Anda inn í sársauka, dauðsföll ríkja og mæla SO2

Orðlof

Vandað mál

Hugtökin rétt mál og rangt mál eiga ekki vel við í þessu sambandi. Fremur ætti við að tala um gott mál eða vandað mál og vont mál eða óvandað mál.

Gott mál eða vandað mál er að jafnaði skýrt að því er varðar orðaval, orðalag og framburð. Reynt er að velja þau orð sem best eiga við hverju sinni, nota lipurt orðalag og tala skýrt og ekki of hratt. Þannig getur málið gegnt vel því hlutverki sínu að færa boð milli mælanda og viðmælanda. 

Vísindavefurinn. Ari Páll Kristinsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… en vinkona mín skoraði á mig að hlaupa 10 km í Reykjavíkurmaraþoninu í áramótapartíi 2012–2013.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Kynningarblaði Fréttablaðsins 10.6.20.                              

Athugasemd: Orðaröð í setning eða málsgrein skiptir miklu. Þarna mætti halda að sá sem segir frá hafi hlaupið í áramótapartíi. Auðvitað er það ekki rétt en skrifarar verða að hugsa áður en þeir skrifa, í það minnsta lesa yfir. 

Tillaga: … en vinkona mín skoraði á mig í áramótapartíi árið 2012 að hlaupa 10 km í næsta Reykjavíkurmaraþoni.

2.

„Andaðu inn í sársaukann, mælti Hafþór, og teldu upp á þrjátíu.“

Bakþankar Fréttablaðsins 10.6.20.                              

Athugasemd: Líklega missa allir af mikilvægu lækningaráði kunni þeir ekki að „anda inn í sársaukann“. Verstur fjandinn að vera heill heilsu og geta ekki prófað þetta.

Orðalagið kann að vera þýðing á útlensku spakmæli eða orðalagi. Á því hallærislega og asnalega tungumáli sem nefnist íslenska segjum við: Andaðu þrátt fyrir sársaukann. En auðvitað skilur enginn svoleiðis.

Tillaga: Andaðu þrátt fyrir sársaukann.

3.

„… greindist metfjöldi nýsmitaðra í Báðum Karólínum, Arizona, Arkansas, Flórída, Nevada, Texas, Oregon og Utah í gær.“

Frétt á visir.is.                               

Athugasemd: Skrýtnar línur þessar Karólínur. Blaðamaðurinn er skrifar um ríki í Bandaríkjunum sem nefnast á ensku North Carolina og South Carolina og talar eins og innfæddur. Ekki er víst að allir lesendur átti sig á því hvað hann á við með „Báðar Karólínur“. Lágmarkið er að blaðamaður sýni lesendum sínum virðingu og skrifi skiljanlega. Hjálplegt væri að hann læsi yfir textann sinn og skrifaði „báðar“ með litlum staf.

Í fréttinni segir:

Veiran er að gefa í …

Betur fer á því að segja að útbreiðsla veirunnar hafi aukist.

Blaðamaðurinn skrifar:

Hann sagðist heilbrigðiskerfi vera að kikna undan álaginu víða um heim.

Og annars staðar stendur:

Raunverulegur fjöldi láttinna er þó líklegast mun hærri.

Fljótfærni í skrifum er ekki góð. Þess vegna er rík ástæða til að lesa vandlega yfir frétt fyrir birtingu. Blaðamaðurinn gerir það ekki og svo virðist sem honum sé sama um lesendur.

Til að komast að hinu sanna hafa blaðamenn víða um heim borið saman heildarfjölda dauðsfalla ríkja á undanförnum vikum og mánuðum og borið saman við meðaltal síðustu ára.

Ofangreind málsgrein er enn eitt dæmið um hroðvirkni blaðamannsins. Hann talar um „dauðsföll ríkja“ en á eflaust við fjölda þeirra sem látist hafa í ríkjunum. 

Lesendum er mikil óvirðing sýnd með því að birta illa skrifaða grein og í þokkabót með stafsetningarvillum.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Vís­bend­ing er um að komið hafi þriðja inn­skot við Þor­björn og virðist það af svipuðu dýpi og fyrri inn­skot, eða á um þriggja til fjögurra kíló­metra dýpi.“

Frétt á mbl.is.                              

Athugasemd: Blaðamenn verða að huga að stíl, gera frétt sína skiljanlega. Nástöður eiga aldrei við. Í málsgreininni eru þær tvær, innskot og dýpi. Fréttin er stutt en því miður kemur önnur nástaða fyrir með orðinu „vísbending“.

Í fréttinni segir:

Skjálft­inn er hluti af jarðskjálfta­hrinu sem stend­ur yfir í ná­grenni Grinda­vík­ur …

Þarf að taka þetta fram? Skjálftahrinan er norður af Grindavík og mikið má vera ef einn af sjö hundruð skjálftum sem þar hafa verið sé ekki hluti af henni.

Einnig segir í fréttinni:

Um 2.000 skjálft­ar hafa verið staðsett­ir þar síðan þá …

Betur fer á því að segja:

Síðan hafa um tvö þúsund skjálftar hafa orðið þarna …

Allt er „staðsett“ sem er uppáhaldsorð margra blaðamanna. Fyrir alla muni ekki festast í klisjum. Fjölbreytni í orðavali er dyggð.

Hollt er að lesa texta sinn yfir með gagnrýnum augum. Blaðamaðurinn hefur ekki gert það.

Tillaga: Margt bendir til að þriðja kvikuinnskotið hafi orðið við Þorbjarnarfell en öll hafa þau verið á þriggja til fjögurra km dýpi.

5.

„… mældu starfs­menn Veður­stof­unn­ar SO2 í suðvest­ur­horni Grím­s­vatna, nærri þeim stað þar sem gaus 2004 og 2011.“

Frétt á mbl.is.                               

Athugasemd: Fréttin fjallar um hugsanlegt eldgos í Grímsvötnum. Blaðamaðurinn vitnar í vísindaráð almannavarna sem skrifaði textann, sjá hér. Hann lætur þess ógetið hvað SO2 er. Eitt af grundvallaratriðum í blaðamennsku að auðvelda lesandanum að skilja.

SO2 er brennisteinstvíoxíð og getur verið eitruð lofttegund. S merkir brennisteinsfrumeind og O merkir súrefnisfrumeind. Talan 2 á við súrefnið og þýðir að frumeindir þess séu tvær á mót einni brennisteins. Á Vísindavefnum er grein um langtímaáhrif brennisteinstvíoxíðs á líkamann.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„… margsinnis var ökumaður ekki með ökuskirsteini eða gild ökuskirteini.“

Frétt á frettabladid.is                               

Athugasemd: Var sami ökumaðurinn margsinnis stoppaður og í öll skiptin ekki með ökuskírteini? 

Ekkert eftirlit er með viðvaningum sem fá að vera blaðamenn. Ofangreind setning er stórgölluð.

Blaðamaðurinn notar ekki villuleitarforrit og það sést best á því að hann skrifar ökuskírteini tvisvar í sömu setningunni í bæði skiptin með villum. Þetta hlýtur að vera Íslandsmet í nástöðu og trassaskap.

Ofangreint er hluti af málsgrein sem er svona:

Akstur undir áhrifum áfengis eða fíkninefna var fyrirferðamikill hjá lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu síðastliðinn sólarhring, margsinnis var ökumaður ekki með ökuskirsteini eða gild ökuskirteini.

Orðalagið er svo óskýrt að lesandinn gæti haldið að löggan hafi ekið undir áhrifum.

Í fréttinni stendur:

Þá var veit­inga­húsi í miðbæn­um lokað en rekst­ur átti sér stað þar á ann­an tím­ann í nótt. 

Enn bullar blaðamaðurinn og þar að auki er þetta rangt mál. Líklega ætlaði blaðamaðurinn að segja þetta:

Veitingahúsi í fullum rekstri var lokað á öðrum tímanum í nótt.

Með því að bera löggufréttir í öðrum fjölmiðlum kemur í ljós að orðalagið er úr dagbók lögreglunnar. 

Fljótfærir blaðamenn og viðvaningar halda að löggan skrifi gullaldarmál en svo er ekki. Hún er illa skrifandi eins og oft hefur verið færðar sönnur á í þessum pistlum. Þar af leiðandi ætti alltaf að taka dagbók lögreglunnar með vara og aldrei birta orðrétt úr henni. Til gamans má geta þess að hún heldur að póstnúmer í Reykjavík séu heiti á hverfum. Allir ættu að vita betur.

Loks segir í fréttinni:

Skráð mál hjá lögreglunni frá 17 til 5 voru 122 í gær, þar af um 25 vegna hávaða.

Skilur einhver þetta? Blaðamaðurinn er greinilega algjörlega óvanur skrifum annars hefði hann orðað þetta til dæmis svona:

Alls voru 122 mál skráð mál hjá lögreglunni frá klukkan sautján í gær til fimm í morgun. Þar af voru tuttugu og fimm kvartanir vegna hávaða.

Engin virðing er borin fyrir lesendum. Allt er birt.

Tillaga: … fjöldi ökumanna voru án ökuskírteinis eða þau voru ógild.

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 14.6.2020 kl. 23:28]

Í þessum ágæta pistli eru allnokkrar innsláttarvillur.

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 15.6.2020 kl. 07:31]

Þakka fyrir, Guðmundur. Geri mitt besta til að finna þær.