Neitar fyrir, hafa afskipti af og laxinn mættur í borgina

Orðlof

Hráþýðingar

„Í sjónvarpi mátti (20.1.16) sjá auglýsingu þar sem auglýst voru höfuðborð. 

Enska heitið "headboard" er á íslenzku "rúmgafl" eða „höfðagafl."

Hráþýðingar úr ensku færast ört í vöxt og það er ekki aðeins illa máli farið fjölmiðlafólk, sem iðkar þær heldur og ekki síður auglýsingastofur. 

Hráþýðingar úr ensku og ensk setningaskipan er ein mesta vá, sem að móðurmálinu steðjar um þessar mundir.“ - 

Kærar þakkir, Molavin. Þetta er góð ábending. Sumarauglýsingastofur eru stórhættulegar og gera hverja atlöguna að tungunni á fætur annarri, eins og stundum hefur verið nefnt í þessum pistlum. En skylt er að geta þess, að þar eiga ekki allir jafna sök.

Molar um málfar og miðla. Eiður Guðnason.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Bjarni neitar þó fyrir að það andi köldu þeirra á milli.“

Frétt í dv.is.                              

Athugasemd: Hvað merkir að „neita fyrir“? Ekkert, þetta er bara merkingarlaust orðalag.

Líklega hefur blaðamaðurinn haft óljósan grun um að hægt sé að neita einhverju og þvertaka fyrir eitthvað. Þessu hefur síðan slegið saman í hausnum á honum og þetta orðið útkoman.

Tillaga: Bjarni neitar því að það andi köldu þeirra á milli.

2.

„Flugfreyjur fá aldrei laun frá bandaríska fjárfestinum sem þær sætta sig við.“

Frétt í dv.is.                              

Athugasemd: Beint liggur við að skilja málsgreinina á þann hátt að flugfreyjur sætta sig við bandaríska fjárfestinn en fá aldrei laun frá honum.

Þegar „fréttin“ er lesin kemur í ljós að það er alls ekki þannig. Það eru launin sem þær sætta sig ekki við, ekki fjárfestirinn.

Annars er það furðuleg árátta blaðamanna að búa til fréttir úr texta sem birtur er á Facebook. Margar af þessum fréttum standa ekki undir nafni. Oft eru þeir sem skrifa færslurnar á FB langt frá því að vera aðilar máls, hafa jafnvel enga þekkingu á því sem þeir eru að skrifa um. Eru bara „fyrirsagnahausar“ eins og liðið sem skrifar í athugasemdadálka fjölmiðla.

Tillaga: Flugfreyjur fá aldrei laun sem þær sætta sig við frá bandaríska fjárfestinum.

3.

„Lögreglan á höfuðborgarsvæðinu hefur á árinu haft afskipti af nokkur hundruð ökumönnum vegna aksturs undir áhrifum.“

Fyrirsögn í visir.is.                               

Athugasemd: Málfarslega er ekkert að fyrirsögninni. Hins vegar er hún og fréttin á dæmigerðri stofnanamállýsku, orðalagi sem er byggir á nafnorðum.

Orðalagið „hafa afskipti af“ er löggumál í þeim flokki sem eflaust myndi flokkast sem veigrunarorðalag, það er undanfærsluorð sem milda það sem í raun er gert. 

Blaðamenn og aðrir segja að löggan hafi haft „afskipti“ af fólki þegar grunur leikur á að það sé drukkið eða dópað. „Afskipti“ er hjáorð til að ekki þurfi að segja að fólkið hafi verið handtekið.

Í fréttinni er þetta haft eftir viðmælandanum sem starfar hjá Samgöngustofu:

Við hjá Samgöngustofu höfum áhyggjur af því þegar fólk er að blanda saman inntöku efna sem hafa ýmist slævandi eða örvandi áhrif vegna þess að það hefur áhrif á aksturshæfni og ákvarðanatöku undir stýri.

Þetta er nú meira hnoðið, dæmigert stofnanamál eins og löggan notar. „Inntaka efna“ er neysla, á við drykki, sprautur og fleira. Orðið „ákvarðanataka“ er ónýtt orð. Það er myndað af tveimur orðum, sögnunum að ákveða og taka. Hæfni er gott orð og felur í sér að sá sem er dópaður eða fullur getur ekki tekið réttar ákvarðanir í akstri.

„Áhrif á aksturshæfni og ákvarðanatöku“, segir viðmælandinn með undanfærsluorðalaginu. Auðvitað á hann við að þeir sem eru undir áhrifum geta ekki stjórnað bílum og séu hættulegir sé og öðrum.

Efnislega ætlaði viðmælandinn að segja þetta.

Við hjá Samgöngustofu höfum áhyggjur af því þegar ökumenn nota áfengi, lyf og dóp í akstri. Þeir eru stórhættulegir sér og öðrum.

Þetta er einnig haft eftir viðmælandanum:

Ef fólk er að taka lyf sem getur valdið einhvers konar skerðingu á aksturshæfni þá er það alltaf áhættuþáttur sem við hjá Samgöngustofu viljum fyrir alla muni biðja fólk um að hafa í huga.

Í stuttu máli: Liðið hjá Samgöngustofu vill að fólk hafi það í huga að lyf geta valdið „skerðingu á aksturshæfni“ og það er „áhættuþáttur“. Dæmigert undanfærsluorðalag.

Aðalatriðið er þetta:

Mörg lyf eru slæm fyrir ökumenn. Ekki keyra eftir að hafa tekið þau. Lestu það sem segir á lyfjapakkningunum, þar stendur þetta skýrum stöfum. Að auki hefur læknirinn sem ávísaði lyfjunum ábyggilega lagt þunga áherslu á þetta.

Blaðamenn Vísis bæta við frá eigin brjósti:

Þá hefur verið nokkuð um það að fólk slasist í umferðinni vegna aksturs undir áhrifum löglegrar lyfjaneyslu en sautján slösuðust í fyrra, þar af fimm alvarlega.

Óskiljanlegt er þetta „þá“ sem málsgreinin hefst á og er hér atviksorð. Sé því sleppt gerist ekkert:

Nokkuð er um það að fólk slasist í umferðinni vegna aksturs …

Raunar er þessi málsgrein afar illa samin. Betra hefði verið að orða hana svona:

Fólk hefur slasist í umferðinni vegna aksturs undir áhrifum löglegrar lyfja. Sautján manns slösuðust í fyrra, þar af fimm alvarlega.

Fréttin er illa skrifuð, samt eru tveir blaðamenn skrifaðir fyrir henni.

Tillaga: Lögreglan á höfuðborgarsvæðinu hefur á árinu tekið nokkur hundruð ökumenn vegna aksturs undir áhrifum.

4.

„Lax­inn er mætt­ur í Elliðaárn­ar.“

Frétt á mbl.is.                              

Athugasemd: Sögnin að mæta merkir að hitta annan. Fólk mætir á einhvern stað, kemur saman og jafnvel mætist á förnum vegi.

Laxinn mætir hvergi, mætir engum. Hann kemur bara í Elliðaárnar.

Fyrirsögn fréttarinnar er engu skárri:

Laxinn mættur í borgina.

Samkvæmt þessu getur maður átt von á því að mæta laxi á Laugaveginum. Það yrði nú frétt í lagi, lagsmaður.

Út af fyrir sig er ekkert að því að skrifa léttan texta, grípa orð og orðalag sem oftast er notað um samskipti fólks og yfirfæra á dýraríkið. Vandinn er bara sá að maður veit aldrei hvort skrifarinn viti til dæmis muninn á sögnunum að mæta eða koma. Ótal dæmi er um slæmt málfar í fjölmiðlum. 

Um daginn var til dæmis í fjölmiðli sagt frá fæðingu tvíbura og það orðað þannig að þeir hefðu „mætt á svæðið“ … Sjá hér. Ekki furða þótt „kjánahrollurinn“ geri vart við sig.

Tillaga: Lax­inn er kominn í Elliðaárn­ar.

 

Jafnvígur, neikvæðar sögusagnir og eigendur beina

Orðlof

Glaumstund

Það splunkunýja orð leysir af hólmi hin tvö útjöskuðu ensku orð happy hour. Séð hefi ég nokkrum sinnum á prenti að landar hafa nefnt þetta fyrirbæri hamingjutíma. Það finnst mér ekki nógu góð þýðing. 

Margir telja sig náttúrulega upplifa hamingjuna þegar þeir finna á sér, en orðið er of hátíðlegt. Glaumur og gleði eiga betur við og glaumstund held ég að henti bezt.

Morgunblaðið, blaðsíða 33, 21.5.20. Þórir S. Gröndal.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Stafræn ökuskírteini verða með breytingunni gerð jafnvíg þeim prentuðu hér á landi.“

Frétt á visir.is.                              

Athugasemd: Lýsingarorðið „jafnvígur“ er hér notað rangt. Réttara er að nota lýsingarorðið jafngildur.

Í fréttinni er talað um stafræn ökuskírteini, sem er vottorð um ökuleyfi, og er ætlunin að þau geti verið á snjallsímum. Slík skírteini verða gild rétt eins og þau prentuðu, það er jafngild.

Samkvæmt orðabókinni er jafnvígur haft um þann sem er fær í einu sem öðru eða fær með eitt sem annað. Tveir menn eða fleiri geta verið jafnvígir, það er jafningjar í kúluvarpi eða annarri íþrótt. Einstaklingur getur verið jafnvígur á sverð og boga, í ensku og dönsku eða í fimmþúsund og tíu þúsund metra hlaupi.

Útilokað er að dauðir hlutir geti verið jafnvígir. Prentað Morgunblað getur aldrei orðið „jafnvígt“ stafrænum Mogga á tölvu. Ekki er hægt að bera saman tvo bíla og segja þá „jafnvíga“. Sá sem heldur því fram skilur ekki orðið jafnvígur.

Tillaga: Með breytingunni verða stafræn ökuskírteini jafngild prentuðum.

2.

„Ellen miður sín yfir nei­kvæðum sögu­sögnum um per­sónu sína.“

Fyrirsögn á visir.is.                              

Athugasemd: Hver er munurinn á Ellen og „persónu hennar“? Vitaskuld enginn. Hvað eru „neikvæðar sögusagnir“? Líkast til er það rógur. 

Annar staðar í fréttin kemur fyrir orðalagið „tímabundin neikvæðni“. Það skilst ekki.

Þetta eru kjánaleg skrif og vart boðleg lesendum.

Tillaga: Ellen miður sín yfir rógi um sig.

3.

„Hefðbundnu viðhaldi á TF-GRO eftir útkallið á Hvannadalshnjúk lýkur fljótlega …“

Frétt á visir.is.                              

Athugasemd: Málsgreinin skilst illa. Er átt við að þegar þyrla Landhelgisgæslunnar flýgur upp á Hvannadalshnúk þurfi hún að fara í „hefðbundið viðhald“?

Líklega er kominn tími á viðhald þyrlunnar. Blaðamaðurinn skrifar án hugsunar.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Tryggvi krefst launa til ársins 2022 í kjölfar uppsagnar.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                              

Athugasemd: Er ekki átt við að hann krefjist launa vegna uppsagnar? Sé svo af hverju er verið að tala um „kjölfar“ uppsagnar?

Tillaga: Tryggvi krefst launa til ársins 2022 vegna uppsagnar.

5.

„Maðurinn á bak við myndavélina ákærður.“

Fyrirsögn á visir.is.                              

Athugasemd: Hver er á „bak við myndavél“? Oftast er það ljósmyndari. Sá sem tekur hreyfimynd getur varla kallast ljósmyndari, frekar myndatökumaður. 

Í fréttinni er sagt frá feðgum í Bandaríkjunum sem skutu mann sem var úti að skokka. Sá sem tók mynd af atburðinum hefur nú verið ákærður fyrir aðild að morðinu. Blaðamaðurinn gleymir að segja frá því hvers vegna ljósmyndarinn er kærður. Fréttin er því handónýt. Á vef Ríkisútvarpsins kemur fram að ákæruvaldið hafi ekki gefið upp hvers vegna ákæran var gefin út. Blaðamaður Vísis lætur þess ógetið.

Tillaga: Myndatökumaðurinn ákærður.

6.

„Heilmikill eldur kviknaði í vinnubúðum …“

Fyrirsögn á visir.is.                              

Athugasemd: „Af litlum neista verður oft mikið bál …“ segir í alþekktu lagi. Hvernig getur „heilmikill eldur kviknað“? Líklega hefur eldurinn smám saman orðið heilmikill en ekki kviknað þannig.

Í fréttinni segir:

Búðirnar samanstanda af um tíu einingum. 

„Samanstanda“ er ekki gott orð. Líklega er átt við að vinnubúðirnar séu einingar sem raðað er saman. Betur fer á því að orða setninguna svona:

Búðirnar eru tíu einingahús sem hafa verið sett saman.

Gera má fleiri athugasemdir við fréttina. Blaðamennirnir skrifa orðrétt upp eftir viðmælandanum í slökkviliðinu, lagfæra ekki orðalagið jafnvel þó augljóst sé að það er fjarri því að vera skiljanlegt eða eðlilegt.

Til dæmis er haft eftir viðmælandanum:

Reykkafarar unnu aðeins í anddyri til að ná betur að eldi innan frá …

Hvað merkir þarna atviksorðið „aðeins“? Er átt við að reykkafararnir hafi verið stutta stund í anddyrinu, hafi eingöngu verið þar eða voru þeir bara að slökkva eldinn í anddyrinu meðan glatt logaði annars staðar? Þurfi lesandinn að giska er fréttin ekki vel skrifuð. Alveg stórfurðulegt að blaðamennirnir skuli ekki hafa lesið fréttina ítarlega yfir.

Í fréttinni segir:

En það vill þó til að þetta kviknar í enda hlémegin miðað við vindinn …

Hvað merkir atviksorðið hlémegin? Oftast þar sem er skjól fyrir vindi, að minnsta kosti er það svo í þessu tilviki. Tóm vitleysa er að hnýta við setninguna orðunum „miðað við vindinn“.

Tillaga: Heilmikill eldur í vinnubúðum.

7.

„Schmidt tel­ur þó eig­end­ur bein­anna ekki hafa sætt grófu of­beldi í lif­anda lífi.“

Frétt á visir.is.                              

Athugasemd: Málsgreinin er illa samin og líklega er ekki rétt haft eftir frú Schmidt.

Hverjir eru „eigendur beinanna? Bankar, kröfuhafar, einstaklingar, fyrirtæki eða ríkisvaldið? Grínlaust, varla getur einhver „átt“ bein sem legið hafa í jörðu í eina og hálfa öld.

Á vef Jyllandsposten segir:

Sigrid Frances Schmidt afviser, at knoglerne skulle stamme fra en forbrydelse, der har fundet sted i nyere tid.

Frú Schmidt segir það eitt í Jótlandspóstinum að beinin séu ekki þarna vegna glæps frá síðustu árum. Hún segir ekkert um „gróft ofbeldi“.

Tillaga: Schmidt tel­ur ekki að fólkið sem þarna er grafið hafi sætt grófu ofbeldi.

Kemur upp í börnum, flippa eggi og sinna stöðu sinni

Orðlof

Á tali

Orðasambandið „á tali“, sem notað er um síma sem er upptekinn, má rekja til orðasambandsins að vera (sitja eða sjást) á tali við einhvern.

Þeir sátu á tali langa stund,

eða 

hann sást á tali við stúlkuna 

og önnur álíka sambönd eru vel þekkt.

Þegar síminn barst til landsins voru tveir á tali þegar þeir ræddu í símann. Ekki náðist samband við einhvern ef hann var á tali við annan með því að nota símann. 

Merkingin færðist síðar yfir á símtækið sem nú er sagt á tali ef verið er að nota símann.

Vísindavefurinn. Guðrún Kvaran.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Dæmi væru um að sjúkdómurinn hefði komið upp í börnum sem reyndust ekki vera með veiruna.“

Frétt á vísir.is.                             

Athugasemd: Varla er þetta viðurkennt orðalag um veikindi barna. Að minnsta kosti er hér illa að orði komist.

Fréttin byrjar svona:

230 börn hafa veikst af …

Alls staðar er mælt gegn því að byrja skrif á tölustöfum sem og nota tölustafi eftir punkt. Svo rammt kveður að þessu hér á landi að allt bendir til þess að ritstjórar og aðrir stjórnendur fréttamiðla viti ekki betur. Það er hörmulegt og bendir ekki til þess að hugsað sé til lesenda við fréttaskrif. Allt virðist mega bjóða okkur. 

Í fréttinni segir:

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hefur biðlað til heilbrigðisstarfsfólks að vera vakandi fyrir sjúkdómnum …

Blaðamaðurinn hefur lítinn skilning á íslensku máli og enn minni orðaforða. Líkast til hefur hann ætlað að segja þetta:

Alþjóða heilbrigðismálastofnunin hvetur heilbrigðisstarfsfólk til að vera  vakandi vegna sjúkdómsins …

Sumir vita ekki hvað sögnin að biðla merkir og nota hana þegar miklu betra er að nota markvissari orð og orðalag eins og hvetja, krefjast, heimta, óska eftir, mæla með og svo framvegis.

Tillaga: Dæmi væru um að börn hefðu veikst án þess að vera með veiruna.

2.

„… á sex börn en verður orðin átta barna móðir í lok árs þegar tví­bur­ar mæta á svæðið.“

Frétt á mbl.is.                            

Athugasemd: Orðalag verður að vera við hæfi, í einhverju samræmi við frásögnina. Börn fæðast en varla hægt að segja að „þau mæti á svæðið“. Kjánalegt orðalag.

Tillaga: … á sex börn en verður orðin átta barna móðir í lok árs þegar tví­bur­ar fæðast.

3.

„Svona flipp­ar þú eggi létti­lega á pönnu.“

Fyrirsögn á mbl.is.                             

Athugasemd: Sögnin að flippa fékk nokkuð brautargengi í íslensku máli í merkingunni að „hegða sér bjánalega og galsafengið“ eins og segir í Málinu (málið.is). Orðið er ekki lengur mikið notað.

Allt annað er með nýju útgáfu sagnarinnar „að flippa“ sem kemur rakleiðis úr ensku. Merkingin er úr eldamennsku. Snjallir matreiðslumenn steikja egg, klatta eða annað á pönnu og kasta svo matnum upp í loft með snöggri hreyfingu og til þess að hann lendi á hinni hliðinni. Þetta er svona uppsnúningur sem gott orð. Gengur að auki út á að snúa niður ensku sögnina „to flip“.

Er til betra nafnorð en uppsnúningur og sögnin að uppsnúa?

Tillaga: Svona uppsnýrðu eggi léttilega á pönnu.

4.

„Loverro hafði sinnt stöðu sinni í einungis sjö mánuði …“

Fyrirsögn á visir.is.                             

Athugasemd: Fólk sinnir starfi sínu. Oft er starf kallað staða og þá er hugsanlega átt við embætti af einhverju tagi.

Sá sem er í stöðu og sinnir henni ekki er annað hvort veikur, fjarverandi eða hyskinn.

Líklega á blaðamaðurinn við að Loverro þessi hafi aðeins gengt starfinu í sjö mánuði.

Talsverður munur er á orðalaginu að sinna stöðu sinni og gegna starfi sínu.

Einungis er atviksorð. Lesandinn fær það á tilfinninguna að það sé á röngum stað í setningunni. Aðeins er líka atviksorð og fer betur á að nota það

Tillaga: Loverro hafði aðeins sinnt starfi sínu í sjö mánuði …

 

Hrafnseyrargöng væri réttnefni

Hrafnseyrargöng ættu göngin að heita sem verið er að grafa milli Arnarfjarðar og Dýrafjarðar. 

Lítið vit er í öðru því skammt frá þeim er hinn sögufrægi staður Hrafnseyri. Þar fæddist Jón Sigurðsson 17. júní 1811. Hann var fremstur í flokki þeirra sem börðust fyrir sjálfstæði Íslands. Vopn hans voru hárbeitt rök en ekki manndrápstól.

Hrafnseyri er kennd við Hrafn Sveinbjarnarson, mikinn héraðshöfðingja, mannvin og lækni, sem raunar fyrsti menntaði læknirinn á Íslandi. Um hann segir í samnefndri sögu:

Svá var bú Hrafns gagnauðigt, at öllum mönnum var þar heimill matr, þeim er til sóttu ok erenda sinna fóru, hvárt sem þeir vildu setit hafa lengr eða skemr.

Alla menn lét hann flytja yfir Arnarfjörð, þá er fara vildu. Hann átti ok skip á Barðaströnd. Þat höfðu allir þeir, er þurftu yfir Breiðafjörð. Ok af slíkri rausn Hrafns var sem brú væri á hvárumtveggja firðinum fyrir hverjum, er fara vildi.

Svá fylgdi hans lækningu mikill guðs kraftr, at margir gengu heilir frá hans fundi, þeir er banvænir kómu til hans fyrir vanheilsu sakir ...

Engin rök eru fyrir því að kenna nýju göngin við Dýrafjörð eða Arnarfjörð, aðeins kjánaskapur. Við eigum að varðveita sögufræga staði svo fólk minnist þeirra á ferðum sínum um landið. Hætt er við því að Hrafnseyri gleymist þegar hún er ekki lengur við alfaraleið. Það má aldrei verða.

Á Hrafnseyri er safn sem opnað var árið 2011 þegar tvö hundruð ár voru frá fæðingu Jóns Sigurðssonar. Sagt er frá æfi Jóns og starfi hans. Í mörg ár hafa fornminjar verið rannsakaðar Hrafnseyri. Á vefnum Hrafnseyri.is segir:

Sumarið 2012 var einnig grafið í gamla kirkjugarðinum sem stendur við hlið núverandi kirkju. Í kirkjugarðinum er greinileg rúst af kirkju.

Í vetur voru sýni úr kirkjugarðinum send til aldursgreiningar. Greind voru sýni úr einstakling sem jarðaður hafði verið fast við kirkjugarðsvegg. Í ljós kom að þessi einstaklingur hefur látist á fyrrihluta 11. aldar og því allar líkur á að kirkja og kirkjugarður hafi verið risið á Hrafnseyri stuttu eftir kristnitöku.

Þetta er aldeilis stórmerkilegt og ekki víst að allir átti sig á því hversu merkilegur staður Hrafnseyri er. Auðvitað eigum við að ferðast til Vestfjarða í sumar og framar öllu að staldra við að Hrafnseyri, skoða safnið, fjörðinn og fjöllin, allt umhverfið sem er stórbrotið.

Áætlað er að göngin verði tekin í notkun haustið 2020. Vonandi ber þjóðinni gæfa til þess að göngin verði nefnd Hrafnseyrargöng. Af því væri sómi og virðing fyrir sögufrægum stað. Við eigum að kenna mikil mannvirki við sögufræga staði og gæta þeirra þannig að þeir falli aldrei í gleymsku.

Myndir

Efri myndin er af Hrafnseyri og tekin af vef Ísafjarðarbæjar, sjá hér. Sú neðri er af gangnamunnanum í Arnarfirði, þau eru við innsta hluta fjarðarins og þar heitir Borgarfjörður.

Sigraði kosninguna, sitjandi forseti og keyrir farsælan feril

Orðlof

Ljósin úti

Á jólaföstu mátti lesa á vísi.is: 

"Umferðarljósin á Hringbrautinni eru úti og eitthvað um rafmagnstruflanir." 

Nú er það ekki frétt að umferðarljós séu úti. Þau eru öll utandyra. Leitt að hið ágæta orð götuviti skyldi ekki ná að festast í sessi. 

En þegar fregnritari segir að "umferðarljósin séu úti", og hann á væntanlega við að þau séu óvirk vegna rafmagnsleysis, þá er hann að nota orðalag úr ensku.

Talandi um ljós. Fleyg er setningin sem Edward Grey, greifi af Fallodon, mælti er hann stóð við gluggann í breska utanríkisráðuneytinu 4. ágúst 1914 og horfði á bæjarstarfsmenn slökkva götuljósin í St. James-garðinum: 

"The lamps are going out all over Europe; we shall not see them lit again in our lifetime." 

Væri sá sem sagði að umferðarljósin væru úti beðinn að þýða þessa setningu á íslensku, myndi hann væntanlega byrja si svona: 

"Lamparnir eru að fara út um um alla Evrópu..." eða hvað?

Morgunblaðið. Málfar. Eiður Guðnason.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hollywood-stjarnan Will Ferrell sá um að tilkynna hvaða lag sigraði kosninguna.“

Frétt á ruv.is.                            

Athugasemd: Hefði kosningin getað sigrað? Nei. Kosning er atburður, ekki þátttakandi. Þess vegna er þetta tómt bull hjá fréttamanninum og það sem verra er, dómgreindarleysi. 

Enginn getur sigrað kosningu en allir geta sigrað í atkvæðagreiðslu, sigrað í keppni.

Fréttamaðurinn hlýtur að hafa verið svo heillaður af Hollywood stjörnunni að hann hafa ekki getað á sér heilum tekið. Heillaður er gott orð. Þeir sem eru háðir ensku orðalagi hefðu notað orðalagið „star struck“ sem er algjör óþarfi. Hvers vegna? Jú, það er enskt. Hér á landi tölum við yfirleitt íslensku.

Tillaga: Hollywood-stjarnan Will Ferrell kynnti sigurlagið.

2.

„85,5% þeirra sem tóku af­stöðu í könn­un sem Gallup …“

Frétt á mbl.is.                             

Athugasemd: Svona byrjar blaðamaður á Morgunblaðinu frétt á vef blaðsins. Þetta er hvergi gert. Hvergi á Vesturlöndum gera fjölmiðlar þetta. Raunar er mælt gegn þessu í öllum orðabókum. Ástæðan er einfaldlega sú að tölustafir og bókstafir eru um allt ólíkir.

Blaðamenn Moggans gera þetta eins og þeim sé sérstaklega borgað fyrir það. Aðhald ritstjóra og annarra stjórnenda blaðsins er ekkert nema því aðeins að þeir viti ekki betur. Þá er nú fokið í flest skjól.

Tillaga: Um 85% þeirra sem tóku afstöðu í könnun sem Gallup …

3.

„… Guðni Th. Jóhannes­son, sitjandi for­seti …“

Frétt á frettabladid.is.                              

Athugasemd: Núverandi forseti Íslands er ekki sitjandi nema hann vilji ekki standa eða liggja. Hann er einfaldlega forseti landsins, í öllum stellingum og jafnvel þó hann gangi, skokki eða hlaupi. 

Þetta er enska eins og orðabókin mín skýrir út:

(of an MP or other elected representative) current; present:
the resignation of the sitting member.

Blaðamaðurinn sem skrifar fréttina er líklega sitjandi en þar með er ekki sagt að hann sé „sitjandi blaðamaður“ í þeim skilningi að hann sé enn blaðamaður.

Orðalagið ber keim af áráttu íþróttaskrifara í fjölmiðlum sem tönglast á því að einhver sé „ríkjandi Íslandsmeistari“ í einhverri íþrótt. Það er einfaldlega bull vegna þess að sá sem er Íslandsmeistari ríkir ekki, hann er meistari. Á þessu tvennu er mikill munur. 

Tillaga: … Guðni Th. Jóhannesson, forseti …

4.

„Leynilegt geimfar ber merkilega tilraun út í geim.“

Fyrirsögn á visir.is.                              

Athugasemd: Líklega er hægt að flytja tilraun frá einum stað til annars. Spyrja má þó hvort það sé þá sama tilraunin eftir flutninginn? Einhvern veginn er þetta frekar ósennileg fyrirsögn, að minnsta kosti röklega séð. 

Líklegra er að tilraunin sem gerð var á jörðu niðri verði endurtekin úti í geimnum. Hins vegar er geimafarið ekki merkilegra en svo að birt er mynd af því og sagt gjörla frá markmiði tilraunarinnar úti í geimnum. 

Svona er þetta oft í sumum fjölmiðlum, fréttin er ófullnægjandi, jafnvel villandi.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Ligg­ur fyr­ir að einn dag­inn myndi þetta ger­ast.“

Fyrirsögn á mbl.is.                              

Athugasemd: Orðalagið er stirt og óþægilegt. Blaðamaðurinn hefði átt að orða það eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Ljóst að þetta myndi ger­ast

6.

„Hakkaþon.“

Fyrirsögn á mbl.is.                              

Athugasemd: Allir vita að maraþon er langt hlaup, nákvæmlega 42,195 km. Stundum er sagt að eitthvað sé algjört maraþon, það er taki langan tíma.

„Hakkaþon“ er ömurleg eftirlíking orðsins maraþon. Á erlendum málum er til „hackathon“ og er það samkoma þeirra sem vinna í tölvuforritun. Má vera að það sé verkefnið hér á landi.

Í ljósi þess væri gráupplagt að kalla matreiðslukeppi „matarþon“, hjólakeppi „hjólaþon“, hlaupið milli Landmannalaug og Þórsmerkur „hlaupaþon“, Esjuhlaupið mætti kalla „Esjuþon“, Jónsmessunæturgangan yfir Fimmvörðuháls gæti heitið „Fimmvörðuhálsjónsmessugönguþon“ og kjötiðnaðarmenn gætu keppt um framleiðslu á hamborgurum og það gæti kallast „hakkaþon“ Úbbs … Já, er það þegar frátekið?

Allir sjá hins vegar hversu þetta „þon“ í enda orða getur auðgað og bætt íslenska tungu sem er svo óskaplega takmörkuð og lítt nothæf fyrir gáfað fólk.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„Daði stóð uppi sem sig­ur­veg­ari í Nor­egi.“

Fyrirsögn á mbl.is.                              

Athugasemd: Daði stóð hvergi, var fjarri góðu gamni eins og stundum er sagt. Þarf miklar vangaveltur til að skrifa orðin fjögur sem standa í tillögunni hér fyrir neðan.

Í fréttinni er fjallað um Eurovisionþátt í Norska sjónvarpinu en þar sigraði Daði og Gagnamagnið, hæfileikarík hljómsveit og ákaflega viðkunnanleg. 

Þetta er haft eftir kynni norska sjónvarpsins:

Þið eruð upp­á­halds­lag Norðmanna í Eurovisi­on í ár.

Kynnirinn hefur varla sagt að hljómsveitin væri uppáhaldslagið. Blaðamaðurinn hlýtur að hafa ruglast í norskunni sinni.

Margir blaðamenn tregast við að segja frá í stuttu og einföldu máli. Má vera að margir kunni það ekki enda krefjandi list og tímafrek. Allir geta blaðrað, skrifað orð út í það endalausa.

Tillaga: Daði sigraði í Nor­egi.

8.

„… býr og starfar í Ósló og keyrir farsælan feril.“

Myndatexti á blaðsíðu 39 í Morgunblaðinu 16.5.20.                              

Athugasemd: Blaðamaðurinn á líklega við að sá sem um ræðir sé farsæll í starfi sínu í Ósló. Sé svo, af hverju er þá ekki hægt að orða það þannig? Enginn „keyrir feril sinn“, ekki einu sinni atvinnubílstjórar.

Í staðinn flækir blaðamaðurinn sig í nafnorðastíl, óviðkunnanlegu orðalagi, sem truflar lesandann.

Tillaga: … býr í Ósló og er farsæl í starfi sínu.

Nálgast flugvélar örugglega, hljóta skipun og slá höfðinu í borð

Orðlof

Berja í brestina

Brestur; sprunga, rifa glufa. Afsaka eða breiða yfir ágalla einhvers;

• Hún tók svari hans og reyndi á allan hátt að berja í brestina. 

Reyna að gera gott úr einhverju; reyna að lagfæra eitthvað;

• Ritgerðin er gölluð en ég skal lesa hana yfir og berja í brestina.
• Það eru margir gallar á þessari ráðagerð en það þýðir ekki annað en berja í brestina og halda áfram

Orðatiltæki er kunnugt úr Njáls sögu:

Þar skaltu láta falt smíðið og hafa það uppi af er verst er og berja í brestina.

Líkingin er dregin af silfursmíð, það er þegar smiðurinn reynir að lagfæra sprungur með því að hamra þær og loka þeim þannig.

Elsta afbrigði úr síðara alda máli er: Berja um bresti.

Jón G. Friðjónsson. Mergur málsins, blaðsíðu 80.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Sigtryggur, sem verður 24 ára gamall í júní, kemur til félagsins …“

Frétt á blaðsíðu 22 í Morgunblaðinu 13.5.2020.                           

Athugasemd: Ánægjulegt að lesa málsgrein sem er svona orðuð. Lakari blaðamenn hefðu skrifað:

Hinn 24 ára gamli Sigtryggur kemur til félagsins …

Guðrún Egilsson segir í dálknum Tungutak í Morgunblaðinu:

Hann [lausi greinirinn] er að vísu ekkert bannorð og sómir sér vel í hátíðlegu máli eða titlum eins og Hið íslenska bókmenntafélag eða Hið ljósa man, svo að aftur sé vitnað í Laxness, en nú er hann orðinn svo útbreiddur að málið verður tilgerðarlegt og ljótt.

Í lokin segir hún:

Förum sparlega með lausa greininn og notum hann einungis við hátíðleg tækifæri. Við skulum heldur ekki ofnota viðskeytta greininn því að oft standa nafnorðin sjálf fyrir sínu.

Undir þessi orð Guðrúnar hljóta flestir að taka.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Við getum nálgast vélar hratt og örugglega ef svo ber undir.“

Frétt á á forsíðu Viðskiptablaðs Morgunblaðsins 13.5.2020.                           

Athugasemd: Sögnin að nálgast er þarna misnotuð ansi illilega. Hún merkin einfaldlega að koma eða fara nær, nálægt. Ekkert annað. 

Daglega nálgast fólk flugvélar ýmissa erinda vegna. Viðmælandinn í fréttinni á við að hann og fleiri geti fengið, leigt eða keypt flugvélar. Af hverju er það ekki sagt þannig frekar en að nota orð sem síst af öllu er hnitmiðað?

Blaðamaðurinn hefði átt að lagfæra orðalagið fyrir birtingu því starf hans er ekki að breyta íslensku máli.

Líklega er blaðamaðurinn og viðmælandinn betur að sér í ensku en íslensku. Værum við ekki að burðast með íslenskt mál hefði þeim ekki orðið skotskuld úr því að orða þetta svona:

We can access planes quickly and safely, if necessary.

Enginn myndi orða þetta þannig að hægt sé að „nálgast“ flugvélar, á ensku „getting closer to planes“.

Allir skilja að hægt sé að útvega flugvélar hratt. Hvað felst í því að það sé gert „örugglega“? Líklegast er það bara til uppfyllingar, hefur engan tilgang í samhenginu.

Tillaga: Við getum útvegað vélar hratt og örugglega ef svo ber undir.

3.

„Sigurður Tómas hlýtur skipun.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 4 í Fréttablaðinu 13.5.20.                          

Athugasemd: Maðurinn var skipaður. Öllum hlýtur að vera það ljóst. Hvers vegna er þá farin þessi Fjallabaksleið og segja að hann hafi „hlotið skipun“? Stofnanamállýskan lætur ekki að sér hæða. Hún hefur náð fótfestu í fjölmiðlum eins mygla í rakaskemmdu húsi.

Ef við ætlum að apa þetta eftir blaðamanni Fréttablaðsins myndum við segja að hann „gerir skrif“ og þá væri átt við að hann skrifar. Einhver „hlýtur umfjöllun“ í fjölmiðlum, löggan „framkvæmir handtöku“, löggan „haldleggur“ þjófstolinn hlut og svo framvegis. Dæmi um svona asnalegt málfar eru óteljandi.

Hægt er að nota sögnina að hljóta í ýmsum tilvikum. Hún merkir samkvæmt orðabókinni að öðlast, fá í sinn hlut, verða, mega til og svo framvegis.

Ekkert er að því að segja að einhver hafi hlotið verðlaun, fálkaorðuna, viðurkenningu og svo framvegis. 

Tillaga: Sigurður Tómas skipaður hæstaréttardómari.

4.

„Þegar hún féll sló hún höfðinu í borð og dó þess vegna.“

Frétt á visir.is.                           

Athugasemd: Fullyrða má að enginn slái höfðinu sínu í borð, allra síst sá sem er meðvitundarlaus. Orðalagið er slæmt, bendir ekki til þess að blaðamaðurinn hafi nægan orðaforða til að getað tjáð sig eðlilega.

Heimildin er vefur Politifact. Þar segir:

… and fell, hitting her head on a desk. The head injury caused the death.

Ótrúlegt að blaðamaðurinn þýði „hitting her head“ með orðunum „sló hún höfðinu í borð“.

Þó þekkist orðalagið að berja höfðinu við steininn. Í bókinni Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson segir um það:

Neita að viðurkenna staðreyndir, þráast við (í vonlausri stöðu), þverskallast við e-u.

Hér hefur oft verið fullyrt að ekki sé nóg að blaðamaður sé góður í ensku ef hann getur ekki þýtt á þokkalega íslensku. Þá er ekkert gagn af honum nema því aðeins að hagsmunir lesenda skipti útgáfuna engu.

Tillaga: Þegar hún féll rak hún höfðið í borð og varð það banamein hennar.

 

Skip lagt í rúst, aðalskoðun framkvæmd og líkamleg samskipti við heiminn

Orðlof

Vínylur

Ég hef skemmt mér við að kalla hefðbundna gerð hljómplatna vínyl þar sem þær geta yljað manni í kompaníi við vínglas. 

Einkum á þetta við s.k. long-plei plötur sem tæpast er hæg að kalla langspil. 

Nýlega hef ég eignast 3 góðar með píanóleik Víkings Heiðars og myndi þá gjarna vilja z orðið í fleirtölu þótt það sé andstætt siðareglum BÍN: 

Líklega yrðu það 3 vínyljir (sbr byljir) frekar en vínylir og alls ekki vínylar og því síður vínyljar sem auðvelt er að rugla við víniljar, hugtak ófrávíkjanlega notað um að skripla í hvítvínspolli á gólfi.

Stefán St. Málvöndunarþáttur á Facebook.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„27 ríki sem setjast niður og rökræða við sama borðið frekar en að sitja hvert í sínu horni og há jafnvel stríð sín á milli.“

Grein á visir.is.                           

Athugasemd: Höfundurinn hefði átt að láta einhvern lesa yfir greinina fyrir birtingu. Hann skrifar til dæmis tölustafi fyrst í setningu eftir greinaskil. Enginn gerir slíkt. Eftir punkt byrjar hann á tölustöfum. Enginn gerir slíkt. Skynsamlegt er að takmarka fjölda tölustafa í fréttum og greinum, nota frekar bókstafi.

Á málið.is segir:

Heyja er nafnháttur tveggja ólíkra sagna með mismunandi merkingu:

1) Heyja, háði, háð. Nt. ég hey, þú heyrð, hann heyr. Vh.nt. heyi. Heyja baráttu, heyja stríð.
2) Heyja, heyjaði, heyjað. Vh.nt. heyi. Heyja úti á túni.

Í greininni segir:

Þjóðkjörnir fulltrúar Íslands koma hinsvegar ekki að ákvörðunartöku …

Orðið „ákvarðanataka“ er drusla, Orð myndað af tveimur orðum, sögninni að ákveða og sögninni að taka. Við tökum ákvörðun eða ákveðum. Nafnorðið „ákvarðanataka“ gerir ekkert gagn, yljar bara þeim sem unna stofnanamállýsku. 

Tillaga: Fulltrúar tuttugu og sjö ríkja setjast niður og rökræða við sama borðið frekar en að sitja hvert í sínu horni og heyja jafnvel stríð sín á milli.

2.

„Flaugin var það öflug að hún lagði skipið í rúst.“

Frétt á ruv.is.                          

Athugasemd: Er ekki svo að flaugin eyðilagði skipið? Yfirleitt er talað um að hús eða „föst“ mannvirki verði að rústum. Bíll verður varla að rúst, né loftbelgur, flugvél, hestvagn, malarvegur svo dæmi séu nefnd. Hús hrynja og verða að rústum, einnig brýr og önnur mannvirki.

Margt yngra fólk áttar sig ekki á blæbrigðum málsins vegna þess að þekkinguna skortir. Allt sem er eyðilagt er sagt „rústað“. Krummi er sagður hafa „rústað“ hreiðri, innbrotsþjófar „rústa“ íbúð. 

Á visir.is er blaðamaður sem ekki er alls varnað þó hann geri mistök. Hann skrifar um sama atburð:

Því hafi skipið orðið fyrir eldflaug og sokkið.

Ekkert segir í frétt Vísis um að skip hafi verið „lagt í rúst“. Það eru góðu fréttirnar. Á vef BBC, sem er heimild fréttarinnar, er hins vegar ekki sagt að skipið hafi sokkið né heldur að það hafi verið lagt í rúst, „ruined“ á ensku. Hvort tveggja er því skáldskapur, að skipið hafi sokkið og það „lagt í rúst“. Það eru slæmu fréttirnar.

Tillaga: Sprengingin var svo mikil að hún eyðilagði skipið.

3.

„… og að lík­ur eru á að hemla­búnaður hafi verið í bág­bornu ástandi þegar aðalskoðun var fram­kvæmd tæp­um þrem­ur mánuðum fyr­ir slysið.“

Frétt á mbl.is.                           

Athugasemd: Fjölmiðill má ekki orða það þannig að „aðalskoðun sé framkvæmd“. Við framkvæmum ekki skoðun á útsýnispallinum. Í sögninni felst framkvæmd og það þarf ekki að taka það fram. Þegar við förum með bíl í skoðun merkir það að sérfræðingar athuga hvort öryggisatriði bílsins séu í lagi.

Ofangreint er gott dæmi um nafnorðastílinn sem ræður ríkjum í stjórnsýslu landsins og smitar inn í fjölmiðla af því að sumir bera ekki kennsl á hann eða þykir hann gasalega flottur, minnir svo mikið á ensku. Enskan er fallegt tungumál en nafnorðastíllinn í íslensku er ljótur og skaðlegur rétt eins og kóvítis veiran.

Heimild blaðamannsins er skýrsla Rannsóknarnefnda samgönguslysa. Í henni segir:

… að líkur eru á að hemlabúnaður hafi verið í bágbornu ástandi þegar aðalskoðun var framkvæmd tæpum þremur mánuðum fyrir slysið.

Blaðamaðurinn afritar umhugsunarlaust texta Rannsóknarnefndarinnar. Vinnubrögðin eru ekki til fyrirmyndar. 

Tillaga: … og að lík­ur eru á að hemla­búnaður hafi verið í bág­bornu ástandi við aðalskoðun tæp­um þrem­ur mánuðum fyr­ir slysið.

4.

„Við auðvitað vitum ekkert um aðsóknina næsta vetur …“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 12.5.20.                           

Athugasemd: Þetta er röng orðaröð. Sögnin á að vera á undan atviksorðinu til að orðalagið sé eðlilegt. Sé því sleppt gerist ekkert alvarlegt, málsgreinin verður alveg ágætlega skiljanleg.

Blaðmenn taka upp orð viðmælandans og skrifa þau síðar frá orði til orðs rétt eins og um gullaldarmál sé að ræða. Talmál er annað en ritmál enda tafsa margir viðmælendur og lengja mál sitt með innskotssetningum eða orðum sem þeir myndu aldrei nota ef þeir sendu skrifleg svör.

Blaðamanni ber að lagfæra orðalag viðmælanda síns. Hvers vegna? Vegna þess að fréttir eiga að vera á góðu og skiljanlegu máli, laust við ruglið sem oft einkennir talmál. Margir viðmælenda blaðamanna stressast óhjákvæmilega og gefa sér ekki tíma til að gaumgæfa orðaval sitt.

Tillaga: Við vitum auðvitað ekkert hver aðsóknin verður næsta vetur …

5.

„Þeir biðla því til þingnefndarinnar að hún endurskoði án tafar breytingartillögu sína hvað varðar skiptingu starfslauna …“

Frétt á ruv.is.                           

Athugasemd: Allir biðla, enginn óskar eftir, hvetur til, krefst, heimtar og svo framvegis. Slæmt þegar blaðamenn búa sér til staðlað orðalag. Fjölbreytni er nauðsynleg, grundvöllur fyrir góðum stíl.

„Hvað varðar“ er þykir fínna og stofnanalegra en forsetningin um. 

Landsþekktur kennari í MR átti það til að skjóta inn í tal sitt „aaah“ á ólíklegustu stöðum. Nemendurnir töldu skiptin og skellihlógu þegar met var náð. Sama er með verkalýðsrekandann sem segir af og til „emmm“ í útvarps- og sjónvarpsviðtölum. 

Til eru hlustendur sem segja skál fyrir hvert „emmm“ en þeir eru hættir að hafa áfengi í glösum sínum, það hefði leitt til ófarnaðar.

Klisjur blaðamanna og annarra skrifara eru margar. Ég hef stundum skrifað þær hjá mér. Þessar eru afar algengar:

1. Um að ræða
2. Til staðar
3. Það er
4. Valkostur
5. Ítreka
6. Kalla eftir
7. Hvað varðar 
8. Biðla til
9. Ákvarðanataka
10. Viðbragðsaðilar
11. Kynna til leiks

Tillaga: Þeir hvetja þingnefndina að endurskoða án tafar breytingatillögu sína um skiptingu starfslauna …

6.

„Dvalarheimilinu var því lokað fyrir öllum líkamlegum samskiptum við umheiminn.“

Frétt á dv.is.                            

Athugasemd: „Líkamleg samskipti við umheiminn“ hljóta að vera alveg rosaleg, að minnsta kosti ef orðalagið sé tekið bókstaflega, 7,6 milljarðar jarðarbúa. Nei, svona talar enginn enda hefur blaðamaðurinn líkast til flýtt sér heldur mikið við þýðinguna. Hallast heldur að því að fljótfærni valdi frekar en vankunnátta. 

Orðalagið er án efa hrá þýðing úr ensku. Hún gæti hafa verið svona:

The residence was closed to all physical contact with the outside world.

Blaðamanninum liggur svo mikið á að fara í kaffi að hann má ekki verið að því að velta fyrir sér orðalaginu. Allt má bjóða lesendum enda ekki alltaf hátt risið á DV frekar en öðrum fréttamiðlum.

Tillaga: Dvalarheimilinu var lokað til að vernda íbúanna.

Senda út sendingu, fylgja í fótspor dáinnar móður, vera á München

Orðlof

Melta

Í nútímamáli mun vera algengast að nota sögnina melta (e-ð með sér), t.d.: 

svo er um flest mál, að menn þurfa að melta þau með sér

og 

Það [bréf] hef eg nú verið að melta með mér þessa dagana. 

Fyrirmynd þess eða hliðstæðu er að finna í Brennu-Njáls sögu: 

Undarlega er yður farið er þér vegið víg þau, er yður rekur lítið til, en meltið slíkt og sjóðið fyrir yður, svo að ekki verður af.

Eiríkur Rögnvaldsson. Íslenskt mál. Morgunblaðið.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ég hef lifað og hrærst í þessum smitsjúkdómum lengi.“

Fyrirsögn á blaðsíðu í Morgunblaðinu 9.5.20.                          

Athugasemd: Lengi er atviksorð sem virðist vera þarna á villigötum. Fyrirsögnin er stirð og fjarri því að vera eðlileg vegna þess að atviksorðið er á röngum stað. 

Berum saman fyrirsögnina og tillöguna hér fyrir neðan.  

Tillaga: Ég hef lengi lifað og hrærst í þessum smitsjúkdómum.

2.

„Í vikunni tók Hæstiréttur Bandaríkjanna upp þá nýbreytni að senda út beina hljóðútsendingu frá málflutningi við réttinn …“

Frétt á blaðsíðu 4 í Fréttablaðinu 9.5.20.                          

Athugasemd: Þarna er sagt að send sé út hljóðútsending. Þetta er ómögulegt orðalag. Jafn vitlaust er að blaðamaðurinn „skrifi fréttaskrif“. 

Tillaga: Í vikunni tók Hæstiréttur Bandaríkjanna upp þá nýbreytni að útvarpa frá málflutningi við réttinn …

3.

„Illu heilli smitaðist sonur þeirra af barnaveiki og nokkrum mánuðum síðar fylgdi litli drengurinn í fótspor móður sinnar.“

Frétt á blaðsíðu 3 í Fréttablaðinu, Helgin, 9.5.20.                          

Athugasemd: Orðalag verður að vera við hæfi. Í fréttinni segir frá móður sem dó. Blaðamaðurinn orða það þannig að sonur hennar hafi „fylgt í fótspor hennar“. Hér er hrikalega illa að orði komist, raunar heimskulega.

Sá sem aldrei hefur lesið sér til gagns getur varla skrifað góðan texta. 

Blaðamaður á ekki að nota klisjur, málshætti, orðtök eða orðalag sem hann skilur ekki. Best er að skrifa einfalt mál, forðast skrúðmælgi.

Tillaga: Illu heilli smitaðist sonur þeirra af barnaveiki og nokkrum mánuðum síðar dó litli drengurinn.

4.

„Margir hafa á liðnum árum gagnrýnt dagskrárgerð RÚV. Sama fólkið stjórnar sömu þáttunum ár eftir ár án endurnýjunar. Þættir um Júróvisjónkeppni sem ekki var haldin hljóta að þagga niður í slíkum óánægjuröddum.“

Pistill á baksíðu Fréttablaðsins 9.5.20.                          

Athugasemd: Kaldhæðni er list sem fáir kunna. Sá sem skrifar ofangreint er afskaplega vel máli farinn.

Í pistlinum segir:

Vonandi verður framhald á þessari stefnu og RÚV fjalli um fleiri ekki-viðburði. Það hefur góð áhrif á þjóðarsálina þegar Ísland sigrar í hverri ekki-keppninni á fætur annarri. Allir græða. Ekki-keppni er mun ódýrari og fyrirhafnarminni en raunveruleg keppni. Í heimi sýndarveruleikans er allt hægt.

Hér er ekkert ofsagt.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Á Al­ex­and­erplatz í Berlín í gær voru um 1200 manns sam­an­komn­ir í miðju sam­komu­banni til þess að mót­mæla, ein­mitt, sam­komu­banni.“

Frétt á mbl.is.                          

Athugasemd: Skrýtið þetta innskotsorð, atviksorðið einmitt. Það hefur engan tilgang nema hugsanlega þann að blaðamaðurinn hafi viljað hnykkja á að þarna hafi samkomubanni verið mótmælt og það í miðju samkomubanni. Eða þá að honum hafi þótt þetta fyndið. Okkur lesendum kemur ekki við hvað blaðamanni finnst.

Málsgreinin er ágæt innskotsins. Lesandinn skilur ágætlega hversu furðuleg þessi mótmæli hafa verið. Hins vegar hefði fréttin mátt vera betur skrifuð.

Í fréttinni segir:

Mestu mót­mæl­in urðu í Stutt­g­art, þar sem fleiri þúsund­ir komu saman, og sömu­leiðis voru tald­ir 3000 á Maríu­torgi á München.

Venjulegast er sagt í borg, ekki á borg, nema því aðeins að þetta sé staðbundinn talsmáti í/á München sem við almenningur þekkjum ekki. Hér heima þekkist þetta um íslenskar stórborgir. Fólk mun til dæmis búa á Siglufirði en í Ólafsfirði. Fyrir skömmu fengum við að vita að sjúklingar eru á öndunarvél en ekki í öndunarvél.

Tillaga: Á Al­ex­and­erplatz í Berlín í gær voru um 1200 manns í miðju sam­komu­banni og mót­mæltu sam­komu­banni.

Rekstraraðilar, savetravel teymið og skjalfestur grunur

Orðlof

Málmengun

Þetta er hættan við langar málsgreinar með innskotum þar sem langt er á milli fallorðs og fallvalds - fólki hættir til að missa þráðinn og gleyma hvað hangir saman.

Eiríkur Rögnvaldsson á Facebook. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Rekstraraðilar fagna því að fá að opna aftur.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 5.5.20.                           

Athugasemd: Aðili virðist vera einhvers konar hlutlaust orð, „hvorki né“, eins og einhver sagði, eiginlega stofnanamállýska og því þykir mörgum fínt að nota það.  

Á málið.is segir um orðið „aðili“:

Einstaklingur, fyrirtæki, félag eða stofnun sem á hlut að eða tengist samningi, samtökum, ákvörðun, deilu eða viðskiptum.

Sem sagt, síst af öllu hnitmiðuð merking. Þar er líka varað við orðinu „aðili“:

Athuga að ofnota ekki orðið aðili.
Fremur: tveir voru í bílnum, síður: „tveir aðilar voru í bílnum“. 
Fremur: sá sem rekur verslunina, síður: „rekstraraðili verslunarinnar“.

Vissulega er freisting að nota orðið „rekstraraðili“. Oft er erfitt að finna eitt nafnorð yfir sum hugtök. Takist það ekki er betra að nota fleiri orð.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„31 er í sóttkví á Akranesi eftir að smit greindist hjá nemanda í Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit.“

Frétt á ruv.is.                            

Athugasemd: Hvergi byrja blaðamenn setningu á tölustöfum. Tölustafir í upphafi setningar er auðvitað bölvaður sóðaskapur vegna þess að grundvallarmunur er á bókstöfum og tölustöfum. Á flestum tungumálum er skrifaður stór stafur á eftir punkti sem og við upphaf setningar. Stór tölustafur hins vegar er ekki til. Flestir gera sér grein fyrir því að þetta getur skapað rugling.

Fréttamaður Ríkisútvarpsins hefði svo sem getað haft þessa málsgrein svona:

31 er í sóttkví á Akranesi eftir að smit greindist hjá 1 nemanda í Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit.

Þetta er herfilega ljótt en blaðamaðurinn skrifaði ekki svona sem sýnir að honum er ekki alls varnað.

Fyrirsögni fréttarinnar er svona:

Eitt smit í Hvalfjarðarsveit sendi 28 í sóttkví.

Samræmisins vegna hefði blaðamaðurinn átt að hafa hana svona:

1 smit í Hvalfjarðarsveit sendi 28 í sóttkví.

En það gerði hann ekki heldur sem styður það að honum er ýmislegt til lista lagt þó hann klikki á grundvallaratriðinu. Hann ætti samt að vita að smit er bara smit, sendir engann í sóttkví. Aðrir sjá um það.

Yfirleitt er reglan sú að lægri tölur eru skrifaðar með bókstöfum en þær hærri með tölustöfum. Sumir skrifa allt með bókstöfum sem er lægra en eitt hundrað. Viðmiðanir geta verið ólíkar.

Tölustafir í fréttinni mættu hafa verið færri.

Tillaga: Þrjátíu og einn er í sóttkví á Akranesi eftir að smit greindist hjá nemanda í Heiðarskóla í Hvalfjarðarsveit.

3.

„… um að stofna síðar á árinu „ferðasvæði“ á milli ríkjanna tveggja, þar sem þegnar ríkjanna gætu ferðast án þess að þurfa að bíða í sóttkví í fjórtán daga.“

Frétt á blaðsíðu 11 í Morgunblað 6.5.20.                         

Athugasemd: Margir átta sig ekki á því að nástaða eða klifun er stílbrot og með henni er textinn aumlegur og leiðinlegur fyrir lesandann.

Á málið.is segir:

KLIFUN felur það í sér að endurtaka einhver orð eða endurtaka einhverja hugsun með nýjum orðum. Endurtekningin vísar þá aftur til þess sem fram var komið. Klifun er einnig vel þekkt í skáldskap. [enska] anaphora

Á vef Wikipedia segir:

Nástaða er það þegar sömu orðin (eða samskonar orðhlutar) standa þétt saman í texta og virka sem ofklifun. Endurtekningar í texta geta verið stílbragð, en oftast er nástaða lýti á texta. Hægt er að forðast nástöðuna, t.d. með skipulagðri notkun fornafna og samheita.

Málsgreinin í Mogganum er ekki góð.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Eins og áður minnum við á Travel Conditions kortið okkar.“

Ferðamálastofa, vikulegur upplýsingapóstur.                        

Athugasemd: Ferðamálastofa sendir út tölvupóst sem er bæði á íslensku og ensku. Verra er þó að íslenski hlutinn er á íslensku- og enskublendingi.

Höfundurinn minnir á kortið sem hann kallar „Travel Conditions kortið okkar“. Af hverju er kortið ekki með íslensku heiti, að minnsta kosti fyrir Íslendinga?

Vegagerðin gefur út kort um færð og veður, sjá hér. Á því er sýnd færð um allt land. Stofnunin á auðvitað heiður skilinn fyrir kortið sem og vefmyndavélar á þjóðvegum. Kortið ber ekki heitið „travel conditions kort“ eins og lágkúran hjá Ferðamálastofu.

Í póstinum segir:

Það er hinsvegar mikil bleyta í náttúrunni og mikilvægt að halda sig á stígum þegar gengið er um.

Þetta er nú meira ruglið. „Bleyta í náttúrunni“ … „þegar gengið er um“. Hverjir tala svona? Við hvaða stíga er átt? Sumir göngustígar eru blautir og forugir. Víðast eru engir göngustígar.

Veðurspáin næstu daga er frekar tíðindalaus. Nauðsynlegt samt að fylgjast alltaf vel með veðurspám því þær breytast hratt.

Þetta er stórskrýtið orðalag. Líklega er átt við að ekkert sé að veðri næstu daga. Það er einfaldlega rangt. Spáð var slyddu sumstaðar, frosti víða og jafnvel roki. Orðalagið er eins og talað sé niður til lesandans, hann viti ekkert, skilji ekkert og því er hann nærri því mataður á upplýsingum sem allir vita.

Margt furðulegt er skrifað í póstinn og ekki veitti af gagnrýnum yfirlestri.

Höfundurinn segir í lokin:

Með kveðju frá Safetravel teyminu.

Þetta er aumt. Þeir sem senda út texta eiga að sjá sóma sinni í því að hafa hann alfarið á íslensku.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Lögregla vill meina að Manshaus hafi drepið stjúpsystur sína …“

Frétt á visir.is.                            

Athugasemd: Skrýtið orðalag. Skyldi blaðamaðurinn ekki eiga við að lögreglan haldi þessu fram, fullyrði.

Á vef norska ríkisútvarpsins, NRK, segir:

Politiet mener Manshaus drepte stesøsteren fordi hun ikke var etnisk norsk.

Fagnaðarefni er að blaðamaðurinn skilur eitthvað í norsku sem er fallegt tungumál. Hér gildir það sem segir um þýðingar úr ensku; ekki þýða beint þó orðin séu kunnuglegt. Miklu betra er að þýða þannig að innihaldið komist til vel til skila á eðlilegu íslensku máli.

Tillaga: Lögregla fullyrðir að Manshaus hafi drepið stjúpsystur sína …

6.

„… renni litl­um stoðum und­ir skjalfest­an grun [n. siktel­se] um mann­dráp eða hlut­deild í mann­drápi.“

Frétt á mbl.is.                            

Athugasemd: „Skjalfestur grunur“ er hvorki norska né íslenska, bara bull. Grunur er bara grunur hvort sem hann er orðaður upphátt eða skrifaður á blað.

Á vef  norska ríkisútvarpsins, NRK, segir:

En av lagdommerne mente at det samlede bevisbildet gjør at det foreligger skjellig grunn til å mistenke Hagen.

Varla heldur blaðamaðurinn að „skjellig“ þýddi „skjalfestur“. Það er kolrangt. Orðið merkir það sem er skynsamlegt eða hafið er yfir vafa.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„Það var ungur maður sendur í sveit í bæ þegar hann var níu ára gamall.“

Grein á blaðsíðu 15 í Morgunblaðinu 8.5.20.                           

Athugasemd: „Það“ hvað? Þetta „það“ kallast gervifumlag, leppur. Þeir sem nota það mikið er ekki góðir pennar, slakir í stíl. Leppurinn er afspyrnu ljótur og fer yfirleitt illa í skrifuðu máli. Yfirleitt tökum við ekki eftir honum í talmáli. Til dæmis; „Það er nú það“. „Það er blessuð blíðan.“

Var ungi maður sendur í sveit, í sveitabæ?

Hugtakið að fara í sveit, vera í sveit er fast í málinu. Átt er við að börn og unglingar dveljist sumarlangt í sveit og sinni almennum störfum, læri á lífið.

Líklega á höfundurinn við að ungi maðurinn hafi verið „sendur í sveit“ sem var þó ekki sveit heldur dvöl í bæjarfélagi. Hann var því ekki „í sveit“ eins og við sem vorum í sveit.

Orðalagið er klúður sem og mest öll greinin, einfeldningslega skrifuð sem vekur furðu því höfundurinn er yfirleitt nokkuð góður skrifari.

Tillaga: Engin tillaga.

8.

„Einna áhuga­verðasta lyfið við Covid-19 um þess­ar mund­ir er …“

Fyrirsögn á mbl.is.                            

Athugasemd: Lyf er nafnorð í hvorugkyni. Því er talað um eitt lyf.

Aftur á móti segir á málið.is að einna geti verið atviksorð:

notað með efsta stigi lýsingarorða og atviksorða: á meðal (þeirra bestu, verstu o.s.frv.)

mér finnst blái sófinn einna fallegastur
styttan minnir einna helst á tröllskessu
henni líkar einna best við sögukennarann

Af þessu leiðir að ofangreint orðalag er ekki rangt sé það hugsað eins og segir á málið.is.

Hins vegar er þetta ekki áferðarfalleg fyrirsögn, eiginlega stíllaust og ruglingsleg. Betur hefði farið á því að orða fyrirsögnina eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Eitt áhuga­verðasta lyfið við Covid-19 um þess­ar mund­ir er …

 

Skuldum breytt í lausafé, lærisveinn og koma landi á lappirnar

Orðlof

Málmengun

Sú árátta færist mjög í vöxt í ræðu, frásögn og samtali að sá er orðið hefur segir, sennilega að segja viðmælanda sínum, „þú veist „ Mér verður þá oftar en ekki spurn; hvurn fjandann? Til hvers að segja mér eitthvað sem ég veit?

Eitt sinn var alþingismaður á nefndarfundi og virtist ætla að spyrja gest fundarins, en flutti fyrst langa og óskiljanlega ræðu, þar sem „þú veist“ kom fyrir níu sinnum, en svo kom spurningin; mér langar að spyrja.

Ráðherrar koma í sjónvarpsþætti og troða inn „þú veist“, sennilega vegna þess að hugsun er í ólagi, oftar en tölu verður á komið.

Og Rotary- og Lionsfundir eru svipuðu marki brenndir; ræðumenn segja „þú veist“.

„Hvern fjandann veit ég?“

Sennilega er „þú veist „ til að tjá yfirburðaþekkingu á íslensku, ellegar er sagt „you know“. Ef til vill er ég gamall geðvondur karl, en ég á minn rétt þegar málmengun skekur eyru.

Vilhjálmur Bjarnason. Morgunblaðið 30.4.20, blaðsíða 34.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Til að þrauka þarf félagið að breyta 1,2 milljörðum dollara […] af skuldum í lausafé …“

Frétt á visir.is.                           

Athugasemd: Fréttin fjallar fjárhagsvanda norska flugfélag Norwegian. Fullyrt er að breyta þurfi skuldum í lausafé. Von er að lesendur reki upp stór augu. Hvernig er það hægt?

Svarið er einfalt, þetta er ekki hægt. Blaðamaðurinn skilur ekki það sem hann er að skrifa um. 

Í heild er málsgreinin svona:

Til að þrauka þarf félagið að breyta 1,2 milljörðum dollara, sem samsvarar um 175,2 milljörðum íslenskra króna, af skuldum í lausafé auk þess sem stærstur eignarhluti í félaginu mun vera í höndum skuldabréfahafa og leigusala, verði aðgerðapakkinn samþykktur af hluthöfum og skuldareigendum.

Þetta er illa skrifað. „Skuldareigendur“ eru venjulega kallaðir lánadrottnar eða kröfuhafar. Þeir eiga ekki neinn hlut í félaginu en eiga kröfu á það vegna lána eða leigu. 

Heimildin er vefsíða Reuters og þar segir:

The carrier may run out of cash by mid-May unless its plan, which involves a swap of up to $1.2 billion of debt into equity and hands over most of the ownership of the firm to lessors and bondholders, is approved by creditors and shareholders.

Í stuttu máli segir Reuters að breyta eigi 1,2 milljörðum dollara í hlutafé, ekki lausafé. Í því liggur alvarlegasta villa blaðamanns Vísis. 

Á vef Ríkisútvarpsins er frétt um Norwegian og þar segir:

Lokafrestur lánadrottnar Norwegian til að samþykkja að breyta lánum í hlutafé er runninn út án þess að niðurstaða liggi fyrir. Samþykki þeir það ekki blasi gjaldþrot við.

Fréttamaðurinn fer rétt með. Ekki sá á Vísi. 

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Er Heim­ir sagður vera með hærri laun en læri­sveinn sinn Aron Ein­ar Gunn­ars­son, sem leik­ur með liðinu.“

Frétt á mbl.is.                           

Athugasemd: Heimir Hallgrímsson er menntaður tannlæknir og er líka þjálfari Al-Ar­abi í Kat­ar. Með sama liði leikur Aron Einar. Í ljósi orðalagsins get ég mér þess til að hann læri jafnframt tannlækningar hjá þjálfara liðsins.

Auðvitað er kennarinn með hærri laun en lærisveinninn þar sem hann bæði kennir og þjálfar. Annað hvort væri það nú.

Annars er fréttin ekki nógu góð. Lesandinn þarf að geta sér þess til hvað Heimir er að kenna lærisveini sínum.

Best að sleppa allri kaldhæðni. Blaðamaðurinn fær falleinkunn fyrir að kalla leikmann liðs lærisvein. Hann er það ekki, þetta er þvílíkt bull að engu tali tekur. Aron er leikamaður ekki lærisveinn. Blaðamaðurinn hefur ekkert leyfi til að breyta íslensku. Er hann kannski lærisveinn Davíðs Oddssonar? Sé svo ætti hann að taka skrif læriföður sín sér til fyrirmyndar.

Tillaga: Heimir er sagður vera með hærri laun en Aron Einar Gunnarsson sem leikur með liðinu.

3.

„Hafa sett á ís mörg verkefni.“

Fyrirsögn á visir.is.                           

Athugasemd: Þetta er skrýtin orðaröð í setningu. Engin talar svona, enginn skrifar svona. Hvernig stendur þá á því að blaðamaðurinn gerir þetta?

Orðtakið „að setja eitthvað á ís“ merkir að geyma eða fresta einhverju. 

Yfirleitt hefur fólk það á tilfinningunni hvernig eigi að tala og skrifa íslensku, við þurfum ekki fræðilegar skilgreiningar á framsetningu máls. Enginn með sæmilega málkennd þarf að kunna skil á frumlagi, andlagi, germynd eða viðtengingarhætti. Syndur maður grípur ósjálfrátt sundtökin falli hann í vatn.

Yfirleitt er mælt með því að skrifa einfalt mál, ekki nota orðtök og málshætti sem skrifarinn skilur ekki til fulls. Hér hefði til dæmis verið tilvalið að segja að mörgum verkefnum hafi verið frestað.

Furðulegt er að enginn í ritstjórninni skuli leiðbeina blaðamanninum sem greinilega er ekki vanur skrifum.

Tillaga: Mörg verkefni hafa verið sett á ís.

4.

„Sonurinn nefndur í höfuð lækna sem björguðu lífið Boris.“

Fyrirsögn á visir.is.                           

Athugasemd: Fljótfærnin er að gera út af við suma blaðamenn. Þeim leiðist líklega svo mikið að þeir gera hvað sem er til að komast í kaffi. Enginn  blaðamaðurinn með sjálfsvirðingu les yfir skrif félaga sinna og leiðbeina. Öllum er alveg sama um lesendur. 

Tillaga: Sonurinn nefndur í höfuð lækna sem björguðu lífi Borisar.

5.

„En ég finn einnig fyr­ir mik­ill þörf fyr­ir að koma landinu aft­ur á lappirn­ar, halda áfram eins og við erum fær um og ég er sann­færður um að við kom­umst þangað.“

Frétt á mbl.is.                          

Athugasemd: Ofangreint er grautmáttlaus þýðing úr ensku.

Á vef BBC segir:

But I am also driven by an overwhelming desire to get our country as a whole back on its feet, healthy again, going forward in a way that we can and I’m very confident we’ll get there.

Blaðamaðurinn þýðir samviskusamlega og niðurstaðan verður málsgrein sem byggir á nafnorðum ekki sagnorðum, sem sagt enskt orðalag. „Back on its feet“ er þýtt svona; „koma landinu aftur á lappirnar“. Þvílík andleg flatneskja, lágkúra.

Orðalagið „we’ll get there“ er ekki hægt að þýða beint. Það sem viðmælandinn á við er að markmiðinu verði náð, ekki þannig að farið verði í strætó frá einum stað til annars. 

Tillaga: Mér finnst mikilvægast að koma landinu aftur á réttan kjöl, þjóðin nái heilsu. svo við getum haldið áfram og ég er sannfærður um að okkur tekst það.