Ferðir fara, ríkjandi trúarhópur og Duda hafði sigur

Orðlof

Óhappatilviljun

Haft var eftir ríkissaksóknara víðs vegar í fjölmiðlum í fyrra að greina þyrfti 

„refsivert gáleysi frá óhappatilviljun og lítilfjörlegu gáleysi“. 

Það kom mér á óvart að orðið óhappatilviljun skyldi finnast í lögum. Þar af leiðandi er það algengt í dómsúrskurðum. 

Eðlilegra væri að tala um óhapp eða óhappatilvik. Óhapp felur í sér tilviljun og því er marklaust að skeyta orðunum saman. 

Einnig hljómar lítilfjörlegt gáleysi einkennilega, en líklega er meiningin að greina það frá alvarlegu gáleysi.

Morgunblaðið, Tungutak. Elsa S. Ólafsdóttir.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Íslend­ing­ar mun dug­legri að mæta.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                 

Athugasemd: Betur fer á því að segja að Íslendingar séu mun duglegri að koma en áður. Sögnin að mæta á ekki við hér. Hún merkir að hitta einhvern, koma til móts við annan eða aðra eins og segir í orðabókinni.

Lýsingarorðið duglegur eyðileggur setninguna því hvorki fámenni eða margmenni á staðnum er merki um dugnað. Það sem viðmælandinn á við er að fleiri Íslendingar koma á staðinn.

Í óbeinu máli hefur blaðamaðurinn eftir viðmælanda sínum að umferðin hafi aukist. Svo er þetta haft eftir honum:

Það hef­ur auk­ist nokkuð eft­ir að landið var opnað, en sömu­leiðis eru fleiri Íslend­ing­ar að koma.

Hvað hefur aukist? Varla umferðin því þá hefði verið sagt að hún hafi aukist. Svo er sagt að „sömuleiðis eru fleiri Íslendingar að koma“. Hvaða tilgangi þjónar atviksorðið „sömuleiðis“? Þetta kallast samhengislaus tal, jafnvel bull. Óvíst er hvort blaðamaðurinn skilji þetta.

Tillaga: Fleiri Íslendingar koma en áður.

2.

„Franskt skemmtiferðaskip brýtur ísinn.“

Fyrirsögn á visir.is.                                  

Athugasemd: Hér hefði verið skynsamlegra að orða fyrirsögnina á annan veg til dæmis eins og segir í tillögunni hér að neðan. 

Mikilvægt er að orðaval sé í samræmi við efni. Franska skipið er ekki ísbrjótur. Það kemur um mitt sumar, hið fyrsta af mörgum, ábygglega tilviljun ein.

Tillaga: Fyrsta skemmtiferðaskipið er franskt.

3.

„Fyrstu sólarlandaferðirnar fara af stað.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                

Athugasemd: Hér fer betur á því að segja að ferðirnar hefjist, byrji.

Af sögninni að fara er dregið nafnorðið ferð. Getur verið að ferðir fari? Ég fer af stað í ferð/ferðalag, legg af stað í ferð. Jú, áætlanaferðir í flugi, rútum og skipum fara, er oft sagt í daglegu tali.

Í vönduðu ritmáli er engin ástæða til að klifa, betra að umorða.

Tillaga: Fyrstu sólarlandaferðirnar hefjast.

4.

„Þá segir í tilkynningu frá lögreglunni að hætta geti verið til staðar á merktum gönguleiðum, vegum sem og við aðra staði í fjalllendi.“

Frétt á visir.is.                                

Athugasemd: Fyrir utan nástöðuna og stílleysið er málsgreinin rugl. Eru merktar gönguleiðir og vegir aðeins í fjalllendi? Ekki hægt að skilja þetta öðru vísi. Líklega hrynur ekkert á ómerktar gönguleiðir eða vegi á láglendi.

Vandinn er að löggan er óskrifandi og margir blaðamenn líka. Þakka ber að málsgreinin sé ekki svona:

Hætta er til staðar á mörgum stöðum í fjöllum enda staðsetningar óstöðugs grjóts stöðugur vandi óstöðugra á merktum gönguleiðum.

Löggan þarf nauðsynlega að láta einhvern með viti lesa yfir tilkynningar hennar á Facebook sem og annars staðar. Blaðamenn þurfa að gera sér grein fyrir því að mikilvægt er að lagfæra og ummorða það sem löggan sendir frá sér.

Tillaga: Í tilkynningu frá lögreglunni segir að hætta sé grjóthruni á vegum og gönguleiðum.

5.

„Leiðtog­ar minni­hluta­hóps ahma­di-múslima í Bangla­dess hafa sakað „öfga­menn“ úr hópi ríkj­andi trú­ar­hóps múslima um að …“

Frétt á mbl.is.                                 

Athugasemd: Hvað merkir „ríkjandi trúarhópur“? Er það trúin sem meirihluti landsmanna aðhyllist? Sé svo, yfir hverju ríkir trúarhópurinn? Gat blaðamaðurinn ekki orðað þetta skiljanlegar?

Málfar blaðamanna tekur hröðum breytingum og nú er enskunni snúið upp á íslenskuna. 

Orðið „ríkjandi“ tröllríður fjölmiðlum. Enginn er til dæmis lengur Íslandsmeistari heldur verður það að vera „ríkjandi Íslandsmeistari“.

Sama er með orðið „sitjandi“ sem getur vissulega merkt afturendi á manni nema hann sé forseti þá er hann „sitjandi forseti“. Verið er að herma eftir enskunni en á henni er tíðum talað um „sitting president“.

Engin þörf er á að nota enskar þýðingar á hugtökum. Á Íslandi er aðeins einn forseti hvort sem að hann situr eða stendur eða hvort hann er með áberandi sitjanda eða ekki. Aðeins einn í einu getur verið Íslandsmeistari, slíkir eru ekki og geta aldrei verið ríkjandi enda ríkja þeir ekki yfir neinu.

Og svo er ætlast til að lesendur skilji. Þetta er auðvitað langt frá því að vera boðlegt hjá Mogganum.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Flestir frá Íran, eða 82. 57 voru frá Kanada en …“

Frétt á visir.is.                                  

Athugasemd: Þetta er ekki alveg óskiljanlegt en ljótt er’etta. Enginn byrjar setningu á tölustöfum. Blaðamaður Vísis gerir þetta, annað hvort viljandi eða af þekkingarleysi.

Eftirtektarvert er að sjá hvernig klúðrið margfaldast þegar tölustafir eru síðast í setningu og sú næsta á eftir byrjar líka á tölustöfum. Svona er varla læsilegt.

Tillaga: Frá Íran var 82 maður og 57 frá Kanada.

7.

„Það lagðist maður við mann hérna í Bolungar­vík …“

Frétt á frettabladid.is.                                  

Athugasemd: Í ruglingslegri frétt um leiðindi sem komu upp í ferð á Hornstrandir er ofangreind málsgrein. Hún er óskiljanleg. 

Hér er hún öll:

Það lagðist maður við mann hérna í Bolungar­vík og einn vél­virki hérna á átt­ræðis­aldri, kunn­áttu­maður með mikla reynslu, hjálpaði við að koma bátnum í stand.

Þetta er bara endaleysa, einhvers konar kynleg hegðun í Bolungarvík sem virðist ekkert tengjast Hornstrandarferðinni. Vera má að ég sé að misskilja eitthvað.

Tillaga: Engin tillaga.

8.

„Duda hafði nauman sigur í Póllandi.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                  

Athugasemd: Hver er munurinn á því að sigra eða hafa sigur? Jú, hið fyrra er sagnorð og íslenskan byggir á þeim. Hið seinna er merki um nafnorðastíl. Setningin er ekkk röng en nafnorðastíllinn er óþarfur. Hann er þungur og leiðinlegur aflestrar og bitnar á lesendum.

Betra er að halda sig við sagnorðin sem eru fersk og leikandi rétt eins og lækur í fjallshlíð eða krakkar í frímínútum.

Tillaga: Duda sigraði naumlega í Póllandi.