Jafnvígur, neikvæðar sögusagnir og eigendur beina

Orðlof

Glaumstund

Það splunkunýja orð leysir af hólmi hin tvö útjöskuðu ensku orð happy hour. Séð hefi ég nokkrum sinnum á prenti að landar hafa nefnt þetta fyrirbæri hamingjutíma. Það finnst mér ekki nógu góð þýðing. 

Margir telja sig náttúrulega upplifa hamingjuna þegar þeir finna á sér, en orðið er of hátíðlegt. Glaumur og gleði eiga betur við og glaumstund held ég að henti bezt.

Morgunblaðið, blaðsíða 33, 21.5.20. Þórir S. Gröndal.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Stafræn ökuskírteini verða með breytingunni gerð jafnvíg þeim prentuðu hér á landi.“

Frétt á visir.is.                              

Athugasemd: Lýsingarorðið „jafnvígur“ er hér notað rangt. Réttara er að nota lýsingarorðið jafngildur.

Í fréttinni er talað um stafræn ökuskírteini, sem er vottorð um ökuleyfi, og er ætlunin að þau geti verið á snjallsímum. Slík skírteini verða gild rétt eins og þau prentuðu, það er jafngild.

Samkvæmt orðabókinni er jafnvígur haft um þann sem er fær í einu sem öðru eða fær með eitt sem annað. Tveir menn eða fleiri geta verið jafnvígir, það er jafningjar í kúluvarpi eða annarri íþrótt. Einstaklingur getur verið jafnvígur á sverð og boga, í ensku og dönsku eða í fimmþúsund og tíu þúsund metra hlaupi.

Útilokað er að dauðir hlutir geti verið jafnvígir. Prentað Morgunblað getur aldrei orðið „jafnvígt“ stafrænum Mogga á tölvu. Ekki er hægt að bera saman tvo bíla og segja þá „jafnvíga“. Sá sem heldur því fram skilur ekki orðið jafnvígur.

Tillaga: Með breytingunni verða stafræn ökuskírteini jafngild prentuðum.

2.

„Ellen miður sín yfir nei­kvæðum sögu­sögnum um per­sónu sína.“

Fyrirsögn á visir.is.                              

Athugasemd: Hver er munurinn á Ellen og „persónu hennar“? Vitaskuld enginn. Hvað eru „neikvæðar sögusagnir“? Líkast til er það rógur. 

Annar staðar í fréttin kemur fyrir orðalagið „tímabundin neikvæðni“. Það skilst ekki.

Þetta eru kjánaleg skrif og vart boðleg lesendum.

Tillaga: Ellen miður sín yfir rógi um sig.

3.

„Hefðbundnu viðhaldi á TF-GRO eftir útkallið á Hvannadalshnjúk lýkur fljótlega …“

Frétt á visir.is.                              

Athugasemd: Málsgreinin skilst illa. Er átt við að þegar þyrla Landhelgisgæslunnar flýgur upp á Hvannadalshnúk þurfi hún að fara í „hefðbundið viðhald“?

Líklega er kominn tími á viðhald þyrlunnar. Blaðamaðurinn skrifar án hugsunar.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Tryggvi krefst launa til ársins 2022 í kjölfar uppsagnar.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                              

Athugasemd: Er ekki átt við að hann krefjist launa vegna uppsagnar? Sé svo af hverju er verið að tala um „kjölfar“ uppsagnar?

Tillaga: Tryggvi krefst launa til ársins 2022 vegna uppsagnar.

5.

„Maðurinn á bak við myndavélina ákærður.“

Fyrirsögn á visir.is.                              

Athugasemd: Hver er á „bak við myndavél“? Oftast er það ljósmyndari. Sá sem tekur hreyfimynd getur varla kallast ljósmyndari, frekar myndatökumaður. 

Í fréttinni er sagt frá feðgum í Bandaríkjunum sem skutu mann sem var úti að skokka. Sá sem tók mynd af atburðinum hefur nú verið ákærður fyrir aðild að morðinu. Blaðamaðurinn gleymir að segja frá því hvers vegna ljósmyndarinn er kærður. Fréttin er því handónýt. Á vef Ríkisútvarpsins kemur fram að ákæruvaldið hafi ekki gefið upp hvers vegna ákæran var gefin út. Blaðamaður Vísis lætur þess ógetið.

Tillaga: Myndatökumaðurinn ákærður.

6.

„Heilmikill eldur kviknaði í vinnubúðum …“

Fyrirsögn á visir.is.                              

Athugasemd: „Af litlum neista verður oft mikið bál …“ segir í alþekktu lagi. Hvernig getur „heilmikill eldur kviknað“? Líklega hefur eldurinn smám saman orðið heilmikill en ekki kviknað þannig.

Í fréttinni segir:

Búðirnar samanstanda af um tíu einingum. 

„Samanstanda“ er ekki gott orð. Líklega er átt við að vinnubúðirnar séu einingar sem raðað er saman. Betur fer á því að orða setninguna svona:

Búðirnar eru tíu einingahús sem hafa verið sett saman.

Gera má fleiri athugasemdir við fréttina. Blaðamennirnir skrifa orðrétt upp eftir viðmælandanum í slökkviliðinu, lagfæra ekki orðalagið jafnvel þó augljóst sé að það er fjarri því að vera skiljanlegt eða eðlilegt.

Til dæmis er haft eftir viðmælandanum:

Reykkafarar unnu aðeins í anddyri til að ná betur að eldi innan frá …

Hvað merkir þarna atviksorðið „aðeins“? Er átt við að reykkafararnir hafi verið stutta stund í anddyrinu, hafi eingöngu verið þar eða voru þeir bara að slökkva eldinn í anddyrinu meðan glatt logaði annars staðar? Þurfi lesandinn að giska er fréttin ekki vel skrifuð. Alveg stórfurðulegt að blaðamennirnir skuli ekki hafa lesið fréttina ítarlega yfir.

Í fréttinni segir:

En það vill þó til að þetta kviknar í enda hlémegin miðað við vindinn …

Hvað merkir atviksorðið hlémegin? Oftast þar sem er skjól fyrir vindi, að minnsta kosti er það svo í þessu tilviki. Tóm vitleysa er að hnýta við setninguna orðunum „miðað við vindinn“.

Tillaga: Heilmikill eldur í vinnubúðum.

7.

„Schmidt tel­ur þó eig­end­ur bein­anna ekki hafa sætt grófu of­beldi í lif­anda lífi.“

Frétt á visir.is.                              

Athugasemd: Málsgreinin er illa samin og líklega er ekki rétt haft eftir frú Schmidt.

Hverjir eru „eigendur beinanna? Bankar, kröfuhafar, einstaklingar, fyrirtæki eða ríkisvaldið? Grínlaust, varla getur einhver „átt“ bein sem legið hafa í jörðu í eina og hálfa öld.

Á vef Jyllandsposten segir:

Sigrid Frances Schmidt afviser, at knoglerne skulle stamme fra en forbrydelse, der har fundet sted i nyere tid.

Frú Schmidt segir það eitt í Jótlandspóstinum að beinin séu ekki þarna vegna glæps frá síðustu árum. Hún segir ekkert um „gróft ofbeldi“.

Tillaga: Schmidt tel­ur ekki að fólkið sem þarna er grafið hafi sætt grófu ofbeldi.

Athugasemdir

[Ingibjörg Ingadóttir (IP-tala skráð) 22.5.2020 kl. 21:03]

Sæll Sigurður. Í DV f. nokkrum árum var notað orðið Gleðistund f. Happy hour. Mér finnst þetta óþarflega jákvætt orð um tækifærið til að fá ódýrt áfengi, þótt það sé ágæt íslenska. Enda var umfjöllun DV óbein auglýsing fyrir þá staði sem buðu upp á slíkt. Það virðist leyfilegt að mæla með áfengisneyslu í fjölmiðlum, þótt ekki megi auglýsa ákveðnar tegundir og vörumerki.

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 22.5.2020 kl. 23:02]

Þjóðfélagið er uppfullt af margvíslegum þversögnum, Ingibjörg. Oft erfitt að stíg til jarðar án þess að ganga gegn fallegum markmiðum. 

Í pistlunum mínum reyni ég framar öllu áherslu á gott mál, vel upp byggt og vek athygli á góðum nýyrðum. Ég þarf að passa mig og ekki ræða um óskyld mál sem þó er stundum ástæða til að mínu mati.

Dæmi eru „kjaftafréttir“ sem margir lesendur eru sólgnir í og birtast í öllum fjölmiðlum. Hef skömm á slíkum en stilli mig. Þannig er þversögnin í pistlum mínum að ég ræði aðeins afmarkað efni þó ástæða sé til að nefna meira. Get ekki dæmt fréttamat annarra.