Virkja veðuraðvörun, gómaður með konu undir stýri, og ríkjandi meistari

Orðlof

Skemur og skemmra

Skemur er miðstig atviksorðsins skammt og merkir: í styttri tíma.

Skemmra er miðstig lýsingarorðsins skammur í hvorugkyni og merkir: styttra. 

Það er því annars vegar rétt að segja hún dvaldi skemur en áður og hins vegar það leið skemmra en áður (= það leið skemmri tími en áður) en ekki „það leið skemur en áður“ (enda er ekki hægt að segja „það leið í styttri tíma en áður“). 

Einnig er rétt að segja búvörulögin ganga skemmra en búist var við en ekki „búvörulögin ganga skemur en búist var við.“

Málfarsbankinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Í nótt virkjaði Veðurstofan appelsínugula veðuraðvörun.“

Frétt á Bylgjunni klukkan 16:00, 9.1.2019.             

Athugasemd: Svo óskaplega vinsælt er sögnin að virkja að hún er notuð nær hugsunarlaust. Almannavarnarnefnd er virkjuð, samfélag er virkjað, lögreglan er virkjuð, björgunarsveitir eru virkjaðar, þjóðaröryggisráð er virkjað og svei mér þá ef Jón á neðri hæðinni virkjaði ekki tryggingafélag þegar ekið var á bílinn hans. Mér heyrðist að Jón hafi virkjað konuna sína eldsnemma í morgun. Sjálfur vaknaði ég við óhljóðin og virkjaði syfjaðan skrokkinn til að fara fram úr rúminu. Í vinnunni virkjaði ég tölvuna mína og því næst prentarann. Við útför mun presturinn hafa virkjað söfnuðinn til söngs. Hinn látni var látinn óvirkjaður.

Meira bullið þetta, rétt eins og í tilvitnuðu orðunum.

Tillaga: Veðurstofan gaf út appelsínugula viðvörun.

2.

„Rooney var gómaður með annari konu undir stýrið.“

Frétt dv.is.              

Athugasemd: Þetta er óskiljanleg setning. Samt dálítið spaugileg en það var ábyggilega ekki ætlun blaðamannsins. Þarna á líklega að standa „stýri“, þágufall án greinis, og „skilst þá setningin vitlaust“ eins og einhver sagði.

Þegar viðvaningar skrifa fréttir er erfitt að skilja þær. Óákveðna fornafnið í kvenkyni, þágufalli er skrifað annarri. 

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Starfsmenn Boeing voru ekki ánægðir með hönnun 737 MAX flugvélanna og börðust gegn því að flugmenn yrðu skilyrtir í sérstaka flughermaþjálfun vegna flugvélanna.“

Frétt visir.is.               

Athugasemd: Vont er að viðvaningar skrifi fréttir, fólk sem hefur ekki nægan orðaforða til að segja eðlilega frá.

Skilyrða er sagnorð sem merkir að binda eitthvað ákveðnu skilyrði. Í Málfarsbankanum segir:

Frekar skyldi segja: skilyrði er að menn komi óþreyttir, síður: „skilyrt er að menn komi óþreyttir“.

Svona orðalag held ég að þekkist ekki. Varla er hægt að fullyrða að 153.000 starfsmenn flugvélaverskmiðjunnar séu „ekki ánægðir með hönnun 727 Max flugvélanna“ og hafi barist gegn flughermaþjálfun flugmanna.

Í fréttinni segir:

Þingmaðurinn Peter DeFazio, sem stýrir samgöngunefnd fulltrúadeildar Bandaríkjaþings, segir samskiptin sýna að fyrirtækið virðist hafa markvisst komið sér undan eftirlit og gagnrýni á sama tíma og starfsmenn fyrirtækisins hafi verið að hringja viðvörunarbjöllum innanhúss.

Málsgreinin er illa samin. Eru virkilega aðvörunarbjöllur innanhúss ...? Fréttin virðist einnig röng. Á vef BBC sem er greinilega heimildin segir:

US House transportation committee chairman Peter DeFazio - who has been investigating the 737 Max - said the communications "show a co-ordinated effort dating back to the earliest days of the 737 Max programme to conceal critical information from regulators and the public“.

Blaðamaðurinn þýðir rangt og bætir við ummælum sem eiga sér ekki stoð, að minnsta kosti ekki í enska textanum. Þetta er ámælisvert og trúverðugleiki frétta í Vísi bíður hnekki.

Tillaga: Starfsmenn Boeing voru ekki ánægðir með hönnun 737 MAX flugvélanna og börðust gegn því að flugmenn yrðu skyldaðir í flughermaþjálfun vegna flugvélanna.

4.

„Mál fyr­ir lítið sam­fé­lag að taka við hundrað manns.“

Frétt á mbl.is.                

Athugasemd: Setningin er ófullgerð. Annað hvort er það mikið mál eða lítið mál að taka við fjölda fólks. Það getur seint verið mál að taka við fólki þó stundum sem mál að taka á móti fólk. Þetta er talmál sem ekki á erindi í ritmál.

Svo má spyrja sig hvort samfélagið taki við fólki eða taki á móti fólki í neyð. Líklega er það fyrrnefnda réttara þegar þannig á við.

Í fréttinni segir:

Heilt byggðarlag var virkjað til þess að þjón­usta um hundrað há­skóla­nema eft­ir að rút­an sem helm­ing­ur þeirra var í valt í gær. 

Sínkt og heilagt er tönglast á sögninni að virkja, sjá hér á undan. Sögnin að virkja er svo vinsæl að hún er ofnotuð. Blaðamenn þurfa að geta skrifað, hafa orðaforða til að byggja frásögn sína á. Ekki þyngja orðfæri sitt með einhvers konar stofnanamállýsku eða löggumáli. Í þeim úir og grúir af vettvöngum (eintöluorð), viðbragðsaðilum, brotaþolum, slysaþolum, gjörningsmönnum og öllu þessum orðum sem verða þreytandi við óhóflega endurtekningu og missa þannig smám saman gildi sitt.

Svo er það þetta með rassböguna „viðbragðsaðili“ sem einhver bjó til vegna þess að hann saknaði enska orðasambandsins „rescue team“. 

Þegar ég starfaði sem blaðamaður var þetta orð ekki til og engin þörf var fyrir það frekar en nú. Þá var einfaldlega talað um lögreglu, slökkvilið, sjúkraflutningsmenn, björgunarsveitir og þá alla sem eiga leið framhjá og bregðast við þegar óhöpp eða slys verða.

Blaðamenn eiga að kalla þá sem við bregðast, sinna slysum og útköllum sínum réttu nöfnum. „Viðbragðsaðili“ er ekki til. Þar að auki eigum við ekki að setja saman orð með endingunni aðili. Er ekki líka hægt að tala um „útkallsaðila“, „upphringiaðila“, „tilhlaupaaðila, „hjálparaðila“ eða „aðstoðaraðila“. Mér finnst þessi orð jafnvitlaus og „viðbragðsaðili“.

Blaðamaðurinn sem skrifar fréttina er vel máli farinn en mætti vanda sig betur. Til dæmis á enginn að skrifa orðrétt upp eftir viðmælanda sínum sé sá ekki vel máli farinn eða hnitmiðaður. Frekar að umorða. Verkefni blaðamanna er ekki að dreifa slæmu máli.

Tillaga: Mikið mál fyr­ir lítið sam­fé­lag að taka við hundrað manns.

5.

„Stór­kost­legur sigur gegn ríkjandi heims- og Ólympíum­eisturum.“

Frétt á frettabladid.is.                 

Athugasemd: Lið sem er heimsmeistari er ekki „ríkjandi heimsmeistari“ vegna þess að heimsmeistari er bara heimsmeistari. Punktur. 

Hvað er sá sem er ekki „ríkjandi heimsmeistari“? „Óheimsmeistari“

Ekkert orð er til mótvægis við „ríkjandi“. Orðið bætir hér engu við.

Þjóðhöfðingjar kunna hins vegar að vera ríkjandi. Þó er engin ástæða til að segja að Elísabet Englandsdrottning sé ríkjandi þjóðhöfði Breta. Hún er það bara. 

Vestanvindar hafa verið ríkjandi hér á landi en norðaustanáttin er skammt undan.

Sumir telja að borgarstjórinn eigi að víkja en ekki er vitað hvort sú skoðun sé ríkjandi.

Ríkjandi merkir yfirleitt þann sem ríkir, stjórnar. Getur einnig þýtt skoðun sem hefur meirihlutafylgi. 

Á málið.is segir meðal annars:

sagnorð: ´stjórna, ráða, sitja að völdum´; […] so. vísast leidd af lo. ríkur og upphafleg merking ´að vera voldugur, ráða´.

Þegar öllu er á botninn hvolft er ekki hollt að vera einhæfur í orðavali. Fjölbreytni er góð. Lesendur eiga kröfu á að fréttir séu rétt skrifaðar og vel skrifaðar. Til að mæta þessari kröfu þurfa blaðamenn að geta byggt á drjúgum orðaforða. Hann hafa ekki allir blaðamenn og þeir gera sér ekki grein fyrir því.

Tillaga: Stór­kost­legur sigur gegn dönsku heims- og Ólympíumeisturunum.

Koikoi en ekki Vínber, lærisveinar þjálfarans og tímapunktur

Orðlof

Brjóstbirta

Í orðabók sinni segir Björn Halldórsson að brjóstbirta merki e-ð hjartastyrkjandi; hressing og í Íslenskri orðabók er merkingin sögð ´góður biti´ og ´vín til hressingar´. 

Vafalaust er þetta allt rétt en mér er einungis síðasta merkingin töm. Í ritmálssafni Orðabókar Háskólans eru 11 dæmi, m.a. eftirfarandi:

Síðan þakkaði hann fyrir sig og kallaði [mjólkina] mikla brjóstbirtu verið hafa (SögÍsaf I, 301 (GKon));

Þeir luku úr troginu og báðu guð að launa svo góða brjóstbirtu (f20 (ÞjóðsSigfSigf X, 101));

Sagði „að minna mætti ei duga“, gaf honum brennivín í brjóstbirtu og kallaði „kaupfestu“ (m20 (Grímaný III, 163)).

Í fornu máli (Jóns sögu postula) er kunnugt dæmi sem mér virðist af sama meiði og varpa nokkru ljósi á merkinguna:

Og sakir þess að hann var fagur maður í ásjón [´ásýndum; í útliti´] og öllum vexti virðist honum oftar en um sinn [´oftar en einu sinni´] sem jungfrúin sjái kærlega til hans á kveldið, einkanlega þá er öl birtir brjóstið [´huginn´] og alla alvöru þar um (Pst 507 (1350–1400)).

Nýlegt dæmi sýnir reyndar og sannar að það getur komið sér bölvanlega ef öl birtir brjóstið.

Málfarsbankinn, Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fyrirtækin verða ekki sameinuð en nafni Vínbers verður breytt í Koikoi.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Viðskiptamogganum 8.1.2019.              

Athugasemd: Já, auðvitað er Koikoi miklu þjálla og betra orð en Vínber eða önnur álíka hallærisleg íslensk orð. Forðumst íslenskuna og tökum upp útlensku eða einhvern blending af fögrum útlenskum orðum. Viðskiptalífið er óðum að hverfa frá íslenskum nöfnum.

Auðvitað verður þetta til þess að íslenskan hverfur og öllum er andskotans sama.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Snjóflóð hafa fallið yfir bæði Siglufjarðarveg og Ólafsfjarðarveg og eru báðir vegirnir lokaðir vegna snjóflóðahættu og ófærðar.“

Frétt á Facebook-síðu Veðurstofunnar.              

Athugasemd: Þarna er tönglast á orðinu vegur. Það liggur í augum uppi að þegar snjóflóð hefur fallið á veg er hann oftast ófær og því lokaður.

Í fréttinni segir ennfremur:

Við þessar aðstæður heldur áfram að safna í gil og hlíðar sem eru hlémegin við vindáttina.

Hér er átt við að snjó safnist í gil og hlémegin í hlíðar. Aftur á móti ætti öllum að vera ljóst að orðið hlémegin á við þar sem er skjól, vinds gætir ekki. Hlé getur að sjálfsögðu verið í giljum.

Frétt Veðurstofunnar er fljótfærnislega skrifuð.

Tillaga: Snjóflóð hafa fallið yfir Siglufjarðarveg og Ólafsfjarðarveg og eru þeir nú lokaðir. Þar er enn hætta á snjóflóðum.

3.

„Rúnar Kristinsson og lærisveinar hans í KR hefja titilvörnina á Íslandsmóti karla …“

Frétt blaðsíðu 69 í Morgunblaðinu 9.1.2020.              

Athugasemd: Hvenær skyldu „lærisveinar“ Rúnars útskrifast? Sumir eru búnir að vera ansi lengi hjá „læriföðurnum“ en ekkert bólar á útskrift. Samt varð liðið Íslandsmeistari á síðasta ári sem ætti nú að teljast meiriháttar árangur „lærisveina“.

Blaðamenn Moggans smjatta sí og æ á orðinu lærisveinn sem þeir af vanþekkingu sinni telja að á helgidögum megi það koma í staðinn fyrir orðið þjálfari. 

Yfirleitt er mælt með því að blaðmenn segi hlutina beinum orðum en skreyti ekki fréttir sínar með orðagjálfri eða ómarkvissu hjali. Þar að auki er það síst af öllu verkefni íþróttablaðamanna Morgunblaðsins að breyta tungumálinu og dreifa ambögum sínum yfir áskrifendur. Við eigum betra skilið.

Tillaga: KR-ingar hefja titilvörnina á Íslandsmóti karla …

4.

„Á þessu ári munu koma sá tímapunktur að menn hafa búið samfleytt í geimnum í heil tuttugu ár.“

Frétt á visir.is.               

Athugasemd: Hvaðan merkir þetta orð „tímapunktur“ og hvers vegna er hann á hreyfingu? Nei, svona er ekki hægt að taka til orða. Berið þessa málsgrein saman við tillöguna hér fyrir neðan.

Fyrirsögn fréttarinnar er svona:

Haugur af vélmennum sendur til Mars á árinu.

Hvað er haugur. Á málið.is segir að haugur sé hrúga af einhverju, til dæmis rusli eða dóti. Haugur getur einnig verið „hlaðinn legstaður (frá fornöld“. Hvorugt merkingin passar inn í fyrirsögnina.

Í nútímamáli er óreglusamur maður oft nefndur haugur, svona í hálfkæringi, og er það ekki hrós. Á unglingsárunum ætlaði ég að fá bílasölu til að  selja gamlan bíl sem ég átti. Sölumaðurinn hló og kallaði bílinn haug, og það voru ekki meðmæli.

Blaðamaður hefur ekki leyfi til að skrifa í einhverjum hálfkæringi. Hann ber ábyrgð gagnvart lesendum og það eitt á að setja honum sjálfkrafa skorður í orðavali. Sá sem ekki skilur það er bölvaður haugur.

Í myndatexta segir:

X-37B er ekki stórt í smíðum.

Ekki er ljóst hvað þarna er átt við. Allir þekkja orðalagið „stórt í sniðum“ sem merkir það sem mjög stórt eða risavaxið. Vera má að samsláttur hafi orðið í huga blaðamannsins og hann sett smíðum í stað sniðum. Draga má í efa að eitthvað sé „stórt í smíðum“ en það er þó ekki útilokað.

Í fréttinni segir einnig:

Þá óttast sérfræðingar að öngþveiti muni myndast á braut um jörðina á næstu árum þar sem gervihnöttum fer sífellt fjölgandi. Fleiri ríki senda þá út í loft og það gera fyrirtæki einnig.

Líklega eru fleiri en ein braut í geimnum fyrir ofan jörðu. Furðulegt er að orða það þannig að ríki sendi gervihnetti út í loft.

Enn furðulegra er að enginn lesi yfir fréttir sem eiga að birtast á visir.is. Furðulegast er þó að á fréttavefinn sé ráðið fólk sem er ekki vel skrifandi á íslenskt mál. 

Allt þetta bitnar á okkur lesendum og um leið dregur úr trúverðugleika vefsins. Vilja stjórnendur hans það?

Tillaga: Á þessu ári hafa menn búið samfleytt í geimnum í tuttugu nár.

Horfa framan í stríð og hlusta á tilboð

Orðlof

Að fyrna mál

Hjördís telur (2002:46-47) að lagamálið skapi ekki eins mikil vandræði hér hjá okkur og víða annars staðar, sérstaklega í engilsaxneskum löndum, en þar með sé ekki sagt að staðan sé algóð hérlendis. 

„Við lögfræðingar erum að mörgu leyti föst í gömlum hefðum og hættir ósjálfrátt til að fyrna mál okkar og skrifa langar og stundum óskýrar setningar. 

Kansellístíllinn er mörgum lögfræðingi enn hjartfólginn og einnig svonefndur júridískur þankagangur. Hef ég grun um að misskilningur á merkingu þessa hugtaks hafi á stundum átt sök á því að ekki var gætt að skýrri og markvissri framsetningu á rökstuðningi í lögfræðilegum skrifum. 

Einnig eru ýmsir lagatextar óþarflega snúnir og mætti gera þá aðgengilegri með skýrara orðafari og setningaskipan.“ (2002:47).

Einfalt mál, gott mál, skýrt mál; Ari Páll Kristinsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Við erum ekki að horfa framan í Persaflóastríðið.“

Frétt á visir.is.                   

Athugasemd: Svona er ekki hægt að taka til orða. Blaðamaðurinn má ekki skrifa á þennan veg jafnvel þó orðin séu viðmælandans. Verkefni blaðamanns er öðrum þræði að lagfæra orðalag viðmælenda. Síst af öllu á hann að dreifa röngu og vitlausu máli yfir alþjóð.

Enginn horfir framan í stríð jafnvel þó á ensku kunni að vera sagt:

We might be facing a war.

Á íslensku tölum við um að stríð gæti orðið, við horfum fram á stríð eða átök. 

Viðmælandi blaðamannsins á greinilega við að nýtt Persaflóastríð sé ekki í uppsiglingu.

Tillaga: Við þurfum ekki að óttast nýtt Persaflóastríð.

2.

„Tom Hanks brotnaði niður í ræðu sinni á Golden Globe.“

Fyrirsögn á visir.is.                   

Athugasemd: Greinilegt er að blaðamaðurinn sem skrifað þessa fyrirsögn veit ekki hvað orðasambandið að brotna niður merkir. Í orðabókinni merkir þetta að vera í sorg eða kvöl vegna einhvers. Hann getur ekki heldur sagt frá því sem gerðist, finnur ekki réttu orðin.

Eftir myndklippunni að dæma komst leikarinn við. Síst af öllu brotnaði hann niður þegar honum var veitt mikil viðurkenning. Í erlendum fréttamiðlum eru notuð orð eins og „emotional“, „breaks down in tears“ og svo framvegis. Ekkert taugaáfall eða niðurbrot.

Viðvaningar í skrifum á íslensku og þeir sem hafa ekki nægan orðaforða til að tjá sig á eðlilegan hátt, þýða rangt úr enskunni sem þeir halda að þeir skilji svo vel. Enginn leiðbeinir nýliðunum og viðvaningunum heldur fá þeir að leika lausum hala og skemma fréttir. Lesendurnir skipta engu máli.

Tillaga: Tom Hanks komst við í ræðu sinni á Golden Globe.

3.

„Ég get svo svarið það,“ trúði Bubbi tónleikagestum og útvarpshlustendum fyrir og hló eins og hross sem gefið er í nefið.“

Ljósvakinn, pistill á blaðsíðu 3  í Morgunblaðinu 7.1.2020.                

Athugasemd: Sem betur fer eru til afar ritfærir og góðir blaðamenn á íslenskum fjölmiðlum. Þeir sem hafa lesið gagnrýni mína á málfar í fjölmiðlum gætu haldið að svo væri ekki.

Þegar ritfærir blaðamenn bregað á leik geta lesendur skemmt sér. Blaðamaðurinn segir í pistlinum frá Þorláksmessutónleikum Bubba Morteins og niðurstaðan bráðfyndin.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Ég reyndi að segja þeim hvað þeir máttu búast við og …“

Frétt á visir.is.                 

Athugasemd: Blaðamaðurinn notar þátíð framsöguháttar í stað viðtengingarháttar þátíðar og afleiðingin verður ómarkviss og slöpp málsgrein.

Tillaga: Ég reyndi að segja þeim hvað þeir mættu búast við og …

5.

„Halda því fram að Ancelotti sé tilbúinn að hlusta á tilboð í Gylfa.“

Fyrirsögn á visir.is.                 

Athugasemd: Mér finnst það dálítið lélegt að orða það þannig að maðurinn sé tilbúinn til að hlusta á tilboð. Hvað ef þau eru skrifleg? 

Á vef Football Insider segir:

Carlo Ancelotti is ready for Everton to listen to offers for Gylfi Sigurdsson …

Þokkalega rifær blaðamaður myndi ábyggilega orða þetta eins og segir í tillögunni hér fyrir neðan.

Tillaga: Halda því fram að Ancelotti sé tilbúinn að íhuga tilboð sem kunna að berast í Gylfa.

Flugeldum kastað í íþróttahús, innbrot framið og prófarkalesara vantar

Orðlof

Fréttastjóri með kröfur

Þegar Emil Björnsson var fréttastjóri og dagskárstjóri Frétta- og fræðsludeildar Sjónvarpsins hér um árið gerði hann þá kröfu, að engin málvilla heyrðist í Sjónvarpinu.

Þetta kostaði það að hann las sjálfur yfir allt sem sagt var í fréttatímanum, leiðrétti og færði til betri vegar. Ef einhver Íslendingur hefur verið uppi með óbrigðult málskyn, var það hann.

En hann gerði enn meiri kröfur. Hann krafðist þess að allur texti væri á lipru og auðskildu máli.

Þegar ég var nýbyrjaður á fréttastofunni fékk ég þá bestu kennslu í þessum efnum sem ég hef fengið.

Eftir að handrit að frétt hafði legið inni hjá honum í meira en klukkustund, kallaði hann á mig inn til sín.

Hann veifaði handritinu framan í mig og benti á það með fingrinum um leið og hann sagði með bylmingshárri röddu:

Ég er fréttastjóri hér og hef nóg annað við tímann að gera en það sem ég er búinn að vera að strita við í langan tíma, að reyna að koma þessu bulli þínu á mannamál! Þetta gengur ekki! 

Sérðu, hver afraksturinn er: Krafs með leiðréttingum mínum út um allt blað! Þetta er ónýtt! Ég hef unnið til einskis og geri þá kröfu að ég þurfi ekki að eyða dýrmætum tíma mínum í svona vitleysu!

Hann hækkaði róminn enn frekar og sagði með miklu þunga:

Þetta má aldrei koma fyrir aftur! Farðu og skrifaðu þetta allt saman aftur á máli sem fólkið skilur!

Íslands þúsund ár, blogg Ómars Ragnarssonar frá 2014.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Eldur kom upp í bíl eftir árekstur tveggja þeirra á Korpúlfsstaðavegi á milli Barðastaða og Vesturlandsvegar um klukkan átta í morgun.“

Frétt á visir.is.                   

Athugasemd: Eldur kvirknar í bíl eftir árekstur tveggja þeirra. Þeirra hverja? Fréttin er viðvaningslega skrifuð og blaðamaðurinn fljótfær. 

Svo virðist sem blaðamaðurinn telji að það sé frétt að enginn hafi verið fluttur á slysadeild. Því hefði mátt sleppa því það hefði verið frétt ef einhver hefði slasast.

Í fréttinni segir:

Veginum hefur verið lokað vegna slyssins á meðan viðbragðsaðilar vinna á vettvangi.

Hverjir eru „viðbragðsaðilar“. Þetta er eitthvað orð sem hvergi er skilgreint og þar að auki frekar illa samansett orð.

Á málið.is segir:

Athuga að ofnota ekki orðið aðili. …

Oft eru til góð og gegn orð í málinu sem fara mun betur en ýmsar samsetningar með orðinu aðili. …

Ofangreind málsgrein hefði að skaðlausu mátt vera svona:

Veginum hefur verið lokað meðan hreinsað er til þar sem áreksturinn varð.

Ekkert slys varð í árekstrinum eða vegna eldsins. Slys er atburður sem veldur meiðslum eða er þeim mun alvarlegri. Þar af leiðir að ófært er að kalla þetta „slysstað“.

Tillaga: Tveir bílar lentu í árekstri á Korpúlfsstaðavegi um klukkan átta í morgun og kviknaði eldur í öðrum þeirra.

2.

„Ásgeir Jónsson, seðlabankastjóri, segir mest um skipulagsbreytingar í fyrsta kasti.“

Frétt á visir.is.                   

Athugasemd: Skilur einhver þessa setningu?

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Þeir ætluðu að forða sér þegar þeir urðu varir við lögreglu án árangurs.“

Frétt á visir.is.                   

Athugasemd: Setningin hér að ofan er svo flöt og illa gerð að furðu sætir. Merkingin er þessi:

Lögreglan náði þeim.

Á undan segir:

Í Njarðvík eru unglingar sagðir hafa verið staðnir að því að sprengja flugelda inni í nýbyggingu.

Merkingin er þessi:

Unglingar sprengdu flugelda inni í nýbyggingu og voru staðnir að verki.

Og svo er það þetta:

Lögreglumenn ræddu við þá um atvikið og höfðu jafnframt tal af forráðamönnum þeirra.

Merkingin er þessi:

Löggan gaf þeim tiltal og sögðu forráðamönnum þeirra frá.

Tilhneigin er sú að nota fleiri orð en þörf er á. Ástæðan er einfaldlega kunnáttuleysi blaðamanna og þeirra sem skrifa fyrir lögguna.

Í fréttinni segir einnig:

Þá var lögreglu tilkynnt um pilta sem voru að kasta flugeldum í íþróttahús.

Ekkert má nú. Miklu alvarlegra er að kasta grjóti í íþróttahús en flugeldum. Grjótið skemmdir en pappírshólkar sem nefnast flugeldar skemma ekkert sé þeim kastað í hús. Nema auðvitað að þeim sé kastað logandi inn í hús en um það segir ekkert í fréttinni. Til að skilja þessa málsgrein þarf að lesa fréttir í öðrum fjölmiðlum. 

Tillaga: Þeim tókst ekki að forða sér undan löggunni.

4.

„Eftir að honum varð bjargað var O´Conner fluttur á spítala þar sem hann er nú í stöðugu á­standi og bíður eftir fjöl­skyldu­með­limum sínum.“

Frétt á frettabladid.is.                    

Athugasemd: Það er svo sem ekkert að því að tala um meðlimi í hinu og þessu. Sumir ætla sér að vera svo flottir þeir gleyma að fjölskylda er betra en fjölskyldumeðlimir og áhöfn er miklu betra orð en áhafnarmeðlimir og svo má lengi upp telja.

Á vef CNN sem er heimildin fyrir fréttinni segir:

He is undergoing a medical evaluation and is in stable condition awaiting family members to join him …

Í íslensku fréttinni gleymist að geta um meðhöndlunina á spítalanum. Á CNN kemur fram orðalagið „family members“ og það þýðir blaðmaðurinn snarlega sem „fjölskyldumeðlimur“ af því að hann er að flýta sér og hann þekkir orðin. Hann hefði eftir smá umhugsun getað sagt að maðurinn væri að bíða eftir fjölskyldu sinni.

Ég hnýt um þetta „stöðugt ástand“ sem einatt er talað um. Það getur eiginlega þýtt hvað sem er, allt frá því að maðurinn sé meðvitundarlaus með næringu í æð og tengdur við alls kyns tæki og tól, og upp í það að hann sitji í rúmmin, horfir á sjónvarpið og bíði eftir að vera sóttur.

Tillaga: Eftir að honum var bjargað var O´Conner fluttur á spítala. Hann bíður eftir fjöl­skyldu­með­limum sínum.

5.

„Innbrot var framið í eina af höllum Margrétar Danadrottningar …“

Frétt á blaðsíðu 10. í Fréttablaðinu 4.1.2020.                    

Athugasemd: Allt bendir til að brotist hafi verið inn í höllu drottningar. Nafnorðavæðingin er slæm. Íslenska sagnorðamál en enskan heldur upp á nafnorðin. Þess vegna notum við hér sögnina að brjóta. 

Ég skrifaði viljandi „höllu drottningar“. Flestir beygja kvenkynsnafnorðið höll svona:

Höll, um höll, frá höll, til hallar.

Þó þekkist þessi beyging mætavel:

Höll, um höllu, frá höllu, til hallar.

Hægt er á leita á Google og velja til dæmis leitarorðin „höllu drotningar“ eða „höllu konungs“ og þá koma upp dæmi allt frá fornsögunum og fram á síðustu ár um beygingu orðsins.

Merkilegt er þó að höll með ákveðnum greini beygist aðeins svona

Höllin, um höllina, frá höllinni, til hallarinnar.

Ekki er viðurkennt að í þolfalli og þágufalli megi nota „hölluna“ og „höllunnar“.

Tillaga: Brotist var inn í eina af höllum Margrétar Danadrottningar …

6.

„Prófarkalesarar óskast til starfa á Fréttablaðinu.“

Auglýsing á blaðsíðu 10 í atvinnuauglýsingum Fréttablaðsins 4.4.2020.                    

Athugasemd: Þetta heyrir til tíðinda og ber að fagna. Prófarkalesarar hafa ekki starfað á Fréttablaðinu eftir því sem ég best veit. Dreg þá ályktun meðal annars af óleiðréttu málfari í fréttum blaðsins.

Vonandi verður vefurinn frettabladid.is einnig prófarkalesinn. Mikilvægt er að allar fréttir verði að minnsta kosti lesnar yfir eftir á og lagfærðar, sé þörf á. Hvorugt er núna gert.

Í auglýsingunni stendur:

Prófarkalesari þarf að hafa góða tilfinningu fyrir íslensku máli og búa yfir framúrskarandi stafsetningarkunnáttu.

Stafsetningakunnáttan þar ekki að vera framúrskarandi þar sem tölvur eru búnar leiðréttingaforriti sem lagfærir stafsetningarvillur. Tölvur kunna hins vegar ekki málfar og því ættu allir blaðamenn að hafa góða tilfinningu fyrir íslensku máli. 

Eitt er að leiðrétta villur í texta og annað að leiðbeina blaðamönnum. Prófarkalestur er nauðsynlegur fyrir lesendur en hjálpar blaðamönnum lítið.

Þegar ritstjórar ráða í starf blaðamanns ættu þeir að spyrja hvaða fornrit umsækjandanum þyki mest varið í og hvers vegna. Til viðbótar mættu þeir spyrja hvort hann hafi til dæmis lesið Fjallkirkjuna, Íslandsklukkuna og Höll minninganna. 

Sá sem ekki hefur lesið neitt í fornsögunum eða hefur ekki lesið neitt eftir til dæmis Gunnar Gunnarsson, Halldór Laxnes eða Ólaf Jóhann Ólafsson er ekki vænlegt efni í blaðamann.

Hvers vegna?

Blaðmennska veltur öðrum þræði á drjúgum orðaforða og kunna að beita honum. Aðeins lestur bókmennta eykur orðaforða einstaklings. Sá sem ekki stundar lestur verður aldrei skýr í skrifum.

Tillaga: Engin tillaga.

7.

„United átti 15 skot að marki Wolves en tókst ekki að skjóta á markið einu sinni.“

Frétt á dv.is.                    

Athugasemd: Fóboltalið átti fimmtán skot að marki en samt tókst því ekki að skjóta á markið. Skilur einhver þetta?

Þar fyrir utan kemur orðalagið „einu sinni“ síðast í málsgreininni. Ekki veit ég hvað það á að þýða. Er átt við að að ekki hafi tekist að skjóta einu sinni á markið? Sé svo hefði mátt orða þetta svona:

… en tókst aldrei á skjóta á markið.

Símskeytastíllinn í íþróttafréttum á vef DV er svo sem ágætur en því miður er textinn oftar en ekki óskýr og jafnvel hroðvirknislega saminn. Hvort tveggja er slæmt. Enginn leiðbeinir viðvaningunum á DV.

Tillaga: Engin tillaga.

Inn í nóttina og bílaumferð verður lokað

Orðlof

Lést friðsamlega

Í fréttum Ríkisútvarps á miðnætti á jóladag var sagt svona frá láti frægs erlends tónlistarmanns: Hann lést í kyrrþey á heimili sínu. Þetta var endurtekið í fréttum klukkan eitt og klukkan tvö eftir miðnætti. Enginn las yfir. Hann fékk hægt andlát á heimili sínu.

Mbl.is segir líka frá láti söngvarans og orðar það sínum hætti: „Í til­kynn­ingu frá fjöl­miðlafull­trúa hans kem­ur fram að Michael hafi lát­ist „friðsam­lega heima hjá sér.“ …

Á íslensku er talað um að fá hægt andlát. 

Þegar ferill tónlistarmannsins var rakinn í hádegisfréttum Ríkisútvarp sá annan í jólum var sagt frá hljómsveit,sem hann var í sem hefði leyst upp laupana. Of algengt að heyra misfarið með orðtök, sem eru föst í tungunni. Að leggja upp laupana, er að hætta, gefast upp. Enginn les yfir. Ekkert gæðaeftirlit með framleiðslunni!

Bloggsíða Eiðs Guðnasonar, 29.12.2016. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Leita áfram inn í nótt­ina að manni á Snæ­fellsnesi.“

Fyrirsögn á mbl.is.                  

Athugasemd: Árið 1985 kom út bíómynd í Bandaríkjunum sem heitir „Into the night“. Leikstjórinn er John Landis og í aðalhlutverkunum eru meðal annarra Jeff Goldblum og Michelle Pfeiffer. Myndin fær 6,5 á IMDb en ég mæli ekkert sérstaklega með henni.

Ólíkt skemmtilegra er lagið „Into the night“ með Santana, hraður taktur og fjalla um manninn sem ætlar að stökkva fram af háu hús en sér þá stúlku dansa. Sjá myndbandið, til dæmis hér hér. 

Svo fallega er ort:

Like a gift from the heavens, it was easy to tell,
It was love from above, that could save me from hell …

Hinn ágæti rithöfundur Ólafur Jóhann Ólafsson skrifaði bókina Höll minninganna sem kom út árið 2001 og er mikið lofuð. Bókin var þýdd á ensku og fékk nafnið „Walking into the night“.

Á íslensku er sagt að rökkrið komi hægt og hljótt og á eftir fylgir nóttin, dimm eða björt eftir árstíma. Sumarið kemur, einnig veturinn og sama má segja um ýmsa daga, jólin koma, páskarnir og afmælisdagurinn svo dæmi séu tekin.

Held það séu um það bil tíu ár síðan ágæt kona sagðist ganga kát „inn i sumarið“. Ég varð hissa, þurfti nokkrar sekúndur til að skilja ummælin. Þetta er þó alþekkt orðalag á ensku og hefur náð fótfestu hér á landi. Ástæðan er líklega sú að orðin eru svo auðþýdd og merkingin skiljanleg. Við göngum inn í hús en varla árstíðir. Þó þekkist að menn hafi gengið í björg og jafnvel fjöll en það er nú önnur saga (sögur).

Svona eru nú áhrif enskunnar á íslenska tungu.

Tillaga: Leitað fram á nótt að manni á Snæfellsnesi.

2.

„Tveir eru tald­ir hafa orðið fyr­ir meiðslum en von­ast er ekki til þess að þau séu ekki al­var­leg.“

Frétt á mbl.is.                  

Athugasemd: Fljótfærni skemmir. Varla er vonast blaðamaðurinn eða einhverjir aðrir til þess að meiðslin séu ekki alvarleg. 

Sá blaðamaður sem tekur starf sitt alvarlega, les yfir og lagfærir orðalag og stafsetningu, ber virðingu fyrir lesendum. Hvað er mikilvægara einum blaðamanni en lesendur fjölmiðilsins?

Tillaga: Tveir eru tald­ir hafa orðið fyr­ir meiðslum en von­ast er að þau séu ekki al­varleg.

3.

„Skot­svæðin og pallarnir verða af­markaðir með keilum og borðum, en ásamt þeim mun sér­stakt gæslu­fólk sjá um að halda skot­glöðum ein­stak­lingum réttu megin við línuna þegar þeir skjóta upp og með því reyna að koma í veg fyrir að fólk fagni ára­mótunum á Bráða­mót­tökunni.“

Frétt á frettabladid.is.                   

Athugasemd: Þetta er löng og flókin málsgrein í illa skrifaðri frétt. Blaðamaðurinn hefði betur lesið fréttina sína yfir fyrir birtingu og haft vit á því að stytta málsgreinina, stutt málsgrein er alltaf betri en löng.

Hver er munurinn á „sérstöku gæslufólki“ og gæslufólki. Líklega hefði verið óhætt að sleppa þessu „sérstaka“

Í fréttinni segir líka:

Fjöldi slysanna sé mjög breyti­legur ár frá ári en ára­mótin séu hins vegar ekki búin enn og því gætu komið upp ein­hver til­vik næstu daga.

Hversu löng geta áramótin eiginlega verið að mati blaðamannsins? Varla eru þau margir dagar eins og þarna kemur fram. Betur fer á því að sleppa ákveðna greininum í orðinu slys í upphafi málsgreinarinnar.

Í lok fréttarinnar segir:

Lög­reglan bendir einnig á það að bíla­um­ferð verður lokuð á Skóla­vörðu­holti …

Þetta er tóm vitleysa. Umferð verður ekki lokað, hins vegar er hægt að loka götum og takmarka þannig umferð.

Blaðamenn Fréttablaðsins virðast margir ungir og óreyndir en fá engu að síður að leika lausum hala á síðum blaðsins og vefnum. Ritstjórarnir hafa ekki tíma til að skóla þá til eða þeim er alveg sama hvers konar skrif eru birt á milli auglýsinga. 

Tillaga: Skot­svæðin og pallarnir verða af­markaðir með keilum og borðum. Gæslu­fólk mun sjá um að halda skot­glöðum ein­stak­lingum réttu megin við línuna. Tilgangurinn er að reyna að tryggja öryggi fólks.

4.

„Kostaði augun úr í sumar en má nú fara.“

Fyrirsögn á dv.is.                   

Athugasemd: Fyrirsögnin er óskiljanleg. Blaðamaðurinn bullar.

Í fréttinni segir:

Pep Guardiola hefur tjáð Cancelo að hann geti farið, stjórinn hefur haldið trausti við Kyle Walker.

Hvað merkir orðalagið að „halda trausti“. Kannast ekki við það. Í upphafi  var talað um Gardiola og Cancelo. Þarna birtist annað nafn, Kyle Walker, en ekkert sagt nánar sagt um manninn.

Fréttin er afskaplega rýr. 

Í annarri frétt á DV skrifar sami blaðamaður:

Raiola er umdeildur umboðsmaður hjá United, Sir Alex Ferguson hataði Raiola og það hefur smitað sér í samskiptum hans við félagið og stuðningsmenn.

Hvað merkir orðalagið að „smita sér“.

Í þessari frétt á DV er fyrirsögnin „Pogba ferðaðist ekki með United – Er hann að fara?“

Í annarri frétt í DV með fyrirsögninni „United tækist að skemma Pele og Maradona,“ og þar segir sami blaðamaður:

Raiola er umdeildur umboðsmaður hjá United, Sir Alex Ferguson hataði Raiola og það hefur smitað sér í samskiptum hans við félagið og stuðningsmenn.

Glöggir lesendur sjá að þessar tvær tilvitnanir eru alveg eins. Raunar eru fréttirnar alveg eins, frá upphafi til enda. Aðeins fyrirsagnirnar eru ólíkar. Svona lagað er tómt svindl, svik við lesendur. Þar að auki er lesandinn engu nær um efni seinni fyrirsagnarinnar.

Útgefandi og ritstjóri DV þurfa greinilega að gefa blaðamanninum tiltal. Hann ætti að velta því fyrir sér hvort blaðamennska henti honum.

Tillaga: Engin tillaga.