Þau eru svo lík, fasistinn og góðmennið

Klippari, ekki hárgreiðslukona eða rakari, fékk einu sinni svokallaða fálkaorðu úr hendi forseta Íslands. Hún ætlar nú að skila henni af því að meintur fasisti og rasisti, kona af dönsku bergi brotin, hefur fengið sömu orðu. Forsetanum sárnaði þetta og sendi frá sér yfirlýsingu og sagðist ekki hafa orðað dönsku dömuna enda sjá fleiri um orðuhneppingar en hann.

Um daginn tók utanríkisráðherra Íslands í hönd Dónalds Trömps, Bandaríkjaforseta. Fjarskyld frænka mín sem býr í nágrenni við Guðlaug ráðherra, gaf samstundis út þá yfirlýsingu á Feisbúkksíðu ættarinnar að hún muni aldrei aftur taka í höndina á Gulla og rauna ekki koma nær honum en sem nemur sjö föðmum breiðfirskum. Ráðherrann veit ekki af þessu og er líklega alveg sama.

Nándin getur vissulega ógnað heilsunni. Hér er eitt dæmi. Svenni er einn af hornsteinum samfélags sem kennt er við „virka í athugasemdum“. Í sakleysi sínu var hann á gangi í miðbænum, annars hugar eins og svo oft áður. Á horni Pósthússtrætis og Austurstrætis gekk hann næstum því í flasið á Davíð Oddssyni, skildu aðeins nokkrar tommur á milli. Þar skall hurð nærri hælum, eins og fótboltamenn segja á íþróttasíðunum þegar einhver „forðar marki“. Svo bylt varð Svenna við þetta að lengi á eftir var hann algjörlega miður sín enda lært að hatast við Davíð allt frá „svokölluðu hruni“. Svo „óáttaður“ var hann eftir þennan tveggja sekúndna „fund“ að hann rataði ekki heim til sín, týndi bílskrjóðnum, og fannst löngu síðar ráfandi um miðbæinn eins og hver annar túrhestur. Með leiðsögn lækna og lyfja er hann nú kominn til þokkalegrar heilsu. Davíð veit ekki af þessu og er líklega alveg sama.

Í úvarpsþættinum „Í vikulokin“ á ríkisútvarpi lýðveldisins upplýsti pírati um alheimssamsæri fasista, nasista og fleiri ista. Þeir væru að kanna hversu langt mætti ganga í mannvonsku áður en almenningur fengi nóg. Alveg satt sagði hún ...

Þegar þingfagnaður á Þingvöllum stóð sem hæst stóð þingkona nokkur upp á nákvæmlega sömu sekúndunni og forseti danska þingsins stóð upp. Eitt augnablik horfðust þær í augu og það var einmitt þá er skriðan féll í Hítardal. Sú fyrrnefnda gekk í lyngbrekku og lagð sig en hin flutti tveggja mínútna ræðu en að henni lokinni stóð þingkonan ekki upp enda hafði hún sofnað. Sami atburður endurtók sig um kvöldið í matarfagnaði og dansæfingu í endurnýjuðum Súlnasal Hótel Sögu. Forseti danska þingsins stóð upp til að halda ræðu og áðurnefnd þingkona stóð þá samstundis upp. Aftur horfust þær í augu og á samri stundu varð jarðskjálfti í Bárðarbungu upp á fjóra á Richter. Sú fyrrnefnda flutti tveggja mínútna ræðu og settist svo aftur. Hin arkaði frá hálfétinni kjúklingabringu, frönskum og kokteilsósu og hvarf inn á klósett. Í gamla daga þótti víst eðlilegt að standa upp í almennilegum matarboðum og hrista sig dulítið. Þá seig maturinn í maganum soldið niður, loftið kom upp, menn ropuðu hressilega, sem þótti virðulegt, og svo var aftur sest og étið enn meira. Líklega hefði þingkonan getað sagt eins og Þorsteinn matgoggur í Manni og konu: „Guð gæfi, að ég væri kominn í rúmið, háttaður, sofnaður, vaknaður aftur og farinn að éta.“ Svo gerist það um leið og forseti danska þingsins lauk ræðu sinni að þingkonanan kom aftur inn í Súlnasalinn. Þær horfðust enn á ný í augu og það var einmitt þá sem sumarbústaðurinn Skriða í eigu Richters fjölskyldunnar varð eldi að bráð. Þingkonurnar settust báðar, enda vel upp aldar og kunna mannasiði í fjölmenni. Sú íslenska  át kjullann sinn með góðri lyst enda magarýmið orðið miklu meira, forseti danska þingsins sötraði rödvinet og spjallaði við Steingrím sem sat henni á vinstri hönd. Í báðum var dálítið loft sem þær losuðu sig hljóðlaust við.

„Samt dáðist ég enn meir að hinu, hve hjörtum mannanna svipar saman í Súdan og Grímsnesinu,“ sagði hann Tómas. Þegar nánar er að gáð eru fasistinn og góðmennið ekki svo ósvipaðir. Ég sko meinaða ...

 

 

Ronaldo afhjúpaður, múgur sem telur og langur armur laga

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Alls greiddu 178 át­kvæði, 5 þeirra sátu hjá. 172 greiddu Íslandi at­kvæði eða 99,4% og hlaut Frakk­land eitt at­kvæði.“ Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Eitt það ljótasta sem sjá má í rituðu máli er þegar setning byrjar á tölustöfum. Þetta þekkist hvergi um hinn vestræna heim nema hjá óreyndu fólki eða fljótfærnu. Alls staðar er mælt gegn þessu.

Svo virðist sem að þessi ósiður fari vaxandi en líklega er hann árstíðabundinn. Fjölmargir góðir og vandaðir blaðamenn eru í sumarfríi og óreynt fólk hefur tekið við. Enginn les yfir, enginn leiðbeinir og allt endar í rugli. Prentvilla í fyrstu setningu.

 Tillaga: Alls greiddu 178 at­kvæði, 5 þeirra sátu hjá. Ísland hlaut 172 at­kvæði eða 99,4% og Frakk­land eitt at­kvæði.

2.

„Cristiano Ronaldo gengur brátt formlega í raðir Juventus á Ítalíu en allt er klappað og klárt í Tórínó fyrir afjúpun á besta fótboltamanni heims í dag.“ Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Þetta er óskiljanleg málsgrein. Hvað er eiginleg að gerast? Verður Ronaldo afhjúpaður, verður stytta af honum afhjúpuð eða er verið að kynna hann formlega sem leikmann Juventus? Þar að auki er orðið afhjúpun rangt skrifað í fréttinni.

Íþróttafréttamenn eiga margir hverjir afar erfitt með að skrifa skammlausa frétt. Vera má að blaðamanninn gruni að hvað orðið afhjúpun þýðir, og ágiskunin er þá notuð. 

Samkvæmt orðabók þýðir afhjúpun „að taka klæði eða dulu (af e-u)“. Væntanlega verður fótboltamaðurinn ekki hulinn teppi sem síðan verður svipt af honum eins og hann sé myndastytta. Sögnin að hjúpa merkir hins vegar að fela eða hylja.

Blaðamaður verður að hafa góðan orðaforða og vita hvernig á að nota hann. Samstarfsmenn eða yfirmenn eiga að benda á villur eða misskilning í skrifum. Gerist hvorugt endar fjölmiðillinn eins og visir.is sem býður daglega upp á skemmdar fréttir og enginn segir neitt.

Tillaga: Cristiano Ronaldo gengur brátt formlega í raðir Juventus á Ítalíu en allt er klappað og klárt í Tórínó fyrir kynningu á besta fótboltamanni heims í dag.

3.

„Flúði hinn langa arm laganna til Íslands.“ Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Fyrirsögnin segir ekkert um fréttina og er því gagnslaus. Blaðamaðurinn hefði allt eins getað skrifað sem fyrirsögn: „Enginn verður óbarinn biskup í Bandaríkjunum“ og haldið fréttinni óbreyttri. Orðtakið hinn langi armur laganna er venjulega notað yfir þá sem ekki tekst að fara huldu höfði, þeir nást oftast. Í fréttinni er ekkert um það.

Þarna er rætt um mann sem hafði ekki geði eða þolinmæði að bíða dómsúrskurðar í Bandaríkjunum heldur flúði til Íslands. Fréttin er afar þunn og ómerkileg, raunar illskiljanleg nema þetta með flóttann.

Ekkert réttlætir orðalagið langur armur laganna. Lesandinn kynni að láta sér detta í hug að ekki þýddi fyrir manngreyið að flýja hingað til lands, hinn langi armur laganna myndi ná til hans hér. Því er þó ekki að heilsa ef marka má fréttina

Þegar öllu er á botninn hvolft er þetta illa framborin frétt enda virðist ritstjórn Vísis meta magnið meira en gæðin. Þar af leiðandi er lesendum ítrekað boðið upp á skemmdar fréttir.

 Tillaga: Sakfelldur í Bandaríkjunum og flúði til Íslands.

4.

„Ind­versk lög­reglu­yf­ir­völd hafa hand­tekið að minnsta kosti 25 manns eft­ir að múgur, sem taldi allt að tvö þúsund manns, tók mann af lífi án dóms og laga seint á föstu­dag.“ Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Hvað taldi múgurinn? Hér fer betur á að segja að hann hafi verið allt að tvö þúsund manns.

Hvergi í fréttinni kemur fram hver hafi verið myrtur þó leiða megi líkur að því að það hafi verið sá sem nefndur er á nafn.

Annars er fréttin í Mogganum hraðsoðin og illa skrifuð. Hún tekur ekkert á því sem segir í Express Tribune, sem þó virðist vera heimildin, án þess að hennar sé getið. Í því blaði segir:

Police said Azam and his companions were returning to neighbouring Hyderabad city after visiting their friend in Bidar when they stopped midway and offered chocolates to local children

Blaðamaðurinn þýðir þetta þannig: 

Lög­regl­an seg­ir Azam og vini hans hafa verið að snúa aft­ur til borg­ar­inn­ar Hydera­bad eft­ir að hafa heim­sótt kunn­ingja þeirra í ná­grenn­inu.

Rétt þýðing er að fólkið var á leiðinni til baka, ekki að það hafi verið að snúa aftur.

Hægt er að gera fleiri athugsamdir við orðalag fréttarinnar. Þar að auki er algjörlega sneitt framhjá öðru sem fram kemur í erlenda blaðinu en það eru aftökur án dóms og laga á Indlandi, 21 morð frá því í maí.

Tillaga: Ind­versk lög­reglu­yf­ir­völd hafa hand­tekið að minnsta kosti 25 manns eft­ir að múgur tvö þúsund manna tók mann af lífi án dóms og laga seint á föstu­dag.

Viðbót: Fréttinni var gjörbreytt kl. 21:20 þann 15. júlí. Hún er orðin allt önnur og miklu betri. Í fljótu bragði er ekkert við hana að athuga enda er hún orðin til fyrirmyndar, sjá hér. Fyrri fréttin er þó enn inni á mbl.is. Ágætt að bera þær saman.

5.

„Funda um leif­ar frá Kór­eu­stríðinu.“ Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Í fréttinni er ekki verið að tala um afganga, dót eða rusl frá tímum Kóreustríðsins heldur jarðneskar leifar fólks. Svona fyrirsögn er gjörsamlega óboðleg.

Hefur blaðamaðurinn engan skilning á því að kvenkynsnafnorðið leif (fleirtalan leifar) hefur fleiri en eina merkingu?

Síðar segir í þessari örstuttu frétt:

Af­hend­ing leif­anna, sem rekja má aft­ur til Kór­eu­stríðsins á ár­un­um 1950 til 1953, …

Þetta er bara bull. Lík eða jarðnesku leifarnar eru hermanna sem féllu í stríðinu. Það er hafið yfir allan vafa, þarf ekki að rekja eitt eða neitt. Blaðamaðurinn er úti að aka.

Les enginn yfir það sem viðvaningar á Mogganum skrifa? Fá þeir enga tilsögn? Skiptir magn frétta meiru en gæðin?

Fréttin er hörmulega illa skrifuð. Ótrúlegt.

Á fréttaveitunni Reuters segir um sama mál í fyrirsögn:

U.S., North Korea in rare talks over remains of Korean War soldiers: Yonhap

Líklega er betra að lesa fréttina á vef Reuters til að fá skilning á frétt Moggans.

Tillaga: Fundað um jarðneskar leifar hermanna úr Kóreustríðinu.

Hvernig er hægt að elta drauma eða fórna fæðingu?

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

1.

„Hvað fær dagfarsprúða 101-fjölskyldu til að venda kvæði sínu í kross og elta drauma sína austur á land?“ Úr viðtali/frétt í aukablaði um mat í Morgunblaðinu 28.06.2018.         

Athugasemd: Hvers vegna flúðu draumarnir austur á land? Þetta var það eina sem mér datt í hug þegar ég las þessi orð.

Raunar segir á ensku „follow your dreams“. Kassalaga skrifarar og fáfrótt fólk heldur að þar með eigi maður að „elta“ drauma sína. Ekki er það nú svo á íslensku. Draumar flýja ekki og enginn eltir drauma.

Talsverður munur er á ensku og íslensku þó málin séu skyld. Hið versta sem þýðandi gerir er að þýða orðrétt. Það getur „Google-Translate“ gert og oft mun betur. Þýðingarforrit hefur þó hvorki hugsun eða tilfinningu en þýðandi af holdi og blóði hlýtur að hafa hvort tveggja.

Niðurstaðan er því sú að við viljum láta drauma okkar rætast. Okkur dreymir og við eigum drauma, langanir og þráum eitthvað. Við eltumst ekki við langanir okkar, óskir eða þrár. 

Tillaga: Hvað fær dagfarsprúða fjölskyldu úr miðborg Reykjavíkur til að venda kvæði sínu í kross og láta drauma sína rætast austur á land?

2.

„Ell­efu manns úr sömu fjöl­skyldu fund­ust látn­ir í húsi í Nýju-Delí á Indlandi, tíu þeirra héngu úr loftinu, að sögn lög­regl­unn­ar.“ Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Eitthvað er nú flausturslegt við þessa málsgrein um hræðilegt mál. Í frétt BBC um málið, sem raunar er heimild blaðamans Moggans segir:

Eleven members of an extended family have been found dead in a house in  India´s capital, Delhi - 10 of them hanging from the ceiling, police say.

Þarna er þýtt beint og án hugsunar. Slæmt að þurfa að gera athugasemd við þetta en fólkið hafði verið hengt eða hengdi sig. Óþarfi að segja að það hafi verið „hangandi úr loftinu“, þannig er ekki tekið til orða á íslensku. Hæla má þó blaðamanninum fyrir að nota ekki töluorðið 10, heldur skrifar hann tíu.

Tillaga: Ellefu manns úr stórfjölskyldu fundust hengd í húsi í Nýju-Delí á Indlandi að sögn lögreglunnar.

3.

„Hóp­ur af ís­lensku landsliðsmönn­un­um hef­ur sleikt sól­ina í Miami síðustu daga.“ Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Dálítið þetta stirt orðalag. Mun eðlilegra er að segja að hluti af íslensku landsliðsmönnum hafi sleikt sólina eða nokkrir landsliðsmannanna hafi gert það.

Tillaga: Nokkrir íslensku landsliðsmannanna hafa sleikt sólina í Miami síðustu daga.

4.

„Fórn­ar fæðingu barns­ins síns.“ Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Þetta er hörmuleg fyrirsögn. Hvernig er hægt að fórna fæðingu? Skilur blaðamaðurinn ekki sagnorðið? Með góðum vilja má ráða þannig í merkinguna að karlinn, ekki konan hans, ætli ekki að vera viðstaddur fæðingu barnsins síns því hann ætlar að taka þátt í fótboltaleik enda í landsliði Svía á HM.

Má vera að þetta sé „fórn“ í óeiginlegri merkingu en sem fyrirsögn skilst hún ekki vegna þess að val karlsins er ekki fórn. 

Svona búa margir til fyrirsagnir, láta að einhverju liggja sem skýrist í fréttinni sjálfri, í stað þess að búa til góða fyrirsögn sem segir sögu og dregur að. Hægt er að þjálfa sig upp í gerð fyrirsagna en íþróttablaðamann nenna einna því síst allra blaðamanna. 

Tillaga: Faðirinn velur fótboltann ekki fæðinguna.

5.

„Fótboltahátíð í höfuðstað Norðurlands.“ Fyrirsögn á bls. 2 í Morgunblaðinu 05.07.2018.         

Athugasemd: Akureyri er ekki höfuðstaður Norðurlands og hefur aldrei verið. Á Morgunblaðinu er það einn ákveðinn blaðamaður sem viðheldur þessum hvimleiða áróðri enda búsettur á Akureyri. Hvar annars staðar? Hann ætti kannski að flytjast til Húsavíkur.

Fyrir þá sem ekki vita nær Norðurland frá Hrútafirði í vestri til Langaness í austri. Landshlutinn er gríðarlega ólíkur innbyrðis og ekki furða þótt honum sé að öllu jöfnu skipt í Norðurland vestra og eystra. Raunar ætti þriðja skiptingin að fylgja með sem er Eyjafjörður. Veðurfarslega eru þessu hlutar Norðurlands afar ólíkir. Menningarlega eru bera þeir hver sín ólíku einkenni sem auðvitað er mjög jákvætt.

Tillagan hér að neðan er gerð í einhverri kerskni enda ómögulegt annað.

Tillaga: Fótboltahátíð í þorpi syðst í Eyjafirði.

 

Íslensk tunga verður útdauð eftir tuttugu ár

Það þarf að fara fram einhvers konar vitundarvakning sem felur í sér að fólk átti sig á því að íslenskan á alltaf við, alls staðar. Ef við höldum því ekki til streitu þá erum við komin á hættulega braut. Jafnframt þurfum við að leggja áherslu á það að auðvitað er enskan mikilvæg og það er sjálfsögð kurteisi og þjónusta við fólk sem heimsækir okkur að nota hana. Enskan má bara ekki útrýma íslenskunni.

Þegar virtur fræðimaður eins og Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor, tekur svona til máls (í viðtali á bls. 10 í Morgunblaði dagsins), veltir maður því fyrir sér hverjir hérlendir eigi að taka að sér vörn fyrir íslenskuna fyrst fræðimennirnir sitji hjá. Í orðum hans er felst ekkert annað en uppgjöf, enginn eldmóður engar hugmyndir eða tillögur.

Raunar eru uppgjöfin enn víðar. Ferðaþjónustan hefur engan áhuga á viðgangi íslenskunnar. Fyrirtæki eru kölluð enskum nöfnum, meira að segja skráð þannig athugasemdalaust í fyrirtækjaskrá. 

Banki heitir Arion, flugfélag Iceland Air Connect, rútufyrirtæki Iceland Excursions, rekstraraðili flugvalla Isavia, hvalaskoðunarfyrirtæki Gentle Giant, rukkunarfyrirtæki Motus, fataframleiðandi Cintamani, veitingahús Lemmon, gleraunasala Eyesland, bókhaldsfyrirtæki Accountant, tískuverslun Black Pepper Fasion og svo framvegis í langan tíma. 

Almenningur er algjörlega sofandi, ekki heyrist múkk vegna yfirgangs enskunnar. Fólki virðist almennt sama.

Fjölmiðlarnir gera lítið í að vekja athygli á þessu. Blaðamenn, fréttamenn og dagskrárgerðarfólk í útvarpi og sjónvarpi af yngri kynslóðinni eru margir hverjir illa skrifandi á íslensku, hafa lítinn orðaforða og geta ekki skammlaust þýtt greinar af ensku án þess að brúka enska orðaröð. Verst er að útgefndum, ritstjórum og öðrum er algjörlega sama.

Hvað segir þetta um menntakerfið, kennaranna? Ábyrgð þeirra er mikil rétt eins og okkar foreldra. Við erum að ala upp enskumælandi kynslóðir.

Stjórmálamenn er flestir steinsofandi, þeir vilja að vísu vel, en gera þó ekkert. Og hvað ættu þeir svo sem að gera þegar fræðasamfélagið virðist hafa gefist upp rétt eins og Eiríkur Rögnvaldsson.

Eldmóður fyrir íslenskunni fyrirfinnst ekki. Örfáir tuðarar eins og sá sem hér skrifar eru hingað og þangað en það er allt of sumt.

Í ár fagnar þjóðin 100 ára afmælis fullveldisins. Hvers virði er heil öld ef við erum að glata tungunni.

Jarðfræðingar hafa bent á að fari sem horfir munu allir íslenskir jöklar verða horfnir eftir um 150 ára. Ég spái því að eftir tuttugu ár verði íslenskt mál horfið og þjóðin tali ensku.

Allar líkur benda til þess. Viðspyrnan er engin. Skýr merki um uppgjöf er allt í kringum okkur.

Enskan orðin sjálfsögð á Íslandi

Einhliða fréttir af kjarabaráttu ljósmæðra vekja grunsemdir

Höfum eitt á hreinu. Ljósmæður eru eins og margar aðrar stéttir, afar mikilvægar í atvinnulífi landsmanna. Því til viðbótar eru ljósmæður afar viðkunnanleg stétt eða eins og sagt er á ensku máli „sympathetic“, svo maður leyfi sér að sletta aðeins.

En góðir lesendur. Sleppum allri viðkvæmni og lítum á kjarabaráttu ljósmæðra algjörlega hlutlausum augum. Tökum ekki afstöðu. Þá má sjá hvernig stéttin notfærir sér almannatengla til að koma upplýsingum á framfæri og fjölmiðlar gleypa við öllu.

Síðasta föstudag tóks fréttastofa Ríkisútvarpsin gagnrýnislaust við áróðrinum og bauð upp á langt viðtal við tvær ljósmæður sem voru að segja upp störfum og í lokin vantaði ekkert upp á að fréttamaðurinn tæki afstöðu með viðmælendum sínum. Hann braut þar með á einföldu reglu í blaðamennsku misnota ekki stöðu sína einhverjum til framdráttar. Fréttin var bullandi hlutdræg. Ó, hvað ég var nú samt hlyntur öllu því sem ljósmæðurnar sögðu. Svo spyr ég mig: Gleypi ég gagnrýnislaust við áróðrinum?

Aldrei er leitað til viðsemjenda ljósmæðra, ríkisins. Hvernig skyldi standa á því að þær fái ekki „réttláta launahækkun“ svo gripið sé til orðalags stéttarinnar?

Í sömu fréttum er mikið gert úr því hversu yfirvinnubann er hræðilegt fyrir konur sem komnar eru að fæðingu. Enginn blaðamaður spyr þá hvers vegna ljósmæður eru að boða yfirvinnubann. Um leið láta þær í orðinu liggja að afleiðingar bannsins séu á ábyrgð ríkisins. Auðvitað gengur þetta ekki upp en samt eru fréttir í hljóðvarpi, sjónvarpi, neti og prentmiðlum uppfullar af áróðri ljósmæðra og meintri ábyrgð ríkisins.

Enginn veit hverjar kröfur ljósmæðra eru. Þær segjast vilja fá sömu kjör og hjúkrunarfræðingar. En er það svo? Hefur einhver blaðamaður kannað hver kjör ljósmæðra eru, hvaða laun þau fá frá Landspítalanum? Nei enginn! Fjölmiðlar spyrja einskis, gleypa við því að fullyrðingar ljósmæðra um laun sín séu rétt.

Takið svo eftir þætti Landspítalans. Hann heldur sér algjörlega til hlés, lætur sem þetta mál allt sé á ábyrgð ríkisins. Aldrei benda yfirmenn spítalans á eitt eða neitt sem gæti lagað kjör ljósmæðra. Nei, á þeim bænum er þagað og aðeins bent á að efnahags- og fjármálaráðuneytið ráði för. Auðvitað er það ekki þannig að risastór ríkisstofnun hafi ekkert um kjaramál að segja. Þögnin er bara hluti af pólitískri baráttu stjórnar spítalans um meira fé sem bendir aðeins til að reksturinn gæti verið betri. Leynt og ljóst er spítalinn í stríði við ríkissjóð.

Hér er ágætt að endurtaka það sem áður var sagt, ekki er nein afstaða tekin með eða á móti kjarabaráttu ljósmæðra. Eingöngu verið að benda á hversu fáar fréttir berast. Fréttirnar eru algjörlega sagðar frá sjónarhóli annars aðilans og þar að auki eru núverandi laun ljósmæðra leyndarmál, ekki launataflan heldur útborguð laun.

Til viðbótar eru ljósmæður svo „ofboðslega þreyttar“, rétt eins og hjúkrunarfræðingar. Og fréttamenn í sjón- og hljóðvarpi segja frá þessum tilfinningum samviskusamlega.

Veistu hvað? ágæti lesandi. Ég held að það sé meira í þessari kjarabaráttu en fjölmiðlar sláta í veðri vaka. Það getur hreinlega ekki verið að ríkisvaldið hafi allan þennan tíma aðeins verið að berja á ljósmæðrum og „sanngjörnum kröfum“ þeirra. 

Auðvitað kunna einhverjir að segja að ríkið sé vont og leiðinlegt við þessar yndislegu ljósmæður. „Bjarni, ætlar þú að taka á móti barninu mínu,“ stendur á mótmælaspjöldum fyrir utan Karphúsið. Hvers konar bull er nú þetta? Jú, áróður sem allir gleypa við. Um leið kemst enginn inn nema ganga í gegnum leggöng. Fjölmiðlar bergmála þetta svo samviskusamlega að ég var lengi á þeirri skoðun að ríkið væri af einskærum skepnuskap á móti ljósmæðrum.

Er ekki gott að fjölmiðlar fari að taka sér tak og birti eitthvað annað en tilbúnar fréttatilkynningar frá almannatenglum Ljósmæðrafélagsins? Er ekki líka kominn tími til að fjölmiðlar hætti bara að láta mata sig í þessu máli? Látum önnur liggja á milli hluta. Er ekki kominn tími til að við, neytendur frétta, sjáum í gegnum áróður Ríkisútvarpsins?

„Tökum ekki hverju sem er“

Magn af snjó í klofnu og gyrtu landi með tilliti til veðurfars

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Nokkur munur er á því að ganga og labba.  Núorðið labba flestir, þó fer engin í labbitúr um labbileiðir og ekki heldur á labbstéttum. Allir labba í göngutúrum um gönguleiðir og einnig á gangstéttum. Mörgum finnst labbitalið hvimleitt.

labba s. (17. öld) ‘rölta, ganga’; sbr. nno. labba ‘þramma’, sæ. máll. labba ‘ganga þyngslalega, taka e-ð með höndunum’. 

So. er vísast nafnleidd, sbr. nno. labb ‘fótur, löpp’, sæ. labb ‘stór fótur, klunnaleg hönd’, fær. labbi ‘fótur, loppa’, sbr. einnig fhþ. lappo k. ‘handarflötur, lófi; árarblað’. 

Af so. labba eru leidd no. labb h. ‘rölt,…’ og labbi k. ‘smásnáði (gæluyrði); fjörulalli; †karlmannsnafn’ (sbr. fsæ. Labbe, en sjá Labbi). Sjá lófi (1), lappa og löpp. malid.is. 

 

 

1.

„Landið klofið með til­liti til veðurs.“ Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Þetta er ein kjánalegast fyrirsögn sem hugsast getur og er hún þó ekki málfræðilega röng. Landið klofnar ekki vegna veðurs, veður er á landinu, ekki í. Hins vegar getur veðrið skipst í tvö horn, jafnvel fleiri enda eru veðursvæðin mörg og ólík. Sagnorðið er ekki rétt valið.

Sé litið til veðurkortsins sem fylgir fréttinni verður ekki sól á austurhlutanum heldur aðeins á norðaustanmegin, það er á aðeins fjórðungi landsins.

Með tilliti til … Svona orðasamband er hér og víðar algjörlega gagnslaust og í raun algjörlega máttlaust í skrifum. Miklu betra er að skrifa sig framhjá svona klisjum og reyna að sýna svolítinn ferskleika í stað uppgjafar.

Áður en blaðamaðurinn skilar fyrirsögn þarf hann að huga að því sem verið er að segja. Áherslan á að vera á veðrinu, því er spáð að það verði ekki eins á vesturhlutanum og þeim eystri. Sem sagt, skiptist í tvö horn.

Í vísnaþætti Halldórs Blöndal á bls. 29 í Morgunblaðinu 26-06-2018 er þessi vísa eftir Magnús Geir Guðmundsson: 

Nú Sunnlendingum segja ber, 
svolítið af standinu.
Rétt sem snöggvast rignir hér, 
röngum megin á landinu!

Vissulega má segja að hér sé skemmtilega að orði komist um meintan „klofning landsins með tilliti til veðurs“, svo gripið sé til málfars blaðamannsins.

Og nú er að spreyta sig og koma með þokkalega tillögu um fyrirsögn.

Tillaga: Sól fyrir norðaustan annars staðar rigning

2.

„Maðurinn var svo fluttur í Emstruskála af björgunarsveitarfólki sem gaf honum heitt að borða og drekka.“ 

Úr frétt á visir.is.          

Athugasemd: Hjá fréttamiðlinum Vísi sinnir enginn prófarkalestri og kannar gæði frétta fyrir birtingu þeirra. Þar af leiðandi fáum við lesendur afar oft skemmdar fréttir. Matvara má aldrei vera skemmd, um það gilda lög. Hins vegar er öllum sama þó fréttir sé þrælskemmdar og myglaðar.

Í ofangreindri málsgrein er ekki sagt að björgunarsveit hafi flutt manninn í Emstruskála (sem er í svonefndum Botnum), heldur að hann hafi verið fluttur af henni. Röng orðaröð í málsgrein byggir á þolmynd en ekki germynd eins og eðlilegra væri og fyrir það líður fréttin.

Í þessari stuttu frétt segir líka:

Ferðamaðurinn var á göngu á Syðra-Fjallabaki og hafði villst á milli Hvanngils og Emstra.

Þetta getur varla staðist. Emstrur eru landsvæði og ná frá Bláfjallakvísl  að Emstruá fremri. Gönguleiðin um Laugaveginn liggur að hluta til um Hvanngil en mynni þess nær að Kaldaklofskvísl, sumir segja að Bláfjallakvísl. Ólíklegt er að einhver hafi villst á þeirri stuttu leið og miklu nær að sá sem skrifaði fréttina þekki ekki til staðhátta. Er þó fréttin komin frá Landsbjörgu og blaðamaður Moggans birtir hana gagnrýnislaust, veit ekkert betur. Þetta var nú útúrdúr um landafræði en ekki málfar.

Ennfremur segir í fréttinni:

Björgunarsveitarfólkið vissi af aðila á vegum Ferðafélags Íslands á svæðinu og bað hann um að keyra slóðann á því svæði sem talið var að maðurinn væri á, en hann hafði tengst farsímasendi og þannig var unnið að því að finna staðsetningu hans. 

Þetta er nú meira langlokan. Hver er aðili, var það maður af holdi og blóði, Faxaflóahafnir eða Stjórnarráð Íslands? Spyr sá sem ekki veit. 

Auðvitað átti blaðamaðurinn að skipta þessari 42 orða málsgrein og 243 áslátta í tvær eða fleiri. Þá hefði þetta litið svona út:

Björgunarsveitarfólkið vissi af manni á vegum Ferðafélags Íslands á svæðinu. Hann var beðinn um að aka um Emstrur, en þar var talið að ferðamaðurinn væri. Endurvarpsstöðvar farsíma á þessum slóðum höfðu tekið við símtali mannsins og var þannig reynt að finna út staðsetningu hans. 

Auðvitað er hægt að gera miklu betur en þetta. Skylda blaðamannsins er að skrifa frétt sem skilst.

Fyrirsögn fréttarinnar er þessi:

Björgunarsveitir aðstoðuðu ferðamann í vandræðum á hálendinu.

Miklu betur fer á því að segja að ferðamaðurinn hafi verið í vandræðum í Emstrum. Hálendið er víðfeðmt en Emstrur miklu minni.

Tillaga: Björgunarsveitarfólkið flutti manninn í Emstruskála í Botnum og gaf honum að heitt að borða og drekka.

3.

„Snjó­koma og strekk­ing­ur er á Fimm­vörðuhálsi og nokkuð magn af ný­fölln­um snjó.“ Úr frétt á visir.is.        

Athugasemd: Ég er að velta því fyrir mér hvort blaðamaðurinn hafi mælt nýfallinn snjó í grömmum, kílóum eða jafnvel tonnum. Úr því að hann er að tala um magn af snjó er brýnt að vita hversu mikið það var.

Í alvöru talað. Kannast einhver við orðasambandið magn af snjó? 

Í fréttinni segir ennfremur:

Lands­björg bend­ir á mik­il­vægi þess að fólk sem hug­ar að ferðalög­um á há­lendi lands­ins fylg­ist með veður­spá og kynni sér aðstæður …

Er þetta nú boðlegt hjá Landsbjörgu eða Mogganum. Hrikalega stirt stofnanamál. Fyrir hverja er verið að skrifa? Ráðuneytisstjóra? Af hverju ekki svona: 

Mikilvægt er að fólk á ferð um hálendið fylgist með veðurspá og kynni sér aðstæður og hafi góðan útbúnað meðferðis …

Í tilvitnuninni er ekki orð um útbúnað. Skrýtið.

Loks skal hér getið um enn eitt ruglið í fréttinni:

Göngumaður­inn er ör­magna en held­ur kyrru fyr­ir við ákveðna stiku og talið er að hann finn­ist fljót­lega.

Svo vill nú til að sá sem hér skrifar tók þátt í að stika gönguleiðina yfir Fimmvörðuháls, að minnsta kosti að hluta. Engin stika er númeruð og þær eru ótalmargar. Sé ferðamaðurinn við ákveðna stiku getur það eflaust átt við alla 1231 eða hvað þær eru nú margar. Þó er gott að vita að hann er á gönguleiðinni nema því aðeins að stikan hafi fokið og hann sé einhver staðar vestan við gönguleiðina og bíði þar til eilífðarnóns. Með stikuna í fanginu, járn-, plast- eða tréstiku … Verst væri þó ef stikan væri óákveðin!

Ekki aðeins blaðamönnum Moggans er veitt opin heimild til að skrifa tómt bull í fréttadálka og víðar. Engum er bent, ekkert er kennt. Þar eru framin skemmdarverk á íslensku máli.

Tillaga: Björgunarsveitarfólkið flutti manninn í Emstruskála í Botnum og gaf honum að heitt að borða og drekka.

4.

„Gyrtu sig af frá ferðamönn­um á Látra­bjargi.“ Fyrirsögn á mbl.is.        

Athugasemd: Þessi fyrirsögn og fréttin sjálf ollu mér heilabrotum. Og þegar ég er ekki viss þá leita ég í málfarsbankann, malid.is. þar segir á einfaldlega:

Athuga að rugla ekki saman sögnunum gyrða og girða.

1. Sögnin gyrða merkir: spenna belti eða ól um.
2. Sögnin girða merkir: gera girðingu eða garð.

Þarna fékk ég staðfestingu á því sem ég hélt. Fréttin segir frá rannsóknum vísindamanna á fuglum í Látrabjargi. Þeir (vísindamennirnir, ekki fuglarnir) fengu ekki frið í störfum sínum vegna forvitni ferðamanna. Svo mikill var ágangurinn að vísindamennirnir þeir girtu rannsóknarsvæði sitt svo þeir fengju frið.

Hins vegar gyrtu þeir sig ekki, og allra síst í brók, nema hugsanlega í óeiginlegri merkingu, þegar allar aðrar bjargir voru bannaðar.

Ég er ekki alveg sáttur við orðalagið að vísindamennirnir hafi girt sig af. Sögnin að girða felur það óhjákvæmilega í sér að þeir sem eru innan girðingar blandist ekki við þá sem eru utan hennar.

Líklega fer betur á því að segja það sem fram kemur í tillögunni hér fyrir neðan (hún er þó rækilega ofstuðluð, sem líklega gerir ekkert til).

Lokaorð: Ekki veit ég hvernig vinnubrögðin eru á Mogganum. Ég sendi í gærkvöldi blaðamanninum sem skrifað fréttina stutta ábendingu, raunar ekkert annað en það sem segir hér að ofan og er fengið frá malid.is. Ekkert svar hefur borist. Hins vegar var fréttin lagfærð níu klukkustundum síðar og nú er stendur skrifað girt í stað gyrt.

Tillaga: Settu upp girðingu til að fá frið fyrir ferðamönnum.

5.

„Þorleifur ásamt íbúa Norður-Kóreu. Í bakgrunni má sjá akur þar sem ræktun fer fram.“ Myndatexti á bls. 24 í Morgunblaðinu 28.06.2018.       

Athugasemd: Vart er hægt að hugsa sér akur á annan hátt en að þar sé eitthvað matarkyns ræktað. Takið eftir, þar er ræktað … miklu eðlilegra orðalag á íslensku en að þar fari ræktun fram.

Ræktun er nafnorð en sagnorðið er að rækta. Íslenska byggir á sagnorðum en þeir sem hafa slaka hugsun eða minni þekkingu og ætla sér að vinna sig í álit skrifa svokallaðan nafnorðastíl. Hann virðist oft formlegri og svona stofnanalegri en er einfaldlega stirðbusalegur og uppfullur af tilgerð.

Annars staðar í sömu grein stendur skrifað:

Að sögn Þorleifs voru leiðsögumenn hópsins í Norður-Kóreu afar hjálpsamir og reyndu hvað þeir gátu að láta óskir ferðamanna verða að veruleika. 

Hér kemur enn eitt tilbrigðið um nafnorðastílinn. Yfirleitt fer betur á því að uppfylla óskir en reyna að láta þær verða að veruleika. Hægt er að gera fleiri athugasemdir við málfar og orðanotkun í greininni.

Hér er áhugaverð tenging við það sem á undan hefur verið sagt:

Sagnorð gegna mikilvægu hlutverki í tungumálum. Á það við um íslensku ekki síður en önnur mál. Sagnir eru þó missterkar. Því er mikilvægt að huga vel að vali þeirra þegar við viljum orða hugsanir okkar á áhrifamikinn hátt.

Sumir telja að sagnorð séu á undanhaldi í máli manna. Fólk hneigist þá til að skeyta saman nafnorði og merkingarlítilli sögn, svokallaðri hækju, fremur en að nota eitt kjarngott sagnorð til að tjá hugsunina. Textinn lengist við þetta og við segjum það sama af minni krafti. Málið missir bæði hraða og hnitmiðun. Það er ekki til bóta.

Með þessu er þó ekki sagt að aldrei eigi að nota merkingarlitlar sagnir og nafnorðastíl. Hins vegar má fullyrða að sagnorðastíllinn sé yfirleitt æskilegri.

Skoðum eftirfarandi dæmi

Sagnorðastíll: Stofnunin kallaði … Íbúum hefur fjölgað … Varan batnaði …

Nafnorðastíll, hækjur: Stofnunin gerði könnun á … Íbúafjöldi hefur vaxið … Gæði vörunnar jukust …

Þetta er úr vefnum Málgagnið, en þar er fjallað á einfaldan hátt um íslenskt mál.

Tillaga: Þorleifur ásamt íbúa Norður-Kóreu. Í bakgrunni má sjá akur.

 

Bera trú í einhvern, venda sífellt kvæði í kross og gera gott mót

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

1.

„Hannes ber trú í þjóðina fyrir næsta leik á HM – „Við ætlum ekki heim“.“ Fyrirsögn á dv.is.        

Athugasemd: Hér er dálítið skrýtilega tekið til orða. Íþróttablaðamenn hafa yfirburða þekking á íþróttum en þeir eru margir lakari íslensku máli. Mikill skaði hlýst af því.

Vart er hægt að bera trú í einhvern, hvorki einstakling, hóp né þjóð. Orðalagið er líkast því að verið sé að moka einhverju, skófla einhverju. Réttari lýsing að Hannes markvörður reyni að fullvisa okkur um að næst muni allt ganga betur.

Tillaga: Hannes reynir að fullvissa þjóðina að betur gangi í næsta leik: „Við ætlum ekki heim.“

2.

„Trump vendir kvæði sínu í kross um hættuna af Norður-Kóreu.“ Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Orðtök og málshættir eru oft til vandræða í fréttum. Um slík segir Jónas Kristjánsson, fyrrum blaðamaður, í pistlum sínum:

Forðastu klisjur, þær voru sniðugar bara einu sinni.

Því miður hefur blaðamaðurinn sem skrifaði tilvitnunina ekki menntað sig í blaðamennsku Jónasar og því fer sem fer. Áður hafði sami blaðamaður skrifað þessa fyrirsögn á visir.is: 

Macron vonar að Trump vendi kvæði sínu í kross í loftslagsmálum.

Hver veit hversu oft hann notar þennan frasa? Blaðamaður sem skrifar í klisjum á í vanda jafnvel þó hann viti ekki af því. Yfirleitt duga málshættir og orðtök illa í fyrirsögnum. Eins og Jónas Kristjánsson segir um fyrirsagnir:

Fyrirsögn á að selja aðgang að megintextanum. Fráleitt er, að notendur þurfi að lesa textann til að skilja fyrirsögnina. Allt er skaðlegt, sem seinkar lestri. Notandinn vill ekki þurfa að staldra við til að hugsa. Fyrirsögn á að renna ljúft inn í megintexta.

Við þetta er engu að bæta.

Tillaga: Trump ítrekar fyrri skoðun sína um hættuna af Norður-Kóreu.

3.

„Hann er að gera gríðarlega gott mót.“ Þulur lýsir leik Mexico og Suður Kóreu á RUV 23.6.2018.      

Athugasemd: Engin skynsemi er í þessum ummælum. Standi einhver sig vel á að segja það beinum orðum. Sé landslið einhvers lands að standa sig vel skal segja það þannig. Orðasambandið að gera gott mót er ekki til. Samsetning er röng. Þetta komið úr ensku. (make a good tournament, doing a good game …). Þulurinn á í vanda og hann veit ekki af því.

Íþróttamót getur verið gott, keppendur geta staðið sig vel á móti, áhorfendur geta verið ánægðir með gott mót en enginn er þess umkominn að gera mót, ekki einu sinni mótshaldarinn. Hann heldur mótið og það getur verið vel heppnað eða ekki.

Sé Google notað til að leita að þessu orðasambandi eru niðurstöðurnar alltof margrar, til dæmis:

• Viðskiptablaðið: Guðlaugur gerir gott mót
• Vísir: Eyþór er að gera gott mót á erlendri grundu
• gkg.is: Birgir að gera sitt besta mót til þessa (Golfklúbbur Kópavogs)

Ónýta klisjan er afar algeng og þetta aðeins lítið brot.

Tillaga: Hann/liðið stendur sig vel á mótinu.

4.

„Upp með sokkana!“ Fyrirsögn á forsíðu Fréttablaðsins 23. júní 2018.      

Athugasemd: Þessi fyrirsögn er ein hin besta sem sést hefur í íslenskum fjölmiðlum í langan tíma. Hún skírskotar til texta í lagi Ómars Ragnarssonar um Jóa útherja, heyra og hlusta hér. Þar heyrist hrópað: 

„ÁFRAM KR. Þegiðu Egill, þetta er landsliðið. Þórólfur, upp með sokkanna. Útaf með dómarann. ÚTAF MEÐ DÓMARANN“

Þórólfur Bekk var frægur fótboltamaður og þekktur fyrir að leika með sokkanna niðri enda var víst ekki krafa að menn léku með legghlífar eins og í dag.

Upp með sokkanna hefur tvíræða merkingu. Annars vegar að draga þá upp á legginn og hins vegar að standa sig betur.

Í þessari frábæru fyrirsögn á forsíðu Fréttablaðsins sjást vonsviknir íslenskir landsliðsmenn eftir tapið gegn Nígeríu. 

Boðaskapur Fréttablaðsins er þessi: 

Áfram Ísland, við styðjum ykkur fram í rauðan dauðann.

En það þurfti ekki að orða þetta í öllum þessum orðum heldur var notuð einföld, auðskiljanleg þrjú orð skrifuð: Upp með sokkanna.

Frábært. Betri gerast ekki fyrirsagnirnar.

Tillaga: [Engin gerð]

 

Íslenska er mál sagnorðanna

Hér er vitnað til Jónasar Kristjánssonar:

Mesta slysahættan á ritstjórnarskrifstofum er í fyrirsögnum. Fyrirsagnagerð krefst langrar þjálfunar og mikillar málþekkingar. Svo fá orð eru í fyrirsögnum, að þau geta óvart gefið ranga mynd af innihaldi fréttar.

Óreyndir setja oft þarflaus aukaorð í fyrirsagnir til að þær fylli. Fyrirsagnir vísa oft til efnis, sem ekki er fremst í grein. Hún er þá úr fókus. Umskrifa þarf greinina.

Virkar sagnir eru lykilorð fyrirsagna. Íslenska er mál sagnorðanna, eins og enska.

Forðist skammstafi. Notið stutt orð. Klippið út óþörf orð. „Stjórnin mun skoða áætlun”, gæti verið fyrirsögn víða í blaði. Hvaða stjórn, hvaða áætlun? Fyrirsagnir eru oft styttar í meiningarleysu. Fyrirsagnir eru oft samdar í tímahraki og verða þá oft ekki góðar.

• Slepptu lýsingar-, atviksorðum, samtengingum, forsetningum, öllum smáorðum.
• Notaðu heila hugsun.
• Veldu orðin upp úr fréttinni.
• Notaðu ekki hástafi. Lesast illa.
• Notaðu ekki tákn, !?,%$@”/
• Finnu stysta orðið: Kusu.

Ef fyrirsögn er lengri en ein lína, má ekki skipta orði milli lína. Það seinkar lestri og getur valdið misskilningi:

Jón er kvart-

samur bóndi

Notið sömu orð í fyrirsögn og eru notuð í greininni.

Fyrirsögn á að selja aðgang að megintextanum. Fráleitt er, að notendur þurfi að lesa textann til að skilja fyrirsögnina. Allt er skaðlegt, sem seinkar lestri. Notandinn vill ekki þurfa að staldra við til að hugsa. Fyrirsögn á að renna ljúft inn í megintexta.

Í gamla daga voru fyrirsagnir oft margra hæða. Auk aðalfyrirsagnar voru ýmsar gerðir yfirfyrirsagna og undirfyrirsagna. Nú er annað hvort aðalfyrirsögnin ein eða annað hvort með yfir- eða undirfyrirsögn að auki.

Margir skanna blöð í stað þess að lesa þau. Eins og þeir skanna skjá í fartölvu eða gemsa. Fyrirsögn þarf að taka tillit til fólks, sem hefur ekki tíma aflögu. Hástafir eiga ekki heima í fyrirsögnum (ekki heldur í meginmáli) vegna þess, að erfitt er að lesa slíkt letur. […]

Öll handrit þarf að lesa af öðrum en höfundi. Prófarkalestur tíðkast enn á íslenskum fjölmiðlum, en hefur lagst niður víða erlendis. Þar taka vaktstjórar við því hlutverki. Þetta þýðir, að íslenskir fjölmiðlar eiga að vera á góðu máli.

Núverandi kerfi prófarkalestrar í stoðdeild kemur ekki í stað “copy editors”. Hinir síðarnefndu stunda handleiðslu, hinir fyrrnefndu leiðrétta í kyrrþey. Af því stafa margar rangfærslur í fyrirsögnum.

Handleiðslan er betri. Af henni læra blaðamenn.

Iðn verður stundum að list.

Ef blaðamennska er iðn, þá er fyrirsagnagerð list.

Fyrirsagnagerð er hástig blaðamennskunnar.

Hæst launuðu blaðamennirnir eru fyrirsagnasmiðir götublaða.

Sá, sem semur fyrirsagnir, þarf að geta ráðið við plássið, sem er til umráða. Sé það upp á 15 stafi og bil í línu, semur hann slíka fyrirsögn. Sé það upp á 6 stafi og bil í línu, semur hann slíka. Hann býr ekki til fyrirsögn, sem kemst ekki í plássið.

Þessir ráð gilda öll enn um blaðamennsku. Því miður eru alltof fáir sem leita sér ráða í blaðamennsku og einnig fáir sem veita þau. Sjálfsálitið er stundum mikið en það jaðrar við hroka að leita sér ekki fróðleiks, fletta ekki upp í orðabók, nota ekki malid.is, hafa ekki landakort til hliðsjónar, treysta á eina heimild þegar margar eru innan seilingar og svo framvegis.

Gleggstu upplýsingar um skrif er að finna á vefnum jonas.is. Þangað eiga fleiri en blaðamenn að leita.

 

Mjög gott crowd, voru surprised, showið gekk vel ...

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

Líkinu hagrætt

„Mér fannst hann svo tilvalinn í starfið að ég lagði hann til.“ Gaman væri að vita hve margir hnjóta um þetta. 

Að leggja e-n til hefur löngum þýtt að hagræða líki, veita e-m nábjargirnar. Að nota orðasambandið um það að hafa e-n undir í átökum, eins og stundum sést, flokkast líklega undir spaugsemi. 

Málið á bls. 40 í Morgunblaðinu 16.6.18.

 

1.

„Sumarmessan: Hjörvar tók Heimi á teppið fyrir seinar skiptingar.“ Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Þetta er heimskuleg fyrirsögn í alla staði. Í sjónvarpsþætti á Stöð2 var rætt um leik Íslands og Argentínu á HM í Moskvu. Blaðamaður tekur að sér að endursegja það markverðasta sem fram kom í sjónvarpsþættinum. Niðurstaðan er bull í fyrirsögn.

Hjörvar Hafliðason, sparkspekingur, tók ekki Heimi á teppið vegna þess að sá síðarnefndi var ekki þarna til að taka við ávítum eða gagnrýni. Nær er að segja að Hjörvar hafi gagnrýnt landsliðsþjálfarann. Blaðamaðurinn veit ekki hvað orðatiltækið að taka einhvern á teppið þýðir.

Annað álíka er að taka einhvern á beinið. Í bæði skiptin er verið að kalla einhvern fyrir. Beinið var vissulega til á skrifstofu skólameistara Menntaskólans á Akureyri, Sigurðar Guðmundssonar. Þeir sem hann stefndi til sín fyrir óknytti, lélegan námsárangur eða álíka þurftu að setjast á það. Þá varð til orðtakið að taka einhvern á beinið. Hjá Guðna rektor í MR var ekkert bein en ágætt teppi og stóll að því að mig minnir. Þar fengu nemendur yfirhalningu samkvæmt því sem þeir áttu skilið.

Svo er það þetta með seinar skiptingar. Íþróttablaðamenn eru margir hverjir hinir mestu bullukollar í stíl, frásögn og málfræði. Svipað rugl er fljótasta markið á leiktíðinni. Þá er átt við hversu fljótt leikmaður hafi skorað mark í fótboltaleik. Þykir það hið mesta afrek að koma boltanum sem fyrst inn. Á ensku er talað um „the fastest goal„ og af barnslegri einlægni þýðir blaðamaðurinn orðrétt. Ó, hvað svoleiðis er nú sætt!

Með seinum skiptingum er átt við að landsliðsþjálfarinn hafi verið lengið að skipta óþreyttum leikmanni inn á völlinn í stað þess sem meiddist og lék liðið því í hátt í eina mínútu einum færri.

Hins vegar er skiptingin aldrei sein, ekki frekar en markið sé fljótt. Held að það þurfi ekki að útskýra þetta nánar?

Í fréttinni, sem þó er er ekkert illa skrifuð, segir blaðamaður:

Þá fékk Ísland mark í bakið eftir slæman varnarleik, einum færri eftir meiðsli.

Illt er að meiðast í baki eða fá boltann í bakið en hvað merkir það að fá mark í bakið? Ógætilegt tal getur til dæmis komið í bakið á þeim sem það gerir, honum hefnist fyrir. Þó varnarleikurinn sé slæmur er frekar illa orðað að segja að mark hafi komið í bakið á liðinu. Betra hefði verið að segja að það hafi hefnt sín að sinna ekki varnarleiknum betur.

Tillaga: Sumarmessan: Hjörvar gagnrýndi Heimi fyrir að vera lengi með innáskiptingu.

2.

„Harry Kane kom Eng­lend­ing­um til bjarg­ar.“ Fyrirsögn mbl.is.       

Athugasemd: Hér er sagt frá fótboltaleik á HM og áttust við Englendingar og Túnisbúar. Harry þessi Kane er enskur, er í landsliði Englands og skoraði mark. Engu að síður er fyrirsögnin á þann veg að halda mætti að maðurinn væri ekki Englendingur og hefði þannig komið þeim til bjargar.

Í sjálfri fréttinni segir svo:

Staðan var svo jöfn á 34. mín­útu eft­ir að Kyle Wal­ker gaf klaufa­lega víta­spyrnu. 

Hér er ekki rétt með farið. Kyle Walker gaf ekki eitt eða neitt. Hann braut af sér og dómarinn dæmdi vítaspyrnu. 

Nú kann einhver að segja að þetta sé íþróttamál. Sú viðbára er tóm vitleysa eins og svo margt annað sem hrekkur frá íþróttablaðamönnum. Það væri nú saga til næsta bæjar ef steliþjófur „hafi gefið klaufalegt innbrot“. Svona er bara ekki hægt að taka til orða. Íþróttamál getur verið gott og gilt en má ekki ganga í berhögg við íslenska málfræði eða almenna skynsemi.

Tillaga: Harry Kane tryggði Englendingum sigurinn.

3.

„Þeir voru mjög gott crowd. […] Þeir voru svona surprised og bara gaman, showið gekk vel og bara stemning.“ Úr frétt á dv.is.        

Athugasemd: Þetta segir Björn Bragi Arnarson, einn af uppistöndurum, sem skemmtu íslensku landsliðsmönnunum í Rússlandi. 

Björn Bragi heldur að hugsun hans komist ekki til skila nema með því að nota útlensku til áhersluauka. Hann er líklega á þeirri skoðun að íslenskan sé frekar máttlaus þegar kemur að því að lýsa einhverju sem einhverju máli skiptir.

Þó slettunum sé sleppt er ofangreint svo vit- og hugsunarlaus að varla er hægt að endursegja hana á íslensku án þess að niðurstaðan verði enn heimskulegri. Furðulegt að blaðamaðurinn sem þetta samdi skuli ekki hafa betri skilning á starfi sínu og íslensku en raun ber vitni. Honum ber auðvitað að skrifa fréttina á slettulausri íslensku, best hefði þó verið ef hann hefði haft vit á að sleppa þessu rugli.

Tillaga: Tekki hægt að bæta viti í svona rugl.

4.

„Helgi og Gummi eru að vinna mikla vinnu á bakvið tjöldin. Síðan er Heimir góður að gefa þér skýr hlutverk sem að hann vill að séu kláruð vel.“ Úr frétt á visir.is.         

Athugasemd: Það er nefnilega það. Helgi og Gummi þurfa að vinna mikla vinnu. Hér hefði verið nóg að segja að þeir félagar vinni mikið á bak við tjöldin.

Ekki tekur svo betra við í næstu málsgrein. Hún er tómt klúður og engin skýr hugsun, hvorki hjá viðmælanda né blaðamanni.

Tillaga: Helgi og Gummi vinna mikið á bak við tjöldin. Heimir er duglegur að gefa samstarfsmönnum sínum verkefni sem hann vill að séu vel unnin.

Íslensk fyrirtæki með ensk nöfn?

Ekki hafa allir jafn miklar áhyggjur af því að vinna þýðingar á íslensku og Víkverji. Vinur Víkverja á snjáldru greindi frá því nýlega að hann hefði rekist á nýjan stað í miðbænum sem héti Bastard upp á ensku.

Þessi nafngift væri ekkert einsdæmi því á leið hans að heiman í vinnuna gengi hann fram hjá The Drunk Rabbit, City Center Hotel, Iceware, American Bar, Dirty Burgers and Ribs, The Laundromat Café, The English Pub, Shooters Coyote Club, Ginger, The Hot Dog Stand, Nordic Store, Mountaineers of Iceland, 66 North, Icemart Souvenirs, What’s On, Pride of Iceland, Joe & The Juice, Guide to Iceland, Center Hotels, Flying Tiger, Icelandic Red Cross, Booking Centre, Woolcano, Scandinavian ... Er þetta ekki orðið ágætt? [e-mail]

Víkverji á bls. 29 í Morgunblaðinu 20.06.2018

Standandi eða sitjandi lófklapp og frásending viðbragða

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Teljanleg fyrirbæri

„Sálarró og auður fer ekki alltaf saman.“ „Framboð og eftirspurn stenst ekki alltaf á.“ 

Þetta er löng hefð: að sögnin sé í eintölu nema fyrirbærin séu teljanleg: „Klósettburstinn og eggjaklukkan týndust í flutningunum.“ 

Sé annað orðið í fleirtölu má snúa þeim við: „Tækni og vísindi haldast í hendur.“

Pistillinn Málið á bls. 28 í Morgunblaðinu 13. júní 2018

 

1.

„Auglýsingastofur byggja á mannauð.“ 

Í frétt á visir.is.       

Athugasemd: Forsetningin á getur stýrt bæði þolfalli og þágufalli. Dæmi: Hann gengur á vegginn. Hann gengur á veggnum. Á þessu tvennu er mikill munur.

Mannauður er nafnorð í karlkyni og beygist svona; mannauður, mannauð, mannauði, mannauðs. Kvenkynsnafnið Auður beygist eins nema í eignarfalli og þá er það Auðar.

Tillaga: Auglýsingastofur byggja á mannauði

2.

„Þingmenn gáfu ríkisstjórninni einnig standandi lófaklapp fyrir viðbrögð hennar við árásum ríkisstjórnar Trump á Trudeau.“ 

Í frétt á visir.is.       

Athugasemd: Hér er tiltölulega stutt málsgrein með óþægilega mörgum villum. Raunar er hún öll tómt klúður.

Hvað er standandi lófatak? Líklega rennur lesendum í grun að þá standi áheyrendur upp úr stólum sínum og klappi einhverjum lof í lófa.

Ofangreind tilvitun er þýðing úr ensku, í frétt Reuters segir:

… and gave a standing ovation for the government’s response …

Ovation er ekki aðeins lófaklapp, þó fylgir það væntanlega fögnuðinum. Hver skyldi vera munurinn á lófaklappi eða lófataki? Líklega er hann engin eftir því sem ég best fæ séð. Held þó að hið síðarnefnda sé algengara.

Hefur einhver heyrt um sitjandi lófaklapp? Nei, varla, lófatak situr hvorki né stendur. Mjög algengt er að fólk klappi sitjandi en þegar eitthvað sérstakt er að gerast lýsa áhorfendur ánægju sinni eða fögnuði með því að rísa úr sætum og fagna. Á ensku er sagt „give a standing ovation“. Þá er það ekki aðeins klappað heldur líka fagnað á annan hátt, hrópað, kallað og svo framvegis.

Ég er hins vegar ekki alveg viss um hvort að hægt sé að þýða þessi orð með standandi lófaklapp. Því leitaði ég til Jóhannesar B. Sigtryggssonar hjá Íslenskri málnefnd og hann sagði í tölvupósti sínum:

Þetta orðasamband standandi lófatak virðist ekki vera gamalt í málinu og ég finn eingöngu dæmi um það í nýlegum dagblöðum. Mér finnst líklegt að það sé tökuþýðing úr ensku eins og þú bendir á. Eðlilegra væri til að mynda að tala um dynjandi lófatak eða að stjórnin hafi verið hyllt fyrir ...

Svo er það annað. Er hægt að gefa lófatak. Nei, það er ekki gert á íslensku þó svo að orðalagið sé þannig á ensku. Á okkar máli klöppum við einhverjum lof í lófa en enskir „gefa lófaklapp“. Þó margt sé gott í enskri tungu er óþarfi að apa allt eftir.

Fróðlegt væri að fá vangaveltur frá lesendum um þetta.

Tillaga: Engin tillaga gerð.

3.

„Klukkan 15:53 í dag barst Neyðarlínunni tilkynning um alvarlegt umferðarslys í Hestfirði í Ísafjarðardjúpi. En þar valt sendibifreið. […] Vegna alvarleika slyssins var óskað eftir aðstoð þyrlu LHG sem flutti annan aðilann á sjúkrahús í Reykjavík.“ 

Í frétt á Facebook lögreglunnar á Vestfjörðum.     

Athugasemd: Ef við lítum framhjá efnisatriðum hræðilegrar frétta og skoðum aðeins framsetninguna eru athugasemdirnar margar. Þetta er einfaldlega illa skrifað hjá lögreglunni á Vestfjörðum. Vefmiðlar eins visir.is og mbl.is taka svo tilkynninguna orðrétt upp og laga ekkert, láta bara mata sig.

Afar óeðlilegt er að byrja setningu á samtengingu, hún er þarna óþörf. Annað hvort hefði átt að sleppa punktinum á undan og setja kommu eða sleppa samtengingunni.

Alvarleiki er kjánalegt orð og býr til nafnorðamiðaða setningu.

Til viðbótar er það svo að hvorki þyrlur né sjúkrabílar hjálpa heldur fólkið sem stjórnar þessum tækjum.

Loks er annar þeirra sem slasaðist kallaður aðili. Hvað á þetta að þýða? Hvort slasaðist maður eða aðili? Svo tekið sé heimspekilega til orða þá eru ekki allir aðilar menn, en sumir menn geta stundum verið aðilar.

Á öðrum fjölmiðlum hefur komið fram að aðstandendum hafi verið „gert viðvart“ um slysið. Eðlilegra er að orða það þannig að þeim hafi verið tilkynnt um slysið.

Tillaga: Klukkan 15:53 í dag barst Neyðarlínunni tilkynning um alvarlegt umferðarslys í Hestfirði í Ísafjarðardjúpi, en þar hafði sendibíll oltið. […] Slysið var alvarlegt og því var óskað eftir aðstoð aðstoð Landhelgisgæslunnar og var annar hinna slösuðu fluttur með þyrlu á sjúkrahús í Reykjavík.

4.

„Talibanar höfðu í gær enn ekki sent frá sér nein viðbrögð vegna fráfalls foringja síns. “ 

Úr frétt á bls 23 í Morgunblaðinu 16.6.18.     

Athugasemd: Engin hugsun er í þessu orðalagi; „senda frá sér viðbrögð“. Þetta stríðir svo illilega gegn málvitund allra. Grundvallarreglan er sú að lesa yfir fyrir birtingu.

Allir bregðast við, slíkt kallast viðbragð og viðbrögð manna eru ólík. Hins vegar sendir enginn frá sér viðbragð, það er heimskulegur nafnorðastíll sem engum er til sóma, hvorki blaðamanni né fjölmiðli. Loks má geta þess að stundum er forsetning ráðandi um merkingu sagnar því eitt er að bregðast og annað að bregðast við.

Í fréttinni stendur einnig:

Malala hefur vakið mikla athygli um allan heim fyrir hugrakka baráttu sína …

Hugrökk barátta er ekki til. Hins vegar getur einn eða fleiri verið þekktir fyrir hugrekki í baráttu sinni. Baráttan ein og sér er hvorki hugrökk né heigul. Fólk getur samt verið annað hvort.

Öll þessi „frétt“ hefur öll einkenni þýðingar úr ensku og blaðamaðurinn hefur ekki næga þekking á íslensku til að skrifa fréttina.

Tillaga: Talibanar höfðu í gær ekki enn brugðist opinberlega við vegna fráfalls foringja síns.

4.

„Rannsóknarskipið Bjarni Sæmundsson er komið að fótum fram …“ 

Grein eftir Heiðrúnu Lind Marteinsdóttur, framkvæmdastjóra Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi á bls. 25 í Morgunblaðinu 16.6.18.

Athugasemd: Mikilvægt er að nota orðatiltæki sem hæfa efni þess sem um er rætt. Kjánalegt er að segja að skip sé orðið svo gamalt að það sé komið að fótum fram, en það er ekki beinlínis vitlaust. Ekki frekar en að halda því fram að starfsmenn flugfélags hafi ýtt flugvél úr vör. Hvað þá að bíll aki á lensi upp Bröttubrekku. 

Stíll er mikilvægur í greinaskrifum. Gæta þarf að mörgu, ekki síst orðatiltækjum og málsháttum eiga ekki beinlínis við. Grundvallaratriðið er að skrifa stuttar setningar, flækja ekki frásögnina með misskýrum orðatiltækjum og ekki síst, nota millifyrirsagnir. Athygli lesenda er svo óskaplega hverful og það þarf skrifarinn að hafa helst í huga. 

Heiðrún Lind hefði mátt vanda sig betur með grein sína og þá er ekki úr vegi að fá einhvern annan til að lesa yfir. Það hjálpar yfirleitt.

Tillaga: Rannsóknarskipið Bjarni Sæmundsson er orðið gamalt og lúið.

5.

„Verðandi mæður leitast við að fæða utan Landspítalans vegna manneklu.“ 

Fyrirsögn á visir.is. 

Athugasemd: Röð orða í setningu skiptir máli annars er hætt við að lesendur misskilji. Samt misskilja fáir ofangreinda setningu vegna þess að manneklan á við Landspítalann, ekki verðandi mæður. Ég held samt að orðaröðin sé röng.

Prófum að skipta út orðinu mannekla og setja í staðinn veikindi. Þá verður fyrirsögnin svona:

Verðandi mæður leitast við að fæða utan Landspítalans vegna veikinda.

Þá er það spurningin hvort veikindi séu hjá verðandi mæðrum eða á Landspítalanum. Væntanlega eiga veikindi við mæður og því eðlilegt að orðið sé þeim tengt.

Sama á við um fyrirsögnina á Vísi. Snjall blaðamaður hefði orðað hana á annan hátt. Þetta er allt saman svo ansi auðvelt ef hugsun og pælingar fylgja skrifunum.

Tillaga: Mannekla á Landspítalanum knýr verðandi mæður til að fæða annars staðar.

Rændi nýburann eða nýburanum í gærkvöldi eða gærkvöld?

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

 

Ekki til eftirbreytni

Erlendis er staðaratviksorð og táknar dvöl á stað – eins og inni, úti og uppi t.d. – en ekki för til staðar. Því ætti ekki að „fara erlendis“ frekar en að „fara inni“ eða „fara heima“. Maður fer inn og fer heim. Langi mann úr landi getur maður farið út eða utan eða til útlanda.

Pistillinn Málið á bls. 40 í Morgunblaðinu 10. júní 2018

 

1.

„Í gærkvöld …“ 

Algengt í fréttum á Ríkisútvarpinu.      

Athugasemd: Valur sigraði Fram í gærkvöld, árekstur varð á Miklubraut í gærkvöld, flogið var til Akureyrar í gærkvöld … Þannig er iðulega tekið til orða í fréttum Ríkisútvarpsins. Engu líkar er en að hvorugkynsnafnorðið kvöld sé eins í þremur föllum; kvöld, kvöld, kvöld, kvölds.

Ég er vanari að þágufallið sé kvöldi. Valur sigraði Fram í gærkvöldi, árekstur varð á Miklubraut í gærkvöldi, flogið var til Akureyrar í gærkvöldi …

Til að vera viss ráðfærði ég mig í gærkvöldi við hina ágætu vefsíðu malid.is. Þar stendur eftirfarandi:

Bæði er hægt að segja í gærkvöld og í gærkvöldi.

Og hananú … Ég sætti mig auðvitað við þennan dóm enda ekki alveg alvitur. Hitt er alveg morgunljóst að mér finnst gærkvöld Ríkisútvarpsins hálf tilgerðarlegt og held því áfram því sem ég er vanastur.

Athygli vekur þó að allir starfsmenn Ríkisútvarpsins segja gærkvöld. Allir beygja sig undir regluna, engin undantekning. Vonandi veit það á gott og brátt mun beygingar-, tíðar og aðrar málfarsvillur heyra til fortíðar í „útvarpi allra landsmanna“. Verkefnið er ærið en upphafið lofar góðu. 

Ég hlakka þó til að heyra einhvern uppreisnarsinnaðan starfsmann leyfa sér að segja fréttir frá síðasta kvöldi. Ég bíð, og bíð, og bíð … frá því í gærkvöldi.

Tillaga: Í gærkvöldi …

2.

„Rændi nýbura.“ 

Fyrirsögn á bls. 2 í Fréttablaðinu 9. júní 2018.    

Athugasemd: Eins og vera ber á fyrirsögn að vekja athygli á frétt. Spenntur las ég hana og athygli mín var vakin. Hvað skyldi nýburinn hafa verið með sem freistaði steliþjófsins?

Allir þekkja munninn á að ræna einhvern og ræna einhverjum. Á þessu tvennu er grundvallarmunur sem vart þarf að útskýra hér. Vandinn er hins vegar sá að nafnorðið nýburi er eins í öllum aukaföllum, nýbura.

Þar af leiðandi hefur blaðamaðurinn ekki gert neitt málfarslega rangt af sér. Fyrirsögnin vakti þó athygli.

Svo ekkert fari nú á milli mála hefði verið hægt að orða fyrirsögnina á annan hátt. Raunar gerir blaðamaðurinn það afar smekklega í meginmáli fréttarinnar og þar er fyrirsögnin komin.

Tillaga: Nam nýbura á brott

3.

„Meiddi fé­laga sína af gá­leysi.“ 

Fyrirsögn á mbl.is. 

Athugasemd: Þó fyrirsögnin sé ekki beinlínis röng tekur enginn svona til orða. Þarna er blaðamaður fastur í dómi sem er skrifaður á einhvers konar stofnanamállýsku. Ein helgasta skylda blaðamanns er að koma fréttum frá sér á skiljanlegu máli sem er um leið þarf að vera málfarslega eðlilegt. Yfirleitt fer þetta tvennt ágætlega saman, gæti hann að sér.

Eitthvað segir mér að gáleysið þýði að ökumaðurinn hafi ekki ætlað að skaða neinn. Slysið varð þar af leiðandi óvart. Fréttin fjallar þó ekki um þetta heldur dóm sem ökumaður bifreiðar fékk vegna gáleysilegs aksturs og hafa verið undir áhrifum vímuefna þegar hann slasaði félaga sína.

Ökumaðurinn meiddi ekki félaga sína, hann beinlínis slasaði þá. Annar handleggsbrotnaði og hinn rifbeinsbrotnaði. Plástur dugar ekki á svona meiddi. 

Tillaga: Ók dópaður og slasaði félaga sína.

4.

„74 tölvu­póstsvik­ar­ar hand­tekn­ir.“ 

Fyrirsögn á mbl.is. 

Athugasemd: Almennt er ekki ritaðir tölustafir í byrjun setningar. Þannig er þetta út um allan heim. Hér á landi vita margir blaðamenn ekkert um þessa venju, hafa ekki tekið eftir í skóla eða haft slæma kennara. Hvorugt er þó afsökunarefni. Ritstjórar eiga að sjá þetta og ekki sætta sig við það.

Blaðamaður á vef Moggans skrifar tölustaf í upphafi fyrirsagnar og einnig tvisvar í upphafi setninga í fréttinni. Þetta er ljótt.

Reglan skýrist af þessum dæmum:

• Tólf lærisveinar ...
• Þrjátíu prósent atkvæðaa 
• Tíu litlir negrastrákar (má segja þetta?) ...
• Fimmtán þáttakendur ...
• Einn fjórði íbúa ...
• Tveir þriðju meirihluti ...
• Sjöundaá (bær á Rauðasandi, vinssamlegast ekki skrifa 7undará) ...

Svona er alheimsreglan (!). Blaðamenn, ekki ofbjóða lesendum. Ekki skemma fréttir. Fylgjum góðum reglum og siðum.

Tillaga: Sjötíu og fjórir tölvupóstsvikarar handteknir