Dregur úr vindi, breytingar á sýningaaðilanum og þeir sem féllu á andlit

Orðlof

Vefsíðuheiti fallbreygjast

Í vefsíðuheitum er .is skammstöfun fyrir landið rétt eins og á mörgum dönskum vefsíðum er .dk, á norskum .no, sænskum .se, á þýskum .de og á austurískum .at.

Engin hefð er fyrir því að beygja þessar skammstafanir. Sagt er: „fréttina má lesa á hi.is [hi punktur is]" (vef Háskóla Íslands), ekki „*…hi.isi", "þetta má sjá á mbl.is [mbl punktur is]" en ekki „*… mbl.isi".

Vefsíðuheitið sjálft á að sjálfsögðu að beygja. 

Ef einhver ætlar til dæmis að nota vef Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum, arnastofnun.is, þá er vefsíðuheitið beygt eins og hvert annað íslenskt orð: á vef árnastofnunar.is (ef.). 

Sömuleiðis: „Ég las þetta á vísi.is“ (þgf.), ekki „vísir.is“

Vísindavefurinn, Guðrún Kvaran, prófessor.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Dreg­ur úr vindi og úr­komu.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                    

Athugasemd: Þetta er ekki rangt. Samt finnst mér „vindatal“ veðurfræðinga og blaðamanna ósköp þreytandi því hægt er að segja þetta á einfaldan hátt:

Lægir og styttir upp.

Ég, eins og svo margir aðrir, ólst upp við svona orðalag. Finnst því skrýtið hversu einhæfar veðurlýsingar eru orðnar. Oftar en ekki er talað um að „vindur aukist“ eða „minnki“, „vindur sé mikill“ eða „lítil“ og sama með rigninguna sem á sunnudögum er stundum kölluð úrkoma.

Þegar hvasst er og rigning var oft talað um slagviðri. Þetta orð þekkist varla í dag og ástæðan er ekki batnandi veðurfar.

Fréttin er ekki illa skrifuð. Í henni koma fyrir orð eins og strekkingur og súld, gömul og góð orð. 

Í fréttinni segir:

Á föstu­dag gera lang­tímaspár ráð fyr­ir lægð úr suðri, og ef fer sem horf­ir gæti sá dag­ur orðið ansi blaut­ur og vinda­sam­ur.

Hefði ekki verið betra að orða þetta svona:

Spáð er að lægð komi að landinu á föstudaginn og fylgir henni rigning og hvassvirði [slagviðri].

Ég velti því fyrir mér hvað hafi gerst. Líklegast eru komnar nýjar kynslóðir sem aldrei hafa stundað lestur eða hlustað á frásagnir eldra fólks og því hafi rof orðið í flutningi þekkingar milli kynslóða. Tungutakið er orðið einhæfara og orðabanki ungs fólks er mun rýrari en þeirra eldri. Sumir myndu tala um gjaldþrot.

Tillaga: Í dag lægir og styttir upp.

2.

„Hrímhvíta móðir …“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Nú er dálítið gaman. Í frétt um enskt fótboltafélag sem komst upp í efstu deild wftir þrautagöngu í neðri deildum. Blaðamaðurinn sem greinilega er annt um félagið segir klökkur:

Stuðnings­menn­irn­ir störðu bara hver á ann­an og spurðu niður­lút­ir: Hrím­hvíta móðir, hvar er þín forn­ald­ar frægð, frelsið og mann­dáðin best?

Varla hafa ensku stuðningsmennirnir vitnað í þetta fallega, íslenska ljóð eftir Jónas Hallgrímsson. Það nefnist Ísland en þekkist betur sem Ísland, farsældar frón. Í því segir:

Ísland! farsældarfrón
og hagsælda hrímhvíta móðir!
Hvar er þín fornaldarfrægð,
frelsið og manndáðin best?

Þó blaðamaðurinn nefni það ekki hafa stuðningsmenn fótboltafélagsins ábyggilega haldið áfram og flutt sjöunda erindið, harmþrungnir vegna örlaga félagsins:

Þar stóð hann Þorgeir á þingi
er við trúnni var tekið af lýði.
Þar komu Gissur og Geir,
Gunnar og Héðinn og Njáll.

Ég sé Englendinganna klæmast grátandi á sérnöfnunum. En svona er þetta ekki því einn ritfærasti blaðamaður landsins skrifaði fréttina og hann leyfir sér svona skemmtileg stílbrögð.

Fréttin er skemmtileg og fróðleg þó svo að ég hafi enga samúð með fótboltafélaginu „Lídds“ og örlögum þess. Nóg er af öðrum og miklu betri fótboltafyrirtækjum. Spái ég því að félagið verði aðeins einn vetur í efstu deild. Þá munu stuðningsmennirnir kyrja þetta:

Nú er hún Snorrabúð stekkur
og lyngið á lögbergi helga
blánar af berjum hvert ár,
börnum og hröfnum að leik.

Má vera að stöku tár falli.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Ekki er talið að mennirnir séu slasaðir en að þeir séu orðnir kaldir og hraktir.“

Frétt á visir.is.                                    

Athugasemd: Hér er dálítil tilsögn í stíl. Fjórða orðið í málsgreininni er að og kallast samtenging. Á málinu.is segir um svona:

Samtenging, notuð til að innleiða aukasetningu (skýringarsetningu); tekur viðtengingarhátt af sögn sem fer á eftir.

Þetta er afar merkilegt og fróðlegt.

Málsgreinin skiptist svona:

Ekki er talið að
mennirnir séu slasaðir [fyrri aukasetning]
en að þeir séu orðnir kaldir og hraktir [seinni aukasetning].

Samtengin að, sem þarna stendur fyrst, getur nýst fyrir báðar aukasetningarnar, og sú seinni væri þá svona:

en [orðnir] kaldir og hraktir 

Sumir myndu vilja halda sögninni í hornklofanum en það er ekki nauðsynlegt. Með breytingunni skerðist innihald málsgreinarinnar ekkert en hún er orðin hnitmiðaðri og betri.

Svona er ekki óalgengt orðalag en byrjendur í skrifum átta sig ekki á þessu nema að þeir hafi tileinkað sér bóklestur frá barnæsku.

Tillaga: Ekki er talið að mennirnir séu slasaðir en kaldir og hraktir.

4.

„Fólki finnst eflaust skrítið að Manhunt-serían haldi ekki bara áfram á Netflix, en breytingar urðu á sýningaraðilanum í Bandaríkjunum.“

Frétt á visir.is.                                    

Athugasemd: Fréttin eða greinin er ruglingslega og viðvaningslega skrifuð, talsvert er um slettur. Er ekki „sería“ röð sjónvarpsþátta sem tengjast, sjónvarpsþáttaröð?

Hvað á blaðamaðurinn við með orðalaginu „breytingar á sýningaraðilanum“. Breytti „sýningaraðilinn“ um útlit, framkomu eða eitthvað annað. Hafi„sýningaraðili“ hætt við að sýna sjónvarpsþættina og annar byrjað hefði blaðamaðurinn átt að orða það þannig en ekki rugla eins og hann gerir.

Er annars Netflix „sýningaraðili“? Eitthvað hefur hér misfarist í þýðingu.

Í greininni segir:

Manhunt Unabomber þáttaröðin var mjög vel heppnuð, þó hún hafi kannski ekki alveg náð sömu hæðum og O.J. Simpson sería American Crime Story, sem eiginlega setti standardinn. 

Hvað merkir að „ná sömu hæðum“? Er verið að tala um vinsældir, fagleg vinnubrögð, leik eða eitthvað annað.

Og hvað merkir að „setja standardinn“? Hvað merkir orðið þarna. Var það höfundur handritsins, leikararnir, búningahönnuðirnir eða framleiðendur hans sem „settu standardinn“? Blaðamaðurinn blaðrar bara og skilur lesandann eftir skilningsvana.

Í greininni stendur:

Jewell fer beint í að reyna að rýma svæðið og bjargar þannig ótal mannslífum.

Þetta er einfaldlega kauðalega orðað og skilst ekki. 

Hér er önnur skrýtin málsgrein:

Með þessari leikgerð atvikanna er ekki aðeins verið að rekja atburði á spennandi máta, heldur er verið að skoða hluti sem hafa gengið úr lið í Bandaríkjunum (og víðar). 

Þetta er illa skrifað.

Þess vegna var ég ekkert sérlega spenntur þegar ég hóf áhorfið … 

Ekki er þetta gott, „hefja áhorf“ í stað þess að horfa.

Margir byrjendur í skrifum halda að notkun nafnorða sé merki um vandaðan texta en svo er ekki.

Höfundur greinarinnar veit ekki að hann hefur skrifað illa vegna þess að enginn las yfir, enginn hjápar honum, bendir á yfirsjónir og leiðréttir. Allt bitnar þetta á okkur, lesendum, en fjölmiðlunum virðist alveg sama.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Þá voru tveir fluttir á bráðamóttöku eftir að þeir féllu á andlitið, annar í miðbænum og hinn í Vesturbænum.“

Frétt á visir.is.                                    

Athugasemd: Skyldu þessir tveir hafa fallið á sama andlitið?

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Ekkert fréttnæmt gerðist á lögreglustöð 2, sem sinnir Hafnarfirði, Garðabæ og Álftanesi og má því búast við að þar hafi allt verið með kyrrum kjörum í nótt.“

Frétt á dv.is.                                     

Athugasemd: Hvar er „lögreglustöð 2“. Hef aldrei heyrt hennar getið hvað þá heiti hennar.

Fréttamat DV er skrýtið. Sé ekkert að frétta er það talið fréttnæmt. Þar að auki hefur ekkert gerst fyrst DV hefur ekkert heyrt. Skrýtið.

Líklega er orðalagið komið frá löggunni. Hún skrifar um það sem gerist í svokallaða dagbók.

Venjulegast eru byrjendur á fjölmiðlunum settir í þau leiðindi að skrifa löggufréttir. Þeir grípa líka flestir til þess ráðs að afrita það sem löggan skrifar í dagbókina og birta síðan óbreytt, hvort sem það er fréttnæmt eða ekki. Þar af leiðandi eru löggufréttirnar í öllum fjölmiðlum keimlíkar, leiðinlegar og í þokkabót oft fávíslega skrifaðar.

Dæmi: 

Löggan heldur því fram að póstnúmer í séu heiti á hverfum í Reykjavík og fjölmiðlar éta það upp eftir henni. 

Aldrei eru lögbrjótar settir í fangelsi heldur „vistaðir í fangaklefa“.

Sagt er að það sé „fyrir rannsókn málsins“, rétt eins og eitthvað annað geti valdi því að fólk lendi í fangelsi.

Löggan hefur yfirleitt „afskipti“ af fólki. Sjaldan er annað orðalag notað. Hafi löggan „afskipti“ af manni sem ekur of hratt þýðir það á venjulegu máli að hann hafi verið stöðvaður.

Vandamálið er að blaðamenn halda að löggan skrifi „gullaldarmál“ og eru því hvorki gagnrýnir á orðalag né efni.

Tillaga: Engin tillaga.