Garðar um Garðar, borgarstjóri, borgarritari, borgar þetta og borgar hitt

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

 

Málvilla og rangt mál

Ég nota hér blygðunarlaust hið gildishlaðna hugtak málvillu, tala um rangt mál, rangt val falla o. s. frv.

En auðvitað neita ég ekki vandkvæðunum sem á því eru að úrskurða um rétt og rangt í máli; þar geta á endanum orðið að gilda geðþóttadómar þeirra sem tekst að fá sig viðurkennda sem smekkmenn í málsamfélaginu á hverjum tíma. 

Helst er gerræðissvipur á fordæmingu hinna reglubundnu málvillna; þær eru sjaldnast að neinu ótvíræðu leyti betri né verri en aðrar málbreytingar sem viðurkenningu hafa hlotið, en brjóta að vísu gegn því markmiði að málið breytist sem hægast. 

Auðveldara er að fordæma óreglulegu málvillurnar því að fyrir þær verður málnotkun manna sjálfri sér ósamkvæm og beiting þeirra á reglum málsins flóknari en vera þyrfti.

Helgi Skúli Kjartansson, Eignarfallsflótti uppástunga um nýja málvillu, neðanmálsgrein á blaðsíðu 90 í Íslensk og almenn málfræði 1979.

Örnefni

Helgi er karlmannsnafn og Helga kvenmannsnafn. Til er sögnin að helga, nafnorðið helgi og lýsingarorðið helgur. 

Flestir þekkja fjallið Helgafell sem er á Þórsnesi, skammt frá Stykkishólmi. Sjö fjöll til viðbótar bera nafnið Helgafell, sjá hér. 

Til eru sjötíu og fjögur örnefni á landinu kennd við helgi eða Helga. Til dæmis er til Helgabakki, Helgadalur, Helgafellsdalur, Helgaflóð, Helgagil, Helgagöngur, Helgahausmýrar, Helgaleiði, Helgamelur og Helgastaðaslý.

Áttatíu og sjö örnefni eru kennd við Helgu. Þar af eru til tuttugu og átta sem nefnast Helguhóll og tvö Helguhólar. Önnur dæmi eru Helgubrekka, Helgusneiðar, Helguhólanibbur, Helguhvammar, Helgukvísl, Helgulág, Helguhólaflói, Helguskarð og Helgusker.

 

1.

„Út úr ársreikningunum má meðal annars lesa hvað bankarnir höfðu í þjónustutekjur (einnig kallað þóknanatekjur) á síðasta ári en þjónustutekjurnar, sem bæði eru innheimt af einstaklingum og fyrirtækjum, koma meðal annars til vegna gjalda sem innheimt eru vegna greiðslukorta og af lánum og vegna innheimtu- og greiðsluþjónustu.“

Frétt á vísir.is.          

Athugasemd: Þetta er illa skrifuð og allof löng málsgrein, 47 orð, 326 áslættir. Í tillögunni hér fyrir neðan eru aðeins 27 orð og 208 áslættir. 

Annað hvort má draga þá ályktun að blaðamaðurinn hafi ekki lesið fréttina sína yfir eða hann kunni ekki betur til verka. Hvort tveggja er afar slæmt.

Þolmyndin getur í sumum tilvikum skapað rugling. Þarna er sagt að þjónustutekjurnar séu innheimtar af einstaklingum og fyrirtækjum. Auðvitað er það rangt, þeir greiða gjöldin, innheimta þau ekki. Má vera að blaðamaður eigi við að bankarnir innheimti gjöld af einstaklingum og fyrirtækjum. Sé svo er orðalagið klúður.

Tafsorð og málalengingar einkenna oft skrif byrjenda. Ekki eru allir góðir sögumenn. Dæmi um slíkt er orðalagið „má meðal annars lesa“. Hér dugar að nota sögnina að vera.

Blaðamaðurinn skilur ekki nástöðu. Þetta langa orð þjónustutekjur kemur tvisvar fyrir. Einu sinni er nóg í einni málsgrein. Hér kemur það fyrir í sömu setningunni sem er furðulegt, má vera að það sé einhvers konar afrek.

Svo er það orðalagið; „koma meðal annars til“. Því er ofaukið, segir ekkert.

Forsetningin vegna sem kemur þrisvar fyrir í málsgreininni. Það kallast nástaða. Eitt skipti er nóg, fleiri skipti teljast ekki blaðamanni til hróss.

Hægt er að gera athugasemdir við fjölmargt í fréttinni. Hér skal látið nægja að nefna sundurlausa frásögn, aragrúa af nástöðu, tafsi, hugsunarlausa notkun á aukafrumlaginu „það“, of langar málgreinar og fleira. 

Fréttin er stórskemmd og ekki bjóðandi neytendum.

Tillaga: Í ársreikningunum síðasta árs eru birtar þjónustutekjur bankanna (einnig nefndar þóknanatekjur). Þær eru gjöld sem viðskiptavinir greiða vegna greiðslukorta og lána sem og innheimtu- og greiðsluþjónustu.

2.

„Garðar er tíu árum yngri en Garðar fetaði sína braut, var seinn til enda tók hann seint út fullan þroska.“

Frétt á dv.is.         

Athugasemd: Blaðamaður sem hvorki les yfir skrif sín og getur ekki sagt skammlaust frá ætti að starfa við eitthvað annað en fréttaskrif.

Í fréttinni er sagt frá fótboltamanni sem á eldri bræður og í beinu framhaldi af því kemur tilvitnaða málsgreinin sem er einfaldlega hlægilega vitlaus.

Nástöðurnar drepur frásögn. Skilja má upphafið svo að maðurinn sé tíu árum yngri en hann sjálfur.

Spyrja má hvað þroski mannsins komi frásögninni við. Ekkert styður við þessi orð og því hefði verið betra að sleppa þeim.

Blaðamaðurinn veit ekkert hvenær á að setja punkt eða hver tilgangurinn er með honum.

Mæli með því að sem flestir lesi fréttina í DV. Hún er stórskemmd og vefmiðlinum til skammar en þjónar þó þeim tilgangi að vera víti til varnaðar.

Tillaga: Engin tillaga gerð.

3.

„Borgarritari er æðsti embættismaður borgarinnar að borgarstjóra undanskildum og staðgengill í fjarveru borgarstjóra. Hann á því að sjálfsögðu sæti á fundum borgarráðs og er það í samræmi við verklagsreglur um fundi borgarráðs þar sem segir að skrifstofustjóri borgarstjórnar, borgarlögmaður og borgarritari sitji fundi ráðsins.“

Frétt á dv.is.         

Athugasemd: Jæja, nú verður manni eiginlega orðfall. Í frétt á vef DV er birt bókun meirihlutans í borgarstjórn Reykjavíkur. Við liggur að finna megi lykt af nástöðinni, svo stæk er hún. Um leið er bókunin doldið hlægileg. Borgar hitt og borgar þetta.

Fram kemur að borgarritari er staðgengill borgarstjóra en allir vita að það gerist aldrei nema þegar sá síðarnefndi er fjarverandi. En til að allir skilji nú hvað staðgengill þýðir þurftu höfundarnir endilega að taka það fram að ritarinn væri staðgengill í fjarveru yfirmanns síns. Var það nú ekki of mikið?

Tvisvar er tekið fram að borgarritari sitji fundi borgarráðs. Það kallast óþarfa málalenging. Nóg er af þeim þarna.

Við fyrstu sýn fannst mér það dálítil áskorun að reyna að skrifa betri bókun en meirihlutanum tókst. Hins vegar ber að geta þess að pólitískar bókanir eru oft skrifaðar í flýti og útkoman getur þá orðið bölvað torf. Betra er að fara sér hægt og vanda sig. 

Á tveimur mínútum tókst mér samt að einfalda bókunina og gera hana markvissari. Má vera að þetta sé annað hvort mont eða ádeila á meirihlutann nema hvort tveggja sé.

Tillaga: Borgarritari er næstæðsti embættismaður borgarinnar og staðgengill borgarstjóra. Samkvæmt verklagsreglum skal skrifstofustjóri, borgarlögmaður og borgarritari sitji fundi ráðsins.