Ákvarðanatökuvettvangur og uppsagnir sem hafa verið framkvæmdar

Orðlof og annað

Mjalli

Skynsemd; gott ástand, heilbrigt sálarlíf; hreinleiki, hvítleiki.

Vera ekki með öllum mjalla: Vera ekki andlega heilbrigður, vera ekki með fullu viti.

Orðatiltækið er kunnugt frá síðari hluta 18. aldar. Úr fornum rímum eru kunn orðasamböndin ekki er þessi mjalli á og engi þótti mjalli á. Úr síðari alda máli er kunnugt svipað orðafar: Á honum er samur mjallinn og þá er á enginn mjallinn þar sem mjalli virðist merkja hreinleiki, hvítleiki.

Elsta dæmi um nútímamálsmerkinguna er frá síðari hluta 18. aldar: Hann er ekki með öllum mjalla, sbr. einnig hafa nokkurn mjalla, hafa nokkurt vit. Líking og uppruni er óljós.

Úr bókinni Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Oddur hlakkar til næsta tímabils.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 27. maí 2019.         

Athugasemd: Sögnin að hlakka telst persónuleg, það er breytist eftir orðinu sem hún stendur með. Hún stjórnar nefnifalli.

Höfundur fréttarinnar veit þetta enda reyndur og vel skrifandi og skrifar rétt. 

Sumir hefði skrifað „Oddi hlakkar …“. Það er rangt og var kallað þágufallssýki hér áður fyrr. Nú er umburðarlyndið er slíkt að ekki má lengur nota það orð. Rangt fall er enn sem fyrr talin villa.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Drjúgur hluti ákvarðana þingsins nær einnig til okkar þó óbeint sé svo þetta er einhver mikilvægasti ákvarðanatökuvettvangur utan landsteinanna fyrir daglegt líf uppi á Ísland.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 39. maí 2019.         

Athugasemd: Stjórnmálafræðingur nokkur er iðinn við að semja og útbreiða rassbögur, sjá hér.

Einhver verður að taka að sér að leiða honum fyrir sjónir að „ákvarðanataka“ er alvarlega nafnorðafíkn og „ákvarðanatökuvettvangur“ er sama fíkn á lokastigi (eða þannig). Engin lyf eru til við þessu, aðeins heilbrigð skynsemi.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Hvernig skyldi standa á því að Már Guðmundsson Seðlabankastjóri vill ekki gera grein fyrir …“

Pistill á bloggsíðu.         

Athugasemd: Ótrúlegt að maður sem er alvanur skrifum skuli láta svona frá sér fara. Þarna flaskar höfundur á grundvallaratriði, sögnin að vilja á að standa í viðtengingarhætti, vilji.

Manninum til afsökunar er að sjálfsögðu að hann er ekki fjölmiðill, getur ekki látið sérhæfði starfsmenn lesa yfir það sem hann skrifar. 

Úbbs … Hvernig læt ég. Fjölmiðlar gera þetta ekki heldur vegna þess að þeir einblína á magn texta ekki gæði. Þess vegna er okkur neytendum boðið upp á skemmdar fréttir.

Alvanur skrifari á þó að kunna skil á eðli sagnorða.

Tillaga: Hvernig skyldi standa á því að Már Guðmundsson Seðlabankastjóri vilji ekki gera grein fyrir …

4.

„Í Landsbankanum hafa engar stórar uppsagnir verið framkvæmdar síðastliðinn mánuð …“

Frétt í Morgunblaðinu blaðsíðu 6, laugardaginn 1. júní 2019.        

Athugasemd: Þetta er hræðileg málsgrein, blaðamanni og ætt hans til vansa (nei, auðvitað ekki, er bara að spauga). Uppsagnir á fólki eru ekki framkvæmdar, því er sagt upp. 

Nafnorðafíknin gerir út af við fréttina. Síðar í henni segir:

Í Kviku banka hafa engar stórar uppsagnir verið á síðustu misserum …

Hvað eru stórar uppsagnir? Jú líklega þegar starfsmanni yfir 100 kg er sagt upp störfum. Nei, frekar þegar manni yfir 190 cm er sagt upp. Nei, nei, líklegast þegar yfirmanni er sagt upp. Nei, nei nei …

Blaðamenn eru margir svo vel að sér í málum að þeir gleyma stundum að skýra smáatriðin út fyrir lesendum. Ekkert stórt hefur gerst í Landsbankanum eða Kviku … Lesendur eiga síðan að giska á hvað stórt er. Ekki spyrja hvað merkir að gera stórt.

Er annars til of mikils mælst að blaðamenn skrifi fréttir þannig að þær upplýsi lesandann?

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Nóg verður um að vera í höfuðstað Norðurlands þessa sjómannadagshelgi sem aðrar.“

Frétt í Morgunblaðinu blaðsíðu 32, laugardaginn 1. júní 2019.        

Athugasemd: Sú þjóðsaga gengur ljósum logum meðal blaðamanna af akureyskum kynþætti að Akureyri sé „höfuðstaður Norðurlands“. Þetta er rangt. Enginn höfuðstaður er í landsfjórðungum. 

Af öllum bæjum ætti þó Skagaströnd að vera höfuðstaður Norðurlands, Djúpivogur höfuðstaður Austurlands, Vík á Suðurlandi, Búðardalur á Vesturlandi, Hólmavík á Vestfjörðum.

Af hverju?

Því er auðsvarað og það með sömu rökum og akureyskir vilja að Akureyri sé höfuðstaður Norðurlands. Af því bara.

Þess ber hins vegar að geta til að forða skrifara frá holskeflu mótmæla frá þeim sem hlynntir eru höfuðstaðarkenningunni að ást hans og aðdáun á Akureyri er mikil og síst af öllu vill hann draga úr veg og virðingu staðarins. En þá er það þetta með Akureyringa ... Það er nú allt annað mál (hér ætti auðvitað að vera tilfinningatákn [e. emoji) en flestir skilja kaldhæðni (nema Akureyringar)).

Grundvallaratriði er þó þetta: Yfirleitt að að skrifa fréttir án útúrdúra.

Tillaga: Nóg verður um að vera á Akureyri þessa sjómannadagshelgi sem aðrar.