Reynslumikill, djúpalaugin og svartís (ekki smartís)

Orðlof

Þrándur í Götu

Orðasambandið vera einhverjum Þrándur í Götu / þrándur í götu er komið úr Færeyingasögu (þáttur í Ólafs sögu helga). Þar segir frá Þrándi á bænum Götu í Færeyjum sem stóð gegn skattlagningu Ólafs konungs helga í Færeyjum.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Alexander þótti reynslumikill veiðimaður …“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Var Alexander reyndur veiðimaður? Jú, líklega. Reynslumikill er lakara orð í þessu samhengi.

Fréttin er barnalega rituð. Hér eru frekar brosleg dæmi:

Hann skaut dádýr og gekk að því til að tryggja að það væri dautt.

Dádýrið stóð hins vegar upp, réðst á Alexander og stakk hann á hol með hornum sínum.

Sjúkraflutningamenn sóttu veiðimanninn og stóð til að flytja hann á sjúkrahús með þyrlu en hann dó áður en þyrlunni var flogið á vettvang.

Ekki stendur til að framkvæma krufningu og því er ekki hægt að útiloka að Alexander hafi látið lífið vegna annarra kvilla en þeirra sára sem hann hlaut vegna árásar dádýrsins.

Árið 2016 réðst dádýr á annan veiðimann í Arkansas og særði hann á fæti en hann lifði af.

Veiðimálayfirvöld fluttu hunda á vettvang og stóð til að finna dýrið, sem er líklegast sært, og fella það. Dádýrið fannst þó ekki.

Hvaða gagn er af ritstjórn fjölmiðils ef svona vitleysa er birt og látin óátalin? 

Í matvælaiðnaði eru gæðakerfi, einnig í byggingariðnaði, ferðaþjónustu, framleiðsluiðnaði og víðar. Af hverju er engin gæðastjórnun á Vísi eða öðrum fjölmiðlum?

Tillaga: Alexander þótti reyndur veiðimaður …

2.

„Alls sveik hann fé út úr 22 manns á tíma­bil­inu, allt frá 10 til 80 þúsund krón­um í hvert skipti. Alls sveik hann út 684.680 krón­ur.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Þarna á að standa tuttugu og tveimur mönnum. Betra fer á því að skrifa töluna með bókstöfum. „Sveik fé út úr“ segir þarna. Af hverju ekki að nota forsetninguna af?

Mikilvægt er að blaðmenn viti hvað nástaða er. Sé sneitt framhjá henni batnar yfirleitt málfarið. Hér er hún ljót eins og alltaf og allt eftir því.

Fréttin er fljótfærnislega skrifuð en líklega getur að blaðamaðurinn betur.

Tillaga: Hann sveik fé af tuttugu og tveimur mönnum, frá tíu til áttatíu þúsund króna í hvert skipti, samtals 684.680 krónur.

3.

„Guðmundur ákvað að kasta þessum tvítuga, uppalda Fjölnismanni, sem nú leikur með Sönderjyske í Danmörku, út í djúpu laugina gegn liðinu sem endaði í 5. sæti á HM í ár og vann silfur á síðasta EM.“

Frétt á blaðsíðu  í Morgunblaðinu 26.10.2019.                 

Athugasemd: Settu punkt sem oftast. Þetta er góð regla sem blaðamaður sem skrifaði ofangreint ætti að tileinka sér. 

Málgreinin er löng og flókin. Ótrúlegt að blaðamaðurinn hafi gleymt að setja í hana upplýsingar um skóstærð, aldur, afmælisdag, háralit, hæð og þyngd og álíka. 

„Kasta í djúpu laugina“ er gríðarlega vinsælt orðalag hjá íþróttablaðamönnum sem veigra sér við því að tala einfalt mál.

Þetta er hörmulega illa skrifað og af vankunnáttu.

Tillaga: Guðmundur ákvað að fela honum ábyrgðarhlutverk. Hann er aðeins tvítugur, lék hér heima með Fjölni en er nú hjá Sönderjyske í Danmörku. Liðið varð í fimmta sæti á síðasta heimsmeistaramóti en fékk þar áður silfur.

4.

„Akureyrarflugvöllur sé sveltur.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 28.10.2019.                 

Athugasemd: Hér er ekki verið að óska eftir því að dregið sé úr fjárveitingum til Akureyrarflugvallar heldur villir viðtengingarhátturinn fyrir lesendum. 

Upp á síðkastið hefur notkun hans farið vaxandi í fjölmiðlum og helst í fyrirsögnum. Þannig telja blaðamenn að fram komi skoðun viðmælenda en ekki fullyrðing blaðsins. Það má vel vera en vandamálin sem fylgja notkun viðtengingarháttar eru hins vegar of mörg.

Hér er miklu frekar mælt með notkun framsöguháttar. Hann virðist vera skilyrðislaus fullyrðing en staðreyndir mála skýrast alltaf í fréttinni sjálfri.

Þetta er þó ekki algilt heldur veltur notkunin á samhenginu, til dæmis:

NBA-stjarna segir að Erdogan sé vondur maður.

Almennt er viðtengingarháttur oftast notaður í aukasetningum en í fyrirsögnum er að sjálfsögðu hægt að nota hann eins og gert er hér fyrir ofan þegar ummælin eru höfð eftir öðrum. 

Hins vegar er ekki samræmi í notkun viðtengingarháttar í fyrirsögnum hjá fjölmiðlum.

Vitað er að viðtengingarhátturinn veldur misskilningi. Vera má að blaðmenn haldi að framsöguhátturinn geri það líka. Til að koma í veg fyrir allan vafa er einfalt að setja fullyrðingu viðmælandans í gæsalappir.

Tillaga: „Akureyrarflugvöllur er sveltur.“

5.

„Tiger Woods varð hlutskarpastur á Zozo-mótinu í Japan í nótt …“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Sigraði Tiger? Ég var ekki alveg viss hvort um væri að ræða golfmót eða hlutaveltu. Sjaldnast virðast sagt að íþróttamenn og lið vinni eða sigra. Íþróttablaðamenn vilja að þeir séu „hlutskarpastir“, „hafi yfirhöndina“, „sigla sigri í höfn“ og svo framvegis.

Jú, vissulega er fjölbreyting góð. Hins vegar er eitthvað alvarlegt að ef blaðamaður getur ekki talað hreint út, sagt að maður eða lið hafi sigrað.

Tillaga: Tiger Woods sigraði á Zozo-mótinu í Japan í nótt …

5.

„Svartahálka var á götum borgarinnar í morgun og víðar.“

Frétt á ruv.is.                   

Athugasemd: Er ekki skrýtið þegar mörgum þykir knýjandi nauðsyn á að þýða enska orðalagið „black ice“? Sumum finnst „svartís“ (ekki „smartís“) aldeilis frábært. Aðrir reyna fyrir sér af miklum rembingi.

„Black ice“ sem merkir gegnsær eða ís sem ekki sést á götu eða gangstétt og getur verið hættulegur gangandi og akandi fólki. Í ensku orðabókinni segir:

A transparent coating of ice, especially on a road surface.

Lítið fer fyrir gegnsæinu á íslensku þýðingunni þó margir segi að svona ís sjáist illa og alls ekki í dæmis í myrkri.

Íslenskan er þó svo auðugt og fjölbreytilegt tungumál að við þurfum ekki sækja mikið í enskuna. Þurfum ekki að fara yfir lækinn til að sækja vatn. Og síst af öllu að rembast við að finna góða þýðingu.

Hér eru nokkur orð af Íslensku orðaneti:

1. flughálka
2. flugháll
3. flughált
4. flugsvell
5. gler
6. glerhálka
7. glerháll
8. gljá
9. glæra
10. glærasvell
11. hálagler
12. hálasvell
13. hálkublettur
14. háll
15. launhálka
16. launháll
17. logagljá
18. óstæður
19. rennigljá
20. rennisvell
21. skreipa°
22. skreipur
23. sleipa
24. spegilhálka
25. spegilháll
26. svell
27. svellagljá
28. svikahálka

Þessu til viðbótar er til orðalag á íslensku sem lýsa hálku, jafnvel ósýnilegri. Til dæmis fljúgandi hálka.  Við eigum svo mörg orð að við gætum lánað enskum nokkur.

Tillaga: Launhált var á götum borgarinnar í morgun og víðar.