái oft skot frá samstarfsfólki sínu þar um. Það sé eins og gengur og gerist í þessu en Jóhannes hafi alltaf talað um að gera ekki sömu mistökin of oft.

Allir gera mistök en varla viðurkenna margir stjórnendur slíkt og síst af öllu að leyfa undirmönnum að gagnrýna. 

Viðtalið við Guðmund tók Baldur Arnarsson, blaðamaður Moggans. Hann er líklega einn af þeim klárustu á blaðinu og jafnvel þó víðar væri leitað. Spyr áleitinna spurninga og Guðmundur svarar af hreinskilni. Fjöldi millifyrirsagna auðveldar lestur greinarinnar.

Skelkur í miðri Egils sögu og glíman við drauginn

En er þeir voru komnir upp í klifið, þá hljópu sjö menn úr skóginum og upp í kleifina eftir þeim og skutu að þeim. Þeir Egill snerust við, og stóðu þeir jafnfram um þvera götuna; þá komu aðrir menn ofan að þeim á hamarinn, og grýttu þeir þaðan á þá, og var þeim það miklu hættara.

... sagði lesari hljóðbókar Egilssögu með dimmri röddu, kvað að hverju orði, spennan jókst. Enn einu sinni sátu Norðmenn fyrir Agli og ætluðu ekkert annað en að drepa hann. Ég var niðursokkinn í söguna á göngu minni upp frá Elliðavatni, gekk greitt og álútur í norðaustanáttinni. Gerðist þá hvort tveggja í senn, lesarinn lauk ofangreindum orðum og ég heyrði hljóð sem var ekki vindgnauð. Leit örsnöggt við og sá að hjólreiðamaður var við það að anda ofan í hálsmálið á mér þarna á þröngum göngustígnum. Mér brá hrottalega, missti þvag, slefaði, kiknaði í hnjánum, argaði skrækróma og lá við yfirliði af skelfingu. Náði mér samt nokkrum sekúndum síðar og hjólamaðurinn rann fram hjá mér.

„Farðu í rassgat,“ tautaði ég. Hef líklega sagt þetta hærra en ég ætlaði enda er það oft háttur þeirra sem eru með síma eða tónlist í eyrum að tala nokkrum desíbeljum hærra en eðlilegt er. Hjólreiðamaðurinn hægði ferðina og gat ég greint að hann væri ekki sáttur við kveðjuna.

„Ég komst ekki framhjá þér,“ sagði hann. „Og hvað get ég gert að því þótt þú sért með eitthvað í eyrunum?“ sagði hann.

„Hvað get ég að því gert að þú sért að flækjast hér og skelfir saklausa göngumenn?“ ruglaði ég í algjöru fáti, fann ekkert gáfulegra að segja þar sem ég vissi upp á mig sökina.

Hann hjólaði áfram. Samræðurnar tóku aðeins nokkrar sekúndur en enn var skelkurinn ekki úr mér. Og hvað varð mér að orði? „Farðu í rassgat,“ tautaði ég sem var það nógu hátt til að hjólamaðurinn heyrði.

„Þú ert dóni,“ sagði sá hjólandi, og jók hraðann. Ég brást ekki við fullyrðingunni. Um leið og skelkurinn rjátlaðist loks af mér áttaði ég mig á því að hann hafði rétt fyrir sér. Hefði auðvitað átt að biðja hann afsökunar. Kannski var ég ekkert ólíkur sumum fornmönnum sem brugðu fyrst vopnum áður en þeir spurðu.

Mér hefur ekki brugðið jafn mikið síðan ég lenti í glímunni við drauginn utan við Fimmvörðuskála veturinn 1992. Þannig var að um miðja nótt fann ég knýjandi þörf að kasta af mér vatni enda höfðum við félagarnir dreypt örlítið á öli um kvöldið. Og þegar ég milli svefns og vöku opna austurdyrnar til þess að ganga erinda minna, grípur einhver í axlir mínar og kippir mér út í niðamyrkrið enda var hvorki tunglsljós né stjörnubjart. Draugurinn tuskaði mig til í nokkrar sekúndur og ég gat mér enga björg veitt því skelkurinn sat í mér. Enginn vaskleiki var í mér frekar en Friðgeiri þeim sem frá segir í Egilssögu:

Friðgeir var maður ekki mikill, grannlegur og fríður sjónum og ekki sterkur; hafði hann og ekki staðið í bardögum.

Þó ég telji mig mikinn mann, grannan og fríðan eru fjölmargir á annarri skoðun, jafnvel nánir vinir og ættingjar. Og enga reynslu hef ég í bardögum og allra síst við drauga. Víkur nú aftur að draugnum sem hristi mig allóþyrmilega. Var mér þá til happs að ég gat fálmað hendinni í skíði sem stóð upp á endann þarna við austurgaflinn. Ég greip það með hægri hendi og barði í fætur draugsa sem missti við það tökin á mér en ég flýði inn í skála, fór inn á kamarinn og greip þar litla tunnu fulla af mannasaur og vopnaður honum steig ég aftur út um dyrnar. Og þarna stóð Glámur á öðrum fæti grenjandi af heift og reiði. Ég skvetti saurnum að honum og hann hörfaði organdi. Hafði einhvern tímann lesið að hið eina sem gagnast gegn draugum er mannasaur. Gott er að vera víðlesinn. Og draugsi flýði sem fætur toguðu undan skítlegum köstum mínum, gott ef hann gufaði ekki upp í svartnættið. Minnir það.

Svo gerist það morguninn eftir að við bjuggum við okkur til brottferðar og var ég byrjaður að segja frá viðureign næturinnar en félagar mínir hlusta aldrei á mig heldur flýttu sér út með sitt hafurtask. Fannst skiljanlega lítt áhugavert að hlusta á sögu um mann sem fer út að pissa.

Úti voru þeir alveg gáttaðir á harðfrosnum saurklessunum sem lágu á víð og dreif á hvítum snjónum. Ekki síður urðu þeir minna forviða að sjá þarna bakpoka og gönguskíði í reiðileysi. Þá fór mig ósjálfrátt að gruna ýmislegt. Sagði samt ekki orð, axlaði bara pokann minn og skíðaði niður Fimmvörðuhrygg á undan strákunum.

Þegar við vorum nærri því komnir að Fúkka sáum við mann sem gekk eftir austurleiðinni frá skálanum og upp í vegskarðið. Bakpoka hafði hann ekki og öslaði snjóinn án skíða og stafa. Félagar mínir veifuðu en hann svaraði ekki kveðjunni þótt hann sæi okkur fullvel. Eitthvað var þarna rætt um dónalega framkomu á fjöllum. Ég jók ferðina og skíðaði sem hraðast niður Hálsinn, langt á undan félögum mínum, sem þó eru allir betri skíðamenn en ég.

Söguna um viðureign mína við drauginn hef ég ekki sagt neinum fyrr en nú. Og það af gefnu tilefni. Velti því fyrir mér hvort hjólamaðurinn og draugurinn séu einn og sami, sko maðurinn. Skuldir afsakanna safnast fyrir hjá mér.

En svo ég víki aftur af sögunni um hjólreiðamanninn. Hann hvarf mér út í buskann. Ég tróð því nú hlustunargræjunum aftur upp í eyrun og hélt áfram að hlusta á Egils Sögu. Eitthvað hafði ég þó misst úr því þarna sagði:

Egill hafði mörg sár og engi stór; fóru þeir nú sína leið; hann batt sár förunauta sinna og voru engi banvæn; settust þeir þá í sleða og óku, það er eftir var dagsins.
En þeir hinir vermsku, er undan komust, tóku hesta sína og drógust austur af skóginum til byggða; voru þá bundin sár þeirra; fá þeir sér föruneyti, til þess er þeir komu á fund jarls, og segja honum sínar ófarar; þeir segja, að hvortveggi Úlfur er fallinn og dauðir voru hálfur þriðji tigur manna -- "en fimm einir komust undan með lífi og þó þeir allir sárir og barðir."

 

Efri myndin er af tunnu með mannasaur úr Fimmvörðuskála. Skálverðir er að hella úr henni í hyldjúpa sprungu á Mýrdalsjökli. Þar geymist hann uns Katla gýs honum. Það verður sjón að sjá.

Seinni myndin er af austurhlið Fimmvörðuskála. Skíðin hafa verið lögð niður enda örskammt í brottför.

Er markmiðið í stjórnmálum að ófrægja andstæðinginn?

Sé ætlunin að berja á andstæðingi í stjórnmálum, niðurlægja hann eða ófrægja er aðferðafræðin þessi:

1. Vitna í orð andstæðinganna
2. Fara rangt með tilvitnunina
3. Leggja út af hinni röngu tilvitnun
4. Fá fleiri til að gera hið sama

Þetta kann Helga Vala Helgadóttir, þingmaður Samfylkingarinnar flestum betur og fer nákvæmlega eftir þessum fræðum. Hún skrifar grein í Morgunblaðið 30. janúar 2021, sjá hér.

Og svona gerir hún:

Vitnar í orð andstæðinganna:

Það kom líka ber­lega í ljós á Alþingi í vik­unni þegar Logi Ein­ars­son, formaður Samfylking­ar­inn­ar, spurði Bjarna Bene­dikts­son, formann Sjálf­stæðis­flokks, út í af­stöðu hans til sí­fellt verri stöðu Íslands í þess­um mál­um. Því miður báru svör for­manns Sjálf­stæðis­flokks­ins með sér að hann tel­ur skýrsl­ur sem þess­ar, sem og niður­stöður GRECO, sam­taka ríkja Evr­ópuráðsins gegn spill­ingu, ekk­ert til að hafa áhyggj­ur af.

Fer rangt með tilvitnunina:

Svo virðist sem formaður Sjálf­stæðis­flokks­ins telji það eng­in áhrif hafa á ís­lenskt at­vinnu­líf og efna­hag þjóðar að hér auk­ist spill­ing jafnt og þétt á valda­tíma hans, en þá er rétt að benda hon­um á að við ákvörðun um fjár­fest­ing­ar er­lendra aðila hér á landi er ein­mitt horft til stöðu ríkja er varðar spill­ingu.

Leggur út af hinni röngu tilvitnun:

Allt sam­fé­lagið tap­ar trú­verðug­leika á alt­ari sér­hags­muna­gæslu Sjálf­stæðis­flokks­ins. Rann­sókn­ir sýna að spill­ing er ill­víg mein­semd sem ógn­ar lýðræðinu, grund­vall­ar­mann­rétt­ind­um og lífs­gæðum al­menn­ings.

Fá fleiri til að gera hið sama

Þessu gleymdi þingmaðurinn en veit svo sem að upphlaupslið Samfylkingarinnar tekur undir orð hennar í athugasemdadálkum fjölmiðla. Og auðvitað gerist það.

DV segir frá Moggagrein Helgu Völu Helgadóttur, alþingismanns. Og í athugasemdadálkinum vantar ekki skítlegar athugasemdir.

Jón Hreggviður Helgason segir: 

Leggja þennan Sjálfstæðis NASISTA FLOKK NIÐUR hann byggist á spillingu auðvaldsins

Jóna Ástríður segir:

Djöfuls hroki og spilling í þessu bláa liði,nú er það ekki bláa hendin,það er bláar eiturtúngur.

Æsingurinn er slíkur að fólk sem svona talar er til alls víst komi það höndum yfir heykvíslar, hafnaboltakylfur, snæri og ... eitthvað enn hættulegra.

Þetta er skrifað á þeim dögum sem flestir stjórnmálamenn og gott fólk hvetja til hófsemi í orðræðu og fordæma skotárásir á stjórnmálaflokka, árás á bíl borgarstjóra og svo framvegis. Þá segist Helga Vala Helgadóttir alþingismaður vera góða fólkið. Lesendur taka eflaust undir það eftir að hafa lesið ofangreint.

Orð Bjarna

Og hvað sagði Bjarni Benediktsson, efnahags- og fjármálaráðherra, í tveggja mínútna svari í óundirbúnum fyrirspurnum á Alþingi. Í frétt á mbl.is segir:

Mér finnst sjálfsagt að velta því upp hvað við get­um gert til þess að bregðast við þeirri stöðu. Eitt af því sem er áber­andi í skýrslu sem þess­ari, og það sama á við um GRECO-út­tekt­ir, er að það eru ekki endi­lega dæm­in um spill­ing­ar­mál sem menn hafa í hönd­un­um, held­ur til­finn­ing­in fyr­ir því að ein­hvers staðar grass­eri spill­ing, ein­hver svona óljós til­finn­ing. Oft ger­ist það nú þegar for­menn í stjórn­mála­flokk­um koma upp og tala ein­mitt inn í þá til­finn­ingu, að hún versn­ar,“ sagði Bjarni.

Helga Vala Helgadóttir, þingmaður, skrökvar er hún fullyrðir að Bjarni segi að skýrslan sé ekkert til að hafa áhyggjur af.

Helga Vala Helgadóttir, þingmaður, skrökvar og segir að Bjarni hafi engar áhyggjur af spillingu.

Helga Vala Helgadóttir, þingmaður, leyfir sér að draga rangar ályktanir af upploginni tilvitnun sinni er hún talar um sérhagsmuni Sjálfstæðisflokksins.

Markmið Helgu Völu Helgadóttur, þingmanns, virðist ekki vera að vinna fyrir samfélagið heldur að ófrægja aðra. Hún gerir það af mikilli list.

 

 

 

 

 

Basic kúbein, ennþá og tímapunktur

Sjá nánar á bloggsvæðinu Málfar.

Er ekki þörf á að mála skrattann á vegginn?

Góður vinur minn heldur því fram að draga mun úr Covid-19 veirunni á næstu sex mánuðum en þá komi önnur bylgja sem kemur frá Afríku eða Suður Ameríku og orsökin er stökkbreyttur vírus.

Þetta skrifaði ég í pistli sem birtist hér 6. mars 2020, fyrir tæpu ári. Þá birti ég meðfylgjandi kort frá John Hopkins háskólanum í Bandaríkjunum. Ekki hafði ég neina trú á að vinur minn myndi reynast neitt sannspár en fannst að athyglisvert orðalagið „stökkbreyttur vírus“.

Svo hjaðnaði faraldurinn í byrjun sumars, allt virtist ganga svo vel og fólk slakaði á vörninni. Í ágúst fór allt á fleygiferð. Þá kom franska afbrigðið, í haust það breska og nú óttast sérfræðingarnir brasilísku útgáfuna og jafnvel eitthvað annað. Dreg þó í efa að þetta séu stökkbreytt afbrigði covid-19. 

Síðustu fréttir frá sóttvarnarlækni herma að til sé breytt covid-19 veira sem nýju bóluefnin ráða ekki að fullu við. Frést hefur um suður-Afrískt afbrigði covid-19 sem sé hættulegra en öll önnur.

Þó svo að ég sé nú yfirleitt frekar jákvæður og bjartsýnn ber ég ugg í brjósti. Nú hafa komið þrjá bylgjur farangursins og sú síðasta er langverst. Ástæðan kann að vera kæruleysi fólks um allan heim og veiran smitist hraðar og greiðar en áður. Mannkyndið kann að vera varnarlaust vegna þess að það vill ekki verjast.

Hvað gerðist veturinn 2020?

Athygli vakti að á kortinu frá 6. mars 2020 eru skráningar faraldursins ærið misjafnar. Ég hafði og hef enn þá trú að hér á landi hafi skráningar tilfella verið réttar, miklu betri en í flestum löndum. Sé það rétt er forvitnilegt að skoða kóvítið annars staðar með hliðsjón af hlutfallslegri útbreiðslu á Íslandi.

Andavaraleysi margra ríkja var greinilegt í mars. Þegar við lítum núna til baka var þetta hrópandi rugl, jafnvel glæpsamlegt. Svo virðist sem að þá hafi það meðvituð ákvörðun fjölmargra ríkja að gera sem minnst úr útbreiðslu covid-19? Margt bendir til að í upphafi hafi í mörgum löndum ekki verið rétt frá sagt um útbreiðsluna og ástandið. 

Á þessum tíma höfðu þrjátíu og sex Íslendingar veikst sem er 0,01% íbúafjöldans. Ég gekk út frá því að það væri „eðlileg“ staða í dreifbýlu eyríki. Með hliðsjón af hlutfallstölunni tók ég saman nokkrar staðreyndir. 

• Þýskaland; 545 veikir, ættu að vera 8100
• Pólland; einn veikur, ættu að vera 3.800
• Frakkland; 423 veikir, ættu að vera 6.300
• Bretland; 116 veikir, ættu að vera 6.000
• Bandaríkin; 233 veikir, ættu að vera 35.000
• Ítalía 3.858 veikir, ættu að vera 6.000
• Austurríki 43 veikir
• Rússland; fjórir veikir
• Ungverjaland, einn veikur
• Tyrkland enginn veikur

Trúir því einhver að tölur um útbreiðsluna í þessum löndum hafi verið réttar? Nei, auðvitað ekki. Annað hvort voru þær kolrangar eða vanhæfnin var svona óskapleg að stjórnvöld í þessum löndum vissu ekkert hvað var að gerast.

Nokkru síðar kom í ljós í fjölmörgum löndum létust mun fleiri en í meðalári. Heilbrigðisfólk og sérfræðingar bentu á að þó margir hafi látist úr covid-19 skýri það ekki fjölda dauðsfalla umfram meðaltalið. Ljóst er að fjöldi fólks hafi látist heima hjá sér vegna veirunnar en fullyrt að það hafi dáið vegna „flensu“ vegna þess að engar rannsóknir voru gerðar.

Afleiðingin af andvarleysi stjórnvalda varð sú að faraldurinn magnaðist svo ekkert var við ráðið. Þrautalendingin var að takmarka frelsi borgaranna. Gripið var víðast til fjölmargra ráða en ekkert gekk og því endað á útgöngubanni. Róttækustu aðgerð sem hugsast getur gegn útbreiðslu sjúkdóms.

Hræðileg staða kom upp á Ítalíu og Spáni. Af hroka sínum virtust stjórnvöld norðar í álfunni halda að útbreiðslan í þessum löndum væri vegna vanhæfni heilbrigðiskerfisins og stjórnvalda og í þessum löndum. Þetta átti fljótt eftir að breytast.

Þegar kom fram á haust var ljóst að stjórnvöld í norður hluta Evrópu réðu ekki heldur við neitt og brugðu þá á sama ráð og Suður-Evrópuríkin.

Útgöngubann var sett á. Fyrirtækjum var fyrirskipað að hætta starfsemi, fólk varð atvinnulaust og tekjulaust og lenti á framfæri hins opinbera. Og pestin breiddist út um allan heim eins og glögglega má sjá á næsta korti sem fengið var af John Hopkins háskólanum 21. janúar 2021.

Á kortinu sést að bæði Norður- og Suður-Ameríka eru undirlögð faraldrinum. Afleiðingin er mannlegur harmleikur sem varla kemst í fréttirnar. Fólk hefur misst atvinnu sína, er rekið út úr húsnæði sínu vegna vanskila og lifir á götunni. Sveltur. Þannig er þetta víða í Suður-Ameríku og einnig í Evrópu. Hvað hefur til dæmis orðið um flóttamenn sem flust hafa til Evrópu?

Ástandið í Afríku á aðeins eftir að versna. Margir velta því fyrir sér hvort smitin séu útbreiddari en tölurnar gefa til kynna. Sagt er að þar geti veira stökkbreyst. „Aðeins“ 79.000 manns hafa hingað til látist í Afríku sem er afar fátt miðað við aðrar heimsálfur.

Samanburður

Þann 11. mars bar ég saman á einfaldan hátt upplýsingar frá John Hopkins háskólanum við tölur frá 21. janúar 2021.

Meðfylgjandi tafla er ekki flókin. Hún sýnir hversu furðuleg staðan faraldursins var víða um heim í mars. Takið eftir hlutfallstölunum.

Ekki hefur staðan mikið skánað en ljóst má þó vera að stjórnvöld í mörgum Evrópulöndum hafa nú skilið að faraldurinn er afar hættulegur. Í Bandaríkjunum er loksins kominn forseti sem tekur stöðuna alvarlega.

Hlutfallslegur fjöldi smita miðað við íbúafjölda er hér lykilatriði. Svo virðist sem að í kringum 2% þeirra sem smitast deyi. Sé talan lægri (appelsínugult) má gera ráð fyrir eftirfarandi:

1. Heilbrigðiskerfið er gott og hefur getað annað þeim sem veikjast.
2. Íbúar fara eftir reglum og varast smit.
3. Tölulegar upplýsingar eru vafasamar, hugsanlega rangar jafnvel falsaðar.

Ofangreint á við Bahrein, Singapore, Malasíu, Ísrael og Sameinuðu arabísku furstadæmin (UA Em í töflunni).

Sé talan hærri en 2% (gullitað) má ætla að eftirfarandi sé staðreynd:

1. Heilbrigðiskerfið er ekki gott og getur illa sinnt þeim sem veikjast.
2. Íbúar fara ekki eftir reglum og trúa því ekki að þeir geti smitast.
3. Tölulega upplýsingar standast ekki, smit reiknast of fá og því er hlutfall látinna ekki rétt.

Þetta á við Kína, Ítalíu, Íran, Bretland, Belgíu, Ástralíu, Grikkland og Egyptaland.

Staðan

Vandmálið er tvíþætt:

• Fjölmörg ríki gefa upp rangar tölur um útbreiðslu veirunnar, viljandi eða geta ekki betur.
• Almenningur víða afar kærulaus og gefur covid-19 lítinn gaum.

Afleiðingin er einfaldlega sú að faraldurinn er enn í miklum uppgangi, fleiri eiga eftir að smitast og deyja.

Bóluefni

En hvað með bóluefnið? Já, það er einmitt þetta með bóluefnið sem veldur mörgum hvað mestum áhyggjum. Því má líkja við kjarnorkuvopnabúr stórveldanna í kalda stríðinu. Þá var fullyrt; þeim mun fleiri kjarnorkuvopn þeim mun meira öryggi. Var eða er eitthvað öryggi í því fólgið að hægt sé að sprengja jörðina upp margfalt?

Erum við eitthvað betur sett með bóluefni sem gefur falskt öryggi? Veiran kann að vera að breytast og alls óvíst er hvort nýju bóluefnin geta unnið á öllum afbrigðum veirunnar hvað þá ef hún stökkbreytist. Er eitthvað öryggi í því fólgið að bóluefnið gagnist aðeins gegn covid-19 en ekki öðrum jafnhættulegum eða hættulegri veirum?

Auðvitað er ég að mála skrattann á vegginn. En þurfum við ekki að skoða málin í stóru samhengi? Það þótti mikil fórn að 400.000 Bandaríkjamenn létust í seinni heimstyrjöldinni og nú hefur sami fjöldi dáið vegna veirunnar. Og fólk yppir bara öxlum.

Í Evrópu hafa 662.000 manns dáið vegna hennar. Í Asíu hafa helmingi færri látist, „aðeins“ 325.000 manns.

Takið eftir heimskortinu sem hér fylgir. Við skulum fylgjast með flestum þeirra landa sem lituð eru með gulu. Þar mun faraldurinn grassera næstu misseri og jafnvel mun veiran stökkbreytast þar.

Ágæti lesandi, þú mátt bóka það að langt er í að lífið í heiminum falli aftur í þær skorður sem það var árið 2019 og fyrr. Þó við getum vel við unað hér á Íslandi er víst að enginn er eyland þó á eylandi búi.

 

  

 

 

 

 

 

Hnífurinn keyrður í bak Ágústar krata

Ég hef ekki alltaf verið sammála Ágústi Ólafi Ágústssyni, þingmanni Samfylkingarinnar. En ég ber virðingu fyrir honum í pólitíkinni. Hann er dugandi þingmaður, harður í horn að taka og á stundum rökfastur. Dálítið „pópúlískur“ en ekki til mikils skaða. Sé engan hans líka í þingliði flokksins.

Nú er bara tími Ágústar liðinn. Hann hlaut ekki náð fyrir augum uppstillingarnefndar sem er handhafi lýðræðisins í Samfylkingunni.

Ég er alveg sammála nefndinni. Burtu með Ágúst. Og við andstæðingar flokksins fögnum víginu.

Nei, ég held að handhöfum lýðræðisins í Samfylkingunni sé ekki sjálfrátt þegar þeir vísa Ágústi út í ystu myrkur.

Líkast til heldur flokkseigendafélagið að nýkjörinn þingmaður öðlist daginn eftir kosningar allan heimsins vísdóm og þekkingu. Reynsla og þekking skiptir varla neinu í þeirra augum.

Aðferðafræðin minnir á verklagið í ríkisstjórninni sem Samfylkingin og Vinstri grænir kölluðu „skjaldborg heimilanna“. Að henni kom sautján manns. Sumir voru kallaðir ráðherrar en voru bara í starfsþjálfun, fengu að máta ráðherrastólinn í skamman tíma.

Svo ör var skiptingin að enginn náði að setja sig inn í verkefnin enda ekki til þess ætlast. Prófa og fara svo. Nú er fullt af fólki í þessum flokkum sem kallar sig „fyrrverandi ráðherra“.

Ráðuneyti stjórna þeim sem eru í starfsþjálfun sem ráðherra, ekki öfugt. Það vantaði hins vegar ekki að daginn sem nýgræðingur tók við ráðherrastöðu byrjaði hann að tala eins og valdsmaður, vissi allt, gat allt og kunni allt. 

Sama virðist eiga við núna hjá Samfylkingunni. Hún byggir á því að skipta út fólki. Sækja lið í starfsþjálfun, láta það að máta rassförin í þingstólnum í þeirri von að þeir endist þangað til þeir verða reknir.

Sagan segir kratar séu fljótir að draga upp hníf sjái þeir óvarið bak samherja. Þetta er ástæðan fyrir því að þeir ganga með veggjum.

Lýðræðið Samfylkingarinnar byggist á því að velja þingmenn á lista í „reykfylltum bakherbergjum“ því almenningi er ekki treystandi fyrir því.

 

Komst í skiptimynt, Biden vígður og Harris brýtur blað um allan heim

Sjá nánar á bloggsvæðinu Málfar.

Svavar Gestsson

Hann er dáinn hann Svavar Gestsson. Þingmaður, ráðherra og flokksformaður. Ótrúlegt. Einn harðasti byltingarsinninn í Alþýðubandalaginu og Vinstri grænum.

Ég var lítilsháttar málkunnugur honum. Er það enn í fersku minni er ég tók viðtal við hann í síma er ég var nýbyrjaður sem blaðamaður á Vísi og gerði hann mér mjög erfitt fyrir. Hann var þaulvanur blaðamaður og pólitíkus í þokkabót og kannaðist við mig. Átti ekki neitt í þaulæfðan þrætubókarmann sem þarna tugtaði mig til, líklega verðskuldað.

Ég kunni þó vel að meta hann, jafnvel þó hann væri pólitískur andstæðingur. Fór á kappræðufundi þar sem hann tvinnaði saman skammir um íhaldið, auðvaldið, kapítalistana og allt „vonda fólkið“ en fékk svo drjúga yfirhalningu sjálfur fyrir málflutning sinn, sósíalistinn, kommúnistinn og byltingarmaðurinn.

Kappræðan

Ég man sérstaklega eftir miklum kappræðufundinum sem, haldinn var í Sigtúni 17. janúar 1978. Húsið var troðfullt af Allaböllum og Heimdellingum. Við hinir síðarnefndu röðuðum okkur á fremstu bekki og létum óspart í okkur heyra. Svo pirraðir voru kommarnir á þátttöku okkar og frammíköllum að í Þjóðviljanum vorum við kallaðir öskurkór Heimdallar. Við höfðum ekkert á móti því.

Ræðumenn að okkar hálfu voru Davíð Oddsson, Friðrik Sophusson og Brynjólfur Bjarnason. Á móti voru Svavar Gestsson, Sigurður Magnússon og Sigurður G. Tómasson.

Þess má geta að Þjóðviljinn sagði í fyrirsögn daginn eftir fundinn:

Málstaður sósíalismans er í sókn.

Og í Mogganum var fyrirsögnin:

Sósíalisminn er orðinn eins og gamalt nátttröll.

Hrunadans byltingarmanna

Fylgi Alþýðubandalagsins frá árinu 1974 var nokkuð mikið meðan fáir flokkar buðu fram en fór samt dvínandi eftir því sem leið á.

Í kosningunum 1999 var skipt um nafn og númer og flokkurinn kallaðist eftir það Vinstrihreyfingin grænt framboð. Þá var fylgið aðeins tæp 10% og hafði aldrei í sögu hinna byltingarsinnuðu baráttumanna verið lægra. Eftir það náðu þeir vopnum sínum og komust í 21,7% fylgi árið 2009 og nutu þess að vera gagnrýnendur hrunsins og handhafar allra lausna.

Fjórum árum síðar var allt hrunið, kjósendur refsuðu Vg sem fékk þá aðeins rétt tæp 11% fylgi. Lausnirnar gengu ekki upp, reyndust vera tálsýn. Vinstri sinnuðu hugsjónamennirnir misstu alla tiltrú kjósenda sem höfnuðu bæði Vg og Samfylkingunni.

Sósíaldemókratían

Með nýjum og hófsömum formanni rétti Vg úr kútnum og fékk aftur traust kjósenda og þá var mynduð ríkisstjórn með höfuðóvininum, Sjálfstæðisflokknum. „Sögulegar sættir“ mætti það kallast með tilvísun í pólitík fyrri ára. Þróunin var sem sagt frá byltingu til sósíaldemókratíunnar. Öll helstu baráttumálin hurfu og urðu að einhvers konar jafnaðarmennsku. Ísland er enn í Nató og tekur virkan þátt í starfinu, herinn var ekki rekinn úr landi. Rauða fánanum er flaggað á hátíðisdögum og Nallinn aðeins sunginn til skemmtunar.

Þannig tengist Svavar Gestsson þróun stjórnmálanna frá því hann steig þar á svið sem ritstjóri Þjóðviljans og varð svo þingmaður og ráðherra. Hrunadansinn endaði með því að hinir hófsömu tóku við af byltingarliðinu. Róttæku sósíalistarnir hurfu úr pólitíkinni og sósíaldemókratarnir tóku við. Þetta hefði aldrei getað gerst meðan naglar eins og Brynjólfur Bjarnason, Einar Olgeirsson, Lúðvík Jósefsson og ... Svavar Gestsson voru við stýrið. Greinilegt er að innan Vg er „sósíalisminn er orðinn eins og gamalt nátttröll“ svo vitnað sé aftur í fyrirsögn Morgunblaðsins frá því 1978.

Ég minnist Svavars Gestssonar sem mikils vinstrimanns, baráttumanns og byltingarmanns. Þegar ég komst til vits og ára var hann orðinn ritstjóri Þjóðviljans, síðar þingmaður og svo ráðherra í nokkur ár. Hann var einn af þeim sem okkur Heimdellingum þótti vænst um að gera at í. Og víst var að fáir voru jafningjar hans í rökræðum.

Ró og friður

Svavar Gestsson var í föðurætt Dalmaður. Þangað á ég líka ættir að rekja en við vorum ekki mikið skyldir, í sjöunda lið samkvæmt Íslendingabók. Raunar báðir af svokallaðri Ormsætt (Ormur Sigurðsson 1748-1834).

Faðir Svavars, Gestur Zophanías Sveinsson (1920-1981) var fæddur í Stóra-Galtardal á Fellsströnd. Hann var skírður nafni ömmubróður míns sem hét Gestur Zophanías, sonur Magnúsar Friðrikssonar og Soffíu Gestsdóttur á Staðarfelli. Þann 2. október 1920 drukknaði Gestur Zophanías Magnússon ásamt þremur öðrum við Hjalleyjar á Fellsströnd. Daginn eftir fæddist faðir Svavars.

Móðir hans hét Guðrún Valdimarsdóttir og var frá Guðnabakka í Stafholtstungum í Borgarfirði og þar fæddist Svavar.

Stundum hittumst við á förnum vegi. „Nei, við erum ekki mikið skyldir,“ sagði hann, og sagði sögur úr Dölum.

Á efri árum flutti Svavar í Dalina, bjó á Króksfjarðarnesi. Þaðan sér vítt. Útsýnið er fagurt, yfir Króksfjörð til Háuborgar, yfir Berufjörð til Reykhóla og Reykjanesfjalls. Og út um allar hinar fjölmörgu eyjar þar fyrir utan og Dalina og ef til vill sést til Snæfellsjökuls í góðu skyggni. Hann skrifaði mikið, var ritstjóri Breiðfirðings og vildi veg Dalanna sem mestan. Ég sé dálítið eftir að hafa ekki kynnst fræðimanninum Svavari Gestsyni. Held að við hefðum átt ágætt skap saman.

Myndina sem hér fylgir tók ég í um miðjan október 2017 skammt norðan Króksfjarðarness. Þá var orðið kvöldsett, skýjafarið drungalegt en geislar sólarinnar náðu í gegn af og til. Þetta var fögur sjón.

Hún varð hvelft við og gefa sig fram til lögreglu

Sjá nánar á bloggsvæðinu Málfar.

 

Er horfinn og missa vinnur

Sjá nánar á bloggsvæðinu Málfar.

Athugasemdir um málfar fluttar um set

Pistlarnir sem nefnast athugasemdir um málfar í fjöllmiðlum verða framvegis á https://malfar.blog.is/blog/malfar/. Fyrsti pistillinn hefur þegar birst þar

Ástæðan er einfaldlega sú að ég vil gera greinarmun á umfjöllun um íslenskt mál og pistla um önnur efni, til dæmis pólitík og ýmis konar dægurmál. 

Brenna fer fram, sólin fer niður og hverfi 220

Orðlof

Fús

Eðlunarfús kýr er yxna, læða er breima, gylta gengur, er að ganga eða er ræða, tík er lóða, kindur og geitur eru blæsma og hryssur ála, álægja eða í látum.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fór niður um vök í Hornafirði.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Fréttin er ófullnægjandi. Í orðabókinni minni segir að vök sé gat á íshellu á vatni. Ekki kemur fram hvort bílnum hafi verið ekið í vök eða ísinn hreinlega brotnað undan þunga hans. Hvort heldur sem var þurfti að draga bílinn upp úr vök.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Árlegt ára­móta­brenna í Snæ­fells­bæ fór fram í dag venju sam­kvæmt …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Með hvaða rökum er hægt að segja „að brenna fari fram“? Þetta er bara vitleysa. Brennur „fara ekki fram“, þær fara ekkert.

Fyrirsögn fréttarinnar er svona:

Kveiktu brennu á Snæ­fellsnesi.

Frekar flatt, svona svipað og segja að flugeldi hafi verið skotið upp á Suðurlandi. Menn hlaða brennu og kveikja í brennu. Og Snæfellsnes er stórt og mikið, hálent og skorið. Skárra er svona:

Kveiktu í brennu í Snæfellsbæ.

Í fréttinni segir:

… og fengu gest­ir þau til­mæli um að vera í bíl­um sín­um á meðan brennu stóð til þess að gæta að sótt­vörn­um.

Skilur einhver þetta hnoð. Auðvitað gat blaðamaðurinn ekki geta skrifað svona:

… vegna sóttvarna fengu gest­ir þau til­mæli að horfa á brennuna úr bílum sínum.

Varla er heil brú í fréttinni allri.

Tillaga: Samkvæmt hefð var kveikt í áramótabrennu í Sæfellsbæ.

3.

„Ég hef séð stjörnuhrap, sólina koma upp, sólina fara niður.“

Frétt á visir.is.                                       

Athugasemd: Hvað gerist þegar dagur er að kvöldi kominn. Jú, sólin sest.

Tillaga: Ég hef séð stjörnuhrap, sólina koma upp og setjast.

4.

„… árás­armaður hafði veist að brotaþola með hníf og valdið stungusári. Brotaþoli hafði flúið að vett­vangi …“

Frétt á mbl.is.                                       

Athugasemd:  Í afspyrnu illa skrifaðri frétt er löggumálið, stofnanamálið, í hámarki gleði sinnar. Sá sem ráðist er á er kallaður „brotaþoli“. Enginn talar svona nema löggan þegar hún reynir af erfiðismunum að hefja sig upp yfir almenning. Og lögfræðingar orða þetta þannig í formlegri ákæru.

Ofangreint er tvær málsgreinar. Sú fyrri er svona:

Til­kynnt var um stór­fellda lík­ams­árás í gær­kvöldi þar sem árásarmaður hafði veist að brotaþola með hníf og valdið stungusári. 

Þetta er tómt bull, skrifarinn hefði fengið falleinkunn í öllum skólum. Eftirfarandi hefði verið skárra:

Maður stunginn með hnífi.

Hvað er „stórfelld líkamsárás“? Má vera að löggan hafi skrifað þennan texta og blaðamaðurinn birt hann óbreyttan („kópí-peist“ eins og það er kallað í slangrinu). Slæm vinnubrögð. Þar fyrir utan á blaðamanninum að vera fullkunnugt um að löggan er ekki skrifandi og því ber að lagfæra allt sem frá henni kemur.

Seinni málsgreinin er svona:

Brotaþoli hafði flúið að vett­vangi þegar lög­regla kom á vett­vang, en árás­armaður var hand­tek­inn.  

Þarna er nástaða sem ætíð er slæm. Skondið að árásarmaðurinn hafi dvalið á vettvangi eftir sá slasaði „flúði“. Hvort flúði hann eða fór? Yfirleitt er þetta öfugt. Og hversu stórfelld var líkamsárásinn þegar hann gat hlaupið í burtu. Flúði hann „að vettvangi“ en ekki af vettvangi? Hver kærði, „brotabrotaþolinn“ eða „gerandismaðurinn“?

Málsgreinin hefði verið skárri á þessa leið:

Sá særði var farinn þegar lögreglan kom en árásarmaðurinn var handtekinn.

Fleira bull er í fréttinni. Blaðamaðurinn leyfir sér að byrja setningu á tölustöfum. Það er óvíða gert nema á Mogganum. 

Í fréttinni eru næstum allir lögbrjótar kallaðir „aðilar“. Hverjir eru „aðilar“?

Í fréttinni segir:

Þá varð bif­reið á veg­um toll­gæsl­unn­ar að kalla eft­ir aðstoð lög­reglu, en þeir veittu bif­reið eft­ir­för sem sinnti ekki stöðvun­ar­merkj­um toll­gæsl­unn­ar inni á svæði toll­gæsl­unn­ar í hverfi 220.

Ýmislegt er við þessa málsgrein að athuga. Varla telst það alvarleg villa að segja að bifreiðin „kallaði“ á lögguna er „þeir“ eltu bíl. Ekkert samhengi í þessu. Hverjir eru „þeir“.

Hvernig eru „stöðvunarmerki tollgæslunnar“ Spyr fyrir vin sem vill ekki lenda upp á kannt við embættið. Líklegast veifa tollararnir flöggum í fánalitunum þegar „þeir“ vilja að bíll stoppi. Eða senda „þeir“ fax? Og þvílíkt og annað eins að stoppa ekki „inni á svæði tollgæslunnar“. Stoppa ekki allir þar?

Svo væri fróðlegt að vita hvar hverfi 220 er og hvar „svæði tollgæslunnar“ er. Líklega er hvort tveggja nýtt.

Nei. Þetta eru óboðleg skrif. Löggunni, blaðamanninum og Mogganum til skammar. Við lesendur eigum ekki skilið að þurfa að lesa svona bjálfaleg skrif. Þau standa ekki undir nafni sem fréttir.

Tillaga: Maður stakk annan með hnífi. Sá særði var farinn þegar lögreglan kom en árásarmaðurinn var handtekinn.

Stikla á stóru um málfar í fjölmiðlum árið 2020

Eitt af því leiðinlegasta sem boðið er upp á í fjölmiðlum um áramót er upprifjun á fréttum ársins. Ekki telst það heldur neinn skemmtilestur að rifja upp ambögur, villur og rugl sem birtar voru hér undir fyrirsögninni „Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum“. Má vera að einhverjir kunni að hafa gagn af þó um gamanið megi deila.

Eins og venjan er í þessum pistlum er getið um heimildir með því að gefinn er hlekkur á fréttir sem fjallað er um. Í þetta sinn fylgdi hann ekki með og biðst ég afsökunar á því. Hins vegar er hægur vandinn að sækja samhengið. Aðeins þarf að afrita málsgreinar sem birtar eru og líma í Google og ætti þá fréttin að birtist.

Númerin eru aðeins til hægðarauka, ekki mat á hvort eitthvað sé verra en annað.

Alræmdast á árinu 2020

1. „Prófarkalesarar óskast til starfa á Fréttablaðinu.“ frettabladid.is.

2. „Þegar Trump hefur fengið góðar fréttir, hefur honum tekist að stíga á þær.“ visir.is.

3. „Mörg ný andlit fengu að spreyta sig í gærkvöldi.“ Ríkisútvarpið.

4. „Góðhjartaðir borgarar björguðu 15 manna andafjölskyldu.“ dv.is.

5. „Kjall­ari húss­ins er á floti …“ mbl.is.

Hrærigrauturinn

1. „Tveir eru tald­ir hafa orðið fyr­ir meiðslum en von­ast er ekki til þess að þau séu ekki al­var­leg“. mbl.is. 

2. „Við hitt­umst oft á kránni. Hann var mjög op­inn og með skemmtn­ari mönn­um.“ mbl.is.

3. „Við erum ekki að horfa framan í Persaflóastríðið.“ visir.is.

4. „Tryggvi: Mjög gott að komast að­eins heim og fylla á af­urðina að heiman.“ visir.is.

5. „Sonurinn nefndur í höfuð lækna sem björguðu lífið Boris.“ visir.is.

6. „En ég finn einnig fyr­ir mik­ill þörf fyr­ir að koma landinu aft­ur á lappirn­ar, halda áfram eins og við erum fær um og ég er sann­færður um að við kom­umst þangað.“ mbl.is

7. „Hjólreiðakona fékk heilahristing eftir að bílhurð var opnuð fyrir framan hana.“ visir.is.

8. „Andaðu inn í sársaukann, mælti Hafþór, og teldu upp á þrjátíu.“ frettabladid.

9. „Gylfi: Yrðir tek­inn af lífi í klef­an­um.“ mbl.is.

10.„Þegar Trump hefur fengið góðar fréttir, hefur honum tekist að stíga á þær.“ visir.is.

Þoka

1. „Í síðustu viku slasaðist einn vegfarandi í einu umferðarslysi á höfuðborgarsvæðinu.“ logreglan.is.

2. „Kjall­ari húss­ins er á floti …“ mbl.is.

3. „Gular við­varanir á norð­vestur­hluta landsins og varað við akstri á Breiða­firði.“ frettabladid.is.

4. „Sóttu slasaðan skipverja á Landspítalann.“ visir.is.

5. „Donald Trump Bandaríkjaforseti býst við miklum dauða vegna kórónuveirufaraldursins í Bandaríkjunum á næstum dögum.“ ruv.is. 

6. „… um að fá aftur eina af dúfum sínum, sem þessa dagana er í varðhaldi á Indlandi eftir að hafa verið ákærð fyrir njósnir.“ ruv.is. 

7. „Fyllt var á birgðir áður en Baldur var togaður í Stykkishólm …“ ruv.is.

8. „„Ég stend á herðum þeirra,“ sagði hún.“ mbl.is.

9. „Þetta kemur fram í lokaskýrslu réttarmeinafræðings sem krauf lík hans.“ ruv.is.

10.„Dranginn er afskaplega þekkt kennileyti á leiðinni til Akureyrar …“ visir.is.

Mismæli

1. „Í­búar Pun­jab héraðs geta borðið Himala­ya-fjöllin augum í fyrsta sinn í ára­tugi þar sem mengun skyggir ekki lengur á sýn þeirra.“ frettabladid.is

2. „Þá má ekki gleyma því að minnihlutahópar sæktu ofsóknum allt fram á síðasta dag.“ ruv.is.

3. „Hann kljáðist einnig við fjölda annarra heilsu­bresta.“ mbl.is.

4. „Aus fúkyrðum yfir þjálfarann til að komast burt …“ dv.is.

5. „Þetta eru alveg fordómalausar aðstæður …“ Viðmælandi í Ríkisútvarpinu.

6. „Ég vildi ekki þaga lengur, eða loka augunum og eyrunum.“ frettabladid.is

7. „… og að útlit sé fyrir að margir séu byrjaðir að deyja á heimilum sínum.“ visir.is.

8. „Góðhjartaðir borgarar björguðu 15 manna andafjölskyldu.“ dv.is.

9. „Einnig þakka ég barnsmóður minni … fyrir að standa að baki mér …“ mbl.is.

10.„Huggum okkur heima“. Ríkisútvarpið auglýsing.

Afrek

1. „Yfirvöld í Sádí-Arabíu hafa afnumið dauðarefsingu fyrir börn.“ visir.is.

2. „Sádi-Arabía af­nemur hýðingar sem refsunar­form.“ visir.is. 

3. „Land snýr í hásuður.“ Morgunblaðið.

4. „Hakkaþon.“ mbl.is.

5. „Dvalarheimilinu var því lokað fyrir öllum líkamlegum samskiptum við umheiminn.“ dv.is.

6. „Hafa sett á ís mörg verkefni.“ visir.is.

7. „Tvö morð fram­in í Árós­um.“ mbl.is.

8. „Aukn­ar lík­ur á eng­um smit­um.“ mbl.is.

9. „… og segir að sagan um að Joe og Jill hafi kynnst á blindu stefnumóti …“ dv.is.

Útlenskan

1. „Fólk er mis-„paranojað“ mbl.is

2. „Húseining getur nú boðið fjölbreytta modular framleiðslu …“ Auglýsing í Morgunblaðinu.

3. „Svona flipp­ar þú eggi létti­lega á pönnu.“ mbl.is.

4. „Eins og áður minnum við á Travel Conditions kortið okkar.“ Ferðamálastofa, upplýsingapóstur.

5. „Punkturinn yfir i-ið er svo eitt lélegasta „plot-twist“ sem ég hef orðið vitni að.“ Morgunblaðið.

6. „Save travel dagurinn er í dag.“ Ríkisútvarpið.

7. „Þarf ég aft­ur að minna þig á að ekk­ert býr til meira klúður en að filtera kjarn­ann í sjálfri þér …“ mbl.is.

8. „Gamli vs. nýi.“ frettabladid.is.

9. „Daginn eftir varð Sinfóníuhljómsveit San Francisco fyrsta hljómsveitin í Bandaríkjunum öllum til að aflýsa lifandi tónleikum …“ Morgunblaðið.

10.„Til þess að koma til móts við samfélagið á þessum COVID tímum erum við hjá Regus að bjóða upp á BACK TO WORK tilboð.“ Fjöltölvupóstur frá regus.is.

11.„Honestly með allri minni samvisku …“ dv.is.

12.„Myndlistarsýningin On Common Ground opnar í dag á Hlöðulofti Korpúlfsstaða …“ frettabladid.is.

13.„Í Hafnarfirði eru bæjarbúar hvattir til þess að skreyta extra snemma til þess að lífga upp á skammdegið …“ mbl.is.

14.„Hópur fólks beið í langri röð til kaupa ferskt og framandi grænmeti og ávexti á pop-up markaði Austurlands food coop á Skúlagötu í gær.“ Fréttablaðið.

15.„Fréttakviss vikunnar.“ visir.is.

16.„Jólakvizz.“ Tölvupóstur frá Olís/Ób.

17.„Þeir þurfa síðan að panta tíma fyr­ir þig í Covid test.“ mbl.is

18.„Að auki ber Björn ábyrgð á tveim­ur gríðar­vin­sæl­um spil­um sem lands­menn hafa sleg­ist um en þetta eru að sjálf­sögðu Pöbbk­viss og Krakka­k­viss“ mbl.is.

19.„Go crazy, fimmtudags-mánudags.“Morgunblaðið auglýsing.

20.„Leave no one behind.“, Auglýsing Öryrkjabandalagsins.

Langlokan

1. „Skot­svæðin og pallarnir verða af­markaðir með keilum og borðum, en ásamt þeim mun sér­stakt gæslu­fólk sjá um að halda skot­glöðum ein­stak­lingum réttu megin við línuna þegar þeir skjóta upp og með því reyna að koma í veg fyrir að fólk fagni áramótunum á Bráða­mót­tökunni.“ Fréttablaðið.

2. Akstur undir áhrifum áfengis eða fíkninefna var fyrirferðamikill hjá lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu síðastliðinn sólarhring, margsinnis var ökumaður ekki með ökuskirsteini eða gild ökuskirteini. frettabladid.is

3. „Rétt­inda­laus bæklun­ar­sk­urðlækn­ir frá Kasakst­an, sem starfaði í ell­efu ár við Sørlandet-sjúkra­húsið í Flekkefjord og síðar Kristiansand í Noregi, og sæt­ir rann­sókn vegna tuga alvar­legra mistaka, sem sum hver leiddu til and­láts alls þriggja sjúklinga hans, hef­ur sagt starfi sínu lausu, en hon­um var gert að sæta leyfi eft­ir að handvömm hans komst í há­mæli snemma á ár­inu, en þar var meðal ann­ars um að ræða aðgerð sem lækn­ir­inn hefði aldrei átt að fá að fram­kvæma einn síns liðs á úlnlið Mar­grét­ar Annie Guðbergs­dótt­ur sem sagði mbl.is frá máli sínu í febrúar.“ mbl.is.

4. „Þegar rætt er um efnahagsaðgerðir vegna veirunnar verður þó hér eftir að horfa til þess að það ástand sem nú ríkir verður að líkindum viðvarandi um nokkra hríð, eflaust fram á næsta ár og mögulega lengur.“ Morgunblaðið.

5. „Raunsæi verður að ráða för og ljóst er að á liðnum árum hefur, þrátt fyrir Dyflinnarreglugerð og vegna þeirra lausataka sem „fjölmiðlanálgunin“ hefur haft í för með sér, gríðarlegur fjöldi fólks komið hingað til lands á þeirri forsendu að það sé á flótta undan slæmum aðstæðum af einhverju tagi.“ Morgunblaðið.

6. „Ef ykk­ur þótti Ev­erest-fjall ekki nægi­lega hátt fyr­ir þá hafa stjórn­völd í Kína og Nepal loks­ins kom­ist að sam­komu­lagi um ná­kvæma hæð fjallins, eft­ir ára­lang­ar deil­ur, enda ligg­ur fjallið á landa­mær­um ríkj­anna.“ mbl.is.

Stórfréttir

1. „Ekkert fréttnæmt gerðist á lögreglustöð 2, sem sinnir Hafnarfirði, Garðabæ og Álftanesi og má því búast við að þar hafi allt verið með kyrrum kjörum í nótt.“ dv.is.

2. „Akkúrat á þessum stað er sökkhola sem myndast greinilega þegar það rignir.“ visir.is.

3. „Af­skipti höfð af konu sem var að stela úr verslun í mið­bænum, málið leyst með vettvangs­formi“. frettabladid.is.

4. „Þrjú ný innanlandssmit og sex við landamærin.“ frettabladid.is.

5. „Slösuð stúlka hjá Þingvallarvatni.“ visir.is.

6. „Látnir blása í áfengismæli á fjöllum.“ visir.is.

7. „Loksins í bílstjórasætinu í eigin líkama.“ visir.is.

8. „Þar voru afskipti höfð af manni á reiðhjóli með stórt hátalarabox.“ visir.is.

9. „Stunga í kvið með hnífi er ávallt lífsógnandi.“ Fréttablaðið.

10.„Ruth hafði þjónað sem dómari við réttinn í 27 ár …“ Fréttablaðið.

11.„Mörg ný andlit fengu að spreyta sig í gærkvöldi.“ Ríkisútvarpið.

12. „Lög­regl­an á höfuðborg­ar­svæðinu sinnti bæði eigna­spjöll­um og þjófnuðum á nokkr­um stöðum á höfuðborg­ar­svæðinu snemma í gær­kvöldi.“ mbl.is.

13.„Ég er minnsti ras­ist­inn í þessu herbergi.“ mbl.is.

14.„Rakel og Auðunn Blön­dal eiga von á barni nr. 2.“ mbl.is.

15.„Sig­ur­veig hef­ur ekki setið auðum hönd­um þegar að barneign­um kem­ur.“ Fréttablaðið.

Sigurvegarar

1. „Kylfingurinn Bryson DeChambeau sigraði Opna bandaríska meistaramótið í golfi í gærkvöld.“ ruv.is. 

2. „Leikmenn Liverpool lyftu enska meistaratitlinum eftir 30 ára bið í gærkvöld …“ ruv.is.

3. „Liðið hefur þrisvar lyft meistaratitlinum.“ Ríkisútvarpið.

4. „Strax á kosninganótt varð ljóst að Trump hafði sigrað væntingar …“ dv.is.

5. „Enn er óljóst hver sigrar kapphlaupið að Hvíta húsinu …“ visir.is.

6. „Hollywood-stjarnan Will Ferrell sá um að tilkynna hvaða lag sigraði kosninguna.“ ruv.is

7. Þegar fjallagarp­ur­inn Ed­mund Hillary sigraði topp­inn með sjerp­an­um Tenz­ing Norgay í maí ári 1953 … mbl.is.

8. „Hvenær sigra Bandaríkjamenn innrásina í Írak og Afganistan?“ frettabladid.is.

Vefst tunga um höfuð

1. „Kostaði augun úr í sumar en má nú fara.“ dv.is. 

2. „Prófarkalesarar óskast til starfa á Fréttablaðinu.“ frettabladid.is

3. „Stólarnir með montréttinn fyrir norðan.“ Morgunblaðið.

5. „Flakkar heimshorna á milli til þess að elta drauminn.“ frettabladid.is.

6. „Svalalokun er á svölum.“ visir.is. 

7. „Að því er kemur fram í tilkynningunni varð til­kynnandi fyrst var við stífluna í fyrra­dag en dregið hafi úr al­var­leika ástandsins í árinni í gær.“ frettabladid.is. 

8. „Rútan valt og endaði á þakinu.“ ruv.is.

9.„Við slíkan atburð áskiljum við okkur rétt til að stöðva alla blæðingu svo sem að setja stopp (hold) á afskráningu áskrifta þar til ástandið er liðið hjá.“ visir.is.

10.„Halldór Armand Ásgeirsson, rithöfundur og útvarpsmaður, kom nýverið heim frá hááhættusvæði og þurfti því að fara í sóttkví.“ dv.is.

11.„Íslensk­um mál­efn­um á Spotify stýr­ir starfsmaður í Svíþjóð, sem kvað vera óíslenskumæl­andi.“ mbl.is.

12.„… býr og starfar í Ósló og keyrir farsælan feril.“ Morgunblaðið.

13.„Í öll skiptin var hjúkrunarheimilið talið mæta stöðlum.“ ruv.is.

15.„Þá segir í tilkynningu frá lögreglunni að hætta geti verið til staðar á merktum gönguleiðum, vegum sem og við aðra staði í fjalllendi.“ visir.is.

16.Það lagðist maður við mann hérna í Bolungar­vík og einn vél­virki hérna á áttræðisaldri, kunn­áttu­maður með mikla reynslu, hjálpaði við að koma bátnum í stand. frettabladid.is.

17.„Þessi lög­sókn snýst um að standa upp fyr­ir sjálfa mig og skil­greina virði mitt.“ mbl.is.

18.„Sylvía keypti eitt fal­leg­asta heimili Seltjarn­ar­ness.“mbl.is.

19.„Starfsfólk borðað og drukkið fyrir hundruð þúsunda á Kjarval.“ Fréttablaðið.

20.„Enginn annar í teyminu en Víðir þurfti að fara í sóttkví, því Víðir brást fljótt við og afkvíaði sig.“ ruv.is.

21.„Þess í stað hefðu lögfræðingar framboðsins sett fram „útteygð lagarök sem ekki stæðust skoðun og ásakanir byggðar á ágiskunum“.“ Morgunblaðið.

22.„Verkefnið, sem ber heitið ODEUROPA, felst í að kanna, lýsa og endurskapa hvern þann keim sem Evrópubúar fyrri alda kunna að hafa þefað uppi.“ Morgunblaðið.

23.„Vincent Tan er fæddur árið 1952 og hlaut ekki silfurskeið í munni í heimanmund.“ Morgunblaðið.

24.„Langvarandi Covid-19 mögulega ónæmiskerfið að ráðast á líkamann.“ visir.is.

25.„Það hefur sem betur fer ekki orðið banaslys enn þá hér á landi eins og erlendis af þeirri ástæðu að skinnari hefur fengið spilvírinn sem troðarinn hangir í sig og banað viðkomandi.“ skidasvaedi.is.

26.„Eriksen getur farið með höfuðið hátt.“ dv.is.

Sitjandinn

1. „Þar kemur fram að sitjandi borð­hald verði á árs­há­tíðinni …“ frettabladid.is.

2. „… Guðni Th. Jóhannes­son, sitjandi for­seti …“ frettabladid.is.

3. „Sitj­andi ávallt náð end­ur­kjöri.“ mbl.is.

4. „Hefur sitjandi forseti aldrei staðið jafn illa á sambærilegum tímapunkti en tölur um slíkt eru til frá 1968.“ dv.is.

5. „Það er einsdæmi í sögu Bandaríkjanna að sitjandi forseti í kosningabaráttu veikist svo skömmu fyrir kosningar.“ Morgunblaðið.

6. „Sitjandi dómarar við Hæstarétt hafa gríðarmikla dómarareynslu.“ Fréttablaðið.

7. „Þetta er léttvæg gagnrýni frá sitjandi forseta …“ dv.is.

 

 

 

 

Bólusetja við veiru, manneskja ársins og vélarvana skip

Orðlof

Salíbuna

Orðið buna merkir oftast ‘samfelldur straumur af vatni eða vökva (t.d. úr stút á katli eða kaffikönnu)’. 

En það er líka talað um að „renna sér í einni bunu“ á sleða, skíðum eða hjóli þegar farið er niður brekku án þess að stoppa. Þá er líka hægt að „fá sér salíbunu“ á sleða niður brekkuna eða jafnvel í strætó niður í bæ. 

Fyrri liðurinn í orðinu salíbuna á rót sína að rekja til danska lýsingarorðsins salig ‘sæll’ sem er líka notað til áherslu. Það merkir því bókstaflega ‘sæluferð, áhyggjulaus ferð’ enda hefur salíbunan yfirleitt ekki annan tilgang en skemmtunina.

Orðaborgarar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Bólusetning hefst við veiru á morgun.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 28.12.20.                                     

Athugasemd: Er ekki venjan að orða það svo að bólusett sé gegn sjúkdómum? Vera má að hvort tveggja sé jafngilt. Í þessu tilviki hefði veiran mátt vera með ákveðnum greini því hér er verið að reyna að vinna á einni tiltekinni. Til eru milljónir veira, sumar skaðlegar en aðrar gagnlegar. Ég vísa hér til ritsins „Lifað með veirum“ sem er mjög fróðlegt.

Nokkur breyting hefur orðið á málinu. Hér áður fyrr var farið til að láta bólusetja sig eða láta sprauta sig. Nú er farið í sprautu eða sprauta tekin. Þetta skilja allir og er viðurkennt sem „rétt“ mál.

Ekki þarf alltaf að nota sama orðalagið, „að fara í sprautu“, óhætt er að breyta til. Þetta er á ýmsa vegu í fréttinni. Fólk hefur fengið boð í bólusetningu og verður bólusett.

Í fréttinni segir og er haft eftir viðmælanda:

Að taka fyrri sprautuna á íbúa á hjúkrunarheimilunum, sem taldir hafa verið einn allra viðkvæmasti hópurinn, tekur okkur ekki nema einn til tvo daga. 

Þetta er talmál, frekar óskipulegt. Blaðamennirnir sem skrifuðu fréttina hefðu átt að umorða þessa málsgrein, til dæmis á þennan veg:

Ekki tekur nema einn til tvo daga að gefa íbúum á hjúkrunarheimilum sprautuna. Þeir er einn af viðkvæmustu hópunum.

Ýmislegt má betur fara í orðalagi fréttarinnar.

Tillaga: Bólusetning gegn veirunni hefst á morgun 

2.

„Hlustendur Rásar 2 og lesendur RÚV.is velja nú manneskju ársins í 32. skiptið.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Hér áður fyrr var valinn maður ársins. Hvað breyttist? 

Tegundarheitið maður á við konur og karla. Það er beinlínis hallærislegt að velja „manneskju“ ársins og fjarri hefðum. Í mörg ár völdu fjölmiðlar mann ársins og þannig var það orðað þangað fólk byrjaði að ritskoða sjálft sig án mikillar þekkingar.

Fyrir nokkrum dögum var hér birt tilvitnun í Laxdælu. Þar segir frá Höskuldi Dala-Kollssyni sem heyrði á tala manna og reyndust þeir vera Melkorka og Ólafur sonur þeirra. Þarf frekar vitnanna við?

Tillaga: Hlustendur Rásar 2 og lesendur RÚV.is velja nú mann ársins í 32. skiptið.

3.

„Þór sækir vélarvana Lagarfoss.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Þegar vél í skipi bilar úti á rúmsjó er það sagt vélarvana. Í öllum fjölmiðlum er Lagarfoss sagður vélarvana, hvergi er það orðað svo að vél skipsins sé biluð. 

Í Málfarsbankanum segir:

Orðið vél(ar)vana merkir afllaus, með bilaða vél og er nær einvörðungu notað um báta með vélarbilun á hafi úti. 

Amast hefur verið við þessu orði á þeirri forsendu að orðið vélarvana geti eingöngu merkt vélarlaus, sbr. önnur orð sem mynduð eru eins: svefnvana, skilningsvana, févana sem merkja: svefnlaus, skilningslaus og félaus. 

Þar sem orðið vélarvana er aldrei notað í merkingunni vélarlaus er merking orðsins að jafnaði ljós í samhenginu.

Lýsingarorðið vélarvana er ágætt en rýr orðaforði fréttaskrifara er til mikils skaða fyrir íslenskt mál. Þetta síðasta er á þó ekki við fréttamanninn sem skrifaði fréttina.

Í fréttum í dag eða í gær heyrði ég orðið aflvana sem er miklu betra og lýsir ástandi Lagarfoss. Véli skipsins er biluð og hann því aflvana enda vantar ekki vélina.

Tillaga: Þór sækir Lagarfoss sem aflvana.

4.

„… til að geta afhent athafnakonunni Lilju Pálmadóttur timburkirkju frá árinu 1871 sem er staðsett á jörð Lilju, Hofi á Höfðaströnd.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Einu orði er ofaukið í fréttinni. Án þess verður málsgreinin miklu betri. Í Málfarsbankanum segir og hér hefur áður verið vitnað til þessa:

Orðið staðsettur er oft óþarft. Bíllinn var staðsettur við pósthúsið merkir: bíllinn var við pósthúsið.

Ekki margir fréttaskrifarar átta sig á þessu.

Tillaga: … til að geta afhent athafnakonunni Lilju Pálmadóttur timburkirkju frá árinu 1871 sem er á jörð Lilju, Hofi á Höfðaströnd.

5.

„Og Nigel Farage, sem ekki kallar alltaf Boris Johnson ömmu sína, sem hann hefur aldrei verið, var sammála þessari jákvæðu niðurstöðu Cash.“

Leiðari Morgunblaðsins 30.12.20.                                     

Athugasemd: Nokkuð skemmtileg stílþrif í leiðaranum. Alltaf gaman að lesa þegar þannig er. 

Í leiðaranum segir:

Sturgeon heimastjórnarráðherra Skota samþykkir ekki viðskiptasamninginn. Þingflokksformaður hennar segir að samningurinn tryggi ekki að Bretar verði áfram í ESB! Getur það verið? 

Og þarna hneggjaði ég áramótahlátri.

Tillaga: Engin tillaga.

Enginn krefst afsagnar fyrsta ráðherra Skotlands

Fyrsti ráðherra Skotalands, Nicola Sturgeon,sætir nú lítilsháttar ámæli fyrir að hafa verið án grímu á minningarvöku á krá í síðustu viku. Birt var mynd af henni í fjölmiðlum grímulausri. Hún hefur beðist afsökunar á „ódæðinu“ og ber fyrir sig að aðeins tuttugu manns hafi verið á barnum þar sem vakan var haldin.

Í öllum fréttatímum í Ríkisútvarpinu og fleiri fjölmiðlum frá því á aðfangadag hefur verið um að fjármála- og efnahagsráðherrann, Bjarni Benediktsson og kona hans, hafi verið grímulaus í fimmtíu manna „samkvæmi“ í Ásmundarsal. Reyndar var þetta myndlistarsýning og voru listaverkin til sölu.

Enginn er hissa á því að pólitískir andstæðingar Bjarna vilji að hann segi af sér og þurfti ekki brot á sóttvarnarlögum til þess.

Pólitískir andstæðingar Nicola Sturgeon, fyrsta ráðaherra Skotlands, gera ekki kröfu til þess að hún segi af sér.

Hvergi í íslenskum fjölmiðlum hefur verið sagt frá ráðherranum í Skotlandi. 

Á fréttamiðlinum Sky segir skoski ráðherrann í lauslegri þýðingu:

Mér þykir leitt að hafa brotið reglur sem ég hef hvatt alla til að fara eftir. Ég tók af mér andlitsgrímuna eitt andartak á minningarvöku í síðustu viku. Ég vil leggja áherslu á að þrátt fyrir aðstæður braut ég reglurnar. Ég á mér enga afsökun.

Ég á að fara eftir reglunum rétt eins og allir aðrir enda skipta þær öllu máli. Ég álasa sjálfri mér meir en nokkur annar. En það sem meira er um vert ég mun halda vöku minni framvegis.

Og málið er dautt eins og sagt er. Skotar eru kurteist fólk og skilja ráðherrann.

Bjarni Benediktsson sagði á aðfangadag í yfirlýsingu á Facebook eftir atvikið í Ásmundarsal:

Á heimleið úr miðborginni í gærkvöldi fengum við Þóra símtal frá vinahjónum, sem voru stödd á listasafninu í Ásmundarsal og vildu gjarnan að við litum inn til þeirra og köstuðum á þau jólakveðju. Þegar við komum inn og upp í salinn í gærkvöldi hefði mér átt að verða ljóst að þar voru fleiri en reglur gera ráð fyrir.

Eins og lesa má í fréttum kom lögreglan og leysti samkomuna upp. Og réttilega. Þarna hafði of margt fólk safnast saman.

Ég hafði verið í húsinu í um fimmtán mínútur og á þeim tíma fjölgaði gestunum. Rétt viðbrögð hefðu verið að yfirgefa listasafnið strax þegar ég áttaði mig á að fjöldinn rúmaðist ekki innan takmarkana. Það gerði ég ekki og ég biðst innilega afsökunar á þeim mistökum.

Og pólitískir andstæðingar ráðherrans misstu stjórn á sér og fúkyrðin streymdu á Facebook síður Bjarna. Nú síðast birtir píratinn Björn Leví Gunnarsson, þingmaður, grein í Morgunblaðinu og reynir á hrokafullan máta að gera lítið úr Bjarna. 

Ólíkt hafast menn að. Umburðarlyndið er ekkert á Íslandi jafnvel þó komin séu jól. Yfir hátíðarnar kom flóðbylgja formælinga frá andstæðingum Bjarna. Ekkert slíkt gerðist í Skotlandi.

Píratinn Mári McCarthy er sagður hafa brotið sóttvarnalög er hann fór í Sundlaug Reykjavíkur. Hann settist í heitan pott þar sem voru fimmtán manns fyrir en vegna takmarkana máttu aðeins tólf vera í honum. Aðeins dv.is segir frá þessum atburði.

Enginn stjórnmálamaður hefur krafist þess að Smári segi af sér þingmennsku vegna brotsins.

Svona er nú pólitíkin á Íslandi. Fáir reyna að skila aðstæður en eru þvert á móti fljótir að fordæma og formæla. Svona rétt eins og meintur „morðingi“ hundsins Lúkasar var tekinn af lífi í fjölmiðlum og samfélagsmiðlum. Og hvað gerði sama fólk þegar hundurinn fannst lifandi? Ekkert. Baðst ekki einu sinni afsökunar. Og hefur líklega ekki heldur skammast sín fyrir að hafa ráðist á saklausan mann.

Auðvitað má fólk hafa skoðun á einstaklingum sem það vill. Þó má gera þessa kröfu til allra gagnrýnenda: Ekki vera skíthæll í umræðunni.