Eftirdráttur, starf á dánarstundu og fram eftir miðnætti

Orðlof

Friðsamir, friðsamleg

Mótmæli eru ekki friðsöm en þau eru oftast friðsamleg. Þegar mótmæli eru friðsamleg og fara friðsamlega fram má ætla að mótmælendur séu friðsamir. […]

Athafnir manna og ákvarðanir eru friðsamlegar, siðsamlegar, skynsamlegar, lánsamlegar og jafnvel dásamlegar.

Það eru örugglega til margar undantekningar frá þessu, menn geta t.d. verið dásamlegir en ekki dásamir. En meginreglan er sú að -samur/-söm/-samt á við um manneskjur en þegar -legur/-leg/-legt bætir við er um að ræða hugmyndir, orð og athafnir.

Þetta flækist reyndar þegar um er að ræða eitthvað óhlutstætt sem ekki er hugmynd, orð eða athöfn. Úrskurður getur verið vafasamur, starf getur verið erilsamt og vorið rigningarsamt.

En munum í augnablikinu: Mómælendur eru friðsamir. Mótmæli friðsamleg.

Kvennablaðið, Málfarsmoli. Eva Hauksdóttir.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Aðstoða þurfti þrjá til hafnar eftir erfiðleika við að koma mótor skemmtibáts þeirra í gang. “

Frétt á visir.is.                                  

Athugasemd: Þetta er dálítið þokukennt. Þrír menn voru í skemmtibát og vélin bilaði. Yfirleitt er það þá orðað þannig um að báturinn hafi fengið aðstoð. Þá er átt við að mennirnir í honum hafi notið hennar. Þremenningarnir voru í bátum sem var dreginn.

Í fréttinni segir:

Bátur Björgunarsveitarinnar Ársæls er nú með bátinn í eftirdrætti á leið í höfn í Kópavogi ásamt björgunarsveitarbátnum Sædísi frá Kópavogi.

Hvað er „eftirdráttur“? Orðið er ekki til. Nóg er að segja að báturinn sé dreginn því hann er alltaf fyrir aftan þann sem dregur. Sama er með bíla. Hjólhýsi er til dæmis ekki í „eftirdrætti“. 

Til orðið eftirbátur sem þýðir bókstaflega bátur sem er dreginn og er átt við þann sem áhöfnin á þeim stærri notar til dæmis til að komast í land þar sem er hafnleysa. 

Orðalagið að vera eftirbátur einhvers merkir að standa öðrum að baki.

Tillaga: Björgunarsveitir drógu skemmtibát með eð bilaðri vél til hafnar. Þrír menn voru um borð.

2.

„… en hún gegndi störfum sendiherra Suður-Afríku í Danmörku á dánarstundu.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 14.7.20.                                 

Athugasemd: Hún var sendiherra þegar hún dó. Blaðamaðurinn virðist óvanur skrifum og enginn leiðbeinir honum. Í þessu sambandi er ekki rétt að tala um dánarstund. Konan dó.

Í fréttinni segir:

Cyril Ramaphosa, forseti Suður- Afríku, tilkynnti andlát hinnar 59 ára gömlu Mandela en tiltók ekki banameinið.

Betur fer á því að segja:

Cyril Ramaphosa, forseti Suður- Afríku, tilkynnti andlát Mandela. Hún var 59 ára en ekki er vitað um dánarmeinið.

Á enskan máta tíðkast nú að segja „hinnar 59 ár gömlu“ í stað þess að sleppa lausa greininum. Á ensku væri málsgreinin orðuð svona:

South African President Cyril Ramaphosa has announced the death of the 59-year-old Mandela …

Fréttin er stutt en viðvaningslega skrifuð. Hér er dæmi:

Hún fæddist í Soweto og ólst þar upp á sama tíma og faðir hennar sat í fangelsi, en þar fékk hann að dúsa í 27 ár …

Sögnin að dúsa á ekki við hér. Réttara er að segja:

Hún fæddist í Soweto og ólst þar upp án föður síns sem sat í 27 ár í fangelsi.

Eins og aðrir fjölmiðlar verður Mogginn að láta lesa yfir skrif byrjenda sem og annarra til þess að lesendum sé nú ekki ofboðið. Þá er stutt í vantraust.

Tillaga: … en hún var sendiherra Suður-Afríku í Danmörku þegar hún lést.

3.

„Hjá Coca-Cola eru hins vegar engin áform fyrirliggjandi um að segja skilið við plastflöskur því neytendur vilji hafa glerið áfram.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 14.7.20.                                  

Athugasemd: Kók ætlar ekki að hætta með plast því neytendur vilja gler. Hmmm … Skilur einhver þetta?

Nei, auðvitað ekki, þetta er rökleysa. Byrjendur í blaðamennsku fá að skrifa hvað sem er og enginn les yfir og þeir læra ekkert.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Í lok síðustu viku voru flug­fé­lög far­in að fljúga langt fram eft­ir miðnætti …“

Frétt á mbl.is.                                   

Athugasemd: Blaðamaður sem ætlar að segja frá því sem viðmælandi hans hefur sagt á þriggja kosta völ:

1. Birta orðrétt
2. Lagfæra orðalag og birta í gæsalöppum
3. Segja frá í óbeinni ræðu

Fyrsti kosturinn er oft ómögulegur því málsgreinarnar verða stundum langar og flóknar og aðalatriðið týnist. Fæstir tala gullaldarmál, hvað sem það nú er.

Annar kosturinn er góður og viðmælandinn getur varla verið á móti því að sem hann hefur sagt sé betrumbætt.

Þriðji kosturinn er góður en túlkun getur oft verið varasöm.

Ofangreind málsgrein er svona í fullri lengd:

Í lok síðustu viku voru flug­fé­lög far­in að fljúga langt fram eft­ir miðnætti til lands­ins af þeim sök­um að sýni höfðu verið tek­in hjá svo mörg­um ferðamönn­um dag­inn áður að grein­ing­ar­geta Land­spít­al­ans bauð ekki upp á að fleiri færu í skimun við kom­una til lands­ins.

Þetta er alger endaleysa og ótrúlegt að ritstjórn Moggans samþykki að birta svona langloku.

Punktur er ágætt tæki til að stytta málgreinar og auðvelda lesturinn. Hins vegar skil ég ekki málsgreinina, hef reynt að laga hana en get það ekki. Mér er til efs að blaðamaðurinn skilji sjálfur ummælin og sé svo má alls ekki birta þau.

Eitt er víst að orðalagið „fram eftir miðnætti“ er ekki til. Vera má að viðmælandinn eigi við fram undir miðnætti eða fram yfir miðnætti. Ljótt er það þegar lesandinn þarf að giska á hvað átt er við.

Orðalagið „af þeim sökum“ er óþarfi, hægt er að nota fornafnið því í staðinn. Og „bauð ekki upp á“ er líka óþarfi, Landspítalinn gat ekki skimað fleiri.

Tillaga: Engin tillaga.

Athugasemdir

[Birna Kristjánsdóttir, 16.7.2020 kl. 17:12]

Sæll og blessaður Sigurður.

Rakst á eftirfarandi fyrirsögn á Visir.is

Dregið úr félagsforðun víða um heim, þrátt fyrir mikla fjölgun smitaðra

Er þetta orð til.. Félagsforðun?  Aldrei séð eða heyrt þetta orð...

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 16.7.2020 kl. 21:12]

Sæl, 

„Félagsforðin“ tel ég vera misheppnað orð, ferlega stirt. Vísa til þess sem ég hef áður skrifað um orðið og fleiri; sjá hér:

https://sigsig.blog.is/blog/sigsig/entry/2249442/

Með bestu kveðju.