Óhliðhollur gluggi og sýna ógnandi hegðun

Orðlof

Takk eða þökk

Sumir hafa amast við orðunum takk fyrir vegna danskra áhrifa.

Benda má á þökk fyrir eða þakka þér fyrir í þeirra stað.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Örlyg­ur Hnef­ill Örlygs­son, safnstjóri safns­ins, segir í sam­tali við mbl.is að hann sé staðráðinn í að opna safnið á ný síðar.“

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Safnstjóri safnsins ætlar að opna safnið aftur. Auðvelt er að orða þetta betur og komast hjá meinlegri nástöðu. 

Þetta er stutt frétt, aðeins 164 orð. Þar af kemur orðið safn fyrir átta sinnum þar af orðið könnunarsafn þrisvar sinnum. Þetta er ekki vel skrifað.

Nafnið er Könnunarsafn og ætti að vera ritað með stórum staf í allri fréttinni, svo er ekki.

Tillaga: Örlyg­ur Hnef­ill Örlygs­son, safnstjóri sagði í sam­tali við blaðamann að hann sé staðráðinn í að opna það aftur.

2.

„Félagaskiptaglugginn var ekki hliðhollur Val.“

Frétt á vísir.is.        

Athugasemd: Félagaskiptagluggi er tímabil að sumri sem leikmenn í fótbolta mega skipta um félög. Ekki er ljóst hvers vegna þetta er kallaður gluggi, önnur orð henta betur, til dæmis tími og tímabil. Ekkert í fótbolta réttlætir að þetta sé kallaður gluggi enda vísast einhver sérviska sem hefur orðið vinsæl.

Á malid.is segir:

gluggi, gluggur k. birtuop á vistarveru (oftast með gagnsæju efni í (t.d. gleri)); heiðríkjublettur á lofti …

Orðalagið „félagaskiptagluggin var ekki hliðhollur Val“ er bara tóm della, bjánalegt orðalag sem útilokað er að réttlæta.

Í fréttinni er þetta haft eftir einum álitsgjafanum í fótbolta:

„Það sem þú upplifir með Valsliðið er ótrúlega mikil gæði en liðið er ekki í góðu ásigkomulagi.“

Þetta er talmál og ekkert út á það að segja fyrr en ræðan hefur verið sett á blað. Þá er kemur í ljós að talið er bara samhengislaust rugl. Hver er þessi „þú“ sem er verið að ávarpa. Enginn, orðalagið er komið úr ensku. 

Sögnin að upplifa á ekki heldur heima þarna. Blaðamanni er skylt að breyta og laga orðalag viðmælenda sinna ella er hann að dreifa villum og bulli og það er ekki tilgangur fjölmiðla.

Valsliðið getur ekki bæði verið gott og í slæmu ásigkomulagi. Betra hefði verið að segja:

Valsliðið er ótrúlega gott en einstaka leikmenn hafa verið meiddir.

Fréttin er illa skrifuð og lesendum ekki bjóðandi.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Ef Rúnar myndi fá gott tilboð þá væri Heimir Guðjónsson fyrsti maðurinn á blaði til að taka við starfinu.“

Frétt á vísir.is.        

Athugasemd: Skrýtið að orða þetta svona, en blaðamaðurinn er ábyggilega án efa afar vel að sér í íþróttum. Hann hann er mun lakari í skrifum.

Tillaga: Ef Rúnar fengi gott tilboð væri Heimir Guðjónsson efstur á blaði.

4.

„Kon­ur og minni­hluta­hóp­ar standi verst.“

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Ofnotkun á viðtengingarhætti er því sem næst orðin óþolandi í fyrirsögnum fréttamiðla. Í flestum tilvikum er það viðmælandi sem fullyrðir og til að lesendur misskilji ekki er viðtengingarháttur notaður.

Við lesendur veltum þessari fyrirsögn fyrir okkur enda segir hún bókstaflega að konur og minnihlutahópar eigi að standa verst.

Hér áður fyrr notuðu blaðmenn framsöguhátt. Samkvæmt því hefði fyrirsögnin verið svona:

Kon­ur og minni­hluta­hóp­ar standa verst.

Allir skilja þessa fyrirsögn, hún er mun betri en sú með viðtengingarhættinum. Fullyrðingin skýrist betur sé fréttin lesin.

Tillaga: Kon­ur og minni­hluta­hóp­ar standa verst.

5.

„Menn­irn­ir voru ósam­vinnuþýðir og sýndu ógn­andi í hegðun.“

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Hvernig sem litið er á málsgreinina er hún rökleysa, jafnvel þó gert sé ráð fyrir einni villu. 

Forsetningunni í er ofaukið, hún á ekkert erindi í setninguna nema öðru sé breytt.

„Sýna hegðun“ er ekki íslenska nema því aðeins að lýsingarorði sé bætt við, til dæmis slæma eða vonda hegðun. Menn geta verið ógnandi. Of mikið er að segja: „sýna ógnandi hegðun“.

Svona byrjar fréttin:

18 ára kona var hand­tek­in í Okla­homa í Banda­ríkj­un­um …

Reglan er þessi: Ekki byrja setningu á tölustöfum. Það þekkist hvergi í vestrænum tungumálum. Ástæðan er einföld. Með punkti er setningu eða málgrein lokið og þá getur önnur byrjað og það er gert með stórum staf í upphafi fyrsta orðs. Þetta er öllum auðskiljanlegt, truflar ekkert. 

Tölustafur truflar í upphafi setningar vegna þess stóran staf vantar. Tala stendur þarna eins og illa gerður hlutur enda allt annað tákn en bókstafur.

Eigi setning að byrja á tölu er hún skrifuð með bókstöfum.

Tillaga: Mennirnir voru ósamvinnuþýðir og ógnandi.

Arkitektateiknað hús, sívaxandi mælir og body checkið

Orðlof

Sjá eða heyra

Auk þess þykir skilríkum mönnum óþarfi að breyta orðinu sjónarvottur í „sjónvitni“ (á ensku eyewitness ). Og: Einhver sagðist í útvarpinu vilja "sjá áherslubreytingu". Er það hægt? Ég heyri hinsvegar stundum áherslubreytingar í tali manna.

Íslenskt mál, Morgunblaðið, Gísli Jónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Mikill öldugangur og vindur var í Reynisfjöru í dag þegar ferðamenn spókuðu sig um í fjörunni.“

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Já, mikill vindur … Skyldi hafa verið hvasst? Blaðamenn þekkja ekki lengur gömul orð yfir vindstyrk. Nú er talað er um lítinn, mikinn vind eð sterkan vind. Líklega er þess skammt að bíða að orðið vindgangur sé tekið í gagnið í veðurlýsingum.

Í fréttinni segir:

Í myndbandi sjást öldurnar ná töluverðum hæðum áður en þær koma að landi af miklum þunga.

Eiginlega er ekkert rangt við þetta en margur kann að velta því fyrir sér hvað átt sé við með „töluverðum hæðum“. Hvergi í fréttinni er talað um brim í Reynisfjöru. Vita ungir blaðamenn ekki hvað brim er?

Í Reynisfjöru spókuðu sig ferðamenn í fjörunni. Blaðamenn hafa ekki hugmynd um hvað nástaða er. Þess vegna eru sömu orðin jórtruð. Líklega væri það frétt ef ferðamenn í Reynisfjöru spókuðu sig uppi á fjalli.

Tillaga: Í Reynisfjöru var í dag mikið brim og hvasst.

2.

„Gary Martin refsar endurtekið fyrri félögum.“

Fyrirsögn á visir.is.        

Athugasemd: Sá sem svona skrifar hefur ekki mikla tilfinningu fyrir íslensku máli. Auðvitað á hann að nota atviksorðið aftur, jafnvel enn og aftur.

Átt er við að leikmaðurinn hafi skorað fyrir ÍBV þegar liðið lék við Val og ÍA. Þetta kallar blaðamaðurinn að refsa sem er furðulegt orðaval. Fyrir hvað var leikmaðurinn að refsa? Var hann að hefna fyrir brottrekstur? Nei, hann hætti hjá öðru en var rekinn úr hinu. Fótboltaleikur gengur út á það að skora mörk. Má vera að Val og ÍA hafi nú hefnst fyrir að láta Gary Martin fara en um það veit ég ekkert.

Tillaga: Enn skorar Gary Martin gegn fyrri félögum.

3.

„Vel skipulagt og bjart arkitektateiknað einbýlishús …“

Fasteignaauglýsing í Fréttablaðinu 16.9.2019.       

Athugasemd: Vissara er að þeir sem ætla að kaupa íbúð að athuga hvort húsið sé „arkitektateiknað“ en ekki „smiðsteiknað“, „píparateiknað“ eða „fasteignasalateiknað“.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Að undanförnu hefur í sívaxandi mæli runnið upp fyrir mér ákveðið ljós.“

Grein á frettabladid.is      

Athugasemd: Svona getur farið þegar fyrirfram ákveðið orðalagi tekur völdin af skrifaranum. Þegar skilningur vex er oft sagt að menn sjái ljósið eða ljós renni upp fyrir þeim.

Það er hins vegar bráðfyndið þegar mælirinn fær sjálfstæðan vilja. Við þekkjum til dæmis þetta orðalag:

• Í auknum mæli
• Í vaxandi mæli
• Kornið sem fyllir mælinn
• Dropinn sem fyllir mælinn

Sívaxandi mælir er skiljanlegt orðalag en dálítið bjánalegt: Vaxandi mælir þekkist ekki.

Betra hefði verið ef skrifarinn segði: 

Ég áttaði mig smám saman á þessu.

Svo er það ákveðna ljósið. Þeir sem skrifa verða að átta sig á því við yfirlestur hvort orðalagið er skynsamlegt eða tóm della, vera óhræddir að laga og bæta. Hérna hefði höfundurinn hreinlega átt að segja að hann hafi áttað sig á staðreyndum mála.

Allir skilja hvað að undanförnu merkir og einnig smám saman.  Stundum er of mikið að hafa hvort tveggja í sömu setningu. Svona er ekki rangt, telst miklu frekar stílleysa. 

Höfundurinn hefur raunar léttan og leikandi stíl, skrifar auðskilinn texta og oft skemmtilegan. Hann á það þó til að flækjast sig í málalengingum. Á greininni er dálítil fljótaskrift. 

Tillaga: Að undanförnu hef ég smám saman áttað mig á ákveðinni staðreynd.

5.

„Síðastliðna nótt lét frostið einnig á sér kræla …“

Frétt á mbl.is.    

Athugasemd: Smekkur manna er mismunandi. Lítum bara á heimili fólks, varla finnast tvö sem eru alveg eins. Sama er með orðavalið í fréttum, greinum og jafnvel bókum. Sumir eru algerlega blindir á merkingu orðtaka og máltækja. Aðrir eiga það til að nota orð eða orðasambönd sem eiga ekki við. Farsælast er að skrifa án útúrdúra, rita hreinan texta. Nota sem minnst af orðatiltækjum og málsháttum og forðast orð sem ekki eiga við.

Á malid.is segir:

Láta á sér kræla: láta verða vart við sig, verða sýnilegur, vekja á sér athygli.

Málsgreinin í vefútgáfu Moggans hér að ofan er ekki röng en hún er kjánaleg af því að frost lætur ekki á sér kræla, það einfaldlega er, var eða verður. Kuldi er kyrrstaða.

Þetta orðalag fer vel þegar rætt er um fólk, jafnvel dýr eða fugla. En auðvitað veltur þetta eins og svo margt annað á smekk, rétt eins og val á húsgögnum og öðrum húsbúnaði fyrir heimilið.

Tillaga: Síðastliðna nótt var frost …

6.

„Ég hef mjög gaman af því hvernig Kennie Chopart spilar vörn. Gefur kantaranum smá space og býður honum í kaffi, kemur svo á siglingunni í body checkið og segir takkk fyrir komuna.“

Ummæli á Twitter birt á mbl.is.     

Athugasemd: Þetta er bráðskemmtileg lýsing þó sletturnar spilli doldið fyrir. Er ekki alveg viss á hvað þær þýða, er eins og svo margir frekar illa að mér í dönsku …

Fótboltafélagið Knattspyrnufélag Reykjavíkur, þekkt sem KR, varð Íslandsmeistari í fótbolta í gærkvöldi. 

Á vefútgáfu Moggans voru birtar nokkrar skemmtilegar lýsingar rétt eins og þessi fyrir ofan. 

Árangur KR er einkar glæsilegur. Munum samt að félagið er ekki „ríkjandi“ Íslandsmeistari í fótbolta heldur er einfaldlega Íslandsmeistari í fótbolta.

Tillaga: Engin tillaga

Sápugerðin Friggs og flugvél sem neyðarlenti

Orðlof

Upplýsingaöld eða …

Ekki er sama hvort ritað er upplýsingaöld eða upplýsingaröld.

1. Upplýsingaöld er orð sem stundum er haft um nútímann, sbr. tölvu- og upplýsingaöld.
2. Upplýsingaröld er það tímabil þegar fræðslustefnan var öflugust (á Íslandi oft talin 1770–1830) (Íslensk orðabók).

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… forstjóri Sápugerðarinnar Friggs.“

Dægradvöl, dálkur á blaðsíðu í Morgunblaðinu 11.9.2019.        

Athugasemd: Í Dægradvöl er getið um æviferil fólks sem á afmæli og birt ættartré. Athyglisverðar og fróðlegar upplýsingar. Faðir eins afmælisbarnsins er sagður hafa verið forstjóri „Sápugerðarinnar Friggs“. Þetta á auðvitað að vera Friggjar.

Frigg er fornnorrænt gyðjuheiti og beygist svona: Frigg, Frigg, Frigg, Friggjar. Beygingarmyndin í tilvitnuninni er ekki til.

Tillaga: … forstjóri Sápugerðarinnar Friggjar.

2.

„Skógafoss er 60 metra hár og 25 metra breiður. Fossinn er friðlýstur og telst sem náttúruvætti. Skógafoss er gríðarlega kraftmikill og er talinn meðal fegurstu fossa landsins.“

Frétt í frettabladid.is.         

Athugasemd: Væri hægt að bæta við orðinu foss í þessa lýsingu? Ég gerði tilraun:

Skógafoss er 60 metra hár foss og 25 metra breiður (foss). Fossinn er friðlýstur (foss) og telst sem náttúruvætti. Skógafoss er gríðarlega kraftmikill (foss) og er talinn meðal fegurstu fossa landsins.

Er þetta ekki um of? Jú, nástaða er aldrei viðunandi en hér tekur út yfir allan þjófabálk. Jafnvel án viðbótarinnar er þetta illa skrifað, algjörlega stíllaust. Þó má hæla blaðamanninum fyrir að skrifa ekki Skógafoss með erri og fyrir stuttar málsgreinar. Verra er þegar blaðamaður veit ekkert hvað nástaða er og tönglast á sama orðinu í sífellu.

Verst er að í fyrstu útgáfu fréttarinnar stóð: „Ferðamaður vaðaði út í Skógá.“ Einhver á Fréttablaðinu rak augun í villuna og lét leiðrétta hana, þó ekki fyrr en að lesandi nefndi þetta í athugasemdum við fréttina.

Hvað er annars þessi þjófabálkur sem mér varð að orði? Í bókinni Mergur málsins segir:

Þjófabálkur: Sérstakur kafli í Jónsbók (lögbók frá árinu 1281) sem nefnist þjófabálkur en þar var fjallað um refsingar fyrir þjófnað. Það hefur þótt kasta tólfunum ef ákvæði hans hafa ekki náð yfir eitthvert brot. Af því er líkingin dregin.

Orðalagið merkir það sem er fráleitt eða forkastanlegt.

Í tilvitnuninni kemur frá orðalagið að kasta tólfunum. Merkingin er það sem er yfirgengilegt og svo segir í bókinni:

Líkingin er dregin af teningskasti, sbr. kasta sex tvö, kasta tólfin, þ.e. vísar til þess þegar sex kemur upp á tveimur teningum.

Ansi fróðlegt, finnst mér, jafnvel þó þetta tvennt tengist ekkert tilvitnuninni úr Fréttablaðinu.

Tillaga: Skógafoss er 60 metra hár og 25 metra breiður. Hann er friðlýstur sem náttúruvætti og er meðal fegurstu fossa landsins.

3.

„Talsmaður Ross neitar því að hann hafi hótað neinum uppsögn.“

Frétt á visir.is.         

Athugasemd: Í orðabókinni segir að óákveðna fornafnið neinn sé notað sérstætt og með neitun. Oftast með orðalaginu ekki, til dæmi þarna er ekki neinn.

Mér finnst ofangreind tilvitnun í frétt Vísis dálítið ókunnugleg. Var ekki hótað neinni uppsögn eða var einhverjum einum ekki hótað uppsögn?  

Inn í tilvituðu orðin vantar líklega atviksorðið ekki. Hins vegar passar það engan veginn inn í málsgreinina vegna þess að í henni er sagnorðið neita. 

Betra er að umorða, segja að maðurinn hafi ekki hótað neinum uppsögn eða neinum uppsögnum. Hið fyrra á við að hann hafi ekki hótað manni uppsögn og hið síðara mönnum uppsögnum

Tillaga: Talsmaður Ross segir því að hann hafi ekki hótað uppsögnum.

4.

„Neyðarlentu eftir að kaffi helltist niður.“

Frétt á ruv.is.         

Athugasemd: Flugmaður farþegaþotu hellti óvart niður kaffi sem varð til þess að flugvélinni var lent á Írlandi. Hvernig á að orða það öðru vísi en en að flugvélin hafi „neyðarlent“? Ég held að vísu að sagnorð sé ekki til, en hugsanlega ætti svo að vera. En …

Á vef BBC sem virðist vera heimild fréttarinnar segir ekki að flugvélin hafi „neyðarlent“ en það er aukaatriði. Á ensku er ekki til eitt orð fyrir neyðarlendingu. Þess í stað er notað „emergency landing“, það er lending í neyð. Þetta er því orðað svona:

Pilot made emergency landing … 
Flight makes emergency landing …

Er hægt að nota annað orð á íslensku en að „neyðarlenda“ flugvél þegar hætta steðjar að? Jú, hugsanlega má segja „flugvél hafi lent vegna neyðar“. Þetta er hins vegar nokkuð þvingað orðalag, jaðrar við hnoð. Hvað skyldu lesendur segja?

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Vafa­samt „aðsókn­ar­met“ slegið.“

Fyrirsögn á mbl.is.          

Athugasemd: Aldrei hafa fleiri komið bráðamóttöku Landspítalans í Fossvogi en á þessu ári. Þetta kallar vefútgáfa Moggans vafasamt aðsóknarmet.

Þegar eitthvað er vafasamt má í orðsins fyllstu merkingu efast um það. Sá sem er vafasamur er varhugaverður að einu eða öðru leyti. Vafasamt aðsóknarmet er því aðsóknarmet sem líklega  má draga í efa að sé rétt.

Blaðamaðurinn án efa við að það sé ekki gott að þeim fjölgi sem þurfi á læknisaðstoð að halda vegna slysa eða sjúkdóma. Aðsóknarmetið er því slæmt eða óheppilegt fremur en vafasamt. Hins vegar er engin ástæða til að hafa aðsóknarmet í gæsalöppum vegna þess að það er réttnefni.

Tillaga: Slæmt aðsókn­ar­met slegið.

6.

„Það voru misheppnaðar sendingar og skot, sjúkraþjálfari sem fékk hálfgerða hárþurrkumeðferð og vítadómur eftir að samherjar klesstu á hvorn annan.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Til eru nokkrir vel skrifandi íþróttablaðamenn. Enginn slíkur skrifaði ofangreinda málsgrein.

Hvernig er hægt að byrja málsgrein á persónufornafninu „það“. „Það“ hvað? Hverju lýsir „það“? Svona orð er leppur, kallað aukafrumlag sem flestir góðir blaðmenn og aðrir reyna að forðast vegna þess að oftast bjóðast betri kostir (ekki „valkostir“ þeir eru ekki til).

Börn segja að bílar sem lenda í árekstri klessi. Leikmenn sem rekast hvor á annan eru líka sagði hafa klesst saman. Langflestir leggja barnamálið af eftir því sem þeir eldast og þroskast. Hinir gerast íþróttablaðamenn. 

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„Hann nefnir dæmi um það þegar hann labbaði frá Kirkjubæjarklaustri til Víkur en það var lítið af gististöðum þar á milli.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Töluvert afrek er að ganga hringinn í kringum landið og ekki síst að ná því að halda góðum gönguhraða og ýta jafnframt á undan sér hjólbörum fullum af farangri. Engu að síður kallar blaðamaðurinn þetta „labb“. Í fréttinni er ýmist tala um göngu eða labb. Blaðamaðurinn hefði átt að gæta samræmis og nota sögnina að ganga.

Hvað merki labb eða labba? Á malid.is segir:

Labba s. (17. öld) rölta, ganga; sbr. nno. labba þramma …

Ganga er ekki alltaf labb en labb er ganga. Ég labba stundum út í búð, örstutta leið, labba líka upp og niður stiga. Ég geng á  Esju, Vífilsfell og önnur fjöll. Ég labbaði ekki yfir Sprengisand og Kjöl og alls ekki um Hornstrandir. Aldrei labbaði ég upp á Hvannadalshnúk en gekk upp nokkrum sinnum.

Vera má að fólk geri ekki greinarmun á göngu og labbi. Mín tilfinning er sú að labb sé svipað og rölt.

Tillaga: Hann nefnir dæmi um það þegar hann gekk frá Kirkjubæjarklaustri til Víkur en fáir gististaðir eru á leiðinni.

Lægðin sem mætti, menn sem haga sér og löggjafarþing Alþingis

Orðlof

Traustatak og þjófnaður

Orðasambandið taka traustataki merkir strangt til tekið: taka eitthvað án leyfis en í trausti þess að leyfi hefði fengist. 

Gerður er greinarmunur á merkingu þessa orðasambands og taka eitthvað ófrjálsri hendi en það merkir: stela einhverju.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fellibylurinn Dorian mætti að ströndum Kanada í gær með gríðarmiklu regni og kröftugum vindum.“

Frétt á visir.is.         

Athugasemd: Í frétt Ap fréttastofunnar sem er heimild fyrir þessari frétt Vísis segir:

Dorian arrived on Canada’s Atlantic coast Saturday with heavy rain and powerful winds …

Þegar sögnin „to arrive“ we notuð í ensku fréttinni er ómögulegt að þýða hana með íslensku sögninni að mæta vegna þess að hann mætti ekki heldur kom. Hins vegar mætir fólk á réttum tíma í vinnuna eða á fund. 

Kæruleysilegt eða fljótfærnislegt orðalag bendir ekki til þess að sá sem skrifar beri neina virðingu fyrir lesendum. 

Tillaga: Fellibylurinn Dorian kom að ströndum Kanada í gær með gríðarmiklu regni og kröftugum vindum.

2.

„Mér fannst hann dæma þetta ágætlega, en rétt eins og ég og aðrir þá þurfum við að haga okkur og segja fallega hluti.“

Frétt á visir.is.         

Athugasemd: Annað hvort haga menn sér vel, illa eða á einhvern annan hátt. Lýsingarorð þarf að fylgja sögninni. 

Áhrifin af ensku sögninni „to behave“ eru mikil. Hana má ekki þýða hugsunarlaust með sögnunum að haga (sér) eða hegða (sér). 

Orðin að haga eða hegða (án lýsingarorðs) er orðið æ algengara í fjölmiðlum og margir halda að þannig eigi það að vera. Svo virðist sem blaðamenn viti ekki betur, noti orðin hiklaust.

Í ensku orðabókinni minni segir:

Behave: Act correctly, act properly, conduct oneself well, act in a polite way, show good manners, mind one's manners, mind one's Ps and Qs; be good, be polite, be well behaved.

Sögnin haga segir til um hegðun. Hún getur greinilega ekki staðið sjálfstætt eins og enska sögnin „behave“ eins og fram kemur í ensku tilvitnuninni.

Tillaga: Mér fannst hann dæma þetta ágætlega, en rétt eins og ég og aðrir þá þurfum við að haga okkur vel og segja fallega hluti.

3.

„Tveimur mönnum bjargað úr bát sem strandaði.“

Fyrirsögn á visir.is.         

Athugasemd: Strandaði báturinn eftir að mönnunum var bjargað eða hafði hann strandað áður? Fyrirsögnin er einfaldlega tvíræð þó svo að vitum að báturinn var þegar strandaður er mönnunum var bjargað.

Að sumu leyti er þetta furðulega skrifuð frétt. Sagt er að björgunarsveitir hafi verið sendar á „staðinn“. Fiskibátur gat ekki „athafnað sig á svæðinu“ og svo kom björgunarbátur á „staðinn“. Loks er sagt að „standstaður var undir bjargi“. Frekar einhæf lýsing, mikil nástaða og endurtekningar. 

Svo kemur þetta „gullkorn“:

Við birtingu verða aðstæður svo skoðaðar betur með tilliti til björgunar á bátnum. 

Blaðamanninum datt greinilega ekki hug að skrifa svona:

Við birtingu verður kannað hvort hægt sé að bjarga bátnum.

Því miður er þetta skemmd frétt.

Tillaga: Tveimur mönnum bjargað úr strönduðum báti.

4.

„150. löggjafarþing Alþingis var sett í gær með tilheyrandi athöfn.“

Frétt á blaðsíðu fjögur í Morgunblaðinu 11.9.2019.        

Athugasemd: Fréttin hefst með tölustöfum og punkti. Víðast er ráðið gegn því að byrja setningu á tölustöfum. Ástæðan er einfaldlega sú að þeir eru ekki bókstafir, heldur tákn sem merkja tölu.

Raðtalan 150 er ekki skrifuð svona: Eitthundraðasta og fimmtugasta.

Svo er það hitt. Alþingi er löggjafarþing þjóðarinnar. Er þá rétt að segja löggjafarþing Alþingis? 

Í upphafi ávarps síns sagði forseti þingsins þetta:

Ég býð hv. alþingismenn og gesti Alþingis velkomna við setningu 150. löggjafarþings.

Forsetinn býður gesti Alþingis velkomna í tilefni setningar löggjafarþingsins. Orð hans skýra það sem segir í frétt Morgunblaðsins. Þetta er eitthundrað og fimmtugasta löggjafarþingið sem sett er í þeirri stofnun sem nefnist Alþingi. Þar af leiðir að orðalagið í fréttinni er líklega rétt. 

Hafa lesendur einhverja skoðun á þessu?

Að lokum. Mikið er ég á móti skammstöfunum í rituðu máli. Fyrir tíma tölvunnar var reynt að spara pláss í blýsetningu. Þess þarf ekki lengur.

Tillaga: Eitthundrað og fimmtugasta löggjafarþing Alþingis

 

Sérstakt þing, reipbrennandi og fellibylur ferðast

Orðlof

Traustatakið

Orðasambandið taka traustataki merkir strangt til tekið: taka eitthvað án leyfis en í trausti þess að leyfi hefði fengist. 

Gerður er greinarmunur á merkingu þessa orðasambands og taka eitthvað ófrjálsri hendi en það merkir: stela einhverju.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Á morgun fer fram sérstakt aukalandsþing Sambands íslenskra sveitarfélaga þar sem …“

Frétt á blaðsíðu 4 í Fréttablaðinu 5.9.2019.        

Athugasemd: Hvort er réttara að segja að þing sé haldið eða það fari fram? Hver er munurinn á aukalandsþingi og sérstöku aukalandsþingi?

Spyr sá sem ekki veit. Hins vegar er alveg ljóst hvað fer betur.

Í fréttinni segir:

Drög að þingsályktunartillögu um stefnuna voru kynnt um miðjan ágúst. Þar er meðal annars að finna tillögur …

Í stað orðagjálfursins „þar er meðal annars að finna“ hefði mátt orða þetta svona:

Drög að þingsályktunartillögu um stefnuna voru kynnt um miðjan ágúst. Í þeim eru tillögur …

Einnig stendur fréttinni: 

Er meðal annars gert ráð fyrir …

Til að ofnota ekki orðasambandið „meðal annars“ hefði mátt sleppa því, segja gert er ráð fyrir …

Blaðamenn eru margir háðir orðum eins og „fjármunir“ í stað þess að tala um fé. Ekki eru allir fjármunir peningar. Fé er peningar nema á á fæti sé.

Tillaga: Á morgun verður haldið aukalandsþing Sambands íslenskra sveitarfélaga þar sem …

2.

„354 reiðhjólaþjófnaðir voru skráðir hjá lög­regl­unni …“

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Svona byrjar frétt á Morgunblaðinu og alls ekki í fyrsta sinn. Blaðamaðurinn veit ekkert hvað hann er að gera.

Tölustafir og bókstafir eru gjörólíkir. Þetta vita flestir og þar af leiðandi eru tölustafir aldrei notaðir í upphafi setninga.

Á vefnum Grammar Monster segir:

It is considered untidy to start sentences with figures. You should either reword your sentence or write the number in full.

Mjög auðvelt er að hafa hér annan hátt á en að byrja á tölustöfum, sjá tillöguna.

Tillaga: Lögreglan skráði 345 reiðhjólaþjófnaði …

3.

„Reipbrennandi.“

Engin heimild.        

Athugasemd: Í gamla daga þurfti maður að læra ljóð og kunna þau reiprennandi, einnig margföldunartöfluna. Orðið er komið af því er reipi, kaðall eða álíka, rennur til dæmis yfir borðstokk, án flækju. Sem sagt reip-rennandi.

Orðið „reipbrennandi“ er hins vegar ekki til í orðabók en gæti verið það af ástæðu sem hér skal nefna.

Í æsku minni voru skíðalyftur frekar frumstæðar. Í Kerlingarfjöllum, Bláfjöllum og víðar voru traktorar eða jeppar notaðir til að knýja þær. Farartækin voru hækkuð upp að aftan, annað afturdekkið var tekið af, kaðli var brugðið um felguna og einnig um aðra felgu langt uppi í brekku. Síðan var vélin gangsett og kaðallinn rann upp og niður, hring eftir hring.

Skíðamenn gripu í kaðalinn og þeir drógust upp í brekkuna. Sumir áttu þessar fínu klemmur til að grípa í kaðalinn.

Við hinir gripum berhentir eða með vettlingum í kaðalinn og væri gripið ekki nógu fast átti maður á hættu að fá brunasár þegar hann dróst hratt í gegnum greiparnar. Þetta má eflaust hafa heitið „reipbruni“, „reipbrennandi“ hætta. Reip-brennandi.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Eftir að hafa ferðast með austurströnd Flórída er fellbylurinn Dorian …“

Frétt á Stöð2.         

Athugasemd: Fellibylurinn sem gekk yfir Bahamaeyjar heitir Dorian. Enskumælandi taka svona til orða, sjá til dæmis hér:

Dorian had been predicted to travel northwest …

Á íslensku er „ferðast“ veðurbrigði ekki. Venjan er sú að hæðir, lægðir og fellbylir fari eða gangi yfir land eða haf. 

Tillaga: Eftir að fellibylurinn Dorian hafði farið með austurströnd Flórída …

5.

„Veðurfræðingurinn fer með veðurfréttir hér á eftir.“

Frétt í ríkissjónvarpinu kl. 19, 5.9.2019.         

Athugasemd: Veðurfræðingurinn fer með veðurfréttir og prestur fer með bænir. Skyldi fréttamaðurinn fara með fréttirnar, flytja þær eða lesa?

Ég hef hins vegar farið með Gunnarshólma eftir Jónas Hallgrímsson, þó ekki flutt hann opinberlega. Mörg önnur ljóð eftir Jónas hef ég líka lesið.

Tillaga: Veðurfræðingurinn flytur veðurfréttir hér á eftir.

 

Bíll með fjórum hurðum og maður sem mætti lausamöl með vikri

Orðlof

Dyr og hurð

Orðið dyr merkir op eða inngangur, t.d. inn í hús, herbergi eða bíl. 

Hurð er hins vegar einhvers konar fleki sem nota má til að loka opinu, innganginum. 

Því er eðlilegt að tala um að opna og loka dyrunum sem maður fer inn um (eins og talað er um að opna og loka gati eða opi). Síður skyldi segja: „opna hurðina, loka hurðinni“.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Tuga saknað eft­ir eld í bát í Kali­forn­íu.“

Fyrirsögn á mbl.is.        

Athugasemd: Auðvitað var eldur í báti (þágufall). Mikilvægt er að fallbeygja rétt. Þó þekkist nefnifallsáráttan. Í mörgum tilvikum notar fólk aðeins nafnorð og jafnvel lýsingarorð í nefnifalli, sleppir aukaföllunum.

Tillaga: Tuga saknað eft­ir eld í báti í Kali­forn­íu.

2.

„Að sögn lög­reglu var ekk­ert þar að sjá þegar hún kom á vett­vang.“

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Þegar ekkert er í fréttum er ekkert í fréttum jafnvel þó blaðamaðurinn viti að ekkert sé í fréttum en vilji ekki segja frá því að ekkert sé í fréttum. Ofangreind málsgrein er um ekkert í fréttum.

Í fréttinni segir um:

Til­kynnt var til lög­reglu um grun­sam­leg­ar manna­ferðir við Krón­una í Garðabæ um fjög­ur í nótt. Að sögn lög­reglu var ekk­ert þar að sjá þegar hún kom á vett­vang.

Greinilega ekkert í fréttum. Vettvangurinn var samt þarna.

Svo segir:

Fyrr um nótt­ina hafði verið til­kynnt um þrjá menn vera að stela úr garði í Kópa­vogi. Þegar lög­regl­an kom á vett­vang voru þeir farn­ir á brott og ekki vitað hverju þeir stálu.

Þeir voru „vera að stela“. Betra hefði verið að segja þrjá menn sem voru að stela. Með öðrum orðum; ekkert í fréttum. Löggan finnur sem fyrr alltaf einhvern vettvang.

Þetta er samt ekki nóg, enn bætist við:

… og síðan var lög­regl­an kölluð út vegna ölv­un­ar­ástands ann­ars manns en það mál var afgreitt á vett­vangi.

Af þessu má ráða að enn sé ekkert í fréttum, en guði sé lof fyrir vettvanginn. Líklega hefði ekki verið hægt að „afgreiða“ fulla kallinn án hans.

Loks segir:

Til­kynn­ing barst um mann liggj­andi í göt­unni í miðborg­inni en hann var far­inn þegar lög­regla kom á vett­vang. 

Alveg er það með ólíkindum að löggan geti fundið vettvang hvar sem er. Mér finnst það hins vegar dónaskapur af manninum að standa upp og fara af vettvanginum. Engu að síður fann löggan vettvanginn. 

Líklega er ekkert í fréttum þegar ekkert er fréttaefnið. Það breytir því ekki að afar auðvelt er að skrifa frétt um ekkert eins og þessi sannar. Blaðmaðurinn virðist þó halda að ofnotkun á orðinu „vettvangur“ geri „fréttina“ fréttlegri.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Hér má sjá þverfaglegt teymi Streituskólans og Forvarna sem samanstendur af öflugu og reynslumiklu fagfólki af fjölbreyttum fræðasviðum.“

Myndatexti á blaðsíðu 2 í kynningarblaðinu Fréttablaðsins 3.9.2019.

Athugasemd: Texti undir ljósmynd sem er svo stór að hún þekur hálfa blaðsíðuna byrjar svona: „Hér má sjá …“ Margir blaðamenn eru sífellt (ekki ítrekað) að reyna að orða það sem þarf ekki að segja frá.

Hópurinn, teymið, er sagt að „samanstandi af öflugu fólki …“. Þó er einfaldara að segja að í hópunum sé öflugt fólk, eða taka mið af því sem segir í tillögunni hér að neðan.

Tillaga: Þverfaglegt teymi Streituskólans og Forvarna, öflugt og reynslumikið fagfólki af fjölbreyttum fræðasviðum.

4.

„… gerði sér lítið fyrir og setti nýtt brautarmet bæði fyrir framdrifsbíla og bíla með fjórum hurðum.“

Frétt á blaðsíðu 2 í bílablaði Fréttablaðsins 3.9.2019.

Athugasemd: Fljótaskriftin á þessum texta er mikil. Staðreyndin er nefnilega sú að án dyra eru hurðir gagnslausar. 

Strax í næstu setningu á eftir þeirri sem er hér að ofan segir hann:

Fyrra met fjögurra dyra bíla …

Greinilegt er að hann var að flýta sér, las ekki yfir fyrir birtingu. Þegar blaðamaðurinn skrifar ýmist um „fjögurra hurða“ bíla og „fjögurra dyra“ bíla er eitthvað að.

Í Málfarsbankanum segir:

Orðið dyr er fleirtöluorð í kvenkyni. Einar, tvennar, þrennar, fernar dyr. Tvennra dyra bíll og fernra dyra bíll (ekki „tveggja dyra“ eða „fjögurra dyra bíll“).

Þrátt fyrir þetta er leitun að þeim sem tala eða skrifa fernra dyra bíll. Flestir segja „tveggja dyra bíll“, „þriggja dyra“ og svo framvegis. Þetta er miður en afleiðing þekkingarleysi og jafnvel leti.

Munum að fjölmiðlar eru um margt fyrirmyndir. Málfræðilegar vitleysur sem festa rætur í fréttaflutningi dreifast meðal fólks sem veit ekki betur. Ábyrgð fjölmiðla er því gríðarlega mikil.

Tillaga: … gerði sér lítið fyrir og setti nýtt brautarmet bæði fyrir framdrifsbíla og bíla með fernum dyrum.

5.

„Hann var á hjóli og staddur við gatnaðarmótin á Bústaðavegi og Sogavegi þegar hann mætti lausamöl með vikri.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Maður á reiðhjóli féll og slasaðist þegar hann „mætti lausamöl með vikri“. Ekki fylgir sögunni hvort lausamölin með vikrinum hafi verið hjólandi, akandi eða gangandi. 

Velti því fyrir mér hvað hefði gerst ef maðurinn hefði mætt jólaköku með rúsínum.

Hér er síst af öllu verið að gera lítið úr manninum sem slasaðist en frétt DV er hörmulega illa skrifuð. Takið eftir að hann var „staddur við gatnaðaramót á Bústaðavegi og Sogavegi“. Hann var „staddur“ þar, ekki var. Og hann var „við gatnamót á“. „Gatnaðarmót“ stendur í tilvitnuðum texta. Hvað er nú það. Eins gott að a-ið í upphafi orðsins „gatnaðarmót“ breytist ekki í e, þá hefðu nú margir rekið upp stór augu.

Í fréttinni segir:

Þá missti hann stjórn á hjólinu og þreyttist af því.

Svona skrif viðvaninga eru ekki boðleg. Þetta eru skemmd frétt sem bitnar á neytendum. Útgefandi og ritstjóri eiga að hafa það hugfast að svona skrif fæla lesendur frá fjölmiðlinum.

Tillaga: Hann var á hjóli við gatnamót Bústaðavegar og Sogavegar þegar hann rann til í lausamöl.

 

Sólan losnaði, orkukræfs iðnaðar og nýverið verið rekinn

Orðlof

Læra frá

Í sjónvarpsfréttum í gær heyrði ég ungan viðmælanda segja „Ég hef virkilega lært frá þessu“. Þetta hef ég ekki heyrt áður en gúgl skilar mér nokkrum dæmum um þetta frá síðustu árum. Í íslenskri málhefð er forsetningin af vitanlega notuð með læra – við lærum af einhverju, ekki frá því. Það virðist nokkuð ljóst að hér sé um að ræða áhrif frá ensku, learn from.

Það eru dæmi af þessu tagi sem mér finnst mikilvægast að taka eftir og vekja athygli á. Auðvitað eru þetta engin stórkostleg málspjöll, út af fyrir sig. Við tölum um að verða fyrir áhrifum af og verða fyrir áhrifum frá, og þá er stutt yfir í læra frá. En svona dæmi sýna hins vegar hvernig enskan læðist inn í íslenskuna án þess að við tökum eftir því.

Viðbrögðin við því eiga ekki að vera stríð gegn enskunni, eða nöldur yfir einstökum atriðum, heldur styrking íslenskunnar – áhersla á að fólk, ekki síst börn og unglingar, lesi sem mest á íslensku og noti hana á öllum sviðum.

Eiríkur Rögnvaldsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Maður­inn er vistaður fyr­ir rann­sókn máls í fanga­geymslu lög­reglu.“

Frétt á mbl.is.        

Athugasemd: Þetta er beinlínis rangt mál. Maðurinn var settur í fangelsi vegna þess að verið er að rannsaka málið.

Orðalagið er svokallað löggumál. Blaðamenn virðast eiga afar bágt með að segja frá störfum lögreglunnar nema nota sérstakt orðfæri sem ber mikinn keim af stofnanamáli. 

Í stuttri frétt eru allir „vistaðir fyrir rannsókn málsins“ rétt eins og ekki sé hægt að nota annað orðalag. Blaðamaðurinn étur annað hvort upp vitleysuna frá löggunni eða spinnur hana sjálfur. 

Tillaga: Maðurinn var settur í fangelsi meðan verið er að rannsaka málið.

2.

„Sól­an losnaði á takka­skón­um og tæp­lega heppi­legt að hlaupa fram og til baka eft­ir hliðarlín­unni við slík­ar aðstæður.“

Frétt á mbl.is.        

Athugasemd: Neðan á skóm heitir sóli og er karlkynsorð. „Sóla“ er ekki til á skóm. Þetta er ábyggilega fljótfærnisvilla en á ekki að koma fyrir. Fljótaskrift bitnar á lesendum, það er neytendum fjölmiðla og er ekki traustvekjandi.

Til skýringar er hér vitnað í malid.is en þar segir:

Fljótaskrift nafnorð kvenkyn. Óvandað verk sem unnið er í flýti 

Þegar sóli losnar undan skó er nánast útilokað að nota skóinn. Þegar það gerist kallast það vart „aðstæður“ eins og segir í fréttinni, miklu frekar ástand.

Allir vita hversu slæmt er að vera í ónýtum skóm. Blaðamaðurinn telur hins vegar skilningi lesenda sé ábótavant og telur sig knúinn til að skýra málið enn frekar. Þar ályktar hann um of.

Tilvitnuð orð má kallað úrdrátt. Um það segir í Málfarsbankanum:

Orðið úrdráttur er notað yfir ákveðið stílbragð sem felst í því að nota veikara orðalag en efni standa til. Það er ekki mjög kalt hérna, í merkingunni: það er heitt hérna. Þetta var ekki sem verst, í merkingunni: þetta var mjög gott. 

Að skaðlausu hefði blaðamaðurinn mátt sleppa þessari úrdrættinum. Hann er að mestu óþarfur.

Í fréttinni segir:

Fleiri skakka­föll urðu á Meist­ara­velli í kvöld en vall­ar­klukk­an fór ekki í gang og var leikið í fyrri hálfleik án þess að leik­menn eða áhorf­end­ur vissu hversu mikið væri búið af leikn­um.

KR er við götu sem heitir Meistaravellir (fleirtöluorð). Ekki veit ég hvort leikvangurinn kallist Meistaravöllur, dreg það í efa. Í því ljósi er rangt að tala um Meistaravöll(eintöluorð), rétt er Meistaravöllum sé blaðamaðurinn á annað borða að tala um staðinn þar sem fótboltavöllur KR er.

Rétt er að geta þess að skakkafall (eintöluorð í hvorugkyni) getur merkt óhapp eða tjón og er alls ekki rangt notað í fréttinni.

Tillaga: Sólinn losnaði á takkaskónum og með aðstoð Þor­vald­ar Árna­son­ar fjórða dóm­ara tókst að leysa málið eins og sést á meðfylgj­andi mynd …

3.

„Krefjast skýrrar stefnu í málefnum orkukræfs iðnaðar.“

Frétt á mbl.is.        

Athugasemd: Orðið í setningunni fékk mig til að hugsa mig um. Hvort er réttara að tala um orkukræfan iðnað eða orkufrekan iðnað. 

Í vinsælum slagara eftir Jónas Árnason er sungið á útopnu:

Jón var kræfur karl og hraustur
Sigldi um hafið út og austur
Jón var kræfur karl og hraustur
Hann var sjóari í húð og hár.

Þarna er vísað til hans Jóns, kræfs karls. Kræfur merkir ósvífinn, jafnvel frekur, og það hefur kallinn í vísunni ábyggilega verið. 

Kræfur er skylt kraftur. Af þessu leiðir að orkukræfur og orkufrekur virðast vera svipaðrar merkingar og má varla á milli sjá hvort er betra. Hingað til hefur líklega verið algengara að tala um orkufrekan iðnað.

Tillaga: Engin tillaga

4.

„Árásarmaðurinn í Texas hafði nýverið verið rekinn.“

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Nýverið er atviksorð sem merkir fyrir stuttu. Orðið er myndað úr tveimur orðum nýr og vera. Hér er því sögnin að vera tvítekin sem er alls ekki gott.

Enginn segir: Maðurinn hefur verið nýlega verið rekinn.

Mikilvægt er að blaðamaður skilji orðin sem hann notar og átti sig á hvað hentar og hvað ekki. Þar að auki er ágætt að lesa skrifin yfir fyrir birtingu en það gagnast bara þeim sem hafa góðan skilning á íslensku og búa yfir drjúgum orðaforða.

Tillaga: Árásarmaðurinn í Texas hafði nýlega verið rekinn.

5.

„Lagfærð frétt“

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Eiríkur Rögnvaldsson, íslenskufræðingur, prófarkalas frétt á Vísi og birti svo á vef sínum. Hann segir:

Hér hefur oft verið rætt um málfar fjölmiðla og vissulega er þar oft pottur brotinn. Ég tók upp – orðrétt og stafrétt – eina frétt af Vísi í gær og fór yfir hana með augum kennarans. Fréttin var ekki tekin beinlínis af handahófi því að ég hafði vissulega tekið eftir ýmsu athugaverðu í henni, en ég hefði getað tekið margar aðrar sambærilegar af sama miðli og öðrum. [Sjá myndina]

Það er samt rétt að benda á að í þessari frétt er lítið sem ekkert um það sem venjulega er flokkað undir „rangt mál“. Engin „þágufallssýki“, ekki nýja þolmyndin, ekki farið rangt með málshætti eða orðtök, ekki rangar beygingar (nema eignarfallið af strætó ætti strangt tekið að vera strætós á tveimur stöðum en það segir held ég enginn), – í stuttu máli sagt, ekki neitt af þeim hefðbundnu „málvillum“ sem iðulega er einblínt á. Samt held ég að við getum flest orðið sammála um að þetta sé ekki góður texti.

Kannski ættum við að leggja megináherslu á að þjálfa nemendur í ritun og frágangi texta en gefa orðflokkagreiningu og „málvillum“ frí.

Tvísmella má á myndina og við það stækkar hún og verður auðlesanleg. 

Tillaga: Engin tillaga.

 

Elta hjarta, Tesla opnar, gera fréttir og tvær kúlur í hnakkann

Orðlof

Mínar síður

Eignarfornöfn í íslensku eru minn, þinn, sinn og vor. […] Eins og nafnið gefur til kynna eru eignarfornöfn notuð til að tákna og gefa til kynna eignir á hlutum og fyrirbærum.

En hvenær á að nota eignarfornöfn og hvenær á ekki að nota þau? Og hvar eigum við þá að nota þau?

Dæmi:

Turninn minn stendur uppi í hlíðinni.

Þarna er augljóst að ég á turninn. Turninn minn gefur til kynna að ég eigi hann. En breytum nú setningunni og segjum:

Minn turn stendur uppi í hlíðinni.

Ég mundi setja ákveðið spurningarmerki við þessa setningu. Hún er á mörkum þess að geta staðið ein og sér án samhengis. Því það er ekki eðlilegt í íslensku að eignarfornafnið standi á undan nafnorðinu sem verið er að lýsa yfir eigninni á. Undantekning er þó ef verið er að leggja sérstaka áherslu á eignina. Dæmi:

Turninn hans Tóbíasar er niðri á torgi en minn turn stendur uppi í hlíðinni.

Við könnumst við aðgangsstýrðar vefsíður hjá stofnunum og fyrirtækjum þar sem netnotendur geta sinnt einkamálum sínum, skoðað reikningsyfirlit, viðskiptasögu og fleira. Þessar síður heita yfirleitt Mínar síður. Þetta heiti er undir sterkum áhrifum frá ensku, sbr. My pages. Í ensku (og fleiri tungumálum) er þetta eðlileg orðaröð. En á íslensku væri eðlilegra að kalla þær Síðurnar mínar. […]

Orðabókin, málfarslögreglan.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Maður verður að elta hjartað.“

Fyrirsögn á visi.is.       

Athugasemd: Til eru þeir sem tapað hafa útlim, jafnvel nýru, lungu og að ónefndum árans botnlanganum. Verra er þó að missa hjarta sitt. Það gerist þó iðulega. Hjartað mitt hefur brostið nokkrum sinnum en slær þó enn án afláts. Nokkrum sinnum hefur maður verið með hjartað í buxunum af hræðslu. 

Ekkert lát er á furðulegum hugmyndum um sjálfið og er það einatt fengið úr ensku og troðið upp á íslenskuna. Margir hafa, nauðugir viljugir, þurft að „elta drauma sína“ út um allar trissur, til útlanda og hvaðeina. Væri ekki ráð að stofna ferðaskrifstofu sem sérhæfir sig í að elta hjörtu, drauma, hugmyndir, ástina og annað sem skreppur úr sjálfinu?

Sá ágæti maður sem „eltir“ hjarta sitt segir í fréttinni í Vísi:

Maður þarf að finna hvað hjartað segir og elta það. Það hefur alltaf verið útgangspunkturinn.

Ekkert er að því að fylgja hjarta sínu eða draumum. Orðalagið kemur úr ensku. Þar hafa orðin oft merkingu svo ekki sé talað um tilfinningu og því varhugavert að þýða orðrétt yfir á íslensku. Enskumælandi segja „follow your dream“ eða „follow your heart“. Málvenjan á ensku er á margan hátt allt önnur en á íslensku. 

Svo er það þetta orð „útgangspunktur“. Það er fengið úr sama ruslahaugnum og „tímapunktur“. Óþörf orð. Betra að segja: Það skiptir öllu máli, er aðalatriðið eða álíka.

Fjölmiðlar og þýðendur bíó- eða sjónvarpsmynda mega margir ekkert vera að því að gæta að blæbrigðum tungumála. Þeir kenna okkur að „elta“ draum eða hjarta. Og við gleypum allt hrátt sem stendur í fjölmiðlunum og í ensku bíómyndunum og sjónvarpsþáttunum. Það læra börnin sem fyrir þeim er haft. Um þetta skeyta útgefendur fjölmiðla, ritstjórar og blaðamenn engu enda „elta“ þeir hvorki hjarta né drauma heldur „monninga“.

Tillaga: Við þurfum að fylgja hjartanu.

2.

„Heyrðu tón­list Hildar Guðna­dóttur í nýjustu stiklu Jókersins.“

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Heyrðu þetta og heyrðu hitt, er tíðum sagt. Enginn segir: Heyrðu í lóunni, heyrðu þytinn í fjallaskarðinu, heyrðu kliðinn í ánni. Flestir segja hlustaðu á lóuna, hlustaðu á þytinn í skarðinu, hlustaðu á  tónlist Hildar.

Engu að síður segir í ljóði Gríms Thomsen, Landslag:

Heyrið vella á heiðum hveri,
heyrið álftir syngja í veri:
   Íslands er það lag.
Heyrið fljót á flúðum duna,
foss í klettaskorum bruna:
   Íslands er það lag.

Og hvers vegna segir Grímur „heyrið“ en ekki hlustið? Þetta er „herhvöt“, hvatning. Hann er hann að vekja lesendur sína, áheyrendur, ýta undir skilning þeirra á landinu okkar, umhverfinu, náttúrunni.

Í fréttinni segir:

Íslenska tónskáldið Hildur Guðnadóttir, sem vakti mikla athygli fyrir hljóðrás sína fyrir þættina Chernobyl, semur tónlistina fyrir myndina og er tónlistin áberandi í nýju stiklunni.

Hvort semur tónskáldið hljóðrás eða tónlist? Get ómögulega skilið þessa málsgrein sem þar að auki er klúðurslega orðuð. Tónskáldið vakti mikla athygli fyrir tónlist, fyrir þættina og fyrir myndina. Og svo semur það tónlist sem er áberandi tónlist. Skelfing er að lesa nástöðu, endurtekningu á orðum.

Þetta er skemmd frétt.

Tillaga: Hlustaðu á tón­list Hildar Guðna­dóttur í nýjustu stiklu Jókersins.

3.

„Það verður dregið í riðla fyrir Evrópudeild UEFA nú fyrir hádegi …“

Frétt á visir.is.       

Athugasemd: Það hvað …? Af hverju orðar blaðamaðurinn þetta ekki þannig að dregið verður í riðla? Berum málsgreinina saman við tillöguna hér fyrir neðan. Ólíkt meira ris er á henni.

Margir blaðamenn kunna ekki lengur þá list að búa til grípandi fyrirsagnir hvað þá að þeir skilji eðli fyrirsagna.

Tillaga: Dregið verður í riðla fyrir Evrópudeild UEFA nú fyrir hádegi …

4.

„Að lokum seldu þau gistihúsið til sonar þeirra.“

Frétt á dv.is.        

Athugasemd: Hér eru ensku áhrifin áberandi. Samt er þetta ekki rangt, en á ensku gæti þetta verið svona:

Finally, they sold the guest house to their son.

Fréttin er rammíslensk en blaðamaðurinn segir engu að síður að húsið hafi verið selt til sonarins. Við hin myndum eflaust hafa orðað það þannig að þau hafi selt syni sínum húsið.

Svona er nú enskan til heimabrúks.

Tillaga: Að lokum seldu þau syni sínum gistihúsið.

5.

„Tesla opn­ar á Íslandi í sept­em­ber.“

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Nicola Tesla (1856-1943) var serbnesk-bandarískur uppfinningamaður, eðlisfræðingur, véla- og rafmagnsverkfræðingur. Hann er dáinn og opnar ekkert lengur. 

Fyrirtækið sem kennt er við hann og framleiðir rafmagnsbíla opnar ekkert heldur, vegna þess að það hefur ekki máttinn til þess. Eigendur fyrirtækisins og starfsmenn geta hins vegar opnað verslun í Reykjavík.

Í fréttinni segir:

At­hafnamaður­inn og stofn­andi raf­bíla­fram­leiðand­ans Tesla, Elon Musk, seg­ir að Tesla muni opna þjón­ustumiðstöð fyr­ir eig­end­ur Tesla-bif­reiða 9. sept­em­ber.

Þetta er einfaldlega rangt.

Tillaga: Þjónustumiðstöð Tesla verður opnuð á Íslandi í september.

6.

„Ég man þegar ég byrjaði að gera fréttir í sjónvarpi.“

Pistill á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 31.8.2019.         

Athugasemd: Annað hvort semja menn fréttir eða vinna að fréttum. Varla getur verið rétt mál að „gera fréttir“.

Pistillinn er eftir einn snjallasta pistlahöfund Moggans og þó víðar væri leitað. Kostir hans er léttur og leikandi stíll og efnislega skemmtilegur. Þess vegna stingur svona þessi setning í augu.

Í pistlinum segir:

Það sem hefur ekki breyst er að rangur hlutur verður ekki réttur þótt þú endurtakir hann í sífellu. 

Hér er vel að orði komist. Allir vita að sannleikurinn er ekki alltaf fylginautur áróðurs. Fjölmargir trúa lyginni þegar hún er sífellt endurtekin. Fjöldi dæma er um slíkt meðal annars hér á landi síðustu misseri.

Tillaga: Ég man þegar ég byrjaði að semja fréttir í sjónvarpi.

6.

„Fyrst skal frægasta telja stjórn viðskiptaráðs. Hún samanstendur af launahæstu forstjórum landsins.“

Pistill á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 31.8.2019.         

Athugasemd: Skelfing er leiðinlegt þegar svona er tekið til orða. Er sögnin að samanstanda eitthvað betri eða fullkomnari er sögnin að vera?

Á málið.is segir:

samanstanda sagnorð: vera myndaður af, settur saman úr (e-u): hlaðborðið samanstóð af ýmsum heitum og köldum réttum.

Stjórn Viðskiptaráðs „er sett saman úr launahæstu forstjórnum landsins“. Svona myndi enginn tala, síst af öllu reyndur stjórnmálamaður og fyrrum fréttamaður.

Tillaga: Fyrst skal frægasta telja stjórn Viðskiptaráðs. Í henni eru launahæstu forstjórar landsins.

7.

„Ekkert hámhorf á nýju streymisveitunni hjá Disney.“

Fyrirsögn á visir.is.         

Athugasemd: Hér er nýyrði sem ég hef ekki áður séð. Orðið er ekki til á málið.is en á vefnum ordabokin.is segir um það:

Þegar horft er á margar kvikmyndir eða sjónvarpsþætti í röð, með litlu eða engu hléi á milli. Yfirleitt myndir eða þætti sem eru í sömu mynda- eða þáttaröð.

Greinilegt er að orðið er myndað úr tveimur orðum, háma og horfa. Hið fyrra merki að borða hratt og með mikilli lyst. Í Íslenskri orðsifjabók segir að orðið merki að „éta græðgislega“. 

Yfirleitt tek ég nýyrðum með dálítilli tortryggni. Hins vegar finnst mér þetta dálítið snjallt orð og skemmtilegt. Beygist einfaldlega eins og hvorugkynsnafnorðið horf.

Tillaga: Engin tillaga.

8.

„Maðurinn sem varð fyrir árásinni nefbrotnaði og fékk tvær kúlur í hnakka.“

Frétt á ruv.is.          

Athugasemd: Líklega er nefbrotið léttvægt miðað við að fá tvær kúlur í hnakkann. Nei, þetta var ekki aftaka heldur var náunginn laminn svo kúlur mynduðust á höfuð hans, hnakkanum.

Fréttin er hlægileg, eiginlega bráðfyndin. Um leið afar sorgleg því efni hennar er ekkert gamanmál. Ég hlustaði á fréttamanninn lesa hana í hádegisútvarpinu 31.8.2019. Hann las hratt, rétt eins og hann mætti ekki vera að þessu, væri búinn að lofa sér á annan og merkilegri stað en í hljóðstofu.

Öll fréttin er hérna. Takið eftir nástöðu orðanna maður og persónufornafninu hann, hvort tveggja í eintölu og fleirtölu. Lesið fréttina upphátt með einhver konar „fréttamannatón“, sæmilega hratt og leggið áherslu á nástöðuorðin. Fólk mér tengt táraðist í hláturkviðunum:

Tveir karlmenn á þrítugsaldri hafa verið ákærðir fyrir að svipta mann frelsi sínu í Hverafold, beita hann margskonar ofbeldi og hóta honum lífláti. Maðurinn krefst þess að mennirnir verði dæmdir til að greiða honum 2,5 milljónir í miskabætur.

Mennirnir eru ákærðir fyrir að hafa veist að manninum skammt frá Hverafold í Reykjavík í júní fyrir tveimur árum og neytt hann inn í bíl þeirra. 

Annar mannanna er sagður hafa ógnað manninum með hamri og hótað að brjóta á honum hausinn ef hann kæmi ekki inn í bíllinn. Mennirnir er síðan sagðir hafa ekið um höfuðborgarsvæðið, stöðvað við Rauðavatn, Rimahverfi og Suðurbæjarlaug í Hafnarfirði og að endingu ekið honum heim. 

Á meðan ökuferðinni stóð er hinn maðurinn sagður hafa slegið hann ítrekað með flötum lófa og krepptum hnefa í andlit og höfuð, rifið í hár hans og tekið hann margsinnis hálstaki þannig að hann átti erfitt andardrátt og hótað að drepa hann.

Maðurinn sem varð fyrir árásinni nefbrotnaði og fékk tvær kúlur í hnakka. Hann krefst þess að mennirnir tveir verði dæmdir til að greiða honum 2,5 milljónir í miskabætur. Ákæran verður þingfest í Héraðsdómi Reykjavíkur í næstu viku.

Fyrirsögn fréttarinnar er „Ákærðir fyrir að svipta mann frelsi sínu“. Auðvitað er þetta alvarlegt mál en fyrirsögnin gæti verið: Sækjum, berjum, sendum. 

Glæpamennirnir óku svo fórnarlambinu heim eftir að hafa kvalið það og barið. Skyldi heimaksturinn ekki verða þeim skúrkunum til refsilækkunar? Alvöruglæpónar hefðu látið greyið ganga frá Rauðavatni, Rimahverfi eða Suðurbæjarlaug í Hafnarfirði.

Fréttin er hroðvirknisleg og kjánaleg.

Tillaga: Engin tillaga

 

Dómarinn hraunaði, fullt af opnum húsum og valkostir til að velja

Orðlof

Aðlögun tökuorða

Hér koma fáein minnisatriði um aðlögun tökuorða að íslensku.

1. Þegar um er að ræða nafnorð þarf fyrst að átta sig á því hvaða málfræðikyn hentar (kk., kv., hk.) því að þá fylgir beyging sjálfkrafa á eftir. Skynsamlegt getur verið að fara yfir beygingu orðsins í öllum föllum og báðum tölum og með greini. Komið geta í ljós agnúar sem gott er að vita strax um.
2. Það þarf að sjá til þess að ekki séu hljóð eða hljóðasambönd í orðinu sem ekki eiga sér fyrirmyndir í eldri íslenskum orðum (t.d. danskt y, enskt w, sh o.s.frv.).
3. Ritháttur: taka verður afstöðu t.d. til þess hvort ritað er i eða í, u eða ú, o eða ó o.s.frv. Best er að halda sig við stafi úr íslenska stafrófinu.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fljótlega eftir það hófst barátta hins góða og hins illa.“

Fyrirsögn á dv.is.       

Athugasemd: Þetta er ekki rangt orðað. Oft er hnoðast svo með orðin í rituðu máli að lesandinn gefst hreinlega upp á lestrinum. Nástaða gerir þar að auki textann óþjálan til lesturs.

Í fyrirsögninni hér að ofan er óþarfi að nota lausa (ákveðna) greininn, að minnsta kosti í seinna skiptið. Jafnvel má alfarið sleppa honum en það kann að vera smekksatriði.

Stundum er eins og margir blaðamenn noti lausa greininn á íslensku eins og hann er á ensku. „The big man“ verður „hinn stóri maður“ í stað þess að segja stóri maðurinn. Í feitletraða tilvikinu er greinirinn kallaður viðskeyttur. 

Enginn óákveðinn greinir er til í íslensku eins og í ensku. Þessi í stað sleppum við viðskeytta greininum þar sem það á við, segjum stór maður þegar enskumælandi segja „a big man“.

Stundum má sjá lausa greininn misnotaðan. Betra er að nota hann sparlega.

Tillaga: Fljótlega eftir það hófst barátta milli góðs og ills.

2.

„Dómarinn hraunaði yfir hann.“

Fyrirsögn á dv.is.       

Athugasemd: Getur það verið að dómari „hrauni yfir“ einhvern? Fyrirsögnin vakti athygli mína og ég fletti upp á sagnorðinu ef vera kynni að ég skildi það ekki rétt.

Á málið.is segir að orðið merki það að sýna yfirgang, vaða yfir einhvern.

Fréttin fjallar um náunga sem var dauðadrukkinn, neitaði að blása í áfengismæli og svo segir:

Dómarinn sem dæmdi Saunders í fangelsi, las honum pistlinn. Sagði hegðun hans óábyrga og að hann hefði átt að vinna með lögrelgunni í málinu.

Af þessum orðum má draga þá ályktun að dómarinn hafi ekki „hraunað“ yfir manninn heldur áminnt hann.

Það er tvennt ólíkt að hrauna yfir einhvern og að lesa einhverjum pistilinn.

Tillaga: Dómarinn las honum pistilinn.

3.

„Fullt af opnum húsum.“

Fyrirsögn á Facebook.       

Athugasemd: Þá verið er að selja íbúð eða hús er hugsanlegum kaupendum boðið í heimsókn til að skoða. Í auglýsingum er þetta orðað svo að nú sé „opið hús“. Orðalagið hefur unnið sér sess í málinu og allir vita að það þýðir ekki að allar dyr séu ólokaðar, húsið sé galopið.

Þetta er nú allt gott og blessað. Hvernig eigum við að orða það þegar mörg hús eru opin? Mikill munur er á opnu húsi og opnum húsum. Víða kann að vera boðið í opið hús. Það veldur engum misskilningi.

Svo má nefna að orðalagið er í eintölu og hefur ákveðna merkingu. Varla er neitt við það að athuga að víða sé opið hús, opið hús út um allt, opið hús í flestum götum á Dalvík

Tillaga: Víða boðið í opið hús.

4.

„Seg­ir far­ir Sýn­ar ekki slétt­ar.“

Fyrirsögn á mbl.is.        

Athugasemd: Hér er reglulega skemmtileg fyrirsögn. Orðalagið að segja farir sínar ekki sléttar merkir að segja frá óförum sínum eða vandræðum. Fyrirtækið heitir Sýn ehf og af fyrirsögninni má ráða að ekki gangi allt eins og ætlað var á þeim bæ.

Orðaleikir í fyrirsögnum eða meginmáli fréttamiðla eru sjaldnast vel heppnaðir, það sanna dæmin. Hér hefur þó tekist einstaklega vel til.

Í byrjun árs 2017 birtist þessi fyrirsögn í Fréttablaðinu:

Prestur barði Hallgrím.

Frekar óhuggulegt og fyrirsagnahausar væru vísir með að fordæma prestinn í athugasemdadálkum áður en þeir leggja á sig það erfiði að lesa fréttina. Skýringin er hins vegar sú að Hallgrímur er kirkjuklukka í Hallgrímskirkju og presturinn barði á hana með sleggju og hringdi þannig inn nýárið.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Hér má sjá valkostina sem einn af áskrifendum okkar fær að velja um …“

Auglýsing á blaðsíðu 36 í Morgunblaðinu 29.8.2019.      

Athugasemd: Nei, nei ... hjálp. Það er ekki hægt að tala eða skrifa svona. Málsgreinin er einfaldlega illa samin. Þetta kallast hnoð sem er ekki er lesendum bjóðandi.

Staðan er sú að Mogginn er að safna áskrifendum og ætlar að gefa einum þeirra bíl. Um það fjallar auglýsingin í blaðinu. Í henni sjást tveir bílar og sá heppni má velja annan þeirra. Á Moggamáli kallast þetta „valkostir“.

„Valkostur“ er varla orð, bastarður. Tvö orð, val og kostur, sem nánast merkja það sama. Annað þeirra dugar alltaf. Í þokkabót segir í auglýsingunni að áskrifandinn megi „velja um valkosti“. Hefði ekki dugað að segja að sá heppni fái að velja annan hvorn bílanna? 

Orðómyndin „valkostur“ er svona sambærileg ef við byggjum til og notuðum „skrifritun“, bullorð sem myndað er með orðunum skrifa og rita. Svo gleymum við okkur í hita leiksins og „skrifum skrifritun“.

Tillaga: Hér eru tveir bílar sem einn af áskrifendum okkar fær að velja um …

Playlisti, vesturströnd Íslands og búbblubað kvenna

Orðlof

Velkomin

Þegar almennt er verið að bjóða fólk velkomið fer betur að segja: velkomin (hk. ft.), heldur en að nota eintöluna í karlkyni velkominn.

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Föstudagsplaylisti Bjarna Ben í Hausum“

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Hvað ertu að setja út á svona smáatriði, sagði vinur minn þegar ég hafði orð á þessari fyrirsögn í Vísi. Ég benti honum að smáatriðin geta haft gríðarleg áhrif: Oft veltir lítil þúfa stóru hlassi, er stundum sagt.

„Ertu með þetta lag á playlistanum þínum,“ spyrja krakkarnir hverjir aðra og jafnvel fullorðnir orða þetta svona.

Á ensku er lagalisti á tölvu eða snjalltækjum nefndur „playlist“. Orðið listi rímar algjörlega við enska orðið „list“ og því verður til blendingurinn „playlisti“.

Svona samsuða á íslensku og ensku orði getur varla verið góð. Þetta er bara kæruleysi og afleiðing af slíku þekkist í öðrum tungumálum. Í dönsku eru ensk áhrif mjög mikil.

Í fréttum frá upphafi þessa árs segir að í dönsku séu um 12.000 tökuorð úr ensku, sem er um 10% af orðaforðanum. Í sömu fréttum segir til dæmis:

Mere irritation vækker det, når der i it eller erhvervslivet bruges oversmarte engelske udtryk, eller når man siger ´rolig nu´ som er overtaget fra det engelske ´easy now´, i stedet for ´tag det roligt´, forklarer Henrik Gottlieb. nyheder.tv.dk.

Gera má ráð fyrir að íslensk orð séu ekki færri en dönsk. Íslenskan stefnir í sömu átt og danskan.

Ábyrgð fjölmiðla er mikil. Margir blaðamenn freistast til að færa kæruleysislegt talmál yfir í fjölmiðla. Þannig verða enskar slettur samþykktar með þögninni, enginn mótmælir, blaðamenn halda að þetta sé í lagi og almenningur tileinkar sér þær rétt eins og margir Danir hafa gert.

Spyrja má hvort að svona orðalag úr frétt á Vísi sé það sem koma skal:

Bæði er ég enn mjög hæpaður og … Lífið er mjög erfitt þessa stundina og ég gæfi allt til að geta púllað smá Costanza. Fokking opin vinnurými.

Vissulega á fjöldi íslenskra orða á sér rætur í öðrum tungumálum eins og segir á Vísindavefnum:

Tökuorð er orð, sem fengið er að láni úr öðru máli en hefur lagað sig að hljóð- og beygingarkerfi viðtökumálsins. Slík orð eru fjölmörg í íslensku. Orðin kirkja, prestur, djákni, altari eru til dæmis öll gömul tökuorð. Meðal yngri tökuorða eru til dæmis dúkka, vaskur, kústur, skrúbba, viskustykki og fjölmörg fleiri sem komin eru úr dönsku, og einnig gír í bíl, jeppi, sjoppa sem sem öll eiga rætur at rekja til ensku.

Munum samt að orðin sem þarna eru nefnd blönduðust inn í íslenskuna á löngum tíma, og þá voru engar tölvur. Nú hverfist allt um tölvur. Við fréttum, sjáum og heyrum flest allt sem „fréttnæmt“ er í heiminum örfáum augnablikum síðar. Allt gerist mjög hratt, krafist er enn meiri hraða. 

Í öllum þessum látum gleymist fjölmargt, annað tapast og týnist. Skyndibitinn vomir yfir, meltingin fer úr lagi, fólk vekist vegna formeltrar fæðu sem fer oft illa í maga og líðanin er almennt slæm. Illa gefið fólk andskotast í athugasemdadálkum fjölmiðla á torlæsilegu máli og skilur ekkert eftir nema vanlíða þeirra sem asnast til að lesa. Ekki er furða þó kröfur komi upp um rólegra líf, hægeldaðan mat, ljúfari stundir, bækur og innilegri samræður og góðan félagsskap.

Margt bendir til þess að daginn sem Jökullinn hverfur af Snjófelli verði íslenskan horfin úr daglegu lífi afkomenda okkar.

Tillaga: Föstudagslagalisti Bjarna Ben í Hausum.

2.

„„Svika­logn“ á vest­ur­strönd­inni á morg­un.“

Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Vesturströnd Íslands er ekki til. Ekki heldur norður- eða austurströnd landsins. Almennt er að talað um fjórðungana, og þá er oftast Vestfjörðum bætt við. Eina landshlutaströndin er Suðurströndin. 

Þetta eiga blaðamenn að vita. Enginn fullyrðir að Akranes, Stykkishólmur eða Búðardalur séu bæir á vesturströnd landsins.

Tillaga: „Svika­logn“ á vesturlandi á morg­un.

3.

„Hvað er eiginlega málið með búbblubað kvenna?“

Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Hægt er að kaup sápur sem settar eru í baðker og freyða þær mikið, börnum á öllum aldri til ómældrar gleði. Á einhvern óskiljanlegan hátt virðast konur einstaklega hrifnar af slíkum böðum. Í vefútgáfu Moggans er svona kallað „búbblubað“.

Þroski fólks er mismunandi. Þegar bílar rekast á er segja sum börn að þeir „klessi“ á. Þegar dyrabjallan hringir er einhver að „dingla“ og litlar sápukúlur í baðinu eru kallaðar „búbblur“. Í stað þess að spyrja af hverju eða hvers vegna segja börnin: „Hvað er málið með“ hitt eða þetta

Í sjálfu sér er ekkert að þessu, verra ef blaðamaðurinn þekkir ekkert annað. Stíllinn er óðum að fletjast út, verður ómerkilegri með hverju árinu. Hversu margir vita hvað stíll er? Ýmsir vita þó um lyf með þessu nafni og er troðið á ónefndan stað, raunar þangað sem tungumálið virðist þegar komið.

Tillaga: Hver vegna vill kvenfólk fara í freyðibað?

4.

„BBC seg­ir bras­il­íska ráðamenn ekki hafa gefið neina skýr­ingu á að hafna fjár­gjöf­inni …“

Frétt á mbl.is.        

Athugasemd: Orðalagið er óvenjulegt og getur varla verið eðlilegt, virðist vera slök þýðing úr ensku. Á vef BBC segir:

Brazilian officials gave no reason for turning down the money. 

Þetta er greinilega heimildin og engin ástæða til annars en að þýða þetta eins og segir í tilögunni hér fyrir neðan.

Í fréttinni segir ennfremur:

Full­yrðir varn­ar­málaráðherra Bras­il­íu, Fern­ando Azevedo e Silva, að eld­arn­ir séu ekki stjórn­laus­ir …

Hvers vegna byrjar blaðamaðurinn málsgreinina á sagnorði? Fyrir vikið verður hún stirðbusaleg, jafnvel tilgerðarleg. Miklu betur fer á þessu:

Varn­ar­málaráðherra Bras­il­íu, Fern­ando Azevedo e Silva, fullyrðir að eld­arn­ir séu ekki stjórn­laus­ir …

Fleiri athugasemdir mætti gera við orðalag í fréttinni. Blaðamaðurinn hefði að ósekju átt að lesa hana yfir nokkrum sinnum með gagnrýnu hugarfari.

Tillaga: BBC seg­ir bras­il­íska ráðamenn ekki hafa gefið neina skýringu á því hvers vegna fjárgjöfinni var hafnað …

5.

„Er kostnaðarsamt að kaupa kylfur fyrir unga iðkendur?“

Fyrirsögn á blaðsíðu 4 í golfblaði Morgunblaðsins 27.8.2019       

Athugasemd: Hérna er bókstaflega farið yfir lækinn til að sækja vatn. Þarna er í stuttu máli verið að spyrja hvort kylfur séu dýrar? Sé svo af hverju að nota lýsingarorðið kostnaðarsamur? 

Tillaga: Er dýrt að kaupa kylfur fyrir unga iðkendur?

6.

„Hver er kostnaðurinn við æfingagjöld?“

Fyrirsögn á blaðsíðu 16 í golfblaði Morgunblaðsins 27.8.2019       

Athugasemd: Þetta er ein furðulegasta setning sem lengi hefur sést í fjölmiðli. Hver er kostnaðurinn við 46.200 króna æfingagjald? Jú, 46.200 krónur.

Golfblaðið virðist við fyrstu sýn vera ágætt en við nánari athugun hefði mátt lesa texta yfir fyrir birtingu. 

Á forsíðunni stendur:

Golf, góður valkostur fyrir börn og unglinga.

Hvað þýðir orðið valkostur? Varla hefði það kostað miklar þjáningar að skrifa setninguna svona:

Golf, góður kostur fyrir börn og unglinga.

Hér er fyrirsögn sem hefði mátt orða betur:

Eigum að skila ánægðum kylfingum frá okkur.

Skila hvert? Þetta er endaleysa. Á ensku gæti þetta hljóðað svona:

We should deliver happy golfers from us. 

Á íslensku gengur þetta alls ekki vegna þess að við skilum ekki fólki eins og pökkum í pósti jafnvel þó enskmælandi geti það með orðinu „to deliver“.

Hvernig er best fyrir krakka að stíga fyrstu skrefin í golfíþróttinni? 

Af hverju spyr blaðamaðurinn ekki hvernig best sé að byrja í golfi. Er fallegra mál að nota hjáyrði í stað þess að orða spurninguna á einfaldan hátt.

Nafnorðafíknin hrjáir blaðamenn. Á baðsíðu átta er þessi fyrirsögn:

Mikil fjölgun iðkenda á Akureyri.

Af hverju ekki:

Golfurum fjölgar á Akureyri.

Hægt er að gera athugasemdir við ótalmargt í viðbót. Blaðið er ekki beinlínis illa skrifað en greinilegt er að á Morgunblaðinu er enginn sem les yfir greinar og bendir blaðamönnum á það sem betur megi fara. Hvernig geta menn þá lært og þroskað hæfileika sína?

Tillaga: Hvað kosta æfingarnar?