Verður næsta skjálftahrina við Reykjanesvita?

Líður nú að lokum jarðskjálftahrinunnar norðan við Grindavík. Fór þá svo sem vísindamenn spáðu að kvikan sem olli landrisinu komst ekki upp á yfirborðið enda var hún frekar lítil, mældist 0,001 rúmkm. Engu að síður lyftist landið og það hefur án efa verið lærdómsríkt fyrir jarðfræðinga að fylgjast með og læra.

Einna athyglisverðast fyrir leikmenn er þessi litríka mynd sem sýnir risið til 1. febrúar 3,5 cm. Rauði liturinn sýnir mest. Takið eftir hvað áhrifin af kvikuinnskotinu eru mikil. Land aflagast á um eitt hundrað ferkm svæði.

Annað finnst mér athyglisvert og það er hvar jarðskjálftahrinan byrjaði og hvar og hvernig hún endar. Munum að jarðskjálftar eru ekki nærri því alltaf fyrirboðar um eldgos. Jörð skelfur vegna jarðskorpuhreyfinga, flekar færast til og svo framvegis.

Til hliðar er kort frá Loftmyndum sem sýnir jarðhræringar frá því fyrir allt að sex mánuðum. Á því sést að jarðskjálftar verða við suðvestanvert Kleifarvatn. Síðar verða skjálftar við austanvert Fagradalsfjall og þeir færast vestur yfir fjallið. Loks byrja skjálftar norðan við Grindavík og þá hefst landrisið. Veit ekki hvort komu fyrr, skjálftarnir eða landrisið.

Sé miðað við Grindavíkurveginn sem sjá má rauðmerktan á græna kortinu þá er greinilegt að flestir skjálftarnir eru komnir vestur fyrir hann. Myndin er frá Veðurstofunni og er tveggja daga gömul.

Síðan hefur það gerst að skjálftunum hefur fækkað að miklum mun eins og sést á neðsta kortinu sem er frá því í morgun. Í dag hafa þó orðið nokkrir snarpir skjálftar austan megin við veginn og eru þeir að öllum líkindum afleiðing af skjálftahrinunni og breytingum á sprungum, misgengjum, á svæðinu.

Að öllum líkindum mun jarðskjálftunum við Grindavík halda áfram að fækka en þó er hugsanlegt að hrina verði nær Reykjanesvita en þar við varð skjálfti upp á 3,9 þann 18. janúar.

Það sem hér er skrifað eru aðeins leikmannsþankar, pælingar sem orðið hafa til án nokkurrar þekkingar í jarðfræði. Sé litið í Tarrot spil, kaffibolla, innyfli sláturdýra og til drauma spakra manna leiðir allt að sömu niðurstöðu, skjálftavirkni á Reykjanesskagaa heldur áfram um ókomna tíð.

Hún lést sjálf, Keikó jarðsettur og börn send heim af skóla

Orðlof

Harri

Orðið harri merkti að fornu: konungur, höfðingi, herra, sbr. fornensku hearra, fornháþýsku herre. Einnig kemur það fyrir í Laxdælu sem heiti á uxa. 

Mannsnafnið Harri gæti verið skylt norska nafnorðinu harre (andúð), lýsingarorðinu harren (harður, stífur). 

Einnig gæti það verið stytting af Haraldur, sbr. danska nafnið Harre frá því á 14. öld sem talið er stytting af nöfnum sem hefjast á Har- (Nöfn Íslendinga).

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Titanic var 270 metra langt, fór í gegnum 825 tonn af kolum á dag og yfir tíu þúsund ljósaperur voru um borð.“

Frétt á visir.is.               

Athugasemd: Fréttin virðist vera áhugaverð en strax kemur í ljós að viðvaningur hefur skrifað hana og í þokkabót verið að flýta sér. Barn gæti ábyggilega skrifað betur.

Hvernig getur skip farið „í gegnum 825 tonn af kolum“? Og hvað er merkilegt við tíu þúsund ljósaperur? Voru þær geymdar á lagernum, voru þær í sambandi eða voru fleiri eða færri en algengt var í skipum?

Í fréttinni segir: 

John Jacob Astor IV var um borð í skipinu þegar það sökk en hann var þá ríkasti maður heims. Astor fórst í slysinu en eiginkona hans lifði af.

Hefði ekki mátt orða þetta svona:

Ríkasti maður heims, John Jacob Astor IV, fórst í slysinu en eiginkona hans lifði af.  

Einnig segir í fréttinni:

Hjúkrunarfræðingurinn Violet Jessop var um borð í Titanic þegar skipið sökk. Hún lifði aftur á móti af. Jessop var aftur á móti einnig um borð í systurskipi Titanic, Britannic fjórum árum síðar þegar það skip sökk. Hún lifði bæði slysin af. 

Þetta er þvílík della að ótrúlegt er að Vísir skuli bjóða lesendum sínum upp á fréttir skrifað af algjörum viðvaningi. Greinilegt er að útgáfunni er sama um lesendur. Markmiðið virðist ekki vera að segja fréttir og upplýsa.

Það kostaði meira að framleiða kvikmyndina Titanic en skipið sjálft kostaði. Á núvirði kostaði kvikmyndin 360 milljónir dollara og skipið sjálft kostaði 190 milljónir dollara. Kvikmyndin malaði aftur á móti gull þegar hún kom út.

Kostaði, kostaði, kostaði, kostaði. Orðfæðin er átakanleg og enn þetta „aftur á móti“.

Loks er það þetta sem er aldeilis ótrúleg samsetning:

Yngsti farþeginn var aðeins tveggja mánaða og lifðu stúlkan af. Eliza Gladys Dean lést sjálf árið 2009, þá 97 ára.

Er yngsti farþeginn og stúlkan sami maðurinn? Hverjir „lifðu“ af? Öldruð kona „lést sjálf“. Þetta er skelfilegt. Er hægt að afsaka svona bull?

Í fréttinni er aftur og aftur sagt að einhver hafi „lifað af“, rétt eins og blaðamaðurinn þekki ekki ekki sögnina að bjargast.

Nei, þetta er óboðlegt og blaðamanninum og útgáfunni til háborinnar skammar.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Ég held að ef þú hefðir spurt mig fyrir viku þá hefði ég ekki sé fyrir að þetta yrði niðurstaðan.“

Frétt á dv.is.                

Athugasemd: Öllum getur orðið það á að skrifa rangt. Þegar sama villan kemur tvisvar fyrir í fréttinni bendir það til fljótfærni eða jafnvel kunnáttuleysis. Blaðamaðurinn stendur sig illa, er fljótfær.

Tillaga: Fyrir viku hefði ég ekki trúað að niðurstaðan yrði þessi.

3.

„Boltinn er svo­lítið hjá borginni.“

Fyrirsögn á visir.is.                 

Athugasemd: Deilt er um kjaramál og viðmælandi Vísis telur að Reykjavíkurborg eigi næsta leik. Í talmáli heyrist stundum svona orðalaga að einhver eigi að gera eitthvað „svolítið“ … eða álíka. 

Hlutverk blaðamanns er öðrum þræði að lagfæra orðalag þess sem hann talar við, koma talmáli yfir á ritmál. Boltinn getur þó aldrei orðið „svolítið“ hjá borginni því þá hefur myndlíkingin misst marks. 

Í handbolta, fótbolta eða körfubolta getur boltinn aldrei verið „svolítið“ hjá öðru liðinu. Annað hvort liðið er með boltann, að öllu leyti.

Eigi viðmælandinn við að báðir aðilar geti haft frumkvæði þá þarf bara að orða það þannig.

Tillaga: Borgin á frumkvæðið.

4.

„Vill jarða orð­róminn um að Keikó sé ekki grafinn í fjörunni í Norður­mæri.“

Fyrirsögn á visir.is.                 

Athugasemd: Þetta er frekar viðvaningslegt. Ætlunin er að jarða orðróm með því að grafa upp. Væri ekki eðlilegra að orða það þannig að með uppgreftrinum sé ætlunin að eyða honum, afsanna hann?

Stílleysið er algjört en viðvaningar vita ekkert um stíl.

Í fréttinni segir:

Free Willy/Keiko- stofnunin stóð fyrir jarðsetningunni. 

Keikó var ekki jarðsettur, hræið var grafið. Maður deyr og líkið er jarðsett. Dýr drepst og hræið er grafið eða huslað. Svo má eflaust segja að fallegi hundurinn hafi dáið og hann grafinn með viðhöfn. 

Litlu börnunum er sagt að Snati hafi verið jarðaður og þau muna orðið. Síðar verða jafnvel lítil börn fullorðin og sum leggja fyrir sig blaðamennsku.

Tillaga: Vill sanna að Keikó sé grafinn í fjöru á Mæri í Noregi.

5.

„Þurfa að senda tugi barna heim af hverjum skóla.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                 

Athugasemd: Furðulegt orðalag. Getur verið að börnin séu uppi á þaki skóla og nú þurfi að senda þau „af skólanum“? Get ekki ímyndað mér gáfulegri skýringu á orðalaginu.

Máltilfinningin segir að börnin séu send úr skóla, alls ekki af.

Tillaga: Þurfa að senda tugi barna heim úr hverjum skóla.

 

Langt frá landrisinu brestur jarðskorpan

Aðal­atriðið í mál­inu er þetta landris. Skjálft­arn­ir eru af­leiðing af því. Landrisið er ástæðan fyr­ir því að hlut­ir eru á óvissu­stigi, ekki jarðskjálft­arn­ir. Þeir eru al­geng­ir á þessu svæði.

Þetta sagði Magnús Tumi Guðmundsson, jarðeðlisfræðingur, á fundi í Grindavík, samkvæmt frétt á mbl.is. Í örfáum orðum felst mikill sannleikur. Landrisið teygir á jarðskorpunni og þá brestur einhvers staðar, hún rifnar eða heldur áfram að rifna, rétt eins og þegar teygt er á flík.

Afar fáir jarðskjálftar eru við landrisið vestan við Þorbjarnarfell. Vísindamenn hafa mælt þar fjögurra sentímetra hækkun á landi á tíu dögum. Undir er kvika sem skýtur sér inn á milli berglaga, ekki þannig að kvikuhólf sé undir eins og víða annars staðar, til dæmis Heklu eða Öskju.

Hvað er kvikuhólf? Það er staður í jarðskorpunni þar sem bergkvika safnast sama. Sífellt bætist í hólfið en á móti þrýstir hún sér upp á við, inn í sprungur, stundum langar leiðir og stöðvast þar, storknar. Af og til kemst kvikan upp á yfirborð og þá verður eldgos, hraun rennur. Við eldgos rís tæmist kvikuhólfið að öllu leiti eða hluta.

Annað hvort leitar kvikan frekar fljótlega upp á yfirborð og gýs, oftast sem sprungugos af basalt kviku. Eða þá að kvikan treðst inn á milli jarðlaga í efri hluta skorpunnar og myndar innskot, án þess að gos verði, en myndar bólu eða landris á yfirborði.

Þetta segir Haraldur Sigurðsson, eldfjallafræðingur, í viðtali við visir.is. Og það er einmitt það sem er að gerast norðan við Grindavík. Eiginlegt kvikuhólf er ekkert heldur treður kvikan sér upp á við. Vera má að þetta hafi ótal sinnum gerst á Reykjanesi án þess að neinn hafi tekið eftir því. Núna er tækjabúnaður jarðvísindamanna svo mikill og fullkominn að fátt fer framhjá þeim.

Vísindamenn hjá ÍSOR hafa reiknað út að kvikan við Þorbjarnarfell sé aðeins um 0,001 rúmkílómetri, varla að það dugi í almennilegt eldgos, nái það upp á yfirborðið. Hér er dálítill samanburður:

1. Gosið í Holuhrauni var stórt gos. Á tveimur fyrstu vikunum kom þar upp 0,5 rúmkílómetri af hrauni.
2. Hraunið í Heimaeyjargosinu var 0,25 rúmkílómetrar.
3. Margir hafa komið að Vikrahrauni í Öskjuopi, séð gíganna og jafnvel gert sér grein fyrir stærð hraunsins sem þarna rann í október 1961. Það er 0,1 rúmkílómetri.

Af þessu má ráða að ekki er mikil kvika í jarðskorpunni við Þorbjarnarfell.

Okkur leikmönnum finnst skrýtið að jarðskorpan láti undan einhvers staðar fjarri landrisinu. Þegar litið er á þróunina síðustu mánuði má sjá að gríðarleg skjálftavirki hefur verið austan við Fagradalsfjall. Hún hefur á nokkrum mánuðum færst til vestur og er nú norðan við Grindavík.

Hér er kort sem fengið er frá Loftmyndum, rétt eins og hitt kortið (gott er að smella á kortin, þá stækka þau). 

Á því sést hvernig þróunin hefur verið síðustu sex mánuði eða svo. Fyrst var nokkur skjálftavirkni í Kleifarvatni og þar vestan við. Síðan urðu miklir skjálftar austan við Fagradalsfjall sem færðust smám saman austur fyrir fjallið. Loks verður mikil skjálftahrina norðan við Grindavík.

Hvort skjálftahrinurnar tengist eitthvað veit ég ekki. Ekki hefur orðið landris fyrr en hrinan byrjaði norðan við Grindavík. Þá má spyrja hvort hafi komið fyrr, eggið eða hænan, jarðskjálftarnir eða landrisið.

Eftir þessar vangaveltur stendur sú staðreynd ein eftir að það sem virðist vera „lítilsháttar“ landris veldur gríðarlegum skjálftum.

Hnippa harkalega, montréttur og maður hrundi niður

Orðlof

Í gegnum

Forsetningin í gegnum/gegnum er kunn í elsta máli, í beinni merkingu og óbeinni […]

Hér gætir danskra áhrifa enda alkunna að auðnæm er ill danska. 

Jón Ólafsson ritstjóri og skáld segir skemmtilega sögu af samskiptum skólapilts og Páls Melsteds kennara en þar segir:

Einhvern tíma koma það fyrir í sögutíma hjá Páli að hann spurði pilt: 

„Hvernig gat hann séð þetta fyrir fram?“ 

„Hann vissi það gegnum spámanninn,“ svaraði pilturinn. 

„Var þá gat á spámanninum?“ spurði Páll hægt og háðbroslega.  

Ég býst við að hvorki piltinum né öðrum sem á heyrðu hafi orðið það aftur á að viðhafa þessa dönskuslettu framar. (f20 (IðnN II, 81)).

Málfarsbankinn, 255. pistill  Jóns G. Friðjónssonar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Janúarmánuður hefur hnippt harkalega í okkur eins og hann telji að við höfum gleymt því hvar í veröldinni við erum til húsa.“

Seinni forystugrein Morgunblaðsins 30.1.20.              

Athugasemd: Sögnin að hnippa merkir lítilsháttar snerting. Hún getur varla verið harkaleg, þá notum við annað orð, til dæmis að slá. Leiðarahöfundurinn er að tala um veðurlag í mánuðinum. Harkaleg hnipping á ekki við þó janúar hafi minnt harkalega á sig.

Tillaga: Janúarmánuður hefur minnt harkalega á sig eins og hann telji að við höfum gleymt því hvar í veröldinni við erum til húsa.

2.

„Þannig að virknin er mjög svipuð og við erum að horfa bara á áframhald á það sem er í gangi …“

Frétt á visir.is.               

Athugasemd: Þetta er nú meiri ruglið. Verði viðmælanda blaðamanns á að mismæla sig eða tala rangt mál ber blaðamanni að leiðrétta ummælin fyrir birtingu. Í ofangreindri málsgrein er rangt fall og þar að auki má einfalda orðalagið sem fyrir er ekki alveg nógu skýrt.

Tillaga: Virknin er mjög svipuð og hefur verið …

3.

„Setti nýtt heimsmet í landsliðsmörkum.“

Frétt á visir.is.               

Athugasemd: Nokkur munur er á landsliðsmörkum og landsleikjamörkum. Landslið spila landsleiki. Er ekki skýrara að tala um mörk sem skoruð eru í landsleikjum heldur en í landsliðum?

Eflaust kann sumum að finnast þetta ómerkilegt en munum að íslenskan nær fyllingu í smáatriðunum, fallbeygingunni, tíðunum og öðru sem mörgum finnst smálegt.

Tillaga: Setti nýtt heimsmet landsleikjamörkum. 

3.

„Má búast við frekari skjálftavirkni.“

Frétt á frettabladid.is.                

Athugasemd: Þetta gæti verið spurning, aðeins spurningarmerkið vantar. Sé sögnin að „mega“ flutt um eitt sæti í setningunni verður hún mun skiljanlegri. Orðaröðin skiptir miklu máli, ekki aðeins í íslensku heldur í flestum öðrum tungumálum.

Tillaga: Búast má við frekari skjálftavirkni.

4.

„Stólarnir með montréttinn fyrir norðan.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 31.1.20.                

Athugasemd: Fyrirsögnin þessarar körfuboltafréttar vakti athygli mína því ég veit ekkert hvað „montréttur“ er. Vera má að hann sé lögfræðilega eðlis eða þá að hann tengist matreiðslu á einhvern hátt. Sé ekki svo má vera að um leið spilaður er körfuboltaleikur sé líka keppt í einhverju öðru.

Ég las fréttina er varð því miður engu nær um hvað „montréttur“ er. Má vera að þetta sé eitthvert „íþróttamál“ sem aðeins „innmúraðir og innvígðir“ íþróttafréttamenn vita hvað þýðir og okkur lesendum kemur ekki við. Svona álíka og íþróttablaðamenn kalla leikmenn í hópíþróttum „lærisveina“ þjálfarans.

Fleirtöluorðið „stólarnir“ er nokkurs konar gæluorð íþróttafréttamanna yfir leikmenn Tindastóls sem eru býsna góðir í körfubolta og ábyggilega fleiri íþróttum.

Í fréttinni tíundar blaðamaðurinn samviskusamlega þjóðerni leikmanna. Þeir virðast allir vera útlenskir því ekki er getið um neinn Íslending nema eins „sem hrökk í gang þegar leið á leikinn“. Hinir hafa kannski ekki komist í gang og því setið á bekknum.

Eftir stendur að oftar en ekki er eitthvað fullyrt í fyrirsögn fjölmiðla en engin skýring á því finnst í meginmáli fréttar. Þetta bendir til að skilningur blaðamanna á eðli fyrirsagnar fari hnignandi sem og getu þeirra til að semja þær.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Þessi mynd er tekin rétt hjá sjúkrahúsi í Wuhan en þessi eldri maður hrundi niður og lést úti á götu í borginni í gær.“

Myndastexti á mbl.is.                 

Athugasemd: Þetta er afskaplega viðvaningslega skrifaður myndatexti. Ábendingarfornafnið þessi kemur tvisvar fyrir og myndar því nástöðu. Í báðum tilvikunum er notkunin óþörf.

Maðurinn „hrundi niður“. Þannig er ekki talað á íslensku þó á ensku kunni að vera sagt „the man collapsed“. Blaðamaðurinn virðist skilja ensku betur en móðurmálið nema því aðeins að hann hafi fengið aðstoð við þýðinguna.

Sé seinni hluti málsgreinarinnar fenginn Google-Translate til þýðingar er útkoman svona:

… but this elderly man collapsed and died on a street in the city yesterday.

Þýðingarforritið getur ekki þýtt fyrri hluta málsgreinarinnar eðlilega. 

Í íslensku máli er aldrei talað um að fólk „hrynji niður“. Oftast er talað um að það falli niður. Undantekningin er þegar fólk deyr vegna sjúkdóma. Sagt er að fólk hafi hrunið niður í svarta-dauða og í móðuharðindunum. 

Tillaga: Myndin er tekin rétt hjá sjúkrahúsi í Wuhan. Maðurinn hafði fallið niður í gær og látist.

Virkja óvissustig, virkja aðgerðastjórn og tilkynna með tilkynningu

Orðlof

Mannanöfn

Mín persónulega skoðun er sú að íslensk nöfn eigi að vera í samræmi við íslenskar málvenjur og í samræmi við íslenska stafsetningu, og við erum með reglur um hvernig við stafsetjum allt í íslenskri tungu og af hverju ættu mannanöfn að vera þar undanskilin?

Auður Björg Jónsdóttir hrl, viðtal í visir.is. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Óvissustig Almannavarna virkjað og …“

Frétt á mörgum vefmiðlum, kemur frá Veðurstofunni               

Athugasemd: Ég leyfi mér að draga það í efa að hægt sé að „virkja“ óvissu, hvað þá óvissustig. Sögnin að virkja er notað úr hófi fram og þar að auki er það ónothæft í mörgum tilvikum þar sem skrifarar, blaðmenn og aðrir kjósa að nota það.

Orðið hefur hingað til haft þá merkingu að „beisla afl eða orku“ eða  gera einhvern virkan, nýta starfsorku einhvers eins og segir á vefnum Íslensk nútímamálsorðabók.

Líklega er ekkert út á það að setja að fólk sé virkjað til ákveðinna starfa. Varasamt er þó að ofnota orðið sérstaklega þegar auðveldlega má velja önnur. Hitt gengur ekki að virkja eitthvað sem er algjörlega óáþreifanlegt, „óvissu“ eða „óvissustig“. Slíkt gengur gegn málhefð og er þar að auki órökrétt. 

Í fjölmiðlum að undanförnu hefur sést orðalagið „Aðgerðastjórn hef­ur verið virkjuð vegna …“. 

Er ekki betra að segja að aðgerðastjórnin hafi verið kölluð saman í stað þess að hún hafi verið virkjuð? Aldrei er talað um að „afvirkja“ aðgerðastjórn sem þó gæti verið rökrétt fyrst að hún hafi á annað borð verið virkjuð. 

Varla er hægt að kveikja og slökkva á nefnd eða stjórn, „virkja“ eða „afvirkja“? Sé svo má líkja þeim við prentara eða lampa með rofa sem nota má til að kveikja eða slökkva.

Þetta er auðvitað tóm della. Enginn segir ríkisstjórn hafi verið „virkjuð“ og varla skólaráðið í Hólabrekkuskóla, mannanafnanefnd, hafnarstjórn, húsfélagsstjórn, borgarstjórn eða tómstundaráð. 

Fólk í nefndum, stjórnum og ráðum er kallað saman. Hvers vegna í ósköpunum er þá verið að „virkja“ aðgerðarstjórn eða almannavarnarnefnd? Og hvernig er staðið að því að „afvirkja“ þau?

Tillaga: Almannavarnanefnd kölluð saman …

2.

„Banda­ríkja­menn hafa kallað eftir því að stjórn­völd í Írak upp­fylli skyldur sínar og …“

Frétt á frettabladid.is.              

Athugasemd: Orðalagið að „kalla eftir“ einhverju er komin úr ensku, „to call for“, „to call on“.

Heimild fréttarinnar í Fréttablaðinu er vefur BBC. Þar er haft eftir viðmælanda í Utanríkisráðuneytinu í Bandaríkjunum:

We call on the Government of Iraq to fulfil its obligations to protect our diplomatic facilities.

Blaðamaðurinn þýðir þetta beint. Þar með er óvíst hvort hvað utanríkisráðuneytið er að gera. Er það að óska eftir, krefjast, heimta eða álíka? 

Allt bendir hins vegar til þess að viðmælandinn hafi ekki opnað glugga í ráðuneytinu og kallað út um hann ofangreind orð. Bandaríkjamenn eru greinilega að krefjast þess að Íranar uppfylli skyldur sínar.

Sögnin að „kalla eftir“ er allt annars eðlis en enska orðalagið „call for“ eða „call on“.

Faðir vor kallar á kútinn, sögðu Bakkabræður. Líklega hefur karlinn hrópað til þeirra, heimtað að þeir færðu sér hann strax. Blaðamaður sem lítið þekkir til myndi segja að sá gamli hafi kallað eftir kútnum án þess að hækka röddina. Þannig er sögnin að kalla ekki notuð.

Tillaga: Banda­ríkja­menn hafa krafist þess að stjórn­völd í Írak upp­fylli skyldur sínar og …

3.

„Margir róbótar frá Samey í Noregi.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 29.1.2020.              

Athugasemd: Hvað merkir þessi fyrirsögn? Getur verið að róbótar komi frá norskri eyju sem nefnist Samey og það búi Samar? Nei, Samey er bara fyrirtæki í Garðabæ sem framleiðir róbóta.

Blaðamenn og aðrir sem stunda skriftir þurfa að lesa yfir það sem þeir skrifa svo ljóst sé að ekkert misskiljist. 

Sem dæmi um verulega meinlegan misskilning er þessi fyrirsögn sem birtist í visir.is fyrir nokkrum árum:

Jón Gnarr ætlar að breyta nafni sínu í Houston.

Hér er um að gera að „misskilja ekkert vitlaust“ eins og stundum er grínast með. Enn ber maðurinn nafn sitt en heitir ekki Jón Houston eða Jón Gnarr Houston.

Tillaga: Samey selur marga róbóta til Noregs.

4.

„Cintamani tilkynnti um gjaldþrot fyrirtækisins með tilkynningu fyrir stuttu …“

Fréttir kl. 12:20 í Ríkisútvarpinu 29.1.2020.            

Athugasemd: Hér er óþarfa tvítekning í setningunni. Slæmt segja að eitthvað hafi verið tilkynnt með tilkynningu. 

Tillaga: Cintamani tilkynnti um gjaldþrot fyrirtækisins fyrir stuttu …

Sáralítil kvikusöfnun bendir til túristagoss

Áætlað er að Arnarseturshraun sé um 0,3 rúmkílómetrar að rúmmáli.

Samkvæmt frétt Veðurstofu Íslands 26. janúar var áætlað samkvæmt grófu mati að rúmmál kvikusöfnunarinnar hefði verið um ein milljón rúmmetra eða 0,001 rúmkílómetri. Það er 1/300 af rúmmáli Arnarseturshrauns.

Ef þessi kvika nær til yfirborðs og ekki verður meira aðstreymi kviku verður um lítið gos að ræða, að sögn Magnúsar [Á. Sigurgeirsson, jarðfræðingur hjá ÍSOR]. Hann sagði talið að kvikan væri á um þriggja km dýpi.

Í þessari vel skrifuðu frétt í Morgunblaðinu í dag er einfaldlega sagt að verði eldgos vestan við Þorbjarnarfell við Grindavíkur benda allar líkur til þess að það verði ekki mikið. Ástæðan er sú að á um þriggja km dýpi er frekar lítil kvika sem þó hefur náð að lyfta landinu.

Hér er komið að því sem mestu skiptir en hefur því miður ekki fengið verðskuldaða athygli.

Auðvitað eru eldgos afar slæm en jarðfræðingar sjá og skilja meira en áður. Tæknin er slík að hægt er að reikna út hversu mikið er í kvikuhólfinu og það hefur jarðfræðingurinn hjá Ísor gert. 

Þegar ekið er til Grindavíkur af Reykjanesbraut liggur vegurinn eftir nær endilöngu Arnarseturshrauni.

Illahraun er tiltölulega lítil hraunbreiða sem liggur vestan undir Þorbjarnarfelli og norðan við það. Í norðurjaðri hraunsins er Hitaveita Suðurnesja og Bláa lónið. Samkvæmt upplýsingum frá Veðurstofunni er kvikusöfnunin því sem næst undir miðju Illahrauni.

Meðfylgjandi er kort frá Isor. Ég hef auðkennt Arnarseturshraun með gulum lit, Illahraun með bláum og hraunin úr Elvörpum með grænum. Öll þessi hraun runnu á tímabilinu 9. til 13. aldar.

Eldgos er dauðans alvara en getur verið að hugsanlegt eldgos sé aðeins „túristagos“ eins og sagt er? Allt bendir til þess að svo sé. Engu að síður getur lítið eldgos skemmt á vegi, heitavatnsleiðslur og önnur mannvirki.

Miðað við þessar upplýsingar læðist sú hugsun að manni að viðbrögðin séu ekki í samræmi við þær upplýsingar sem þó liggja fyrir.

Verði gos er ólíklegt að hraun renni yfir Grindavík

Fjallið norðan við Grindavík heitir Þorbjarnarfell. Að minnsta kosti kannast ég ekki við annað. Þannig er líka fjallið merkt á Atlaskort Landmælinga sem var helsta heimildin um örnefni.

Áhöld er um nafn fjallsins. Á sumum kortum er það nefnt Þorbjörn. Rökræða má endalaust um hvort það hafi verið upprunalega heiti fjallsins og síðar hafi fell verið bætt við. Benda má á að til er Vífilsfell, má vera að það hafi til forna heitið Vífill. Kerling nokkur var í Kjalnesinga sögu nefnd Esja og fjallið eftir henni. Fjörður varð að heita fjörður, og fjöll þurftu að bera heitið fjall eða fell. Hér má benda á pistil í þessu bloggi um örnefni, sjá hér. Læt duga að benda á annan pistil af fjölmörgum um örnefni, sjá hér.

Þorbjarnarfell er ekki eldfjall, höfum það á hreinu. Engu að síður varð það til við gos undir jökli, án efa á eldsprungu. Fjallið er því sem næst eingöngu úr móbergi sem einkennir eldvirkni í vatni og sjó. Hraun nær þá ekki að renna heldur tætist kvikan í sundur þegar hún kemst í snertingu við vatn og þá hlaðast upp gosefni. Þannig mynduðust eyjarnar í Vestmannaeyjum, Helgafell við Hafnarfjörð og fjöldi annarra fjalla á landinu.

Stundum gerist það að eldvirknin nær upp úr vatnsyfirborðinu og þá  tekur hraun að renna. Þess vegna er oft hraun efst á móbergsfjöllum, nefna má Herðubreið sem dæmi. Bólstraberg er að finna efst í Þorbjarnarfelli.

Reykjanes er sérkennilegt í jarðfræðilegum skilningi. Heillandi er að skoða jarðfræðikort ISOR, en stofnunin hefur gefið út kort af stórum hluta landsins. Þar segir um Þorbjarnarfell að það sé myndað úr móbergi frá „eldri jökulskeiðum“.

Gríðarleg hraun eru vestan við Þorbjarnarfell sem eru frá níundu til þrettándu aldar en þá var síðast eldgos á Reykjanesi. Í þessum hraunum eru Eldvörp einna þekktust. Á þessum tíma runnu hraun um svæðið sem nær næstum því frá Reykjanesvegi, yfir Reykjanesskagann og suður í sjó þar sem heitir Staðarberg, um sex km fyrir vestan Grindavík. Taka skal fram að ekkert hraun rann í þessum hamförum nærri bænum. Raunar stendur Grindavík á hrauni sem rann fyrir um 2.400 árum.

Gígarnir í Holuhrauni í gosinu árið 2014 eru á sömu sprungu og þeir sem gusu árið 1797. Það gæti bent til þess að hún sé ekki lokuð svo að kvika eigi auðveldara með að komast þar upp en annars staðar. Þetta eru bara leikmannsþankar en samkvæmt þeim er hugsanlegt að eldgos vestan Þorbjarnarfells kunni að koma upp í þekktum sprungum, hugsanlega nálægt eldri gígum.

Verði eldgos á vestan Þorbjarnarfells bendir allt til þess að hraun renni ekki í átt til Grindavíkur. Suðvestan fjallsins er Lágafell og Lágafellsheiði sem hindra hraunrennsli í þá átt rétt eins og gerðist þegar Illahraun rann. Það liggur vestan undir Þorbjarnarfelli og komst ekki suður fyrir það. Þar af leiðir að varla mun koma til brottflutnings fólks vegna hraunrennslis verði eldgos á annað borð fyrir vestan við fjallið.

 

 

Útsýni yfir Esju, verða fyrir peningaþjófnaði og með skemmtnari mönnum

Orðlof

Helmingi þyngra

Þegar talað er um að eitthvað sé helmingi þyngra en eitthvað annað getur það merkt tvennt: 

1. að hluturinn sé 100% þyngri
2. að hluturinn sé 50% þyngri.

Úr því að orðasambandið hefur tvær merkingar í íslensku kann það að valda misskilningi í málnotkun.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Íbúðin er 314 fermetrar að stærð og á efstu hæð hússins að Vatnsstíg, með útsýni yfir Esjuna.“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Það hlýtur vera afar hátt hús ef sjá má af efstu hæðinni yfir Esjuna. Fjallið er rúmlega 700 m hátt.

Hitt er staðreynd að hús þarf ekki að vera hátt svo vel sjáist til Esju eða annarra fjalla. Víða sést úr húsum til Snæfellsjökuls, þó ekki yfir hann.

Tillaga: Íbúðin er 314 fermetrar að stærð og á efstu hæð hússins að Vatnsstíg, með útsýni til Esju.

2.

„Meðal annars fékk Röskva-samtök félagshyggjufólks við Háskola Íslands það hlutverk að finna til aukaleikara og tóku því margir háskólanemar þátt í kvikmyndinni.“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Málfræðilega er ekkert að þessari málsgrein. Fyrir utan eina stafsetningavillu (Háskola í stað Háskóla) er ýmislegt að. Dálítið er öfugsnúið að Röskva hafi fengið hlutverk en ekki þó í kvikmyndinni en háskólanemar fengu ekki hlutverk heldur tóku þátt í myndinni.

Aðeins er getið um eitt „hlutverk“ Röskvu en engu að síður er notað orðalagið „meðal annars“ og þá vantar upplýsingar um önnur „hlutverk“ samtakanna. Þau fengu ekki hlutverk heldur verkefni.

Hvað merkir að „finna til aukaleikara“. Skil það ekki alveg. Kannast þó við orðalagið að taka til í merkingunni að þrífa. Má vera að blaðamanninum hafi ekki þótt nóg segja að samtökin hafi fundið leikaraefnin og viljað hnykkja á því orðin og bæta „til“ við það.

Fréttin bendir til að blaðamaðurinn sé slakur í skrifum, jafnvel hroðvirkur. Fleira í fréttinni má gagnrýna.

Tillaga: Röskva, samtök félagshyggjufólks við Háskóla Íslands fékk það verkefni að finna aukaleikara og fengu því margir háskólanemar hlutverk kvikmyndinni.

3.

„Flakkar heimshorna á milli til þess að elta drauminn.“

Frétt á frettabladid.is.                 

Athugasemd: Á ensku er sagt „follow your dream“. Þeir sem hafa rýran íslenskan orðaforða og lélegan skilning á málinu halda að þetta þýði „eltu drauma þína“. 

Athygli vekur að fréttin er ekki þýdd, heldur frumsamin. Blaðamaðurinn er ábyggilega betri í ensku en íslensku. 

Okkur dreymir og við eigum drauma, okkur langar og við þráum eitthvað. Við eltumst ekki við langanir okkar, óskir eða þrár. Það er skelfilega vitlaust orðalag.

Talsverður munur er á ensku og íslensku þó málin séu skyld. Hið versta sem þýðandi gerir er að þýða orðrétt. Það getur Google-translate gert og oft mun betur. Þýðingarforrit hefur  hins vegar hvorki hugsun eða tilfinningu en mennskur þýðandi ætti að hafa hvort tveggja nema hann sé illa að sér.

Niðurstaðan er því sú að Íslendingur segist vilja láta draum sinn eða drauma sína rætast. Honum er ómögulegt að „elta drauma“ því þannig orðalag gengur ekki upp á íslensku. 

Og hvers virði er sá draumur sem við þurfum að eltast við.

Tillaga: Lætur draum sinn rættast á ferðalögum um heiminn.

4.

„Lög­regl­an á Suður­nesj­um fékk í vikunni til sín erlenda ferðamenn sem sögðust hafa orðið fyr­ir peningaþjófnaði.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Hér er rétt eins og „peningaþjófnaður“ sé hlutur á hreyfingu sem skollið hafi á ferðamönnunum. Svo er ekki heldur er blaðamaðurinn einn af þessum sem heldur að nafnorðavæðingin sé af hinu góða, geri fréttirnar trúverðugri.

Fréttin er stutt. Í henni eru engar málfræðilegar villur eða rangt stafsett orð en hún er bara illa skrifuð. Öll er hún svona:

Lög­regl­an á Suður­nesj­um fékk í vik­unni til sín er­lenda ferðamenn sem sögðust hafa orðið fyr­ir pen­ingaþjófnaði. Ferðamenn­irn­ir greindu lög­reglu frá því að and­virði 300 þúsund króna hefði verið stolið úr bif­reið þeirra þar sem hún stóð við Geysi.

Lög­regl­an seg­ir að fé ferðamann­anna hafi verið í pund­um og evr­um, en að þeir hafi ekki getað veitt nán­ari upp­lýs­ing­ar um þjófnaðinn. Málið er til rann­sókn­ar hjá lög­reglu.

Í stuttu máli hefði blaðamaðurinn getað sparað sér orðalengingar og skrifað eitthvað á þessa leið:

Evrum og pundum var stolið úr bíl erlendra ferðamanna við Geysi í vikunni. Andvirði peninganna var um 300 þúsund íslenskar krónur. Þeir kærðu málið til Lögreglunnar á Suðurnesjum en gátu ekki veitt nánari upplýsingar um þjófnaði.

Í stað sextíu og sex orða hefði blaðamaðurinn getað skrifað fréttina með þrjátíu og sex orðum. Málalengingar, tuð og tafs eru ekki til bóta í fréttaskrifum.

Tillaga: Peningum var stolið af erlendum ferðamönnum sem kærðu málið til Lögreglunnar á Suðurnesjum.

5.

„Við hitt­umst oft á kránni. Hann var mjög op­inn og með skemmtn­ari mönn­um.“

Frétt á mbl.is.                   

Athugasemd: Sá sem skrifar svona á ekki að skrifa fréttir nema einhver lagfæri skrifin fyrir birtingu. Fréttin er ekki vel skrifuð, margt sem orkar tvímælis í henni. 

Því miður er enginn prófarkalestur á mbl.is frekar en öðrum íslenskum fréttamiðlum. Gera blaðamenn og útgefendur sér grein fyrir því hversu mikil áhrif fjölmiðlar hafa?

Á undanförnum árum hefur þeim blaðamönnum fækkað sem eru vel máli farnir og skrifa lipran og  læsilegan texta. Í staðinn eru ráðnir viðvaningar sem fá enga tilsögn frá stjórnendum fréttamiðlanna og oft eru þeir síðarnefndu engu skárri.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Líðum ekki brota­starf­semi á ís­lenskum vinnu­markaði.“

Frétt á mbl.is.                   

Athugasemd: Af og til koma upp nýyrði sem ryðja eiga gömlum og góður orðum úr vegi. Í stað þess að nota orðið lögbrot er komið „brotastarfsemi“. Ef til má þakka fyrir að ekki sé talað um „lögbrotastarfsemi“. 

Orðið lögbrot hefur ákveðna merkingu og hún er ekki góð. „Brotastarfsemi“ virðist vera allt annars eðlis og ekki eins neikvæð. Hér vinna menn þá við „útgerðarstarfsemi“, „fiskvinnslustarfsemi“, „byggingastarfsemi“, „brotastarfsemi“, „ferðastarfsemi“ og ábyggilega margt fleira.

Orðið „brotastarfsemi“ er komið úr yfirlýsingu félagsmálaráðherra. Blaðamaður hefði mátt lesa fréttina yfir fyrir birtingu. Ekki er allt gott sem kemur frá stjórnsýslunni. Í henni er nástaða og langar og flóknar málsgreinar.

Tillaga: Líðum ekki lögbrot á ís­lenskum vinnu­markaði.

Svín stekkur stökk, kerra í gegnum sjálfsafgreiðslukassa og deild sem yfirsést

Orðlof

Stritast

Í Brennu-Njáls sögu segir frá farandkonum sem komu frá Bergþórshvoli til Hlíðarenda. Eftirminnileg eru orð þeirra um Njál er þær voru spurðar hvað hann hefði hafst að:

Stritaðist hann við að sitja (ÍF XII, 112).

Konurnar voru málgar og heldur orðillar eins og segir í sögunni enda mun þetta hafa verið sagt í háði en á snilldarlegan hátt. Mér er nær að halda að orð farandkvennanna hafi lifað sem fleyg orð, sbr. eftirfarandi dæmi:

• þótt ég gerði ekkert annað í fimmhundruð ár samfleytt en stritast við að sitja á honum [‘stólnum’] (HKLDagl 28 (OHR));
• Verum ekki að stritast við að byggja kirkjur (Fjallk 1896, 62 (OHR));
• hann stritaðist við að sitja á grein trésins (m19 (JThSk I, 243));
• hjakka eilíflega ofan í sama farið, stritast við að ná embættisprófi (NF XXIX, 71 (1872)).

Málfarsbankinn, úr 246. pistli Jóns G. Friðjónssonar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Svín látið stökkva teygju­stökk.“

Frétt á mbl.is.                 

Athugasemd: Íþróttamenn stökkva langstökk, stökkva hástökk, hlaupa langhlaup, synda sjósund og svo framvegis. Svona tvítekningar ber að varst, þær eru alltaf slæmar, sérstaklega í rituðu máli. Hins vegar er oft erfitt að komast hjá því að orða það þannig að íþróttamaður hafi stokkið langstökk. Varla er hægt að segja að hann hafi stokkið langt ...

Í fréttinni er sagt að svín hafi stokkið teygjustökk. Sé fréttin lesin er þetta rangt. Svínið var borið upp í háan turn, bundið við teygju og hrint fram af brúninni. Tilgangslaust og andstyggilega gert.

Tillaga: Svín þvingað í teygjustökk.

2.

„Samkvæmt frétt CNN stefnir óveðrið nú að Sydney og er talið að þar geti það einnig ollið miklum skaða.“

Frétt á visir.is.                  

Athugasemd: Alltaf er leiðinlegt þegar blaðamaður veldur ekki þessari sögn í skrifum sínum. Villan stingur í augun. Rétt er að segja að óveðrið geti valdið miklu skaða. Eiríkur Rögnvaldsson fyrrum prófessor í íslenskri málfræði skrifar áhugaverðan pistil um þessa sögn á vefsíðu sinni.

Sögnin beygist svona:

Nútíð:

Ég veld, þú veldur hann veldur

Við völdum, þið valdið, þeir valda

Þátíð:

Ég olli, þú ollir, hann olli

Við ollum, þið olluð, þeir ollu. 

Í fréttinni segir:

Skaðinn virðist hafa verið sérstaklega mikill í Canberra, höfuðborg Ástralíu en hann hefur ekki verið tekinn saman.

Hvað hefur ekki verið tekið saman? Skaðinn, fjöldinn, kostnaðurinn? Lesandinn skilur ekkert og verður að giska. Þannig frétt er slæm.

Annað dæmi um fljótfærnisleg skrif er þetta:

Samkvæmt frétt ABC þurftu íbúar að leita skjóls þegar haglélið hófst minnst tveir slösuðust þó í Canberra. 

Þarna hefði verið ágætt ef blaðamaðurinn hefði gefið sér tíma til að lesa málsgreinina yfir og til dæmis setja punkt eða kommu á eftir „hófst“.

Tillaga: Samkvæmt frétt CNN stefnir óveðrið nú að Sydney og er talið að þar geti það einnig valdið miklum skaða.

3.

„Frá því að hagl­élið hófst og þar til það hætti liðu í kringum fimmtán mínútur …“

Frétt á frettabladid.is.                  

Athugasemd: Gæti ekki verið að haglélið hafi staðið í fimmtán mínútur? Sé svo, hvers vegna er blaðamaðurinn að teygja lopann, lengja mál sitt?

Blaðamaðurinn notar orðið haglhríð og má hrósa honum fyrir það. Orðið er þekkt eins og fræðast um í Ritmálasafni Orðabókar Háskólans.

Í fréttinni segir:

Talið er að mikill þurrkur og vindur hafi gert það að verkum að sand­bylurinn fór af stað …

Ofnotaða og marklitla orðalagið „gera það að verkum“ er algjör óþarfi í þessu sambandi. Betra er þetta:

Talið er að mikill þurrkur og hvassviðri hafi valdið sandbylnum …

Tillaga: Haglélið stóð í um fimmtán mínútur …

4.

„Stal fullri inn­kaupa­kerru í gegnum sjálfs­af­greiðslu­kassa.“

Fyrirsögn á visir.is.                 

Athugasemd: Líklega er það jafn erfitt að koma innkaupakerru í gegnum sjálfsafgreiðslukassa og úlfalda í gegnum nálarauga. Engu að síður er hvort tveggja haldið fram.

Held ekki að sagan um innkaupakerruna og sjálfsafgreiðslukassann eigi að taka sem dæmisögu eða líkingu. Í Markúsarguðspjalli segir að erfiðara sé fyrir auðmann að komast í himnaríki en úlfalda í gegnum nálarauga. Má vera að það sé rétt en þó er víst að enginn kemur innkaupakerru í gegnum sjálfsafgreiðslukassa jafnvel þó hann sé þjófur.

Sumir blaðamenn skrifa viðvaningslega og það bitnar auðvitað á lesendum. Jafnvel viðvaningar flýta sér, mega ekki vera að því að lesa fréttir yfir fyrir birtingu? Og allt þurfa lesendur að þola.

Tillaga: Haglélið stóð í um fimmtán mínútur …

5.

„Segir að á Ís­landi sé spennandi deild sem hefur yfir­sést.“

Fyrirsögn á visir.is.                 

Athugasemd: Hverjum yfirsást? Deildinni? Sagnorðið yfirsjást merkir að taka ekki eftir, sjá ekki það sem maður ætti að taka eftir.

Hér er sögnin ekki rétt notuð. Líklega á blaðamaðurinn eða viðmælandi hans við að fáir viti af deildinni eða gefi henni verðskuldaðan gaum.

Tillaga: Segir að á Ís­landi sé spennandi deild sem hefur fáir vita um.

6.

„Hollvinir Óðins ætla að sigla skipinu fyrir eigin vélarafli.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 28 í Morgunblaðinu 22.1.2020.                 

Athugasemd: Búa Hollvinir Óðins yfir vélarafli? Ef ekki er líklegt að þeir muni einfaldlega sigla skipinu. Ætlunin er ekki að draga það eða ýta því. Þar af leiðir að vél skipsins mun knýja það áfram og það er kallað að sigla.

Auðvitað skilst ofangreind fyrirsögn en engu að síður er seinni hluti setningarinnar óþarfur.

Svona er nú með ýmislegt í íslensku máli sem og öðrum að stundum þarf nákvæmni við. Skriffærnin eykst gefi blaðamaður og aðrir skrifarar sér tíma til að huga að orðalagi og orðaröðun.

Tillaga: Hollvinir Óðins ætla að sigla skipinu.

Óbindandi markmið, rauðar hitatölur og líkamsárás gerð

Orðlof

Málvönun

Ég lagði til að orð ársins yrði „málvönun“. En nei, upplýst hefur verið við hátíðlega athöfn að „hamfarahlýnun“ hefði hlotið náð fyrir augum aðstandenda. Gárungarnir eru strax farnir að glotta og vilja breyta h-i í s.

Baldur Hafstað, Tungutak á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 18.1.2020.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ríki NATO skulda Bandaríkjunum ekki fé, heldur er hann að vísa til óbindandi markmiðs bandalagsins um að …“

Frétt á visir.is.                

Athugasemd: Hér hefði verið betra að tala um markmið sem ekki eru bindandi. Orðalagið í tilvitnuninni bendir til þess að blaðamaðurinn hafi þýtt úr ensku í fljótheitum en ekki gætt nógu vel að íslensku málfari.

Tillaga: Ríki NATO skulda Bandaríkjunum ekki fé heldur bendir hann á markmið bandalagsins sem þó eru ekki bindandi um að …

2.

„Stuðningsmenn West Ham mótmældu eignarhaldi David Sullivan og David Gold á félaginu fyrir leik dagsins …“

Frétt á frettabladid.is.                 

Athugasemd: Skrifa á mótmæltu ekki „mótmældu“. Stafsetningavillur eiga ekki að vera í dagblöðum né í öðrum ritum. Til eru fyrirtaks villuleitarforrit sem koma í veg fyrir flestar villur. Vandinn er hins vegar sá að þegar rangt orð er skrifað gagnast forritin ekki. Þau skilja til dæmis ekki ef fall nafnorðsins er rangt eða tíð sagnarinnar. Skrifi ég óvart þá í stað þú, gera forritin engar athugasemdir.

Ekkert kemur í stað vökuls auga blaðamannsins, þekkingar og reynslu. Þess vegna er á þetta minnst að stundum veit ég ekki hvort blaðamenn gerir villur af einskæru þekkingarleysi eða bara óvart.

Tillaga: Stuðningsmenn West Ham mótmæltu eignarhaldi David Sullivan og David Gold á félaginu fyrir leik dagsins …

3.

„Á­reksturinn á Sand­gerðis­vegi varð við eftir­för lög­reglu.“

Frétt á frettabladid.is.                 

Athugasemd: Líklega er réttara að segja að áreksturinn hafi orðið vegna eftirfararinnar. Lögreglan eltir bíl sem þess vegna lendir í árekstri. Hefði löggan ekki elt hefði varla orðið árekstur.

Tillaga: Á­reksturinn á Sand­gerðis­vegi varð vegna eftir­farar lög­reglu.

4.

„Aðstæður til akst­urs víða vara­sam­ar.“

Fyrirsögn á mbl.is.                 

Athugasemd: Skrýtið að orða þetta eins og segir í fyrirsögninni og raunar líka í fréttinni. Í henni kemur fram að vegir eru varasamir vegna hálku. Af hverju er ekki hægt að segja það beinum orðum?

Í fréttinni segir:

Hlýnað hef­ur hratt á öllu land­inu síðastliðinn sól­ar­hring og eru rauðar hita­töl­ur á flest­öll­um stöðum.

Þetta er skrýtið orðalag. Hvað eru „rauðar hitatölur“? Hvað eru „flestallir staðir“? Eftirfarandi hefði ábyggilega skilist betur:

Hlýnað hefur hratt á landinu síðastliðinn sólarhring.

Einnig segir í fréttinni: 

Þegar einnig er hvass vind­ur eru aðstæður til akst­urs mjög vara­sam­ar.

Þetta vindatal er orðið dálítið hvimleitt svo ekki sé talað um þær margumræddu „aðstæður“. Kalla má það „misvindatal“ þegar sífellt er talað um lítinn vind, meiri vind og mikinn vind í stað þess að nota gömul og gegn orð eins og hvassviðri, storm og álíka.

Hér áður fyrr hefði verið sagt:

Í hvassviðri [og hálku] getur verið erfitt að aka.

Í lok fréttarinnar er þetta haft af vef Veðurstofunnar:

Sér­stak­lega má bú­ast við auknu af­rennsli á norðan­verðu Snæfellsnesi, svæðinu í kring­um Mýr­dals­jök­ul og á SA-landi. Einnig eru lík­ur á vatna­vöxt­um í Skagaf­irði og Eyja­fjarðará vegna snjóbráðar í kjöl­far hækk­andi hita og hvassra vinda,“ seg­ir á vef Veður­stof­unn­ar.

Hvað er „afrennsli“? Jú, líklega þegar bíll rennur af vegi vegna hálku. Er þetta kannski misskilningur. Getur verið að sá sem skrifaði eigi við að vegna hlýinda aukist vatn í ám og lækjum? Nei, ansakornið. Þá hefði hann sagt þetta beinum orðum.

Betra er að tala um vatnavexti í „Skagafirði og Eyjafjarðará“. Það þýðir líklega að ekki vex í öðrum ám í Eyjafirði, til dæmis Mjaðmá, Gilsá, Finná, Skjóldalsá og fleirum sem þó renna í Eyjafjarðará. Hvað þá Glerá, Hörgá, Fnjóská, Svarfaðardalsá og fleiri sprænum sem falla annars staðar til sjávar í firðinum, svo ekki sé minnst á allar þverárnar. Nei, aðeins vex í Eyjafjarðará. 

Þegar hlýnar að vetrarlagi er það óumbreytanlegt lögmál að snjór bráðnar og vatn leitar niður á við, í ám og lækjum vex. Í staðinn fyrir að tilgreina Skagafjörð og Eyjafarðará hefði Veðurstofan (og Mogginn) átt að einfalda orðalagið, sleppa langlokunni og hafa þetta svona:

Vegna hlýinda má búast við að vatn aukist í ám og lækjum. 

Tólf orð sem segja það sama og þrjátíu og átta í tilvitnaða textanum.

Svo er það stóra spurningin: Hvað eiga lesendur að gera með þessar upplýsingar. Nota björgunarvesti, kaupa bát …? Eða heldur Mogginn og Veðurstofan að fólk hafi ekki rökhugsun þegar kemur að veðurfari?

Tillaga: Vegir víða varasamir vegna hálku.

5.

„75 fangar sluppu úr fangelsi í austurhluta Paragvæ nærri landamærum Brasilíu.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 20.1.2020.                 

Athugasemd: Óvíða tíðkast að byrja setningu með tölustaf. Engu að síður gerist þetta svo ótal oft í íslenskum fjölmiðlum. Líklega vita blaðamenn ekki betur, tóku ekki vel eftir í íslenskutímum í framhaldsskólum og hafa ekki stundað lestur fjölmiðla og bókmennta að neinu marki.

Ástæðan er einfaldlega sú að grundvallarmunur er á tölustaf og bókstaf. Stór stafur er alltaf ritaður í upphafi máls og í nýrri málsgrein á eftir punkti. Tölustafir hafa ekki stóran staf nema þeir séu skrifaðir með bókstöfum og það ber að gera, að minnsta kosti í upphafi setningar.

Sáraeinfalt er að lagfæra þetta:

Tillaga: Sjötíu og fimm fangar sluppu úr fangelsi í austurhluta Paragvæ nærri landamærum Brasilíu.

6.

„Framkvæmdastjóri Samtaka ferðaþjónustunnar horfir til þess að farið verði yfir tilfelli vetrarins þar sem slys hafa orðið á ferðamönnum með tilliti til þess hvernig bæta megi kerfið.“

Frétt visir.is.                 

Athugasemd: Þetta er ótrúlega bjánaleg málsgrein og rýr. Varla þarf að rökstyðja þessa fullyrðingu.

Hvað merkir að „horfa til þess“? Hvaða tilgangi þjónar orðið „tilfelli“? Er betra að segja „slys hafa orðið á ferðamönnum“ en ferðmenn hafi slasast“? Hvað er átt við „með tillit til þess“? Og loks hvaða „kerfi“ er verið að tala um?

Fyrirsögn fréttarinnar er svona:

Horfir til þess að farið verði yfir tilfelli vetrarins.

Skilur einhver þetta? Setningin segir eiginlega ekkert, er galtóm.

Málsgreinin og raunar fréttin öll er ótrúlega viðvaningslega samin.

Tillaga: Framkvæmdastjóri Samtaka ferðaþjónustunnar vill að slys a ferðamönnum verði rannsökuð.

7.

„Lögreglan rannskar líkamsárás sem gerð var í nótt.“

Frétt í sjöfréttum Ríkisútvarpsins 20.1.20.                 

Athugasemd: „Gera líkamsárás“ segir í fréttinni en dauðlegt fólk hefði talað um að ráðist hafi verið á mann. Sé orðið „líkamsárás“ notað má ætla að hún „hafi verið gerð“.

Í svipaðir frétt á ruv.is segir:

[Í] dagbók lögreglu kemur fram að tilkynning hafi borist laust fyrir klukkan þrjú um að þrír menn hefðu ráðist á starfsmann verslunar og haft á brott með sér vörur.

Þeir sem taka vörur á leyfis eru tvímælalaust að stela eða ræna. Af hverju er það ekki sagt? Þarf að hafa einhvern fyrirvara á athæfinu eða bófunum?

Í fréttinni segir líka:

Um klukkustund síðar var tilkynnt um umferðaróhapp í Árbæ. Þar hafði bíl verið ekið á þrjá aðra bíla og síðan af vettvangi. 

Varla er það „umferðaróhapp“ þegar bíl er ekið á annan. Seinni setningin vekur athygli. Það hefði verið frétt til næsta bæjar ef bílnum hefði ekki verið ekið á „þrjá aðra bíla“ heldur á sjálfan sig. 

Loks má þakka fyrir að hið sívinsæla og klassíska lögreglu- og blaðamannaorð „vettvangur“ skuli koma fyrir í fréttinni. Það hefði verið frétt ef það vantaði.

Tillaga: Lögreglan rannsakar líkamsárás frá því í nótt.