Jólin eru hjá mér tími mistaka og þá fer allt úrskeiðis en flest endar þó oftast vel. Ég gæti sagt margar hryllingssögur um atburði sem síst af öllu eru jólalegir. Þó er ýmislegt í frásögur færandi eins og þessi saga sem hér greinir frá sannar. Margir hafa skorað á mig að segja hana opinberlega því fullyrt er að hún sýni og sanni vandræða- og vitleysisganginn sem einkennir líf mitt. Sagt er að á jólunum eigi mannfólkið að gleðjast og þessi litla saga hljóti að geta skemmt sumum þó aðrir felli ef til vill tár.

Síðasta aðfangadagskvöld var ég eins og endranær boðinn í mat hjá syni mínum og fjölskyldu hans. Átti að mæta þar klukkan sjö og því fannst mér tilvalið að fara í kirkju á undan. Til að atburðarás sögunnar skiljist ber að taka það fram að ég bý lengst uppi í fjöllum eða því sem næst ... næstum því uppi í Heiðmörk. Sonurinn býr aftur á móti í Vesturbæ höfuðborgarinnar, nærri því úti við sjó. Neskirkja er skammt frá heimili hans og þess vegna ákvað ég að njóta þar helgistundar.

Ók ég nú varlega vestur í bæ. Kirkjudyrnar voru opnar er að var komið og gekk ég inn virðulegur í fasi og tók presturinn og meðhjálparinn á móti mér með handabandi því ég er heldri maður og er jafnan heilsað með virktum er ég geng til tíða. Ég var hissa á að sjá að í kirkjunni voru fáir, þó vantaði klukkuna þegar þarna var komið sögu aðeins um stundarfjórðung í sex. Fyrirfram hafði ég ekki búist við því að að fá sæti svona seint þó heldri maður sé. Svo hlédrægur og feiminn sem ég er, valdi ég mér sæti aftarlega, nærri því úti í horni, á bak við eina af súlunum  sem líklega standa undir upphæðum kirkjunnar.

Svo gerðist kraftaverkið. Ég var ekki fyrr sestur en kirkjan fylltist af prúðbúnu fólki og helgihaldið hófst með fögrum og innilegum söng, tónum og ræðum presta. Mér vöknaði um augun og þurfti því að láta hugann reika langt frá athöfninni svo ég, vasaklútslaus maðurinn, færi nú ekki að skæla áður en Heimsumbólið yrði sungið.

Jú, ég var með pakkana úti í bíl, allir voru þeir að mínu mati fagurlega umvafðir skrautpappír og merktir. Sum sé, allt í góðum gír. Svo fraus ég, kólnaði allur að innan, var þó funheitt kirkjunni og ég enn í heldri manna loðfeldi. Ástæðan fyrir mínu innra frosti var að þarna í meinleysilegum hugrenningum mínum rann upp fyrir mér að gjafirnar frá dóttur minni og fjölskyldu hennar í Noregi og voru til fjölskyldu sonarins voru enn inni í skáp heima, lengst uppi í fjöllum, hálfa leið til Hveragerðis.

Nú voru góð ráð ekki aðeins dýr heldur vandfundin. Vissulega gæti ég brugðist minni elskulegu dóttur og afhent gjafirnar daginn eftir. Nei. Það var mér ekki sæmandi. Ég litaðist um í skyndi. Klukkan var tuttugu mínútur yfir sex og kórinn söng yndislega Núerglattídöprumhjörtum og á eftir átti að vera prédikun og síðan einsöngur. Sem betur fer hafði enginn beðið mig um að syngja svo ég bjó til plan eins og stjórnmálamaðurinn sagði fyrir síðustu kosningar.

Kórinn söng síðasta erindið og þá var komið að prédikuninni. Presturinn spjallaði alþýðlega við söfnuðinn, var elskulegur og sannfærandi svo klakinn innra með mér þiðnaði þó enn væri hjartslátturinn var yfir eitt hundrað slög á mínútu samkvæmt Eplaúrinu mínu.

Þarna voru taugar mínar þandar til hins ýtrasta og um leið og prestur sleppti síðasta orðinu rauk ég upp, hljóp yfir þrjár sætaraðir, stiklaði á höfði nokkurra aldraðra kirkjugesta og skaust á ofurhraða úr úr kirkjunni ... Nei, auðvitað ekki. Þó planið væri á þessa leið fór ég mér hægar.

Ég stóð varlega upp en kannski ekki nógu hljóðlega. Allir á bekkjarröðunum fyrir framan mig litu við, sumir sussuðu en lítil börn fóru að gráta. Ég fikraði mig eftir norðurvegg kirkjunnar, rakst óvart á súlu sem einhvern veginn hafði færst út á gangveginn, en hún skemmdist ekki mikið. Síðan hljóp ég út en fann um leið að augu allra kirkjugesta brunnu á baki mínu, vanþóknun þeirra var næstum heyranleg. Meira að segja einsöngvarinn gat ekki byrjað fyrr en bíllinn minn var kominn í gang. Hef ekki enn fengið þetta allt endanlega staðfest en allt bendir til að svona hafi þetta verið.

Á leiðinni upp í fjöllin braut ég nokkrar (margar) umferðarreglur á Hringbraut og Miklubraut en hirði ekki um að tíunda þær því löggan er vís með að lesa ritgerðina. Heim komst ég. Þar var sótsvört hríð en mér tókst að skríða inn um opinn glugga, sótti gjafirnar sem dóttir mín hafði pakkað svo snyrtilega inn. Í bílinn var ég aftur kominn er klukkan var sló korter í sjö.

Þetta stóð tæpt. Ég ók af stað, keyrði eins og druslan dró, skrensaði í beygjum og braut sömu umferðareglunar og áður en í öfugri röð. Tuttugu mínútum síðar var ég kominn gjóluna í Vesturbænum. Ég lagði upp á gangstétt fyrir framan heimili sonarins, hljóp út úr bílnum, varð samstundis fótaskortur á svellinu, reif sparibuxurnar og óhreinkaði skyrtuna, týndi vasaklútnum, húfan fauk og hárkollan með og Gammeldansk flaskan í buxnastrengnum brotnaði. Inn komst ég samt um síðir.

Enn var enginn sestur til borðs. Ég var nokkuð móður, lét þó ekki á neinu bera. Sagði engum frá því að ég hefði farið út úr messu í fyrri hálfleik (sem þykir nú ekki góð lenska á Meistaravöllum KR-inga). Nefndi ekki að ég hefði gleymt gjöfum dótturinnar heima heldur hlammaði mér í næsta stól og drakk sódavatn, viskí, koníak og bjór (í þessari röð) og náði þar með þokkalegu líkamlegu jafnvægi en andinn var enn órólegur. 

Ýmsum þótti ég nokkuð fölur og var ég oft um kvöldið spurður um heilsufarið. Ég gaf fá svör en drafaði eitthvað um Íbettleheimerbarnossfætt og þóttust allir skilja. Gjafirnar frá fjölskyldu dóttur minnar voru vel þegnar. Og mínar einnig þó að ég hefði pakkað þeim inn í stóra kassa og þyngt með steinum og blómapottum en það er nú önnur saga og dagsannari en þessi hér.

Enginn lendir í svona hremmingum í jólastressinu á aðfangadegi jóla nema ég. Oftast hendir eitthvað álíka á hverju ári. Ástandið hefur samt ekkert lagast með hærri aldri enda fylgir honum ekki meira vit. Þvert á móti.

Í gamla daga sá ég yfirleitt um matinn á aðfangadegi eins og allir almennilegir feður gera. Eitt sinn matbjó ég kalkún heima og ók síðan á leifturhraða í gegnum bæinn til að komast til sonar míns sem hélt kvöldverðinn í nýju íbúðinni sinni. Þar biðu allir eftir aðalréttinum sem skoppaði um í aftursæti bílsins eins og bolti því hratt var ekið. Af þessu lærði ég að bíll með sósublettum í aftursæti selst við lægra verði en þeir sem enga hafa.

Eftir þetta tóku börnin mín sig til og hafa síðan búið til jólamatinn. Aldrei er ég beðinn um aðstoð. Mér er eiginlega sama, það á ágætlega við mig að éta. Þó var það eitt haustið að ég skaut ég átta rjúpur og á mig var skorað að búa til „grafna rjúpu“ sem forrétt. Á þeim tíma þótti ég mikill veiðimaður, átti einstaklega auðvelt með að skjóta hvítar rjúpur á auðri jörð ef þær hreyfðu sig ekki mikið. Við matargerðina var mér það á að mislesa uppskriftina, notaði aðeins of mikið salt (jæja, alltof mikið) þegar ég „gróf“ þær og forrétturinn varð þar af leiðandi óætur. Síðan hef ég ekki veitt rjúpur. Vil samt taka það fram að enginn hefur bannað mér mikið að fara á veiðar.

Í lokin er ágætt að taka það fram að fátt þykir mér betra en að gefa jólagjafir. Verst er þó að maður þarf samkvæmt siðvenjunni að pakka þeim inn í marglitan pappír sem er frekar tímafrekt, flókið og þreytandi verkefni. Læt mig þó hafa það þrátt fyrir aðhlátur enda eru jólin gleðitími. Er þaki?

Margir stjórnmálamenn eru svo illa málefnalega haldnir að þeir kunna ekkert ráð annað en að gera lítið úr skoðunum andstæðinga sinna og jafnvel niðurlægja þá. Aðferðin gengur þvert á málefnalega rökræðu.

Kjarni aðferðarinnar er að vitna aldrei beint til orða andstæðingsins heldur segja frá þeim með eigin orðum (í óbeinni ræðu).

Síðan er lagt út af hinum meintu orðum með af miklum þunga, gagnrýni og jafnvel hæðni. Markmiðið er augljóst og síst af öllu göfugt.

Þórunn Sveinbjarnardóttir, alþingismaður, virðist vera geðug kona, þykist buguð undan vonsku heimsins og fellir tár þegar hún fréttir af nothæfum harmi til til að slá um sig með.  

Í Morgunblaðinu 23.1.23 fær hún birta stutta grein eftir sig í henni segir stendur meðal annars:

Fyr­ir helgi skrifaði Bjarni Bene­dikts­son, ut­an­rík­is­ráðherra og formaður Sjálf­stæðis­flokks­ins, sig út úr ábyrgri og lýðræðis­legri umræðu um mál­efni út­lend­inga hér á landi með ósmekk­legri sam­suðu út­lend­inga­andúðar og hræðslu­áróðurs.

Lesendur rekur í rogastans, ekki síst þeir sem þokkalega fylgjast með stjórnmálaumræðunni. Aðrir kunna að samsinna henni af því hún er svo geðþekk. Mjúkmált og elskulegt fólk segir aldrei neitt ljótt um aðra.

Engu að síður er ástæða til að greina stuttlega það sem hún segir um Bjarna Benediktsson, utanríkisráðherra og formann Sjálfstæðisflokksins í áðurnefndri grein:

1. Skrif Bjarna eru ekki ábyrg.
2. Skrifin eru þvert á lýðræðislega umræðu um málefni útlendinga.
3. Skrif Bjarna markast af útlendingaandúð.
4. Bjarni stendur fyrir hræðsluáróður

Allt þetta er rangt enda getur Þórunn ekki beint á neitt í skrifum Bjarna sem réttlætir ummælin. Þórunn er einfaldlega „popúlisti,“ notar fasískar aðferðir til að gera lítið úr andstæðingi sínum og upphefja sjálfan sig í leiðinni sem væntanlega er tilgangurinn.

Hér er það helsta sem Bjarni sagði í færslu sinni á Facebook.19.1.23:

1. Hann er ósáttur við að tjaldbúðir á Austurvelli.
2. Erlendir þjóðfánar eiga ekki að vera fyrir framan Alþingi.
3. Ekkert land hefur tekið við fleiri Palestínumönnum.
4. Núverandi fyrirkomulag um hælisleitendamál ætti að vera svipað og hjá nágrannaþjónunum.

Bjarni leggur fram rök sem sumir kunna vissulega að vera á móti. Ekkert í orðum hans stendur undir skítkasti Þórunnar Sveinbjarnardóttur. Þórunn lýgur upp á Bjarna og skammast sín ekki.

Áður en einhver lesandi fari nú að agnúast út í það sem ég segi vil ég taka það fram að persónulega er mér alveg sama um tjöld og erlenda þjóðfána á Austurvelli. Þar að auki er ég hlynntur frjálsu palestínsku ríki rétt eins og stjórnvöld í Bandaríkjunum og víðar vilja.

Hins vegar finnst mér þeir sem búa í tjöldunum á Austurvelli vegi ódrengilega að þjóðinni sem hýsir þá með því að setja skilti á stórt tjald með orðinu „barnamorðaráðherra“. Sjá meðfylgjandi mynd. Að öllum líkindum er átt við íslenskan ráðherra. Við nánari umhugsun kunna Palestínumenn á Íslandi að vera í slæmum félagsskap hérlendra.

„It’s freezing í New York - where the hell is global warming?“ sagði Donald Trump meðan hann var forseti Bandaríkjanna. Sumir landsmenn hans hlógu honum til geðs, aðrir hlógu vegna grunnhyggni mannsins sem jafnan talar án þess að íhuga málavexti.

Hérlendir spámenn hafa oftsinnis bent á snjóinn úti og fullyrt hæðnislega að hlýnun jarðar sé tóm vitleysa. Aðrir hafa sagt að koltvíoxíð geti varla verið slæm fyrir umhverfið því ljóstillífun gróðurs breytir því með vatni í sykrur og súrefni.

Upphrópanir eiga sjaldnast neitt sameiginlegt með rökræðum. Þeir sem hæst hrópa og eru sennilegastir ná oft miklu meiri árangri en þeir sem vanda sig og feta sig orðmargir að kjarna málsins. Þeir sem ekki lesa fjölmiðla eða bækur grípa óvandaðar fyrirsagnir og gera þær að sínum. Fyrirsagnahausar hafa oft hátt.

Júlíus Sólnes fyrrverandi prófessor ritar afar merkilega grein í Morgunblað dagsins. Hann segir, þvert á það sem margir hafa fullyrt, að varhugavert sé að túlka hærra hitastig jarðar sé af völdum sívaxandi losunar koltvíoxíðs. Júlíus og fjöldi annarra vísindamanna sem hann nefnir vilja fara aðra leið.

Kjarni málsins í grein Júlíusar er þessi:

Geim­vís­inda­stofn­un Banda­ríkj­anna, NASA, hef­ur nú um 40 ára skeið mælt orku­strauma sól­ar og jarðkerf­is­ins inn og út úr gufu­hvolf­inu með gervi­tungl­um sín­um og geislamæli­tækj­um, rétt fyr­ir ofan loft­hjúp jarðar.

Jarðkerfið fær lang­mest­an hluta þeirr­ar orku (99,98%) sem ger­ir jörðina byggi­lega frá sól­inni. Ársmeðaltal ork­unn­ar sem við fáum frá sól­inni er 340 W/m2 (vött á fer­metra) miðað við allt yf­ir­borð jarðar (510,072 millj­ón fer­kíló­metr­ar).

Til þess að lofts­lag á jörðinni hald­ist stöðugt, verðum við skila sömu orku til baka út í geim­inn. Ef við skil­um minni orku en við fáum frá sól­inni, hleðst hún upp í jarðkerf­inu, það hlýn­ar. Ef við skil­um meiri orku til baka, kóln­ar. Þetta er ein­föld eðlis­fræði.

Þetta er ekki aðeins eðlisfræði heldur einfalt bókhald. Hvað verður svo um þessa orku sem hleðst upp í jarðarkerfinu ár hvert?

Júlíus vitnar í síðustu ástandsskýrslu milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftlagsmál. Þar kemur þetta fram:

• Um 91% umframorkunnar fer í að hita upp heimhöfin
• Um 3% fara í að bræða ísinn á Grænlandi, Suðurskautslandinu og landjökla jarðar
• um 5% hitar upp þurrlendi jarðar
• um 1% hitar upp andrúmsloftið.

Þetta eru stórmerkilegar upplýsingar og Júlíus lýkur grein sinni með þessum orðum:

Þótt ekki sé hægt að nota hita­mæl­ing­ar sem vís­bend­ingu, er hlýn­un sjáv­ar og orkuó­jafn­vægið skýr vitn­is­b­urður um hnatt­ræna hlýn­un, sem ekki er hægt að skýra nema með auknu magni gróður­húsaloft­teg­unda í loft­hjúp jarðar. Hana ber að taka al­var­lega og grípa til viðeig­andi ráðstaf­ana.

Í morgun gekk ég út á svalir, eins og ég geri jafnan árla á Þorláksmessu, dró nokkrum sinnum djúpt andann, og hrópaði síðan af öllum kröftum:

Sendi ættingjum og vinum hugheilar óskir um gleðileg jól og heillaríkt nýtt ár. Þakka allt á árinu sem er að líða.

Svo beið ég í dálitla stund þangað til svörin bárust:

Já, sömuleiðis, gleðileg jól, kallaði einhver.

Haltu kjafti, helv... þitt. Fólk er að reyna að sofa hérna, öskraði rámur kall.

Ha ..., kaseiru? hrópaði skræk kona.

Hundur gelti, annar tók umsvifalaust undir og köttur mjálmaði. Nagladekk skröltu á íslausu malbiki.

Ég gekk inn í stofu, nennti ekki að hlusta á hundgá, jafnvel þótt fyrr eða síðar myndi hundur sonar míns, hann Fróði (sko hundurinn heitir Fróði ekki sonurinn) hugsanlega gelta, mér eða einhverjum öðrum til ánægju.

Engu að síður velti ég því samt fyrir mér hvort ekki væri skynsamlegra að senda jólakort eða tölvupóst. Hrópin á svölunum hef ég hins vegar stundað á Þorláksmessu frá því ég var barn og með því sparað mér ótrúlegar fjárhæðir í kaupum á jólakortum og frímerkjum. Og allir gleðjast yfir gleðilegjólaogfarsæltnýttárhrópum mínum (nema þessi rámi).

Jólakveðjur útvarpsins

Nú kann ábyggilega einhver að misskilja mig og halda að ég sé að gagnrýna rúmlega hálfra aldar gamlan sið að senda jólakveðjur á gufunni Ríkisútvarpsins. Skil ekki hvernig hægt er að finna það út.

Úr því að verið er að brydda upp á þessu, man ég aldrei eftir að hafa heyrt jólakveðju til mín á gufunni eða einhvers sem ég þekki og aldrei hef ég kannast við nöfn þeirra sem senda kveðjur. Sendendur eru alltaf einhverjir sem enginn þekkir, til dæmis „Stína, Barði, börnin“ og fleiri sem ég man ekki hvað heita enda enn fleiri kveðjur þetta árið en í fyrra. Það bendir eindregið til þess að fleiri og fleiri láta Rúvið plata sig. 

Sko, ég held því síst af öllu fram að kveðjurnar séu ómarkviss vitleysa fyrir kaupendur (og hlustendur).

Á kaffistofunni er því haldið fram að kveðjurnar séu að mestu leyti skáldaðar af starfsmönnum  Ríkisútvarpsins. Óneitanlega er það grunsamlegt hversu kveðjurnar eru allar keimlíkar.

Í þeim koma fyrir fyrir orðin óskir, jól, gleðilegt, þakka, ár, nýtt, líða og svo kryddað með innihaldsríkum samtekningum og forsetningum af ýmsu tagi. Nokkuð til í þessu.

Nú má vel vera að enginn sendi mér jólakveðju í útvarpinu, sem í sjálfu sér er dálítið sorglegt. Hitt er þó jafn líklegt að útilokað sé að hlusta með einbeittri athygli á yfir fjögur þúsund jólakveðjur lesnar í belg og biðu í tvo daga samfleytt og ná að grípa þá réttu. Hreint útilokað. Vonlaust. Óraunhæft. 

Ríkisútvarpið græðir

Aðferðafræðin er doldið kjánaleg, svona markaðslega séð. Og enn vitlausari eru þeir sem punga út fullt af peningum til að senda kveðjur sem aldrei rata til móttakenda.

Margir nenna ekki lengur að hlusta á jólakveðjurnar sem er synd, illa farið með góða sorg sem óhjákvæmilega til verður þegar ekki næst að grípa kveðju sem maður vonar að hafi verið send en fór aldrei í loftið. Þó eru margir með gufuna opna og hlusta á kveðjurnar sem í síbylju hverfa út í algleymið meðan verið er að baka, pakka inn jólagjöfum, berja krakkanna eða eitthvað annað þarflegt. Það er nú svo agalega jólalegt. Ha? Ekki satt?

Hitt er ku vera dagsatt að Ríkisútvarpið græðir tæplega tuttugu milljónir króna á tiltækinu og kostar engu til nema þulunum sem þylja sig hása. Útvarpsstjórinn las í fyrra í tvær mínútur meðan teknar voru hreyfimyndir og ljósmyndir af honum við þessa iðju og svo fór hann heim. Allir hinir eru þegar á launaskrá svo kostnaðurinn er enginn. Bara tekjur. Stórbissniss.

En bíddu nú aldeilis við, kæri lesandi.

Í anda samkeppni og þjóðþrifa mun ég frá og með deginum í dag og fram yfir áramót bjóða landsmönnum að hrópa hjartnæmar jóla-, annaníjóla-, þriðjaíjóla-, fjórðaíjóla ... (og svo framvegis) og nýjárskveðjur af svölunum heima.

Rafræna tómið 

Svo vel hefur tekist til á undanförnum árum að þetta er að verða siður, svo óskaplega jólalegur jólasiður um jólin. Spyrjið bara alla þá sem sendu og fengu kveðjur í fyrra, hitteðfyrr, þarhitteðfyrra, þarogþarogþarhitteðfyrra. Heimtur á kveðjum eru margfalt betri hjá mér en Ríkisútvarpinu, hjá því hverfur allt út í rafrænt tómið á bak við hringi Satúrnusar. 

Verðið er miklu betra en hjá Ríkisútvarpinu, heilum 17,523% lægra. Og það sem meira er: Komist kveðja sannanlega ekki til skila fær kaupandinn 33,9% endurgreiðslu. Keppinauturinn getur sko ekki toppað þetta og mun ekki einu sinni reyna það.

Fyrst nú er verið að misskilja viljandi tilganginn með þessum skrifum mínum vil ég nefna þá staðreynd í fullkominni vináttu, kurteisi og virðingu og aðdáun fyrir hefðum fólks að það er ábyggilega ódýrara og markvissara að hrópa kveðjur af svölunum en að borga Ríkisútvarpinu fyrir að lesa þær út í rafræna tómið sem áður var nefnt og er að auki umhverfislega stórhættulegt og um síðir getur valdið ólæknandi veirusjúkdómum eins og dæmi síðustu ára sanna.

Eða heldur þú, lesandi góður, að Kóvid veiran hafi bara orðið til úr engu? Í Kína? Ó nei. Ekki aldeilis. „Á skal á endanum vaða“, eins og kellingin sagði. Eða hvers vegna mun yfirborð sjávar hækka um fimm sentímetra á næstu þrem árum og veiran stökkbreytast? Ég bara sper.

Gasalega jólalegt

Já, það má vel vera að Ríkisútvarpið reyni að klekkja á mér, samkeppnisaðilanum (aðili er svooo fallegt orð), með því að láta útvarpsstjóra bregðast við (og verða þá „viðbragðsaðili“) lesa jólakveðjur í tíu mínútur. Kemur nú krókur á móti þessu bragði og mun ég breyta um rödd í tíu mínútur og þykjast vera forsetinn (landsins, Trump eða kóngurinn í Lúxúmbúrg eða einhver annar).

Þá hrekkur þetta eflaust upp úr lesandanum:

En það er svo gasalega jólalegt að hlusta á jólakveðjulesturinn á gufunni.

Já, því skal ég nú trúa. Það er líka obbbbb-ooooðs-leeeeeg-aaaa-a jólalegt að tala til þjóðarinnar úti á svölunum mínum á Þorláksmessu-, aðfangadags- og jóladagsmorgni. Þar að auki hef ég tvennar svalir, í austur og suður. Toppaðu það, þú þarna útvarpsstjóri!

(Vilji svo til að einhver óglöggur lesandi telji sig hafa lesið ofangreindan pistil á Þorláksmessu á síðasta ári skal það fyrirfram dregið í efa vegna þess að fólk man ekkert stundinni lengur.)

Veðurstofan gerir góð kort af óróasvæðinu í og við Grindavík. Þó hefur vantað nógu góðar myndir fyrir okkur sem erum ekki gjörkunnugir staðháttum. Um daginn gekk ég leyfislaust á Þorbjarnarfell og tók þar nokkrar myndir af staðháttum. Þar á meðal þá sem hér fylgir.

Ég leyfði mér að setja inn örnefnin sem koma oft fyrir í grindvísku fréttunum, hef vonandi sett þau rétt. Svo virðist sem myndin sé ekki alveg í fókus hér fyrir ofan en þá er best að tvísmella á hana og hún birtist í allri sinni fegurð enda er landslagið er tilkomumikið.

Mikið er talað um Hagafell. Það er móbergsfjall en gígar eru vestan við það og eru tengdir Sundhnúksgígunum sem eru norðaustan við fellið. Þeir urðu til í gosi fyrir rúmlega 2000 árum. Um helmingur húsa í Grindavík stendur á hrauninu sem þá rann. Hinn helmingurinn stendur á um 8000 ára gömlu hrauni og Hópsnes er úr sama gosi.

Fagradalsfjall er í baksýn og þar glittir í gíginn frá árinu 2021. Ef grannt er skoðað, hægra megin við Stóra-Hrút, sést dökkur hrauntaumur sem rann í sama gosi ofan í Nátthagadal.

Sýlingarfell er vinstra megin á myndinni. Hraunið úr Sundhnúksgígum rann allt í kringum fjallið og er Blá lónið á mörkum þess og Illhrauns sem rann á árunum 1210 og 1240. Jafngömul eru Eldvarpahraun og Arnarseturshraun sem eru skammt frá.

Sýlingarfell er torkennilegt örnefni við fyrstu sýn. Í Íslenskri orðsifjabók segir að sögnin að sýla merki að gera skarð eða skoru í eitthvað. Sýling, sýldur getur verið fjármark, eyrnamark. Efst í Sýlingarfelli er lægð, vera kann að nafn fjallsins sé dregið af henni, sýlingunni.

Að lokum tvennt. Taka verður undir með því sem jarðfræðingar segja að eldgos á Reykjanesi eru aldrei ofsaleg, eru yfirleitt skammvinn. Stærsta hættan er af hraunrennsli. 

Loks er hér kortið sem Veðurstofan gaf út í dag. Afar skýrt fyrir þá sem vilja átta sig á staðháttum. Hægt er að stækka það með því að tvísmella.

Úlfar Lúðvíksson, lögreglustjóri á Suðurnesjum, segir slæma hegðun gesta á gossvæðinu á föstudagskvöld hafa haft áhrif á þá ákvörðun sína að gönguleiðum að gosstöðvum verði framvegis lokað klukkan 18.

Svo segir í frétt í Morgunblaðinu 24.7.23. Er svona stjórnsýsla í lagi? Stenst hún lög? Getur bara löggan lokað á ferðafrelsi almennings vegna þess að nokkrir göngumenn fóru í taugarnar á henni? Eru refsingar af þessu tagi líðandi?

Þetta er álíka gáfulegt og að loka vínbúðum vegna þess að einhverjar fyllibyttur brjóta rúðu. Banna akstur á Reykjanesbraut vegna þess að nokkrir aka of hratt. Er þá ekki ástæða til að banna lögreglumönnum að hafa afskipti af fólki vegna þess að nokkrir hafa fengið dóma fyrir ofbeldi. Já, og banna björgunarsveitina því einn velti fjórhjólinu sínu og handleggsbrotnaði (hver gætti öryggis björgunarmannsins?).

Forvarnir?

Stjórnsýsla lögreglunnar á Suðurnesjum er farin að snúast um verklag hennar, vinnutíma og meintan skort á starfsmönnum. Allt tal um öryggi göngufólks er auðsjáanlega yfirvarp. Suðurnesjalöggan heldur að verkefnið sé forvarnir sem er rangt. Hún er einfaldlega að skipta sér af því sem hún á að láta að mestu leyti vera.

Víða um land er hættulegra en við Litla-Hrút, lengra að fara til aðstoðar og aðstæður erfiðari. Hvergi er þó landi lokað. Furðulegt.

Enn fær fólk að ganga óáreitt um Hornstrandir og Vonarskarð, klífa Herðubreið og Botnsúlur, leggja leið sína upp í Hveradal í Kverkfjöllum og arka um Fögrufjöll og fara á jökla svo örfá dæmi séu tekin.

Hver gætir að öryggi þessa fólks?

Jú, það sjálft.

Er því treystandi?

Varla að mati löggunnar á Suðurnesjum.

Hvað gerist þegar óhöpp verða í þessum gönguferðum? Jú, mikið rétt. Kallað er á aðstoð björgunarsveita, lögreglu og jafnvel Landhelgisgæslu. Allir þessir koma til aðstoðar, margir um langan veg. Til þess er nú leikurinn gerður. Af hverju er ekki sami háttur hafður á við Litla-Hrút?

Hvað myndi nú gerast ef lögreglustjórar um allt land færu að fordæmi löggunnar á Suðurnesjum og byrjuðu að skipta sér af göngufólki?

Líklega yrði fyrst yrði hlegið að þeim; vel, lengi og innilega. Ekki nokkur maður myndi taka mark á þeim. Síðan yrðu þeir kærðir fyrir embættisafglöp.

Loka Meradalsleið

Hafði löggan á Suðurnesjum öryggi fólks í huga þegar hún lét það ganga Meradalsleið á móti reyk af brennandi mosa og eiturgasi í upphafi gossins? Þegar hún loksins áttaði sig höfðu þúsundir höfðu farið að gosstöðvunum, vaðið nærri því eld og eimyrju, gengið í brunnum mosa upp að ökkla. Þá var gönguleiðinni lokað í marga daga og beðið eftir að hvassri norðanáttinni linnti. Á meðan mátti til ekki ganga reyklausa leið að gosstöðvunum frá Krókamýri við Vigdísarvallaveg. Honum var lokað og skrökvað til um ástæðuna.

Hvers vegna fer fólk hættulega nærri gígnum? Einfaldlega vegna þess að löggan smalar því að honum eftir lögguleiðinni, Meradalsleið. Hún endar vestan við Hraunsels-Vatnsfell þar sem mosi er brunninn og aðeins askan eftir. Væri löggunni annt um öryggi ferðamanna myndi hún loka Merardalsleið og hætta að áreita fólk.

Nú er gönguleiðum að gosstöðvunum lokað klukkan 18 dag hvern. Nóg er þó að koma einni mínútu áður og þá er hægt að dvelja við gíginn alla nóttina. Ætlar löggan ekki að gæta öryggis þessa fólks? Sem sagt lokað en ekki lokað. Gáfulegt.

Nýr dómsmálaráðherra virðist ekkert gera annað en að tala um erfiðu gönguleiðina frá Vigdísarvöllum en nefnir ekki Krókamýri. Er hún sátt við bjánaskapinn í löggunni? Er hún á móti ferðafrelsi?

Ferðafrelsi

Vesturleiðin yfir Fagradalsfjall er góð þó löng sé. Frábær útsýnisstaður er við Litla-Hrút og einnig af toppi hans.

Hér er loksins komið að aðalatriðinu. Í lögum um náttúruvernd nr. 60/2003 segir:

c. tryggja rétt almennings til að fara um landið og njóta náttúrunnar og stuðla þannig að almennri útivist í sátt við náttúruna, landsmönnum til heilsubótar og velsældar.

Við hvað styðst Lögreglustjórinn á Suðurnesjum þegar hann lætur sem ofangreind lög séu ekki til. Að minnst kosti er honum ekki umhugað um heilsubótarþáttinn og velsældina þegar hann lætur fólk arka Meradalsleið á móti reyk og gasi úr eldgígnum.

Líkur benda til að eldgosið við Litla-Hrút muni ekki endast lengi. Engu að síður ættu yfirvöld að auðvelda fólki að komast að gosstöðvunum. Í stað þess að þykjast vita allt og kunna, finna upp hjólið af eigin takmörkuðu hyggjuviti, ætti löggan að leita aðstoðar hjá reyndum fjallamönnum til dæmis í Ferðafélagi Íslands, Alpaklúbbnum, Toppförum og öðrum snillingum með áratuga reynslu í skipulagningu gönguferða. Þó fyrr hefði verið.

Um daginn hlustaði ég á afar vel skrifaða bók og varð svo hrifinn að ég hef varla náð mér ennþá. Þetta var Höll minninganna eftir Ólaf Jóhann Ólafsson. Hann er tvímælalaust einn af mestu rithöfundum samtímans. Það get ég fullyrt eftir að hafa hlustað á fleiri eftir hann.

Oftast geri ég tvennt í einu, geng langar leiðir og hlusta um leið á sögur. Gerðist áskrifandi að „Storytell“ fyrir rúmu ári og hef á þeim tíma lokið við að hlusta á meira en eitt hundrað bækur samkvæmt talningu vefsíðunnar. Einn og hálfur til tveir og hálfur tími á dag í göngu og hlustun.

Bækur hafa veitt mér mikla ánægju. Stundum get ég verið æði fordómafullur, treysti ekki íslenskum rithöfundum, hræddur um að verða fyrir vonbrigðum. Hins vegar hef ég gaman af öllu, sagnfræði, spennusögum, glæpasögum og svo framvegis.

Á tímabili fannst mér ég vera kominn í þrot, fann ég engar bækur sem mig langaði til að hlusta á. Horfði á bækurnar hans Ólafs Jóhanns á skjánum og ákvað að láta slag standa. Hafði aðeins lesið eina bók eftir hann áður en það var Endurkoman en var ekkert sérstaklega hrifinn. Nú veit ég að sökin er mín en ekki sögunnar. Ég las hana ekki rétt. Þorvaldur Davíð les hana einstaklega vel á Storytell.

Höll minninganna er stórkostleg bók. Hógvær upplestur og túlkun Sigurðar Skúlasonar leikara á sögunni eykur á áhrifin. Í bókarlok er maður því sem næst agndofa yfir örlögum aðalsöguhetjunnar og annarra í lífi hennar. Svo slyngur rithöfundur er Ólafur Jóhann að honum tekst auðveldlega að tvinna saman nokkrum sögum í eina heild að engin missmíð sést og lesandinn á mjög auðvelt með að fylgja söguþræðinum. Höfundurinn hefur mikinn og góðan orðaforða og beitir honum á lesandann sem kemst ekki undan ægivaldi sögunnar.

Aðrar sögur Ólafs Jóhanns eru með sömu skáldlegu einkennum. Skiptir engu hvort hann segi sögu karls eða konu í fyrstu persónu eða þriðju. Allt leikur í höndunum á honum. Vissulega sprettur  engin saga alsköpuð út úr höfði neins manns, vinnan er gríðarleg.

Ég ákvað að hlusta á fleiri sögur eftir Ólaf Jóhann og þær ollu ekki vonbrigðum, Snerting, Sakramentið, Endurkoman og ekki síst Aldingarðurinn, safn smásagna. 

Miklu skiptir hver les. Þorvaldur Davíð Kristjánsson les Sakramentið og Endurkomuna. Það tók mig nokkrar mínútur að venjast honum en verð að segja að lestur hans er afskaplega góður, tekur ekkert frá höfundinum en ljær sögunni vængi svo báðar sögurnar eru í seinn heillandi og angurværar.

Að sjálfsögðu er hægt að finna að stöku orðavali Ólafs Jóhanns og gagnrýna hann fyrir ýmislegt sem þó skiptir engu máli þegar upp er staðið. Sagan er allt og svo óskaplega fátt truflar hana þó margbrotin sé.

Stundum er hlaðborð matar girnilegt. Maður á það til að gleypa allt í sig, gleyma að njóta og upplifa. Bækur eru allt annað, þær þurfa sinn tíma. Góð bók gerir kröfur til lesandans sem þarf einbeitingu og næði. Þannig man ég eftir barnæsku minni rétt eins og svo margir af minni kynslóð. Á kafi í bókum og ótal ferðum á bókasafninu. Lífið er margbrotið en bókin eru besti uppalandi sem til er og ævilangur vinur.

Þó er eitt sem svo margir hafa sagt vera það versta og það er að ljúka við að lesa góða bók. Hana má þó lesa aftur og aftur og aftur.

Þegar gaus í fyrra skiptið við Fagradalsfjall varð Suðurnesjalöggan og Almannavarnir sér til skammar vegna handarbaksvinnubragða og þekkingarleysis. Bæta má Vegagerðinni við sem lét hafa sig í að ganga erinda löggunnar. Suðurstrandavegur frá vegamótunum við Kleifarvatnsveg og allt vestur að Grindavík var lokaður um heila helgi og því borið við að skemmdir væru á veginum vegna jarðskjálfta. Það var fyrirsláttur.

Þúsundir manna vildu sjá eldgosið en löggan og Almannavarnir létu það að ganga frá Grindavík eða jafnvel Bláa lóninu. Mörgum reyndist það erfitt, meira en 20 km báðar leiðir yfir ógreiðfært hraun.

Í upphafi var með öllum ráðum reynt að tálma för fólks að gosstöðvunum. Allt fór í flækju þangað til einhverjum datt í hug að búa til bílastæði svo ekki þyrfti að skilja bíla eftir á vegkanti. 

Fullyrt var að eldgosið væri öllum hættulegt. Það var rangt. Jarðfræðingar og allir þeir sem eitthvað þekkja til jarðfræði vissu frá upphafi að engin hætta var á ferðum. Þetta var sprungugos með stefnuna suðvestur-norðaustur eins og flest önnur eldgos hafa verið á Reykjanesi. 

Aðeins ein eldsprunga opnast úr hverjum kvikugangi, ekki tvær og aldrei samsíða. Hins vegar getur sprungan verið slitrótt, ekki löng og samfelld.

Jarðeðlisfræðingur sagði gosið vera ræfil sem reyndist rétt þó svo að fjölmiðlar og fleiri reyndu að gera grín að honum fyrir vikið.

Löggan á Suðurnesjum og Almannavarnir ákváðu seint og um síðir að ryðja ekki gönguleið um Nátthagadal sem þó var einfaldasta og besta leiðin að gosstöðvunum. Fullyrt var að kvikugangur  væri undir dalnum. Það var síðar dregið til baka.

Gönguleið A reyndist torsótt fyrir flesta. Hún var löng og ógreiðfær. Versti farartálminn var löng og brött brekka sem var afar erfið fyrir flesta. Þá var brugðið á það ráð að setja langan kaðal í brekkuna til að göngufólk gæti handstyrkt sig upp. Enginn fjallamaður hefði mælt með því. Skynsamlegra hefði verið að setja upp nokkra styttri kaðla. Margir misstu takið á kaðlinum er hann sveiflaðist til og frá.

Svo datt löggunni og Almannavörnum það snjallræði í hug að sneiða framhjá kaðalbrekkunni og fara upp gil skammt austan við hana. Vissu þeir ekki af gilinu, fóru þeir aldrei á staðinn, lásu þeir ekki landakort? Uppferðin reyndist þar aðeins skárri, engan kaðal þurfti. Loks datt sófaköllum í huga að nota jarðýtu til að ryðja leiðina, gera sneiðing framhjá þessum tveimur áðurnefndu bröttu brekkum. Það var skynsamlegt.

Aldrei flögraði að þeim í löggunni og Almannavörum að gera gönguleið um Nátthagadal. Þess í stað var fólk þvingað um leiðir sem nefndar voru A, B og C. Svo voru sett skilti hingað og þangað sem áttu að vara fólk við því að slasa sig. Hvergi var neitt gagn af þessum skiltum og óskiljanlegt hvernig þeim var valinn staður.

Varla hefur nokkur maður í löggunni eða Almannavörnum neina reynslu af fjallamennsku. Einfaldast hefði verið að tala við Ferðafélag Íslands og biðja félaga þar um að marka bestu leiðir að gosstöðvunum. Í því er mikil reynsla af ferðalögum og gerð gönguleiða. Auðvitað datt engum í hug að tala við þá sem hafa þekkingu eða reynslu. Þess í stað remmdust þeir sófaliðinu í löggunni og Almannavörnum að finna upp hjólið. Það tókst illa.  

Tvær gönguleiðir á gosstöðvum reyndust bestar. Ókunnugir þurftu aðeins að skoða landakort og þá sást að Nátthagadalur og Langihryggur hentuðu best. Löggan og Almannavarnir virtust ekki kunna á landakort.

Um síðir rann hraun yfir allar gönguleiðir löggunnar og einnig í Nátthagadal. Aðeins Langihryggur hefur enst. Leiðin þar upp var unnin með jarðýtu og var skynsamlega að verki staðið.

Önnur gönguleið varð óvart til. Með jarðýtu voru gerðir sneiðingar upp kaðalbrekkuna sem nefnd var hér á undan. Ástæðan var sú að gera þurfti ryðja leiðigarða þar fyrir ofan. Dugðu þeir vel, stýrðu hrauni ofan í Nátthagadal.

Löggan þurfti samt að setja gula plastborða fyrir leiðina svo fólk færi sér ekki að voða. Fæstir létu þá trufla ferðir sínar. Um síðir fuku þeir út í veður og vind. Sprækir göngumenn gengu upp á Fagradalsfjall og fengu þaðan frábært útsýni að gosstöðvunum. Þegar gaus í Meradal fóru margir þessa leið. Löngu síðar kom löggan á eftir með jarðýtuna sína og ruddi leiðina. Það var þakkarvert þó stutt væri í goslok. Sem sagt, fólk markaði leiðina og löggan elti.

Svo ákveðin var löggan og Almannavarnir í því að bjarga fólki frá heimsku sinni að bannað var fyrir börn innan tólf ára að fara að gosstöðvunum í Meradal. Ekki reyndist lagastoð fyrir þeirri ákvörðun. Þegar kveðið var upp úr með það var gosið löngu búið en fjöldi barna hafði engu að síður farið með sínu fólki til að sjá það. Fólk virðir bjánalegar skipanir að vettugi.

Nú virðist sem að aftur muni gjósa við Fagradalsfjall. Vera má að sófakallarnir í Suðurnesjalöggunni og Almannavörum hafi lesið sér til í fjallamennsku. Það dugar hins vegar ekki. Menn læra af reynslunni. 

Sófakallarnir ættu að hringja í Ferðafélagið og biðja þá sem þar stjórna um að skipuleggja leiðir að nýjustu gosstöðvum. Vit er í að fá aðstoð, vitleysa að ana áfram. 

Orkuveita Reykjavíkur hefur áhuga á að reisa vindmyllur í nágrenni höfuðborgarsvæðisins. Áformin vekja furðu. „Vindgarðar“ er svo óskaplega vinalegt orð og sagðar muni verða „í nágrenni Hellisheiðar“. Allt svo sætt.

Hvers vegna fer Orkuveitan með rangt mál og notar villandi orðalag um vindmyllurnar?

Hér er mynd sem Orkuveitan lét gera og hefur verið birt í fjölmiðlum og á vefsíðu fyrirtækisins. Ég hef leyft mér að merkja Hellisheiði með rauðu inn á myndina, svona í stórum dráttum. Þess má geta að Hellisheiðarvirkjun er ekki á Hellisheiði, hún er vestan undir henni. 

Á kortið hefur Orkuveitan merkt þrjá staði sem áhugi er fyrir að reisa vindmyllur og þeir eru allir fjarri Hellisheiði. Fullyrðingar um annað eru ósannindi.

Lyklafell

Orkuveitan hefur hugmyndir um að reisa vindmyllur við Lyklafell sem er skammt frá Suðurlandsvegi, til móts við Sandskeið. Fellið er um tíu km frá Hellisheiði og um ellefu km frá austustu byggð í Reykjavík. Sem sagt; miðja vegu milli byggðar í Reykjavík og Hellisheiðar.

Hvers vegna er Lyklafell sagt í nágrenni Hellisheiðar? Hið fyrsta sem manni dettur í hug er að verið sé að reyna að villa um fyrir almenningi, afvegaleiða hugsanlega umræðu.

Hvað er að því að segja að Orkuveitan vilji að reisa vindmyllur í nágrenni Reykjavíkur? Ástæðan er einföld. Fólk myndi leggjast hatrammlega gegn áformunum. Þeir hjá Orkuveitunni vita að ekki er sama hvernig málið er kynnt. Vandamálið er greinilega ekki léleg landfræðiþekking starfsmanna hennar heldur allt annað. Áróður?

Dyravegur

Fyrir bílaöld lá þjóðleið frá Elliðakoti (Helliskoti) að Lyklafelli. Þaðan voru tvær leiðir,  yfir Hellisheiði og yfir Dyrafjöll. Síðarnefnda leiðin er nefnd Dyravegur og er friðaður eins og allar fornar leiðir. Hann er merktur á Herforingjaráðskort Dana og einnig á Atlaskort Landmælinga.

Nálægt Hengli, einhvers staðar milli Nesjavallavegar og Dyravegar hefur Orkuveitan áhuga á að reisa vindmyllur. Staðurinn er fjarri Hellisheiði. Þar munar um átta til tíu km eftir því hvar borið er niður. Hann er á Mosfellsheiði en starfsmenn Orkuveitunnar reyna að fela þá staðreynd og masa um Hellisheiði.

Sandfell við Þrengsli

Sandfell er lítið fell sunnan við Þrengsli, rétt við þjóðveginn. Það hefur verið notað sem malarnámur og vont fólk hyggst nú moka því í burtu og selja til Þýskalands. Á rústunum er líklega ætlunin að reisa vindmyllur.

Sandfell er ekki í nágrenni við Hellisheiði. Tæpir átta km eru þangað í beinni loftlínu. Segja má fyrirhugaðar vindmyllur séu í nágrenni Þorlákshafnar því þangað eru tólf km. 

Vindmyllur

Líklega má segja að vindmyllur geti verið þarfaþing. Þær eru hins vegar ekki alltaf nauðsynleg viðbót við orkukerfi landsins því framleiðsla þeirra er ekki endilega í beinum tengslum við eftirspurn, hún getur verið minni eða meiri, allt eftir því hvernig vindurinn blæs. Bókstaflega. 

Þær eru hins vegar hrikalega áberandi hvar sem er. Aðskotahlutir sem raska landslagi og eyðileggja tilfinningu fyrir víðernum.

Á svokölluðu Hafi fyrir ofan Búrfell standa tvær vindmyllur. Þegar armarnir eru í efstu stöðu eru þær hærri en Hallgrímskirkjuturn.

Hér fyrir ofan er ljósmynd af Þrengslum og Sandfelli (lengst til hægri). Vindmyllurnar yrðu á svipaðri hæð og fellið en þær yrðu varla tvær, líklega tíu hið minnsta.

Þeir hjá Orkuveitunni passa sig á því að nefna ekki fjölda vindmylla, það gæti skemmt fyrir þeim. Lúmskir.