Þingmaður sækist eftir fyrsta veðrétti í dægurmáli

Sumir kalla það að „stela málum“ þegar þingmenn grípa dægurflugur eða fréttir og krefjast fundar í nefnd Alþingis til að ræða reginhneyksli, óréttlæti eða mannvonsku. Aðrir nefna þetta að „hertaka mál“.

Í sjálfu sér skiptir litlu hvað það er kallað en tilgangurinn er einfaldlega sá að verða sér út um fjölmiðlaumfjöllun.

Þegar svo er komið að þingmenn halda að skipti öllu að komast í fjölmiðla þá er eitthvað að. Um leið virðist afar skammt í einhvers konar „pópulisma“ eða að haga seglum eftir vindi. 

Að sjálfsögðu kunna fjölmörg mál að vera þess eðlis að brýnt sé að ræða þau í þingnefndum og sum eru ærið alvarleg. Það fer þó ekki á milli mála þegar þingmaður sækist eftir fyrsta veðrétti í dægurmáli.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir pantar að eiga umfjöllun um áhuga kínverskra fjárfesta um kaup á jörðinni Neðri-Dal í Biskupstungum. Enn hefur hún ekki pantað þingfund um myglu í húsnæði Orkuveitu Reykjavíkur. Skrýtið.

Þurfum að vera vakandi

Krafa Kvennablaðsins um að afpersónugera fólk

Fólk sem vinnur embættisstörf þar sem hlutleysis er krafist á að gæta þess í hvívetna að persóna þeirra verði sem ósýnilegust. Ósjaldan eru góðir embættismenn út á við fölleit grámenni sem fáir vita hvaða menn hafa að geyma.

Þannig skrifar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, ritstjóri vefritsins Kvennablaðið. Tilefnið eru umræður um klæðaburð konu sem er ríkissaksóknari. Svo illilega mislíkaði ritstjóranum við klæðaburðinn að hún skrifaði ofangreint og bætir svo við:

Saksóknari klæðist hempu til að verða hluti af þeirri stofnun sem hann tilheyrir og starfar fyrir. Hempan beinlínis táknar hlutleysi og á að afpersónugera þann einstakling sem henni klæðist. Gamaldags kannski en er það ekki einmitt nauðsynlegt í starfi saksóknara?

Embættismenn sem klæðast flegnum stuttum kjólum eða nærbol og stuttbuxum undir flaxandi hempunni draga óneitanlega athyglina frá störfum sem þau gegna og að þeim sjálfum. Það segir sig sjálft.

Þessi orð eru með ólíkindum og eru ekkert annað en fasismi af verstu gerð, tilraun til að afmá öll persónueinkenni fólks.

Eiga íslenskir embættismenn að vera hlutlausir? Nei, þeir eiga að taka afstöðu til ólíkra mála, skera úr um álitamál og halda því fram sem hagkvæmast er fyrir íslenska þjóð og þá auðvitað með hliðsjón af þeirri stofnun sem þeir vinna hjá. Ótal dæmi eru um slíkt og á móti kemur að fjöldi dæma eru til um hið gagnstæða. Á umboðsmaður Alþingis að vera hlutlaus, á ríkisendurskoðandi, sýslumaður eða forstjóri Barnaverndarstofu? Þessir aðilar taka afstöðu og þeim er borgað fyrir það. Síst af öllu er saksóknari hlutlaus.

En ... þeir þurfa að gæta að lögum, reglum og fjölmörgu öðru. Þar með er ekki sagt að þeir séu gráir eða ósýnilegir. Þeir fara í sundlaugarnar, ganga á fjöll, skokka, sleikja sólina, hlægja og skemmta sér með vinum og ættingjum. Og það sem meira er, embættismenn koma fjölmargir í vinnuna sólbrúnir og ferskir eða kátir og glaðir eftir að hafa notið tímans eftir vinnu eða í sumarfríi.

Hvað er hlutleysi? Saksóknari sem styðst við staf eða hækjur hefur ákveðin persónueinkenni sem ekki verða frá honum tekin. Hvernig er hægt að „afpersónugera“ hann? Hárlaus maður hefur önnur persónueinkenni en sá sem er með mikið hár. Hvorn á að „afpersónugera“? Dimmraddaður maður er eftirtektarverður miðað við þann sem ekki hefur slíkan róm? Hvorn á að „afpersónugera“? Sumir eru dökkir yfirlitum, margir ljósir, aðrir með freknur. Þannig verður æ erfiðara að „afpersónugera“ einstakling. Nema auðvitað með valdboði eins og gerist víða undir yfirskini trúar.

Í íslömskum rétttrúnaði er konum víða gert að klæðast hempu, poka sem settur er yfir þær svo enginn karl fái á þær litið og geti truflast kynferðislega í daglegum störfum sínum. Þær þakka auðvitað allraáaðarsamlegast fyrir að gat sé gert á pokann svo þær sjái frá sér. Þessar konur hafa á mjög einfaldan hátt verið „afpersónugerðar“. Má vera að ritstjóri Kvennablaðsins hafi haft þessa einföldu lausn í huga þegar hún býsnast yfir embættismönnum „sem klæðast flegnum stuttum kjólum eða nærbol og stuttbuxum undir flaxandi hempunni draga óneitanlega athyglina frá störfum sem þau gegna og að þeim sjálfum. Það segir sig sjálft.“

Krafa Steinunnar Ólínu um að „afpersónugera“ fólk er merkileg. Hún er að hvetja til ofbeldis. Hvað á að gera ef fólk neitar að gangast undir „grámennskuna“? Karlmaður neitar til dæmist að nota bindi og ganga í jakka og kona sem neitar að hneppa pokann upp í háls?

Ágæti lesandi, áttarðu þig á því hversu forpokuð og gamaldags þessi skoðun Steinunnar Ólínu Þorsteinsdóttur, ritstjóra Kvennablaðsins er? 

• Embættismenn eiga að vera „grámenni“.
• Saksóknari skal „afpersónugerast“.

Þetta eru einfaldlega andstyggileg viðhorf, fjandsamleg konum jafnt og körlum. Þau ganga þvert gegn þeirri hvatningu að móttaka fjölbreytileika einstaklinga, leyfa þeim að njóta sín.

Fyrir alla muni, berjumst gegn svona fasískum tilburðum til að steypa alla í sama mót. Fögnum fjölbreytileikanum.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

Vafamál: „Stela dýrag­arðsdýr­um til mat­ar.“ Fyrirsögn á mbl.is. 

Athugasemd: Ofangreinda fyrirsögn má skilja á þann veg að einhver hafi stolið mat til að gefa dýrum í dýragarðinum. Nei, blaðamaðurinn á við að svangt fólk hafi stolið dýrunum og étið þau. Sé þetta réttur skilningur af hverju er það þá ekki sagt í stað þess að flækja málin? Svo má velta því fyrir sér hvort hægt sé að nota einhver önnur orð en dýragarðsdýr, tvítekning, rétt eins og bílaleigubíll.

Tillaga: Dýragarðsdýrum stolið og þau étin.

2.

Vafamál: „Símkerfi Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins liggur nú niðri“ Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Líklega er símakerfið bilað. Þegar þannig stendur á hneygjast margir til að segja eitthvað annað. Líklega er þetta smit frá ensku máli,  „The phones are down“. Janvel ensk tunga hefur fjölda orða sem líka er hægt að nota: „not functioning, not functional, not in working order, not in operation, inoperative, malfunctioning, out of order, broken, broken-down, acting up, unserviceable, faulty, defective, in disrepair; not in service, unavailable for use, not in use, out of action, out of commission; informal conked out, bust, (gone) kaput, gone phut, on the blink, gone haywire …“ Þannig er íslensk líka, þeir vita sem leggja stund á lestur.

Tillaga: Símakerfi Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins liggur nú niðri/er óvirkt.

3.

Vafamál: „Halldór hefur stigið til hliðar.“ Dæmigert orðalag í fjölmiðlum. 

Athugasemd: Núorðið hætta menn sjaldnast að mati fjölmiðlunga. Svo enskuskotnir eru þeir að ekki má lengur segja að einhver sé hættur. „He has stepped aside …,“ er stundum sagt á ensku. Enskir segja líka: „he stepped down as …“ Þá er líka átt við að maðurinn hafi hætt. Á sama hátt er sagt: „ She stepped in to take his place,“ og þá er átt við að hún hafi tekið við starfi hans. Sá sem heldur að hægt sé að nota ensku sem fyrirmynd í íslensku á við vanda að etja. Miklu betra er að segja að einhver hafi hætt því aldrei er að vita hvað sá er að gera sem stígur til hliðar. Og fyrir alla muni ekki segja að Halldór hafi stigið niður og síst af öllu að arftakinn hafi stigið inn.

Tillaga: Halldór er hættur.

4.

Vafamál: „Ef maður hefði meiðst í leik þá hefði samningurinn verið af borðinu fyrir mig og klúbbana.“ Frétt á vefsíðunni 433.is. 

Athugasemd: Hér er átt við að vegna meiðsla hefði ekkert orðið úr samningi, hann dreginn til baka. Á ensku er sagt: „The offer remains on the table“ eða „it is off the table“. Annað hvort er samningurinn í boði eða ekki. Borð skiptir hér engu. Íslenskan ræður við aðstæðurnar án þess. Raunar er þessi málsgrein illa skrifuð og hugsunarlaust.

Tillaga: Ef ég hefði meiðst í leik hefði samningurinn verið dreginn til baka.

5.

Vafamál: „Samkvæmt mýtunni barðist hershöfðinginn gegn íslamistum með því að nota svínsblóð í fjöldamorði.“ Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Þetta er eiginlega óskiljanleg málsgrein. Blaðamaðurinn hefði þurft að umorða hana svo hún skiljist. Síðar í fréttinni kemur að vísu í ljós hvers kyns var. Málsgreinin hefði ekki verið út í hött hefði skýringin komið strax á eftir, það er þetta að nota svínsblóð.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

Vafamál: „Samkvæmt trúarsetningu múslima eru svín óhrein dýr og er múslimum alfarið meinað að borða kjöt þeirra.“ Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Nokkur munur er á því að meina einhverjum eitthvað eða banna. Sá sem þetta ritar skilur sögnina að meina þannig að einhver sé hindraður: lögreglan meinaði ljósmyndara að komast að slysstað eða að einhverjum er meinað að kaupa skotvopn. Á móti kemur að margt er í lögum sem bannar borgurunum að gera hitt eða þetta. Bannað er að aka á rauðu ljósi þó enginn meini mér að gera það. Dálítið asnalegt og algjörlega stíllaust að segja eða skrifa: Svín eru óhrein dýr og bannað að borða kjöt þeirra. Lóan er þjóðarfugl Íslendinga og bannað er að borða kjöt hennar. Að vísu er þetta síðasta ekki rétt, hins vegar er bannað að skjóta fuglinn. Eftir stendur að sá sem svona ritar telst illa ritfær.

Tillaga: Samkvæmt trúarsetningu múslima eru svín óhrein dýr og er þeim alfarið bannað að borða svínakjöt.

7.

Vafamál: „„Við erum bara svolítið að missa unga fólkið frá okkur í ferðaþjónustu,“ segir Þórgunnur Torfadóttir, skólastjóri Hornafjarðar, í samtali við Vísi.“ Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Þetta er svolítið skrýtið sem haft er eftir skólastjóranum og honum ekki til sóma. Af samhengi fréttarinnar má ráða að það sé ekki margt fólk sem fari frá kennslu í ferðaþjónustu. Það er hins vegar þetta atviksorð ‚svolítið‘ sem bögglast fyrir þeim sem þetta ritar en hann hefur ekki næga þekkingu til að skýra hvers vegna. Held þó að það sé atviksorð og strax á eftir nafnháttur sagnar sem truflar. Meira er þó að. Skólastjórinn er undir erlendum áhrifum þegar hún segir: ‚Við erum bara …‘ Atburðurinn er yfirstaðinn, hún hefur þegar misst fólkið. Um þetta var rætt í þessum pistli, sjá þar lið nr. 3.

Tillaga: Við höfum misst fólk úr kennslu í ferðaþjónustu, þó ekki marga.

8.

Vafamál: „Meirihluta stuðningsmanna Donalds Trump Bandaríkjaforseta segjast munu aldrei, nokkurn tímann hætta að styðja hann. Sama hvað.“ Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Niðurlagið í tilvitnuninni er dæmi um áhrif úr ensku. Blaðamaðurinn er reynslulítill og enginn les yfir það sem hann skrifar. Á vefsíðu CNN segir: „Most people who are on the Trump train say they are definitely, absolutely never getting off -- no matter what.“ „No matter what,“ er innihaldsrík fullyrðing á ensku. „Sama hvað,“ hefur enga merkingu á íslensku. Botninn vantar. Setning verður að hafa sögn til að standa undir nafni. Blaðamaður sem er glöggur, vel lesinn og skynsamur (eins og allir blaðamenn eiga að vera) hefði ekki þurft að gera neitt annað en að bæta við einu sagnorði og þá hefði allt gengið upp.

Tillaga: Meirihluta stuðningsmanna Donalds Trump Bandaríkjaforseta segjast munu aldrei, nokkurn tímann hætta að styðja hann. Sama hvað gerist.

9.

Vafamál: „Slökkvilið þurfti að brjóta sér leið inn í íbúðina en reykur lá yfir allri íbúðinni þegar inn var komið.“ Frétt á visir.is. 

Athugasemd: Hvernig getur reykur „legið yfir íbúðinni“? Jú, hafi hann verið á næstu hæð. Af fréttinni má hins vegar ráða að reykur hafi verið í íbúðinni. Óskiljanlegt er hvers vegna blaðamaðurinn tekur svona til orða. Svo er það stóra spurningin: Var ekki reykur í íbúðinni áður en slökkviliðsmenn komust inn í hana? Illa skrifuð frétt, orðið íbúð tvítekið.

Tillaga: Slökkvilið þurfti að brjóta sér leið inn í íbúðina sem var full af reyk.

10.

Vafamál: „Krón­prins komst ekki inn án skil­rík­is“ Fyrirsögn á mbl.is.

Athugasemd: Skilríki er fleirtöluorð og ekki til í eintölu. Án efa hefur blaðamaðurinn gert mistök í fljótfærni sinni því í greininni er rétt farið með orðið. Hins vegar er ekkert að því að stoppa kóngafólk af og krefjast skilríkja þegar það á við.

Tillaga: Krónsprins komst ekki inn án skilríkja.

Eru ljón á eða í veginum?

Hér er fjallað um málfar og stuðst við „Gott mál“, ritgerð Ólafs Oddssonar, íslenskukennara í MR, útgefin 2004.

Ólafur (f. 1943, d. 2011) er mjög eftirminnilegur fyrir þekkingu sína, ljúfa lund og góða hæfilega til að vekja athygli manns á blæbrigðum íslenskrar tungu og fornbókmenntum. Ritið sem hér er nefnt er afar fróðlegt og tekur á mörgu ambögum sem enn má sjá í fjölmiðlum, því miður.

1.

Vafamál: „Fótboltamaðurinn sparkaði boltanum upp völlinn.“ Algengt í íþróttafréttum fjölmiðla.

Athugasemd: Þetta er einfaldlega rangt vegna þess að fótboltavöllur er ekki lóðréttur.  Margir íþróttafréttamenn halda að þeir geti búið til einhvers konar „íþróttamál“. Við getum ekki heldur farið „niður“ til Spánar. Betra er að fara suður til Spánar og norður til Íslands, alls ekki „upp“ til Íslands.

Tillaga: Fótboltamaðurinn sparkaði boltanum fram völlinn. 

2.

Vafamál: „Þetta tilboð er með öllu óásættanlegt.“ Algengt orðalag í fréttum fjölmiðla.

Athugasemd: „Óásættanlegt“ er hrá þýðing úr ensku: „unacceptable“. Íslenskan á hér mörg ágæt orð: ótækur, óviðunandi, fráleitur, kemur ekki til greina/álita. Sama má segja um orðið „ásættanlegt“.

Tillaga: Þetta tilboð er fráleitt.

3.

Vafamál: „Bankarnir eru að skila góðum hagnaði um þessar mundir.“ Algengt orðalag í fréttum fjölmiðla.

Athugasemd: Sumir nota alloft orðasambandið vera + nafnhátt af aðalsögn. Dæmi: Víkingar eru að standa sig vel í þessum leik. Betra væri: Víkingar hafa staðið sig vel í þessum leik. Annað dæmi: Athafnamenn eru að græða mikið um þessar mundir. - Þetta eru erlend máláhrif og hekki mælt með þessu orðalagi hér.

Tillaga: Bankarnir skila góðum hagnaði um þessar mundir.

 

4.

Vafamál: „Þegar þú ert að klífa hæstu fjöll heims þá þarft þú að nota súrefnisgrímu.“ Algengt orðalag í tal- og ritmáli.

Athugasemd: Fornafnið ‚þú‘ hefur lengst af haft merkinguna: persóna sem er ávörpuð. Dæmi: Þú ert vinur minn - Æ meir hefur borið á því að menn noti fornafnið ‚þú‘ sem óákveðið fornafn, það er „maður“. Það er talið ættað úr ensku enda getur fornafnið ‚you‘ haft þessa merkingu. Það leiðir og oft til stílhnökra vegna nástöðu eins og fram kemur í tilvitnuninni.

Tillaga: Þeir sem klífa hæstu fjöll heims þurfa að nota súrefnisgrímu.

5.

Vafamál: „Sumir vilja hafa hér bjór á boðstólnum.“ Algengt orðalag í fjölmiðlum.

Athugasemd: Sumir virðast ekki skilja orðalagið ‚hafa eitthvað á boðstólum’. Það merkir að hafa e-ð‚ til sölu eða hafa e-ð fram að bjóða. Boðstólar tákna bekki eða borð sem vörur voru fram boðnar á. Að hafa e-ð á boðstólum -  ekki: ?boð- eða borðstólnum - merkir því upphaflega að hafa vöru á slíkum bekkjum eða borðum eða með öðrum orðum: að hafa eitthvað til sölu. 

Tillaga: Sumir vilja hafa hér bjór á boðstólum.

6.

Vafamál: „Hún fór villur vegar.“ Algengt orðalag í fjölmiðlum.

Athugasemd: Hvort er betra: Hún fór vill vegar (vega) eða: Hún fór villur vegar (vega)? - Hið fyrra er betra. Orðið ‚villur‘ er lýsingarorð, en ef. er svonefnt tillitseignarfall. Þetta er með sama hætti og þegar sagt er: Hann er illur/hún er ill viðureignar. Orðalagið ‚fara villur vega‘, þýðir að villast, vera villtur. Menn segja: Hann fór villur, - þeir fóru villir, - hún fór vill og þær fóru villur vega(r).

Tillaga: Hún fór vill vega.

7.

Vafamál: „Mörg ljón eru í veginum.“ Algengt orðalag í fjölmiðlum.

Athugasemd: Þekkt er orðtakið ‚Það eru mörg ljón á veginum‘, það er margt verður hér til hindrunar eða veldur erfiðleikum. Líkingin er auðskilin er  stundum virðast menn ekki skilaorðtakið og tala þá um ‚ljón í veginum‘. þetta afbrigði styðst ekki við íslenska málvenju.

Tillaga: Mörg ljón eru á veginum.

8.

Vafamál: „Snuðra hljóp á þráðinn í samningaviðræðum.“ Þekkt orðalag í fjölmiðlum.

Athugasemd: orðið ‚snurða‘ þýðir í bókstaflegri merkingu harður samsnúningur á snúnum þræði eða hnökri. Í yfirfærðri merkingu er það haft um óvænt ósamkomulag eða vandræði sem upp koma. Ekki er ráðlegt að rugla þessu saman viðsögnina ‚snuðra‘, en hún merkir njósna eða forvitnast um eitthvað.

Tillaga: Snurða hljóp á þráðinn í samningaviðræðum.

9.

Vafamál: „Söluaðilar eru ósáttir.“ Algengt orðalag í fjölmiðlum.

Athugasemd: Orðið ‚aðili’ er oft ofnotað. Hér má nefna framkvæmdaaðila, samkeppnisaðila, söluaðila, margumrædda aðila vinnumarkaðarins og jafnvel aðila hjónabands. Oft er hægt að orða þetta betur með öðrum hætti.

Tillaga: Seljendur eru ósáttir.

10.

Vafamál: „Hinn 16. nóvember 2017 verður 210 ára ártíð Jónasar Hallgrímssonar.“ Algengt orðalag í fjölmiðlum.

Athugasemd: Allir þekkja orðið ‚afmæli‘. En bent skal á að orðið ‚ártíð‘ tengist ekki fæðingu manna heldur dauða og það þýðir dánardægur. Æskilegt er að rugla þessu ekki saman. Jóna Hallgrímsson var fæddur 16. nóvember 1807 og hann lést 26. maí 1845. 

Tillaga: Hinn 16. nóvember 2017 verða 210 ár frá fæðingu Jónasar Hallgrímssonar.

 

 

Tilgerðarlegt lýðræði eða einn maður, eitt atkvæði?

Út af fyrir sig er það virðingarverð tilraun að finna aftur upp hjólið. Má vera að sá hringur sem forðum var fundinn upp sé ekki nógu góður né heldur þær tilraunir og endurbætur sem síðan hefur hugsanlega verið reynt að gera á honum. Þó flögrar sú hugsun að manni hvort tímanum sé ekki betur verið í önnur og gagnlegri verkefni.

Rétt eins með hjólið er sífellt verið að gera tilraunir með lýðræðið. Þær hafa sjaldnast tekist mjög vel, niðurstaðan verður yfirleitt sú sem forðum þótti reynast best, einn maður, eitt atkvæði.

Vörður í Reykjavík hefur síðustu árum ekki riðið feitum hesti frá prófkjörum sem félagið hefur staðið fyrir. Þvert á móti, því sífellt fækkar þeim sem þátt taka, jafnvel þó hver kjósandi fái úthlutað einu atkvæði. Vissulega er ekki Verði einum um að kenna heldur ábyggilega líka þeim sem hafa verið valdir til forystu í landsmálum og borgarmálum sem og kynningu á stefnumálum. Framhjá því verður þó ekki skotist að Vörður hefur síst af öllu náð að kynna prófkjör og frambjóðendur nægilega, afleiðingin er flestum ljós sem líta á kjörsóknina.

Nú hefur Vörður gerst þreyttur á grundvallaratriðum lýðræðisins og ætlar að gera tilraunir með prófkjör Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík, vonandi í því skyni að reyna að auka þátttöku almennings. Þetta hljómar dálítið sósíalísískt, ekki satt, lýðræði með undantekningum og skilyrðum. Hugmyndirnar eru eins og hugsanlegar endurbætur á hjólinu, þær munu ábyggilega gera það betra og þægilegra. En hve lengi hægt að endurbæta hjól svo það virki betur?

Staðreyndin er einfaldlega sú að hjól undir hjólbörum, hjólastóli, reiðhjóli eða bíl snúast á sama hátt í öllum tilfellum. Sá sem vill endurbæta hjólið ætti frekar að einbeita sér að veginum, grundvellinnum, sem það rúllar eftir. 

Vörður ætti á sama hátt að leggja meiri rækt við þann grundvöll sem lýðræðið byggir á. Grundvöllurinn undir það eru stefnumálin og kjósendur ekki skraut eða tilgerð. Einn maður, eitt atkvæði og sá sem fær þau flest er forystumaðurinn. Einfaldara og betra verður það aldrei, rétt eins og hjólið. Hjól er bara hjól og verður ekkert annað. Lýðræðið er í sjálfu sér einfalt, en lengi má þó endurbæta grundvöllinn og kynninguna.

Má vera að stjórnarmenn í Verði viti þetta og telji áminninguna einskis verða og þeirra mesta skemmtun sé tilraunin ekki kynningarstarfið. Þá eru þeir á miklum villigötum - á þeim rúllar hjólið illa.

Á von á að ráðið samþykki

Flöskuskeyti sigla og sjófuglamenn fylgjast með

Hugsanlega er lélegt málfar og óskipulega skrifaðar fréttir ekki alfarið blaðamönnum að kenna heldur líka fréttastjórum og ritstjórum fjölmiðla sem vanrækja skyldur sínar. Eiður heitinn Guðnason orðaði það þannig að enginn les yfir eða fylgist með því sem birt er.

Ég hef ekki nánda nærri sömu þekkingu og kunnáttu og Eiður í íslensku máli en bragð er að þá barnið finnur. Manni getur nú blöskrað. 

Hér er frétt á mbl.is sem ég ætlaði að lesa mér til fróðleiks en hún er svo hroðvirknislega skrifuð að efni hennar fór fyrir ofan garð hjá mér, ég gleymdi mér í orðalagi og orðavali. Gott er að smella á myndirnar hægra megin til að stækka þær og gera skýrari.

Rauðar undirstrikanir eru villur og þær bláu eru endurtekningar sem sumir nefna nástöðu, síbylju eða jórtur.

Hér verður ekki fjallað um allar villurnar sem eru undirstrikaðar, aðeins nokkrar.

Líklega er hægt að orða það þannig að flöskuskeytum sé „sleppt“ í hafið. Betur fer á því að segja að þeim hafi verið varpað, kastað eða hent í hafið vegna þess að um er að ræða dauða hluti. Við sleppum fiskum, fuglum og dýrum og þau forða sér.

Þeir sem ekki eru vanir skrifum og hafa ekki góða þekkingu á íslensku máli segja oft á tíðum að eitthvað „samanstandi“ af hinu og þessu. Afar auðvelt er að skrifa sig framhjá þessari dönsku slettu sé þekking og vilji fyrir hendi.

„Flöskuskeytin rekja vetrarstöðvar farfugla.“ Hvernig á að skilja þetta? 

Hvað eru „sjófuglamenn“? Hverjir eru „aðilar“? Hvernig geta flöskuskeyti „siglt“? Hvað er átt við með að flöskuskeytum hafi verið „hent út“, út í geim?

Fyrir mörgum, mörgum árum starfaði ég sem blaðamaður á Vísi. Þá var það regla að Elías Snæland Jónsson, fréttastjóri, las yfir öll handrit sem áttu að birtast. Hann sendi þau oftast til baka ef hann þurfti að gera einhverjar athugasemdir. Þó vont væri að vera kallaður á teppið fyrir villur lærði maður af tiltalinu. Svona vinnubrögð eru varla tíðkuð lengur. Má vera að fréttastjórar og ritstjórar hafi ekki lengur áhuga á íslensku máli.

 

 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

Hér eru gerðar nokkrar athugasemdir við málfar í fjölmiðlum. 

1.

Vafamál: „Þvílíka gullið sem fer í Hafnarfjörðinn ef FH kemst áfram.“ Fyrirsögn á visir.is.

Athugasemd: Þetta er tóm vitleysa, skiptir engu þó haft sé orðrétt haft eftir einhverjum. Blaðamanni ber að leiðrétta og laga vitleysu sem haft er eftir viðmælandanum.

Tillaga: Miklar tekjur sem koma til Hafnarfjarðar ef FH kemst áfram.

2.

Vafamál: „Minnkandi vatnavextir hafa verið í Múlakvísl …“ Upphaf fréttatíma hjá Ríkisútvarpinu laugardaginn 29. júlí 2017, kl. 11:00

Athugasemd: Minnkandi aukning … Þetta hljómar hálfkjánalega. Af hverju er ekki hægt að vanda sig og segja að dregið hafi úr vatnavöxtum eða vatnið hafi rénað? Man eftir því að ég fékk bágt fyrir að skrifa í ritgerð í MR að gæði hafi verið góð. Ofangreint er af sama stofni.

Tillaga: Dregið hefur úr vatnavöxtum í Múlakvísl … Eða: Vatn í Múlakvísl hefur rénað ... 

3.

Vafamál: „Yf­ir­völd í Ástr­al­íu hafa komið í veg fyr­ir hryðju­ver­kárás sem bein­ast átti gegn flug­vél.“ Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Eitthvað er að þessari málsgrein. Hvers átti flugvélin að gjalda. Eflaust má halda því fram að hægt sé að fremja hryðjuverk gegn samgöngutækjum. Flestir myndu þó orða þetta á annan hátt enda ábyggilega til lítils að eyðileggja einhver tæki ef mannslífin fylgja ekki með.

Tillaga: Yfirvöld í Ástralíu hafa komið í veg fyrir hryðjuverk í lofti. Eða: … í flugvél.

4.

Vafamál: „Vegagerðin og lögreglan hafa vaktað ánna [Múlakvísl] frá því í gærkvöldi og stóðu sjónpóst á brúnni austan við Vík. Brúin er nýleg og á að standa jökulhlaup en árið 2011 sópaðist gamla brúin í burtu. Nú er vegurinn hannaður svo vatn flæði yfir hann til að hlífa brúnni.“ Frétt á visir.is.

Athugasemd: Margt er fljótfærnislega skrifað í þessari tilvitnun. Hið fyrsta er ritun á nafnorðinu ‚á‘ en þarna er það í þolfalli og á að rita ‚ána‘. Sjónpóstur er undarlegt orð sérstaklega vegna þess að yfirvöld vöktuðu ána. Að ‚standa sjónpóst‘ er nokkuð yfirdrifið þar sem einfalt er að orðað það þannig að áin hafi verið vöktuð. Sjónpóstur er líklega þýðing úr öðru máli, finnst ekki í orðabók. Að öðru leyti er orðalagið frekar hjákátlegt. Múlakvísl er jökulfljót, ekki á.

Tillaga: Frá því í gærkvöldi hefur vegagerðin og lögreglan vaktað fljótið af brúnni. Hún var byggð eftir að sú gamla eyðilagðist í jökulhlaupinu árið 2011. Litlar líkur eru taldar á því að nýtt hlaup eyðileggi brúna því aðstæður eru þannig hannaðar að vegurinn lætur fyrr undan vatnavöxtum.

5.

Vafamál: „Fjölmenn leit er hafin að tveimur aðilum á Fimmvörðuhálsi, …“ og „Björgunarsveitir á Suðurlandi voru kallaðar út til að sinna eftirgrennslan eftir konunni …“ Frétt á visir.is.

Athugasemd: Frekar er það kjánalegt að kalla fólk ‚aðila‘, að minnsta kosti í þessu samhengi, það er þó gert tvisvar í fréttinni. Sé verið að leita að fólki ber að segja það berum orðum, ekki fela í einhverri stofnanamállýsku. Í stað þess að nota geldan nafnorðastíl og tala um að „sinna eftirgrennslan“ fer betur á því að segja björgunarsveitir hafi leitað, svipast um eða bara grennslast fyrir um týnt fólk.

Tillaga: Fjölmenn leit er hafin að ungu fólki á Fimmvörðuhálsi … Björgunarsveitir á Suðurlandi voru kallaðar út til að grennslast fyrir um konuna/leita/svipast um eftir …

6.

Vafamál: „Björgvin hækkaði sig upp um tvö sæti frá því í fyrra.“ Fyrirsögn á visir.is. 

Athugasemd: Þegar eitthvað eða einhver hækkar þá er stefnan upp á við. Óþarfi að bæta við „upp“. Í sömu keppni náði Íslendingur sem var efsta sæti í fyrra ekki sama árangri. Enginn myndi segja að hann hefði lækkað niður í þriðja sæti í kvennaflokki.

Tillaga: Björgvin hækkaði sig um tvö sæti frá því í fyrra.

7.

Vafamál: „Enginn, nema morðinginn, veit hvað gerðist eftir að Charlene kyssti móður sína bless á biðstöð strætisvagna klukkan 19.15.“ Frétt í dv.is. 

Athugasemd: Þegar einhver fer er oftast sagt að sá kveðji, oft með kossi. Að kyssa einhvern bless er ekki beinlínis rangt en telst frekar barnamál. „Kyssti mömmu bless“, segir í millifyrirsögn. Greinilegt að blaðamaðurinn er ekki vel að sér og lítil von til að þekking hans batni þar sem enginn kemur með ábendingar eða leiðréttingar.

Tillaga: Enginn, nema morðinginn, veit hvað gerðist eftir að Charlene kvaddi móður sína með kossi á biðstöð strætisvagna klukkan 19.15.

8.

Vafamál: „Það er kannski ekki að furða að hún hafi hlegið því eins og sjá má á myndinni hér fyrir neðan samanstóð salatið af hráum lauk og tómötum og engu öðru.“ Frétt í dv.is. 

Athugasemd: Ofmælt er að ofangreind tilvitnun sé úr frétt, þetta er einhvers konar „ekkifrétt“ um stúlku sem fékk ekki það sem hún pantaði á veitingastað einhvers staðar úti í heimi. Illa skrifandi „fréttamenn“ grípa oft til samsetta orðsins „samanstanda“. Matur er oft sagður samanstanda af hinu og þessu í stað þess að segja að milliliðalaust að í réttinum sé þetta eða hitt.

Tillaga: Ekki er að furða þó hún hafi hlegið því eins og sjá má á myndinni hér fyrir neðan var salatið ekkert annað en hrár laukur og tómatar.

9.

Vafamál: „Clement ráðger­ir að Gylfi fari.“ Fyrirsögn á mbl.is. 

Athugasemd: Vissulega er til sagnorðið ‚að ráðgera‘ en það þykir að minnsta kosti ekki gott til notkunar á þennan hátt, er raunar herfilega ljótt. Orðasambandið ‚að gera ráð fyrir‘ kemur að öllu leyti í staðinn. Einnig má nota mörg góð sagnorð eins og að telja, búast, halda og fleiri.

Tillaga: Clement gerir ráð fyrir að Gylfi fari, … telur að Gylfi fari, … býst við að Gylfi fari, … heldur að Gylfi fari og svo framvegis

10.

Vafamál: „„Ég á erfitt með að tjá mig um þetta því það er engin kvörtun á mínu borði,“ sagði Guðjón Ármann í fyrstu. En það var í gær.“ Frétt á visir.is.    

Athugasemd: Hvers vegna byrjar blaðamaðurinn setningu á samtengingunni ‚en‘? Tilvitnunin skilst ekki. Sagði maðurinn þetta í gær eða á hann við að kvörtunin hafi ekki verið á borði hans í gær en hún sé þar núna? Orðalagið ‚í fyrstu‘ og ‚í gær‘ rugla lesandann svo ekki sé talað um samtenginguna, og úr verður bull. Blaðamaðurinn les því ekki yfir það sem hann skrifar.

Tillaga: Engin tillaga er gerð því þetta skilst ekki.

 

 

 

 

 

 

 

 

Grýta bílinn og berja ökumanninn?

Ég þekki göngufólk sem hefði ekki hikað við að kasta steini í þennan bíl og er það þó ekki með öllu syndlaust fyrir. Ég er hér að fjalla um jeppann sem einhver vitleysingur ók langleiðina upp að Esjuhömrum en festist í mýri.

Svo áhrifagjarn er maður nú að líklega hefði ég líka kastað einhverju í þennan bíl en þegar litið er til þess að hann er í votlendi og talsverður spölur í nothæft grjót hefði maður láti nægja að henda mold í hann.

Þetta er nú frekar í gríni sagt, en öllu gamni fylgir þó einhver alvara. Sá sem þarna ók þekki ekki vel til staðhátta. Ökumaðurinn ætlaði greinilega að fara yfir að göngustígnum og jafnvel þar niður sem auðvitað hefði verið glapræði bæði fyrir göngustíginn, bílinn og ökumann og farþega.

Í sál flestra blundar sú þörf að fara um landið, ganga, hreyfa sig og njóta þess sem svo margir segja frá með sigurhljómi í röddu, að sigrast á sjálfum sér og ganga um óhefðbundnar slóðir. Sumir láta verða af þessu, aðrir hafa ekki tækifæri til þess og svo er það minnihlutinn sem endilega þarf að grípa til bílsins eða mótorhjólsins og skemma landið í þeim tilgangi að líkjast hinum, fólkinu sem gengur.

Góður vinur minn sagði einhvern tímann í algjöru gríni, líklega til að skensa mig, að ef ekki væri akfært á einhvern stað þætti honum tilgangslaust að fara þangað. Svo hló hann enda  svo vel búinn þekkingu og tækni að honum hefði ekki verið skotaskuld úr því að aka upp á Esju. Það gerði hann þó aldrei enda var hann mikill sómamaður en lést því miður langt fyrir aldur fram.

Með einhverjum ráðum þarf að kenna ungu fólki að umgangast landið. Mikill árangur hefur náðst á undanförnum áratugum. Nú telst það til frétta ef einhver ekur utan vega. Hins vegar koma alltaf nýjar kynslóðir fram á sjónarsviðið og þar af leiðandi má áróðurinn aldrei falla niður, hann á að vera endalaus.

Þegar maður hugsar nánar um jeppann er ljóst að það er ekki ástæða til að grýta hann eða berja ökumann og farþega fyrir að hafa gert þennan óskunda að aka út í mýrina í miðri Esju. Miklu frekar er ástæða til að Skógræktin loki þessum vegarslóða, bílnum verði komið niður á láglendi og gott fólk fengið til að ræða kurteislega við bílstjórann og kenna honum á grundvallaratriði í útivist. Jafnvel bjóða honum í helgarferð með Útivist eða Ferðafélagi Íslands. Já, það væri leiðin til árangurs. Til viðbótar ætti að bjóða honum í afvötnun á Vogi.

Ekið langleiðina upp á topp

Allt orkar tvímælis ...

Fáir vitna núorðið í Hannes Hólmstein Gissurarson, prófessor. Oft er ástæða til þess, því andstætt við það sem margir halda, hefur hann oft rétt fyrir sér. Hins vegar hefur áróðurinn gegn Hannesi tekist nokkuð vel. Fæstir þeirra sem atyrða hann hafa lesið nokkurn skapaðan hlut eftir manninn, þekkja ekki skoðanir hans nema að sumt af því sem hann skrifar flokkast undir frjálshyggju. Í raun og veru er það heigulsháttur að taka ekki undir það sem vel er sagt af heilum hug.

„Ekkert kemur í veg fyrir, að aðgerð hafi tvennar afleiðingar, þar sem aðeins önnur var ætlunarverk og hin ekki.“ Þetta er í kaþólskri heimspeki kallað lögmálið um tvennar afleiðingar. Til dæmis kann tilraun til að bjarga lífi þungaðrar konu fyrirsjáanlega að valda fósturláti, en sú afleiðing var ekki ætlunarverk og aðgerðin þess vegna ekki nauðsynlega fordæmanleg af þeirri ástæðu.

Þetta skrifar Hannes í vikulegan dálk sinn í Morgunblaði dagsins og birtir líka í bloggi á vefritinu pressan.is. Íslenski málshátturinn „Allt orkar tvímælis þá gjört er,“ styður þessa kenningu og bendir á að hún er síður en svo óþekkt.

Mér finnst tilvitnunin nokkuð athyglisverð og beinir hugsuninni meðal annars að einstrengingslegum áróðri. Flest allt hefur tvennar ef ekki fleiri afleiðingar. Það sem sagt er á einn hátt er oft túlkað á annan sem svo sem getur gengið en var þó ekki skilningur þess sem segir eða skrifar.

Á Vísi í dag segir forsvarsmaður þungarokkshátíðarinnar Neistaflugs að hún verði ekki haldin aftur ef brotið verði kynferðislega á einhverjum meðan á henni stendur.

Hann hafði vart sleppt orðinu er hann fær á sig þá gagnrýni að þessi orð muni hugsanlega fæla þolendur frá því að kæra kynferðisbrot, þeir vilji ekki eiga það á samviskunni að hátíðin leggist af.

Án þess að taka afstöðu má fullyrða að þetta er ágætt dæmi um tvennar afleiðingar. Ég trúi því að forsvarsmaðurinn hafi sagt þetta af góðum hug og hafi varla leitt hugann að öðru eða talið ósennilegt að sá sem verður fyrir ofbeldi vilji ekki kæra það af ótta við aðrar afleiðingar en þær sem beinlínis snúa að honum sjálfum. 

Þegar einhver tekur afstöðu í því sem er pólitískt vandamál þá er sagt að tilgangur hans sé allt annar. Fjöldi dæma eru til um þetta. Stjórnmálamenn taka afstöðu, leggja til dæmis fé á fjárlögum til að endurbæta einhvern veg, til dæmis veginn fyrir Skaga. Árlega í tíu eða tuttugu ár er fé lagt til vegarins. Gagnrýnendur geta þá fullyrt að með því að leggja einu sinn til tífalt árlegt framlag væri hægt að leggja varanlegt slitlag á veginn og eftir það kosti viðhald hans aðeins örlítið fé á hverju ári.

 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

Hér eru gerðar nokkrar athugasemdir við málfar í fjölmiðlum. 

1.

Vafamál: „Arsenal og Liverpool með sigra“ Fyrirsögn á mbl.is.

Athugasemd: Íþróttablaðamenn skrifa og tala oft á allt annan hátt en venjulegt fólk. Margir þeirra eru ekki góðir í skrifum þó hafi yfirburðaþekkingu á einstökum íþróttagreinum. Fótboltaliðin í fyrirsögninni unnu leiki sína og betra að segja það skýrt í stað þess að safna nafnorðum. Betur fer á því að segja að þau hafi sigrað eða unnið en þau séu með sigra. 

Tillaga: Arsenal og Liverpool unnu (eða unnu leiki sína).

2.

Vafamál: „Rannsókn lokið - varðhalds krafist áfram“ Fyrirsögn á mbl.is.

Athugasemd: ‚Áfram‘ er atviksorð og það getur stundum verið aftast í setningu. Máltilfinningin segir þó að hér sé þetta ekki eins og það eigi að vera.

Tillaga: Rannsókn lokið og og krafist er framhald á varðhaldi eða að maðurinn verði áfram í varðhaldi.

3.

Vafamál: „Sveinn seg­ir að lög­regl­an hafi í kvöld tekið skýrsl­ur af vitn­um og öðrum sem geti þekkt til bíls­ins og að unnið sé í „botngír“. Úr frétt á mbl.is.

Athugasemd: Eitthvað er ekki rétt hérna. Hægt er að aka í botni og er það venjulegast átt við að bensíngjöfin sé staðin í gólf bílsins, botninum. Óljóst er hins vegar hvaða gír sé „botngír“, það fer án ef eftir hraðanum. Illt er ef ökumaður ruglar saman bensíngjöf og gírstöng, verra er ef blaðamaður kann á hvorugu skil.

Tillaga: … og að unnið sé að málinu af krafti.

4.

Vafamál: „„Blómstrandi óskapnaður­inn“ er Íslands­vin­ur.“ Fyrirsögn á mbl.is.

Athugasemd: Blaðamaður vefsins skrifar hér um regnkápu Margrétar Danadrottningar. Hún er talinn vera „Íslandsvinur“. Án þess að fullyrða það er varla hægt að telja dauða hluti til vina nema auðvitað að þeir hafi hugsun, vit og skilning eins og til dæmis hundur.

Tillaga: „Blómstrandi óskapnaður­inn“ þekkist úr Íslandsferð. Eða Drottningin hafði verið í „óskapnaðinum“ í Íslandsferð.

5.

Vafamál: „Versl­un­in Zara í Smáralind lok­ar tíma­bundið um mánaðamót­in vegna end­ur­nýj­un­ar á versl­un­ar­rým­inu.“ Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Algeng villa hjá blaða- og fréttamönnum og hefur dreifst víða sem bendir til að fjölmiðlar hafi meiri áhrif en margir trúa. Verslun getur ekki aðhafst eitt eða neitt. Einhver opnar eða lokar henni jafnvel þó dyrnar sé sjálfvirkar. Verslunin Zara lokar engu og opnar heldur ekki neitt. Hún Sara frænka mín gæti hæglega opnað eða lokað verslunum, jafnvel fyrir fullt og allt.

Tillaga: Versluninni Zöru/Zara í Smálind verður lokað tímabundið …

6.

Vafamál: „Transfólki verður ekki leyft að sinna nokkrum störfum innan Bandaríkjahers.“ Frétt á Bylgjunni 26. júlí 2017, kl.16.

Athugasemd: Æ algengar er að óákveðna fornafnið 'nokkrir' sé notað í stað ‚enginn’ sem líka er óákveðið fornafn. Ekki er vit í því að einhver breyti tungumálinu einhliða, því þá verður til margvíslegur vandi fyrir okkur hin. Setningunni hér að ofan má skilja svo að transfólk fái ekki að gegna flestum störfum innan hersins, aðeins fáeinum, nokkrum. Þeir sem til þekkja vita þó að verið er að banna transfólki alfarið að starfa innan hersins, engar undantekningar. Ofangreind tilvitnun er síður en svo skýr en þyrfti að vera það.

Tillaga: Transfólki verður ekki leyft að sinna neinum störfum innan Bandaríkjahers. Betra væri þó: Transfólk fær ekki að starfa innan Bandaríkjahers.

7.

Vafamál: „Þetta kostar einhverjar milljónir.“ Heyrist oft í talmáli og sést æ oftar í ritmáli.

Athugasemd: ‚Einhver‘ er óákveðið fornafn. Betur fer á því að nota nokkur eða fáeinir. Þegar sagt er að ,einhverjir borgi’ er það rétt mál enda ekki vitað hverjir borga. Sama á við það sem er magn eða fjöldi. ‚Einhverjir steinar eru í skriðunni‘ getur varla talist markviss lýsing, betra er að segja að margir steinar séu í henni eða hún sé stórgrýtt. Eitthvað af fólki kom í búðina, segja sumir, og eiga ábyggileg við að frekar fáir hafi komið í búðina. Þetta er einfaldlega ekki skýrt orðalag. Hvað er á móti því að segja að fáir eða tiltölulega fáir hafi komið í búðina eða eitthvað álíka? 

Tillaga: Þetta kostar nokkrar milljónir, fáeinar milljónir eða margar milljónir.

8.

Vafamál: „Bæjarstjórn Sandgerðis hefur samþykkt tillögur um að kaupa inn fjögur bráðabirgðahúsnæði fyrir fólk sem þarf á aðstoð félagsþjónustunnar að halda og er á biðlistum eftir íbúð.“ Frétt á visir.is.

Athugasemd: Keypti bæjarstjórnin húsnæði til að nota til bráðabirgða eða keypti hún bráðabirgðahúsnæði? Hið fyrra skýrir sig sjálft. Hið síðara má skilja þannig að eftir einhvern tiltekinn tíma hætti íbúðin allt í einu að vera bráðabirgðahúsnæði og verði til dæmis að verslunarhúsnæði eða geymslum. Eða á fólk að vera í íbúðunum í skamman tíma þangað til það getur fengið íbúð til framtíðar? Svo er ekki rétt að íbúðir séu „keyptar inn“, eins og verið sé að kaupa inn mat eða eitthvað á lager eða í búrið. Íbúðir eru bara keyptar. Og af hverju er húsnæði ekki einfaldlega kallað íbúð? Er fínna að segja húsnæði rétt eins og sumir segja manneskjur og eiga við fólk, menn, karla eða konur.

Tillaga: Bæjarstjórn Sandgerðis hefur samþykkt tillögur um að kaupa fjórar íbúðir sem notaðar verði til fyrir fólk sem er á götunni (eða eitthvað álíka) …

9.

Vafamál: „Anthony Scaramucci, nýr samskiptastjóri Hvíta hússins, hélt klúran reiðilestur yfir blaðamanni New Yorker um aðalráðgjafa Donalds Trump forseta og sagði starfsmannastjóra Hvíta hússins brátt verða rekinn í mögnuðu símtali sem greint var frá í gær.“ Frétt á visir.is.

Athugasemd: Frekar illskiljanleg málsgrein og alltof löng. Ef lesandinn þarf að marglesa málsgreinina til að skilja er hún illa samin. Verður maðurinn rekinn í „mögnuðu símtali“? Hvað er annars „magnað símtal“? Af hverju er 'Hvíta húsið' nefnt tvisvar? Dálítið ofrausn en kallast tuð, jórtur eða nástaða. Jónas Kristjánsson, fyrrum ritstjóri DV, býður upp á stórmerkileg námskeið um textaskrif á vef sínum jonas.is. Þar segir hann meðal annars. „Strikaðu út óþörf orð, helmingaðu textann.“ „Settu punkt sem oftast, styttu setningar og málsgreinar.“ Sá sem skrifaði ofangreinda maraþonmálsgrein ætti að fara í nám hjá Jónasi.

Tillaga: Myndi ráðleggja „blaðamanni“ að lesa „fréttina“ vandlega yfir og endurskrifa hana að öllu leyti eftir að hafa farið á namskeið hjá Jónasi. 

10.

Vafamál: „Aukin hætta er á jökulhlaupi í Múlakvísl og á Mýrdalssandi eftir snarpan jarðskjálfta í Kötlu í fyrrakvöld. Almannavarnir hafa þegar lokað áningarstað við Múlakvísl og takmarkað umferð á leiðinni um gamla Mýrdalssand.“ Frétt á visir.is.

Athugasemd: Hvar skyldi gamli Mýrdalssandur vera eða sá nýi. Líklega hefur blaðamaðurinn verið að flýta séá við gamla þjóðveginn yfir Mýrdalssand. Fljótfærnisvillur verða iðulega til og þess vegna verður einhver að sinna yfirlestri. Þess í stað fá byrjendur og lengra komnir að valsa um og setja hvað eina á fréttavefi. Auðvitað er svona bull ókurteisi við lesendur. Landafræðiþekkingu fjölmargra þeirra sem kalla sig blaðamenn er líka verulega áfátt.

Tillaga: … takmarka umferð um gamla þjóðveginn yfir Mýrdalssand.

Skjálftar, spenna og spennulosun í Fagradalsfjalli

Jarðskjálftarnir í og við Fagradalsfjall austan við Grindavík eru varla fyrirboðar eldgoss. Staðreyndin er einfaldlega sú að á hverju ári verða líklega nærri þrjátíu þúsund skjálftar, flestir frekar litlir. Í fyrra varð ekkert eldgos þó svo að þeir væru þetta margir. Og tíðindalítið hefur verið á þessu ári þó jörðin hafi skolfið ótæpilega víða um land.

Á meðfylgjandi mynd frá Loftmyndum ehf. eru nokkur hundruð jarðskjálftar merktir. Af forvitni skoðaði ég stóru skjálftana sem urðu í gær og í dag, það er þeir sem eru stærri en 3 stig.

Sem leikmanni finnst mér dálítið forvitnilegt að sjá hvernig skjálftar haga sér, hvort mynstur sé sjáanlegt. Í raun er það ekki svo, að minnsta kosti ekki í augum leikmannsins. Hins vegar greina jarðfræðingar mynstur, ekki beinlínis hvar þeir verða, heldur hvernig þeir færast frá einu svæðinu til annars.

Byrjum á myndinni. Inn á hana hef ég merkt með hvítu letri hvenær jarðskjálftinn varð og gula línan bendir á næsta skjálfta.

Þetta byrjaði allt klukkan tæplega hálf átta í gærmorgun að skjálfti upp á 3 stig varð og tæpum hálftíma síðar varð annar jafnstór norðvestan við þann fyrri. Sem sagt, þarna skalf jörðin fram yfir hádegi. 

Um tvö leytið varð einn stór skjálfti suðvestan við það svæði sem flestir urðu. Sá skjálfti og þeir litlu þýddu einfaldlega að skjálftahrinan var að færst til vesturs, upp á vestanvert Fagradalsfjall. Þar staðnæmdist hrinan, hugsanlega í bili.

Á Reykjanesi eru sex eldstöðvakerfi, eitt þeirra er kennt við Fagradalsfjall. Um miðjan skagann er mjótt belti og þar eru langar sprungur sem hafa norður-suður stefnu. Skjálftar á verða á þessum sprungum og það sem meira er þeir smitast yfir í næstu sprungur og færast þannig til þegar spenna myndast vegna þeirra. Þetta er svona eins og þegar barið er á gler sem liggur flatt á borði. Þar sem hamarinn kemur niður verður brestur og hann losar um þrýsting annars staðar og þar með koma brestir víðar í glerinu.

Munurinn á dæminu er hins vegar sá að barmar sprungna á Reykjanesi færast til við skjálfta, annar barmurinn færist til norðurs en hinn til suðurs.

Þegar miklir skjálftar verða á hryggnum getur virkjast svokölluð „bókahillutektónik“ eins og Páll Einarsson, jarðeðlisfræðingur, kallaði fyrirbrigðið. Hann líkir þessu við bæru í bókahillu. Þegar ein bókin hallast rekst hún að aðra og svo koll af kolli þangað til allar bækurnar hafa skekkst.

Sem sagt, á Reykjanesi verður til spenna vegna jarðskjálfta og það þýðir að aftur skelfur jörð annars staðar, spennan losnar en nokkrum kílómetrum austar verður til spenna í jörðu.

Páll hefur látið hafa eftir sér að ólíklegt sé að hugsanlegur stóriskjálfti á Reykjanes sé fyrirboði eldgoss. Líkur benda þó til að gos á þessu svæði verði frekar lítil og standi stutt yfir og séu frekar meinlaus, veltur þó á staðsetningu þeirra.

Á árunum 900 til 1240 urðu mörg lítil hraungos á Reykjanesi. Síðan hefur Reykjanesskagi verið í eldgosafríi.

Stóriskjálfti gæti hins vegar orðið svipaður á stærð og skjálftinn 1968. Margir muna hann sem skell með undirliggjandi drunum. Upptök hans voru í svokölluðu Hvalhnúksmisgengi en Hvalhnúkur er skammt sunnan við Grindaskörð. Þar gæti nýr skjálfti orðið til og jafnvel í misgenginu sem er nokkuð norðar og kennt er við Hrossahrygg.

Það liggur frá því sem næst Geitafelli í suðaustri og norðvestur yfir Bláfjallahrygg. Þar gæti orðið ógnarstór skjálfti sem myndi finnast greinilega á höfuðborgarsvæðinu. Jarðfræðinga hafa raunar þennan stað sérstaklega grunaðan um græsku.

Myndir:

• Efsta myndin sýnir hreyfingu stóru skjálftanna.
• Miðmyndin er frá Veðurstofunni og sýnir hvar skjálftarnir eru og hvernig þeir hafa hreyfst til vesturs.
• Neðsta myndin er frá íslenskum orkurannsóknum og sýnir eldstöðvakerfin á Reykjanesi

Flóðbylgjan, flóðbylgjan, flóðbylgjan, flóðbylgjan, flóð...

Einhver lét hafa það eftir sér fyrir alllöngu að fæstir geti skrifað læsilegan texta nema því aðeins að kunna að lesa. Þetta er dálítið furðulega staðhæfing. Allir vita að þær listgreinarnar lestur og skrift haldast í hendur og eru órjúfanlegar og vart getur neinn skrifað án þess að kunna að lesa. Maður skyldi nú halda það.

Nei, sá sem vitnað er til sagði það bráðnauðsynlegt fyrir þann sem skrifar að lesa, lesa mikið, lesa daglega frá barnæsku. Á æskuárum mótast þekking og færni og sá sem hefur vanrækt lestur á þessu mikilvægasta tímabili ævi sinnar mun ábyggilega eiga erfiðar með að semja ritgerð, sögur eða einfalda frétt fyrir fjölmiðil. 

Þetta datt mér í hug þegar ég las „frétt“ á vefritinu Pressan í dag. Hún fjallar um flóðbylgju á Grænlandi en er af sjáanlegum ástæðum hreinlega óboðleg.

Fjölmiðill er í grunninn ekkert annað en þjónustufyrirtæki, hann býður upp á fréttir rétt eins og önnur bjóða mér tilbúinn mat eða eitthvað annað. Bera má „frétt“ Pressunar saman við veitingastað sem gætir ekki hreinlætis við framreiðslu sína eða verslun sem selur gallaða vöru.

Í „fréttinni“ finnst „blaðamanninum“ sextán sinnum ástæða til að endurtaka sama orðið. Hann virðist ekki kunna að skrifa sig framhjá því, nýta sér stílbrögð til að forðast endurtekningar eða þá að honum er alveg sama. Verst er þó að á ritstjórninni les enginn yfir. Maðurinn fær að setja „fréttina“ á vefinn athugasemdalaust.

- Heyrðu þjónn, í súpunni minni eru sextán flugur, glasið er óhreint og undir disknum eru matarleifar.

Líklega mun heilbrigðiseftirlitið taka á þeim veitingastað sem stendur sig svona illa. Og neytendur myndu forðast hann rétt eins og verslunina sem selur gallaða vöru. Enginn tekur á slæmu málfari fjölmiðla nema „kverúlantar“ úti í bæ.

Pressan gefur út gallað vöru, sóðaskapurinn er mikill. Í þokkabót má gagnrýna annað „jórtur“ eða stagl í þessari stuttu frétt. Sögnin að veita kemur fyrir fjórum sinnum, nafnorðið berghlaup fimm sinnum, lýsingarorðið einstakur þrisvar, vísindamenn fjórum sinnum ... og þá gafst ég upp enda orðið lítið pláss fyrir annað í tuttugu og fimm lína frásögn.

Þegar sama orðið kemur tvisvar eða þrisvar fyrir í stuttum texta er oft talað um „nástöðu“ sem þykir afar slæmt. Átt er við að orðin standi svo nálægt hverju öðru að texti og stíll skaðist.

Aðrir tala um stagl og svo eru þeir til sem kalla þetta jórtur. Aðalatriðið er að þetta er ekki boðlegt, neytendur eiga annað og betra skilið en svona bull.

Myndina má stækka með því að smella á hana.

Eftirskrift

Athugull lesandi benti á aðra „frétt“ á vefritinu Pressan útbíaða í stagli. Hún er eftir sama höfund og samdi þessa um flóðbygljuna. Þarna veltir hann sér upp úr orðinu „tegund“. Öllu má nú ofgera, sagði sá athugli. Undir það er tekið og vart einleikið hvernig höfundinum tekst að leika sér með einstök orð.

Ofbeldi á golfvellinum á Akranesi

Hann hitti aldrei neitt, kúlan lent yfirleitt utan brautar, upphafshöggin voru slæm, brautarhöggin enn verri og púttin ömurleg. Á átján brautum náði hann að setja tvö persónuleg met, að „exa“ fimm brautir og slá kúlu í mig. Hið fyrra þýðir að hann var kominn með meira en tíu högg á braut og því tilgangslaust að halda áfram. Hið síðara er efni þessa pistils.

Ég ætla ekki að nefna opinberlega nafn mannsins sem klúðraði rækilega golfleiknum á Leynisvellinum á Akranesi í gær og beitti mig ofbeldi, veit þó að hann mun lesa þennan pistil ... og lesa mér pistilinn á eftir (vonandi skilja aðrir lesendur hvað orðtakið „að lesa einhverjum pistilinn“ þýðir). Í þokkabót er maðurinn náskyldur mér.

Sagan gerist á sautjándu braut að frændi er sem áður í bölvuðu klúðri, týnir bolta, finnur bolta og veit ekki hvað snýr upp eða niður á þeim. Ég, aftur á móti, er í þokkalegum málum, næ á fjórða höggi inn á flöt og enda á sex höggum (hefði átt að fara á pari). Og þar sem ég stend um eitthundrað metrum frá frænda, örskammt frá gríninu, og er að velta fyrir mér uppruna heimsins, tilgangi lífsins og framhaldi þess heyri ég frænda æpa af lífs og sálar kröftum. 

Varð mér sem snöggvast hugsað til Þorgeirs Hávarssonar sem heyrði til fóstbróður síns æpa uppi á Hornbjargi við leit að sér. Bað hann Þormóð vinsamlegast að hætta að styggja fogla en sjálf hetjan hékk þá í hvönn og átti líf sitt undir því að hún drægist ekki upp. Væntanlega þekkja allir framhaldið í Gerplu.

Nú, nú. Þarna æpir frændi minn eitthvað sem hverfur út í rokið (rok þýðir talsverður vindur). Ósjálfrátt stíg ég eitt skref aftur á bak og bregð vinstri hönd fyrir augu til ég sjái til hans sem styggir fugla, golfara og saklausa borgara á Akranesi með ópum sínum. Þá veit ég ekki fyrr til en að ég fæ eitt ofsalegt bylmingshögg ofarlega í kvið mér vinstra megin og golfkúla endurkastast af belg mínum, rúllar mjúklega nokkra metra eftir gríninu og hverfur ofan í holuna.

Auðvitað fannst mér mikið til höggsins koma og réði því tvennt. Annars vegar að kúlan skyldi hafa endað í holunni og hins vegar sársaukinn enda hringsnérist veröldin og varð að dimmum göngum og við enda þeirra var hvítt ljós og þar stóðu áar mínir og annað skyldfólk sem horfið hefur yfir móðuna miklu og fagnaði nú komu minni. Sannarleg bjóst líka við því að ég væri að fara yfir um. Þetta var næstum náðarhögg eftir sársaukanum að dæma.

Svo náði ég að rétta út kútnum (bókstaflega) og með ofurmannlegu átaki lét ég á engu bera. Atvikið olli samt miklu uppnámi. Nærstaddir vildu blása lofti í mig, gefa mér rafmagn með einhverju stuðtæki eða fá mig til að leggjast og hnoðast á brjóstkassanum. Íðilfögur kona baust jafnvel til að kyssa á báttið sem mér fannst alls ekki fjarri því að vera skynsamlegt til lækningar.

Þar sem kúlan var ekki sjáanleg héldu menn að hún væri komin inn í magann og spunnust þá miklar umræðum um hvað skyldi gera. Sumir héldu því fram að frændi ætti að taka víti en aðrir sögðu að kúlan væri á braut og vildu að hann slægi hana þar sem hún væri (það er inni í mér).

Þegar fólk áttaði sig á því að ég var lifandi missti það fljótlega áhugann á mér og hvarf hver til sinnar brautar og gleymdi atvikinu. Frændi kom hins vegar náfölur og baðst afsökunar. Vissi ég þó ekki yfir hvoru hann var leiðari, að hafa slegið kúlu í mig eða ég væri enn uppistandandi. Hann gladdist þó yfir því að kúlan hefði endað í holunni og reyndist þetta skásta skorið hans á vellinum, níu högg á par fjórum, ekkert pútt.

Hér færi vel á því að enda pistilinn. Hins vegar gæti verið að lesendur vilji vita eitthvað um líðan mína, af einskærri forvitni eða af meðaumkun. Því er til að svara að aðbúnaður hér á sjúkrahúsinu á Akranesi er einstaklega góður, maturinn fínn, rúmið gott og skurðlæknarnir góðir og lífslíkurnar eru bara talsverðar ...

Nei þetta var nú bara spaug. Ég er nokkurn veginn heill heilsu en ber samt áverka eftir ofbeldi frænda míns. Það má glögglega sjá á meðfylgjandi mynd af vöðvastæltum maga mínum.

Þetta ósjálfráða skref aftur á bak bjargaði miklu annars hefði golfkúlan líklega skollið á höfði mér, frænda til mikillar ógleði, og kúlan aldrei endað í holunni. 

Svikamylla í nafni Símans

Kæri alla Símann: Heima vefpóstnotendur

Netfangið þitt hefur verið lokað fyrir tímabundið með kerfisbréfi

Stjórnandi vegna einhvers óvenjulegra aðgerða í tölvupóstreikningnum þínum sem sumum Upplýsingar hafa ekki verið staðfestar, til að virkja reikninginn þinn smellt á

Neðan tengilinn

Ýttu hér

Þú getur fundið þessi skilaboð í ruslpóstmöppunni þinni vegna þess að það er óvenjulegt Starfsemi, vinsamlegast farðu í pósthólfið þitt og smelltu á tengilinn hér að ofan. Bilun Til að gera þetta mun leiða til alls læsa niður á netfangið þitt og þitt

Tölvupóstur verður eytt úr póstþjóninum, ekki hunsa þetta

Tilkynning. Meðhöndla mjög brýn

Persónuverndarstefna | © Síminn: Forsíða

Vefpóstarsteymi 2017

 

Oftast er gott að vera Íslendingur og tala þetta forna mál okkar sem fáir virðast geta lært. Að minnsta kosti er hún hindrun fyrir glæpamenn sem senda bréf eins og það sem ég fékk í morgun og er frá einhverju skítapakki úti í útlandinu. Þeir hafa þýtt textann sinn með aðstoð Google-Translate og útkoman er hroði sem er tóm vitleysa.

 

Flestir ættu að vera eldsnöggir að átta sig á því að þetta er tilraun til að hafa af manni fé, læsa tölvunni eða eitthvað álíka. Málið á bréfinu er einfaldlega ekki rétt, ekki frekar en hjá nígerísku ekkjunni sem fyrir helgi bað mig um kristilega aðstoð við að koma 500 milljónum dollara í lóg. Eða frænku hennar sem sendi mér svipað erindi og þar áður frænda hennar sem var líka í vandræðum með auðæfi sín.

 

Hins vegar baslar maður hér uppi á því kalda skeri sem ber enn kaldara nafn og reynir að hafa í sig og á og eitthvað aukreitis fyrir tyllidaga. Tilboð sem virðist vera of gott er venjulegast of gott. Vissulega væri hægt að nýta þessa peninga til gáfulegra hluta, viðurkenni það alveg.

 

Útsendingin á svona bréfum byggist fyrst og fremst á því að kjánarnir klikki á bláa letrið (linkurinn er óvirkur) og láti þar með glæpamennina vita að einhver hefur fallið í gildruna. Tölulegar staðreyndir segja að það þurfi ekki nema innan við 1% af einni milljón að svara og af þeim eru 1% sem eru féflettir og glæponarnir standa uppi með fúlgur fjár. Svikamyllan gengur upp.

 

Ég ætla hins vegar að gera eitthvað annað við tíma minn en að hafa áhyggjur af nígerísku fjölskyldunni með milljónir dollara. Nóg er að hafa skrifað þennan pistil.

 

En mikið dj... myndi manni nú bregða ef Síminn birti í dag fréttatilkynningu og bæðist afsökunar á orðalagi í netpóstinum og hann væri dagsannur, en nýi starfsmaðurinn í samskiptadeildinni hefði skrifað hann ... og enginn lesið yfir (það er póstinn).

Lestur frétta í útvarpi og sjónvarpi

Því er haldið fram að fréttatímar á Bylgjunni séu hundleiðinlegir. Ástæðan er einfaldlega sú að mörgum finnst raddir lesara (fréttamanna) einstaklega óáheyrilegir og þeir lesi auk þess illa.

Undir þetta má vissulega taka og um leið spyrja, hvort þeim sé lesa sé ekki leiðbeint og jafnvel hvort ekki sé til nein samræmd stefna um lestur frétta. Svo virðist því miður ekki vera.

Sami vandi virðist ekki til hjá Ríkisútvarpinu. Lesarar i fréttatímum á ábyrgð ríkisins eru flestir (ekki allir) vanda sínum vaxnir. Þeir lesa röggsamlega og tiltölulega rétt. Gríðarlegur munur er á fréttatímum þessara útvarpsstöðva, ríkisútvarpinu í hag svo miklu munar.

Ekki er nóg að skýrmæltur heldur er afar mikilvægt að lesarinn tali við hlustandann. Hann má ekki bara þylja upp staðreyndir af blaði heldur reyna að miðla þeim til hlustenda eins og hann sé ljóslifandi við hlið þeirra.

Afi minn heitinn var frekar heyrnardaufur og sagði alltaf þegar vinsæll, dimmraddaður fréttaþulur Ríkisútvarpsins kynnti sig og hóf lestur: „Kemur þú, helvískur ...“. Ástæðan var sú að röddin mannsins rann saman í einhæfa belg og biðu, varð dimm suða, og afi náði ekki alltaf að greina á milli orða. Þess vegna bölvaði hann og taldi sig svikinn um fréttir þegar sá dimmraddaði flutti þær.

Staðreyndin er sá að lestur í heyrenda hljóði krefst æfingar. Mér er minnisstætt ráð sem tæknimaður hjá Ríkisútvarinu gaf mér fyrir ævalöngu er ég var með vikulega útvarpsþætti í nokkur misseri. Þeir voru sjaldnast í beinni útsendingu heldur teknir upp fyrirfram. Ég átti það til að reka í vörðurnar, stundum var ég að flýta mér og gaf mér ekki nægan tíma til lestursins.

Ráð þessa ágæta tæknimanns var stutt og stutt: Lestu upphátt í um fimm mínútur á hverjum degi.

Ég var ungur og tók ekki alltaf ráðum en í þetta sinn gerði ég það. Viti menn innan mánaðar var lesturinn orðinn svo léttur og leikandi hjá mér að þessi sami tæknimaður hafði það á orði að framfarirnar væru miklar. Ég sagði eins og var og þakkaði honum en hann sagði að ég væri ekki sá fyrsti til að nota þetta ráð og nefndi marga þekkta úrvarpsmenn og ræðumenn sem gerðu þetta.

Staðreyndin er einföld. Æfingin skapar meistarann. Enginn getur orðið góður lesari nema því aðeins að hann æfi sig reglulega. 

Þetta er hins vegar ekki allt. Lesarinn þarf að læra á rödd sína, nota mismunandi tónhæð og sveiflur. Hann þarf að hlusta á rödd sína í upplestrinum, taka hana upp og hlusta á hana á eftir, gleyma því að hann eigi röddina og gagnrýna lesturinn og laga.

Í lokin er ekki úr vegi að nefna einn alvarlegan galla sem margir fréttalesarar eiga við að etja en gera sér ekki allir grein fyrir honum. Hann er sá að gera örstutt hlé eftir hvert orð eða setningu í stað þess að lesa í óslitnu samhengi. Dæmi:

Nú ... er runn­inn upp ... loka­dag­ur ... Íslands­móts­ins ... í golfi. Eins og fram kom í gær ... er mik­il spenna ... í báðum flokk­um, ... en þrír kylf­ing­ar ... eru jafn­ir í kvenna­flokki. Axel Bóas­son ... hef­ur þriggja ... högga ... for­ystu á næstu menn, ... en einnig er ... mjótt á mun­um ... hjá körl­un­um.

Margir góðir og áheyrilegir fréttamenn og jafnvel dagskrárgerðarmenn hafa tileinkað sér þennan leiðinlega lestrarstíl.

Og síðast en ekki síst er bráðfyndið að minnst þeirra sem í gegnum tíðina hafa lesið veðurfréttir í Ríkisútvarpinu. Margir þeirra voru stórkostlegir upplesarar sem maður minnist með brosi vegna þess að þeir lásu með „sínu nefi“ eins og sagt er, en ekki í samkvæmt samræmdri „ríkisupplestrarstefnu“. '

Sumir byrjuðu afar hátt og runnu síðan í gegnum málgreinina og enduðu nær loftlausir „...skyggne fjégur steg, hiteee sjööö gráðöööööör.“. 

 

Hvernig hefur þeim vegnað sem fengið hafa uppreist æru?

Líklega er stórhættulegt að blanda sér inn í umræðum um „uppreist æru“, og síst af öllu þá að nefna kenningar um fyrirgefningu, jafnt synda sem yfirsjóna. Vert af öllu er þó að ræða þá sem framið hafa ónefnanlega ljóta glæpi og þá sem hlotið hafa dóm fyrir.

Hins vegar hefur komið fram í mjög svo tilfinningaþrunginni umræðu undanfarinna vikna að þetta sem nefnt hefur verið „uppreist æru“ hefur verið tíðkað í áratugi.

Ég velti því fyrir mér hvort ekki sé ástæða til að kanna hvernig til hefur tekist bæði fyrir þá sem hlotið æruna til baka sem og samfélagið.

Í stað þess að reyna að reyna að snapa pólitískt sólaljós í umræðunni er farsælla að hallast að málefnalegri hliðinni.

Yfirleitt er „uppreist æru“ veitt í kyrrþey, almenningur er ekki spurður og síst af öllu dómstólar götunnar eða „virkir í athugasemdum“. Í flestum tilfellum er það bara gott. Varla getur það verið neinum hollt að lenda í síku, ekki frekar en þegar fólki er hleypt aftur út í samfélagið eftir afplánun fangelsisdóms.

Hvernig skyldi nú fólki hafa vegnað eftir að hafa fengið „uppreist æru“ undanfarna áratugi?

• Hefur það snúið af villu síns vegar eða haldið áfram, betrunin náð árangri?
• Hvernig hefur samfélagið tekið við þessu fólki?
• Hefur það verið látið í friði eða er það stöðugt minnt á yfirsjónir sínar eða glæpi?
• Hefur það tekið upp störf í fyrri atvinnugrein eða farið í nýjar?

Mér finnst þetta dálítið forvitnilegt, mun áhugaverðara sjónarhorn heldur en viðhorf hins tilfinninganæma manns sem af meintri heift sinni helst vill drepa eða berja þann sem hefur orðið sekur um hinn ónefnanlega glæp.

Ábyggilega mun gagnlegra er að íhuga ofangreint sjónarhorn en að þykjast vera pólitíkus og reyna að vekja athygli á sjálfum sér í samfélaginu fyrir meinta umhyggju sem virðist þó ekkert annað en skinhelgin ein.

Ferlið sagt vera allt of vélrænt

Suðaustanáttin varhugaverð á Fimvörðuhálsi

Ferðalangar sem ætla á Fimmvörðuháls ættu að hafa eina þumalputtareglu í huga. Ekki fara á Hálsinn er spáð er hvassri suðaustanátt. Þá verða yfirleitt hrikaleg veður þarna uppi, þetta er byggt reynsla okkar, nokkurra félaga sem höfum um þrjátíu ára reynslu á ferðalögum þarna, á öllum árstíðum.

Hvöss suðaustanátt magnast einhverra hluta vegna þarna uppi. Það er eins og að vindurinn ná sér á strik þegar upp á Skógaheiði er komið og þar magnist hann margfalt. Oftast fylgir rigning svo úr verður meinlegt slagveður, nærri því lárétt vindstefna, eða eins og oft er sagt, vindurinn stefnir upp í móti og á því greiða leið upp buxnaskálmarnar. Þetta síðasta er auðvitað spaug en öllu gamni fylgir nokkur alvara.

Alvarlegast í þessu er hvassviðrið, úrkoman og þokan. Reyndustu ferðamenn geta villst í svona veðri. Best af öllu er að halda kyrru fyrir og bíða. Þeir þolinmóðu eru sigurvegararnir.

Allar þessar upplýsingar er að finna í bókinni um Fimmvörðuháls sem undirritaður skrifaði og hægt er að panta hana hér; [e-mail].

Fá sér kaldan á krana inni í hlýjunni

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

Vafamál: „Væntir samdráttar hjá bílaleigum.“ Fyrirsögn í viðskiptablaði Morgunblaðsins 6. júlí 2017. 

Athugasemd: Sé sögnin að vænta komin af nafnorðinu von hefði mátt sleppa þessari fyrirsögn vegna þess að viðmælandinn er ekki að vonast eftir samdrætti, hann frekar óttast hann. Hins vegar eru til margar útgáfu af þessu orði: Ólétt kona væntir sín, við væntum mikils af kvennalandsliðinu, ég vænti þess að vinna í happdrætti, ég vonast ekki til að bíllinn bili, er frekar hræddur um það.

Tillaga: Býst við samdrætti hjá bílaleigum.

 

2.

Vafamál: „Hættur við endurreisn alþjóðahagkerfisins.“ Fyrirsögn í viðskiptablaði Morgunblaðsins 6. júlí 2017. 

Athugasemd: Fyrirsögnina má hæglega misskilja enda ekki ljóst hvort fyrsta orðið sé sögn eða nafnorð. Svo bætist næsta orð við. Sé einhver hættur við, heldur hann ekki áfram. Sé fyrsta orðið nafnorð þá er merking fyrirsagnarinnar sú sem höfundurinn hennar á við. Bent er á þetta til að sýna fjölbreytni íslenskunnar og hversu miklu skiptir að velja rétt orð til að fyrirbyggja misskilning.

Tillaga: Þetta er fín fyrirsögn þrátt fyrir annmarka hennar.

 

3.

Vafamál: „Björg­un­ar­sveit­ir á Ítal­íu hafa fundið lík átta ein­stak­linga sem var saknað eft­ir að fjöl­býl­is­hús hrundi til jarðar skammt frá borg­inni Napólí í gær.“ mbl.is 

Athugasemd: Hús hrynja lóðrétt niður, til jarðar, að hluta eða öllu leyti. Óþarfi að bæta þessu við ‚til jarðar‘. Þar að auki fundust lík átta manna. Menn eru einstaklingar, hvort heldur að það séu konur eða karlar.

Tillaga: Björgunarsveitir hafa fundið lík átta manna sem saknað var eftir að fjölbýlishús hrundi skammt frá borginni Napólí í gær.

4.

Vafamál: „Í júní voru framboðnar gistinætur Icelandair Hotels rúmlega 40 þúsund samanborið við rúmlega 36 þúsund í júní á síðasta ári.“ Morgunblaðið 8. júlí 2017, bls 20.

Athugasemd: Illskiljanleg málsgrein, of löng og tilgerðarleg. Hvað eru framboðnar gistinætur? Ef átt er við gistinætur í boði af hverju er það ekki sagt? 

Tillaga: Í júní voru í boði 40 þúsund gistinætur hjá Icelandair Hotels en 36 þúsund í fyrra.

 

5.

Vafamál: „Ekki fleiri arnarnarpör lengi.“ Fyrirsögn í Morgunblaðinu 12. júlí 2017, bls 4.

Athugasemd: ‚Lengi‘ er atviksorð og getur illa staðið aftast í málsgrein, hún verður hálfkjánaleg fyrir vikið. Átt er við að arnarpör hafi sjaldan verið fleiri en nú.

Tillaga: Sjaldan fleiri arnarpör eða arnarpör hafa sjaldan verið fleiri.

 

6.

 

Vafamál: „Bankarnir stíga á bremsuna í lánveitingum til hótelverkefna.“ Fyrirsögn á visir.is.

Athugasemd: Fyrirsögnin er óþarflega löng. Átt er við að dregið hafi úr áhuga banka að lána til bygginga á hótelum. Óskiljanlegt hvers vegna byggingar á hótelum eru kölluð hótelverkefni.

Tillaga: Bankarnir lána minna til bygginga hótela, eða bankarnir draga úr lánum til hótelbygginga.

 

7.

Vafamál: „For­sæt­is­ráðherr­ann er stadd­ur í Par­ís til að taka þátt í minn­ing­ar­at­höfn um fórn­ar­lömb fjölda­hand­töku sem nas­ist­ar fram­kvæmdu í Frakklandi árið 1942.“ Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Þetta er afleitt orðalag, að ‚framkvæma fjöldahandtöku‘. Minningarathöfnin var um þá sem nasistar handtóku. Af hverju er það þá ekki sagt beinum orðum í stað þess að flækja setninguna í ljótu nafnorðastagli?

Tillaga: … um þá sem nasistar handtóku í Frakklandi árið 1942.

 

8.

Vafamál: „Það er mjög blómleg afgönsk pressa, sem var ekki til undir talíbönum. Það er fullt af sjálfstæðum fjölmiðlum þarna og mikill metnaður í því. Það er mjög jákvæð og góð þróun í lýðræðisátt enda fjölmiðlar ein af grunnstoðunum.“ Viðtal við Unu Sighvatsdóttur í Fréttablaðinu.

Athugasemd: Viðtalið er langt og blaðamaðurinn virðist ekki alveg ráða við það, kastar stundum til höndunum. Þegar viðmælandi talar rangt mál, á blaðamaðurinn að laga það, ekki gera honum þann óleik að skrifa hugsunarlaust upp eftir honum. Sama er um annað í viðtali, blaðamanni ber að gera það læsilegra. Persónufornafnið ‚það‘ er ofnotað og verður við það merkingasnauður leppur, barnalegur og leiðinlegur. Í slíkum tilfellum kallast persónufornafnið aukafrumlag sem flestir reyna að forðast.

Tillaga: Hér hefði blaðamaðurinn átt að nota hugmyndaflugið og skrifa framhjá aukafrumlaginu.

9.

Vafamál: „Bátur til sölu ásamt kerru sem er í smíðum, verð …“ Smáauglýsing í Fréttablaðinu 16. júní 2017.

Athugasemd: Allt bendir til að kerran sé í smíðum en samkvæmt myndinni er  virðist báturinn vera í smíðum. Mikilvægt er að ‚sem‘, tilvísunarfornafnið, vísi alltaf til þess sem verið er að útskýra.

Tillaga: Bátur í smíðum til sölu … Eða: Bátur til sölu, kerra í smíðum fylgir …

10.

Vafamál: „… Rafdrifnir upphitaðir útispeglar, 2x afturhurðir að aftan.“ Auglýsing um Ford Transit bíla í Fréttablaðinu 16. júní 2017.

Athugasemd: Flestir skilja samstundis að afturhurð er aftan á Ford Transit, séu þar dyr. Hurð notuð til að loka dyrum. Flókið er að hafa hurðir að aftan án dyra. Um leið er sárt að ganga um hurðir. Aldrei er talað um ‚gleðinnar hurðir‘ heldur um ‚gleðinnar dyr‘..

Tillaga: … tvær hurðir á afturdyrum.

 

Falsfréttir og lygi sem mengar lýðræðið

Bilun í dælustöð fráveitu Veitna við Faxaskjól hefur vakið athygli á borgarstjóranum og starfsaðferðum hans og vinstri meirihlutans. Nú blasir við að hann leggur mikið upp úr því að vera sjáanlegur þegar allt gengur vel. Þegar eitthvað bjátar á er hann ósýnilegur og embættismenn þurfa að svara fjölmiðlum.

Dælustöð bilaði og óhreinsuðu skolpi var í þrjár vikur dælt í Fossvog og þá gerði borgarstjóri eins og hann var vanur, hann faldi sig. Á meðan fórum við almenningur í sjósund, sulluðum með börnunum í fjörunni af því að við treystum því að allt væri í lagi.

Fréttastofa Ríkisútvarpsins hreinlega dró Dag B. Eggertsson á eyrunum fram í dagsljósið og hann þurfti að svara fyrir skolphneykslið.

Auðvitað gat hann ekkert sagt annað en það sem embættismenn höfðu þegar sagt. Hann reiddist hins vegar af því að PR-deildin hafði ekki undirbúið hann eða komið í veg fyrir viðtalið.

Þetta þarfnast skýringar. Á vegum skrifstofu borgarstjóra er fjöldi manns sem hefur það verkefni eitt að láta borgarstjórann og meirihlutann líta vel út. Þetta er PR-deildin sem á að koma í veg fyrir að hægt sé að tengja borgarstjórann eða meirihlutann við svona hneykslismál.

PR-deildin lætur fjölmiðla vita um ferðir borgarstjórans, hvar hann sé, býður upp á myndatökur viðtöl við hin og þessi tækifæri. Sem sagt sinnir almannatengslum ... og áróðri. Gleymum ekki því síðara.

Eftir hrakfarir borgarstjóra vegna skolplekans er nú þeirri sögu markvisst dreift á athugasemdakerfum fjölmiðla og í samfélagsmiðlum að hreinsun strandlengju Reykjavíkur hafi byrjað með R-listanum en meirihluti Sjálfstæðiflokksins í borgarstjórn aldrei látið sig þetta mál sig neinu skipta, jafnvel verið á móti hreinsuninni.

Nú eru komnar nýjar kynslóðir sem ganga að því vísu að strandlengjan eigi að vera hrein og fólk er í raun ekkert að velta því fyrir sér hver eigi heiðurinn að þessum framkvæmdum, svo sjálfsagt þykir þetta. Þar af leiðandi er auðveldara fyrir áróðursliðið á skrifstofu borgarstjóra að dreifa falsfréttum og hælbítarnir í athugasemdakerfum fjölmiðla taka svo undir, dreifir lyginni eins og þeim sé borgað fyrir það.

Staðreyndir um fráveituna og hreinsun strandlengju Reykjavíkur má til dæmis lesa í frétt í Morgunblaðinu þann 22. maí 1990 sem og í Dv 25. janúar sama ár. Hér eru myndir af þessum fréttum og til að lesa er best að tvísmella á þær.

Skipulag fráveitunnar var unnið undir forystu meirihluta Sjálfstæðisflokksins í borgarstjórn og þá var Davíð Oddsson borgarstjóri. Raunar ber þess að geta að enginn stjórnmálaflokkur lagðist gegn málinu, allir voru sammála um að þetta væri bókstaflega þjóðþrifamál. PR-deildin vill hins vegar eigna R-listanum heiðurinn og því er falsfréttum dreift.

Rétt skal vera rétt og með öllum ráðum á að berjast gegn falsfréttum. Athygli vekur þó hversu áróðurinn í dag er umfangsmikill og skipulagður en ekki síst hversu óforskammaður hann í raun og veru er. Fjórtán manns starfa í PR-deildinni fyrir meirihlutann í borgarstjórn. Auðvitað eru starfsheitin mismunandi og reynt að fela þetta eins og hægt er. Kostnaðurinn er á annað hundrað milljónir króna á ári.

PR-deildin hringir ekki í aðra en þá sem hún getur treyst og kjafta ekki frá. Fólk er hins vegar ekki fífl, ekki heldur blaðamenn. Sumir blaða- og fréttamenn eru meira í málefnum sem snerta borgina og margir eiga sér sögu úr starfi þeirra flokka sem mynda meirihluta borgarstjórnar. 

Svo eru það samfélagsmiðlarnir og þeir sem skrifa í athugasemdadálka fjölmiðla. Þar er sveit vaskra manna sem hefur það markmið að dreifa óhróðri um minnihlutann. Til að auka slagkraftinn eru sumir með „aukaskráningu“ á Facebook, það er koma fram undir fölsku nafni.

Eitt falsnafnið er „Guðmund Einarsson“ og skráningin hans á Facebook er hér. Nafnið hans var skráð 12. október 2016 og síðan hefur hann haft sig mikið í frammi á athugasemdakerfum visir.is, dv.is og eyjunnar.is. Falsarinn sem stendur á bak við nafnið tekur engum rökum, hamrar stöðugt á falsi og óhróðri.

Fleiri svona svindlarar eru á netinu. Einkenni þeirra eru hin sömu en stundum er meira í lagt og búinn til „bakgrunnur“ til að viðkomandi sé trúverðugri.

Svo eru það hinir sem láta sér í léttu rúmi liggja þó nafn þeirra tengist óhróðri, svívirðingum og lygi. Þeir eru ótrúlega margir og láta sér ekki segjast þó staðreyndir mála blasi við þeim. Þeir halda áfram að dreifa falsfréttum eins og þeir eru ráðnir til að gera.

Almenningur er gjörsamlega varnarlaus gegn falsfréttum og þær eru hvað hættulegastar fyrir lýðræðið og frjáls skoðanaskipti. Falsfréttir eru eins og hryðjuverk, enginn veit hvenær þær bitna á manni sjálfum.

Vart er til óhugnanlegri tilfinning  en sú að maður hafi myndað sér skoðun sem meira eða minna er byggð á falsfréttum, fölsuðum upplýsingum um málefni eða einstaklinga. Jú, raunar er ein tilfinning verri og hún er sú að hafa ekki hugmynd um að logið hafi verið að manni. Hver er þá vörnin, til hvaða ráða getur maður gripið?

Þannig mengar lygin lýðræðið. Hún er eins og skolpið sem flæðir um strandlengjuna, enginn sér það og við höldum að allt sé í svo óskaplega góðu lagi og við sullum með börnunum í fjörunni.

Borgarstjórinn heldur sig hins vegar fjarri og því verður seint hægt að finna hann í fjöru.

 

 

 

Blaðamaður spinnur frétt úr eigin skoðunum

Embættismenn og kjörnir fulltrúar gleyma því stundum að þeir eru þjónar almennings. Fólk sem starfar fyrir sveitarfélög hefur fyrst og fremst skyldum að gegna gagnvart íbúum sveitarfélagsins. Að þegja um saurmengun skammt frá vinsælum baðstað Reykvíkinga eru algjörlega óforsvaranleg vinnubrögð.

Skyldi einhver telja þetta mælt í einhverri ómálefnaleg umfjöllum sem stefnt er gegn stjórnendum Reykjavíkurborgar eða fyrirtækjum hennar? Varla.

En þetta:

Formaður borgarráðs Reykjavíkur tjáði sig seint og illa um viðbjóðinn sem bíað hafði út strandlengjur höfuðborgarinnar vikum saman, án þess að fólkið, borgarbúarnir, væri látið vita og gæti gætt sín og barna sinna. Fjöldi starfsmanna borgarinnar á veitusviði og heilbrigðissviði vissi um vandræðin og um ógnina sem af þeim stafaði.

Varla telst þetta heift eða illa mælt. Engu að síður er síðasta tilvitnunin notuð gegn fjölmiðlinum sem hún birtist í.

Fyrri tilvitnunin er úr leiðara Fréttablaðsins en hin síðari úr leiðara Morgunblaðsins, hvort tveggja í blöðum dagsins.

Leiðarinn er undir yfirskriftinni „Brugðust borgarbúum“. Blaðamaðurinn Jakob Bjarnar á visir.is segir í frétt á miðli sínum um leiðarann:  

Leiðarinn er óvenju heiftúðugur, en hann er undir yfirskriftinni „Brugðust borgarbúum“ ...

Ég hef lesið leiðarann í Fréttablaðinu og Morgunblaðinu. Í báðum er tekið nokkuð hart til orða en hvorugur er „heiftúðugur“, þvert á móti málefnalega rætt um hneykslið. Þannig er þetta bara og það veit blaðamaðurinn, Jakob Bjarnar, sem reynir ekki einu sinni að færa rök fyrir hinu arma orðalagi sínu.

Raunar kemur það æ oftar fyrir að Jakob Bjarnar skrifi fréttir og blandi inn í þær skoðunum sínum. Það er óþolandi og alls ekki góð blaðamennska, þvert á móti má flokka slíkt sem áróður og ekki sæmandi fjölmiðli.

Auðvitað er ástæðan sú að Jakob Bjarnar vill að Davíð Oddsson, ritstjóri Morgunblaðsins, hafi skrifað leiðarann, sem vel getur verið rétt. Fjölmargir óttast Davíð og geta ekki brugðist við rökum hans nema með því að túlka orð hans og í óbeinni ræðu og geta þannig búið til einhvern ljótan hálfsannleik.

Vel saminn leiðari er því orðinn „heiftúðugur“ af því að borgaryfirvöld og stofnanir borgarinnar hafa staðið sig hörmulega illa. Þetta er ekki bara skoðun í leiðara Morgunblaðsins, Þorbjörn Þórðarson, leiðarhöfundur Fréttablaðsins, er á sömu skoðun, en nei, Þorbjörn er ekki talinn „heiftúðugur“, bara helv... hann Davíð.

Svo má búast við því að hælbítar í athugasemdum skríði upp úr holum sínum og haldi áfram naginu þar sem Jakob Bjarnar hætti.

Myndina leitaði Google að en ekki hefur verið sótt um leyfi til birtingar enda ekki vitað hver tók hana.