Sigraði kosninguna, sitjandi forseti og keyrir farsælan feril

Orðlof

Ljósin úti

Á jólaföstu mátti lesa á vísi.is: 

"Umferðarljósin á Hringbrautinni eru úti og eitthvað um rafmagnstruflanir." 

Nú er það ekki frétt að umferðarljós séu úti. Þau eru öll utandyra. Leitt að hið ágæta orð götuviti skyldi ekki ná að festast í sessi. 

En þegar fregnritari segir að "umferðarljósin séu úti", og hann á væntanlega við að þau séu óvirk vegna rafmagnsleysis, þá er hann að nota orðalag úr ensku.

Talandi um ljós. Fleyg er setningin sem Edward Grey, greifi af Fallodon, mælti er hann stóð við gluggann í breska utanríkisráðuneytinu 4. ágúst 1914 og horfði á bæjarstarfsmenn slökkva götuljósin í St. James-garðinum: 

"The lamps are going out all over Europe; we shall not see them lit again in our lifetime." 

Væri sá sem sagði að umferðarljósin væru úti beðinn að þýða þessa setningu á íslensku, myndi hann væntanlega byrja si svona: 

"Lamparnir eru að fara út um um alla Evrópu..." eða hvað?

Morgunblaðið. Málfar. Eiður Guðnason.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hollywood-stjarnan Will Ferrell sá um að tilkynna hvaða lag sigraði kosninguna.“

Frétt á ruv.is.                            

Athugasemd: Hefði kosningin getað sigrað? Nei. Kosning er atburður, ekki þátttakandi. Þess vegna er þetta tómt bull hjá fréttamanninum og það sem verra er, dómgreindarleysi. 

Enginn getur sigrað kosningu en allir geta sigrað í atkvæðagreiðslu, sigrað í keppni.

Fréttamaðurinn hlýtur að hafa verið svo heillaður af Hollywood stjörnunni að hann hafa ekki getað á sér heilum tekið. Heillaður er gott orð. Þeir sem eru háðir ensku orðalagi hefðu notað orðalagið „star struck“ sem er algjör óþarfi. Hvers vegna? Jú, það er enskt. Hér á landi tölum við yfirleitt íslensku.

Tillaga: Hollywood-stjarnan Will Ferrell kynnti sigurlagið.

2.

„85,5% þeirra sem tóku af­stöðu í könn­un sem Gallup …“

Frétt á mbl.is.                             

Athugasemd: Svona byrjar blaðamaður á Morgunblaðinu frétt á vef blaðsins. Þetta er hvergi gert. Hvergi á Vesturlöndum gera fjölmiðlar þetta. Raunar er mælt gegn þessu í öllum orðabókum. Ástæðan er einfaldlega sú að tölustafir og bókstafir eru um allt ólíkir.

Blaðamenn Moggans gera þetta eins og þeim sé sérstaklega borgað fyrir það. Aðhald ritstjóra og annarra stjórnenda blaðsins er ekkert nema því aðeins að þeir viti ekki betur. Þá er nú fokið í flest skjól.

Tillaga: Um 85% þeirra sem tóku afstöðu í könnun sem Gallup …

3.

„… Guðni Th. Jóhannes­son, sitjandi for­seti …“

Frétt á frettabladid.is.                              

Athugasemd: Núverandi forseti Íslands er ekki sitjandi nema hann vilji ekki standa eða liggja. Hann er einfaldlega forseti landsins, í öllum stellingum og jafnvel þó hann gangi, skokki eða hlaupi. 

Þetta er enska eins og orðabókin mín skýrir út:

(of an MP or other elected representative) current; present:
the resignation of the sitting member.

Blaðamaðurinn sem skrifar fréttina er líklega sitjandi en þar með er ekki sagt að hann sé „sitjandi blaðamaður“ í þeim skilningi að hann sé enn blaðamaður.

Orðalagið ber keim af áráttu íþróttaskrifara í fjölmiðlum sem tönglast á því að einhver sé „ríkjandi Íslandsmeistari“ í einhverri íþrótt. Það er einfaldlega bull vegna þess að sá sem er Íslandsmeistari ríkir ekki, hann er meistari. Á þessu tvennu er mikill munur. 

Tillaga: … Guðni Th. Jóhannesson, forseti …

4.

„Leynilegt geimfar ber merkilega tilraun út í geim.“

Fyrirsögn á visir.is.                              

Athugasemd: Líklega er hægt að flytja tilraun frá einum stað til annars. Spyrja má þó hvort það sé þá sama tilraunin eftir flutninginn? Einhvern veginn er þetta frekar ósennileg fyrirsögn, að minnsta kosti röklega séð. 

Líklegra er að tilraunin sem gerð var á jörðu niðri verði endurtekin úti í geimnum. Hins vegar er geimafarið ekki merkilegra en svo að birt er mynd af því og sagt gjörla frá markmiði tilraunarinnar úti í geimnum. 

Svona er þetta oft í sumum fjölmiðlum, fréttin er ófullnægjandi, jafnvel villandi.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Ligg­ur fyr­ir að einn dag­inn myndi þetta ger­ast.“

Fyrirsögn á mbl.is.                              

Athugasemd: Orðalagið er stirt og óþægilegt. Blaðamaðurinn hefði átt að orða það eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Ljóst að þetta myndi ger­ast

6.

„Hakkaþon.“

Fyrirsögn á mbl.is.                              

Athugasemd: Allir vita að maraþon er langt hlaup, nákvæmlega 42,195 km. Stundum er sagt að eitthvað sé algjört maraþon, það er taki langan tíma.

„Hakkaþon“ er ömurleg eftirlíking orðsins maraþon. Á erlendum málum er til „hackathon“ og er það samkoma þeirra sem vinna í tölvuforritun. Má vera að það sé verkefnið hér á landi.

Í ljósi þess væri gráupplagt að kalla matreiðslukeppi „matarþon“, hjólakeppi „hjólaþon“, hlaupið milli Landmannalaug og Þórsmerkur „hlaupaþon“, Esjuhlaupið mætti kalla „Esjuþon“, Jónsmessunæturgangan yfir Fimmvörðuháls gæti heitið „Fimmvörðuhálsjónsmessugönguþon“ og kjötiðnaðarmenn gætu keppt um framleiðslu á hamborgurum og það gæti kallast „hakkaþon“ Úbbs … Já, er það þegar frátekið?

Allir sjá hins vegar hversu þetta „þon“ í enda orða getur auðgað og bætt íslenska tungu sem er svo óskaplega takmörkuð og lítt nothæf fyrir gáfað fólk.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„Daði stóð uppi sem sig­ur­veg­ari í Nor­egi.“

Fyrirsögn á mbl.is.                              

Athugasemd: Daði stóð hvergi, var fjarri góðu gamni eins og stundum er sagt. Þarf miklar vangaveltur til að skrifa orðin fjögur sem standa í tillögunni hér fyrir neðan.

Í fréttinni er fjallað um Eurovisionþátt í Norska sjónvarpinu en þar sigraði Daði og Gagnamagnið, hæfileikarík hljómsveit og ákaflega viðkunnanleg. 

Þetta er haft eftir kynni norska sjónvarpsins:

Þið eruð upp­á­halds­lag Norðmanna í Eurovisi­on í ár.

Kynnirinn hefur varla sagt að hljómsveitin væri uppáhaldslagið. Blaðamaðurinn hlýtur að hafa ruglast í norskunni sinni.

Margir blaðamenn tregast við að segja frá í stuttu og einföldu máli. Má vera að margir kunni það ekki enda krefjandi list og tímafrek. Allir geta blaðrað, skrifað orð út í það endalausa.

Tillaga: Daði sigraði í Nor­egi.

8.

„… býr og starfar í Ósló og keyrir farsælan feril.“

Myndatexti á blaðsíðu 39 í Morgunblaðinu 16.5.20.                              

Athugasemd: Blaðamaðurinn á líklega við að sá sem um ræðir sé farsæll í starfi sínu í Ósló. Sé svo, af hverju er þá ekki hægt að orða það þannig? Enginn „keyrir feril sinn“, ekki einu sinni atvinnubílstjórar.

Í staðinn flækir blaðamaðurinn sig í nafnorðastíl, óviðkunnanlegu orðalagi, sem truflar lesandann.

Tillaga: … býr í Ósló og er farsæl í starfi sínu.