Er farið að blása upp? Haraldur

 

1.

„Fraus í hel á skíðasvæði.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.     

Athugasemd: Dýr drepast en fólk deyr. Hver skyldi nú vera ástæðan fyrir því að frá aldaöðli hafa tvær ólíkar sagnir verið notaðar um lokastundina? Jú, án efa vegna þess að það er mannlegra að segja að fólk deyi, andist eða láti lífið svo eitthvað sé nefnt. 

Á sama hátt er yfirleitt talað um að fólk verði úti, slokkni lífsljósið vegna ástæðna utan dyra. Skiptir þá litlu hvernig banastundin var.  

Tillaga: Varð úti á skíðasvæði.

2.

„Ísland tapaði fyrir gestgjöfum Króatíu.“ 

Úr yfirliti hádegisfrétta 15. janúar 2018.     

Athugasemd: Þetta er rangt, Ísland tapaði ekki fyrir gestgjöfum Króatíu af þeirri einföldu ástæðu að landsliðið lék ekki við þá. Á Evrópumótinu í Króatíu eru heimamenn gestgjafar. Þeir eru gestgjafar Íslenska landsliðsins. Á þessu móti eru engir gestgjafar Króata af því að þeir eru það sjálfir.

Þetta skilst hjá öllum nema einstaka íþróttafréttamönnum. 

Tillaga: Íslendingar töpuðu fyrir Króötum, gestgjöfunum.

3.

„Brönsinn í Þrastalundi á milli tannanna á fólki.“ 

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Sumir blaðamenn nota orðatiltæki sem þeir þeir halda að þeir skilji. Sé veitingastaðurinn á milli tannanna á fólki þá er verið að tala illa um staðinn, ekki vel eins og raunar er gert í greininni.

Blaðamaðurinn heldur að orðatiltækið merki að fyrirtækið sé umtalað á jákvæðan máta.

„Bröns“ er samruni á ensku orðunum breakfast og lunch og merkir eiginlega  morgunverður í seinni kantinum eða hádegisverður í fyrra fallinu. Þó orðið sé stundum notað í talmáli telst það ekki eiga heima í ritmáli.

Tillaga: „Brönsinn“ í Þrastalundi er talinn afar góður.

4.

„Hún kom heim úr fríi og opnaði útidyrnar – Varð orðlaus yfir sjóninni sem mætti henni.“ 

Fyrirsögn á dv.is.      

Athugasemd: Spurningin er hvort „sjón mætti henni“ eða hún hafi séð eitthvað sem gerði hana orðlausa.

Sjálfur er ég oft orðlaus yfir málfari í vefritinu dv.is. Þetta er slakt fréttarit, metnaðurinn er enginn, áhugaleysið algjört. Hið eina sem kemst að eru svokallaður „tabloid“ stíll sem síst af öllu er til fyrirmyndar.

Tillaga: Hún kom heim úr fríi en varð gapandi hissa þegar hún gekk inn.

5.

„Viðar Örn var þarna að skora fljót­asta markið í sögu Macca­bi Tel Aviv og sló um leið 56 ára gam­alt met.“ 

Úr frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Mörk hreyfa sig ekki, þau eru nær því jarðföst. Sá sem kemur boltanum í markið skorar mark eða gerir mark. Sé mark skorað fyrr í leik en áður þekkist er ekki hægt að tala um „fljótasta markið“. Allir með sæmilega tilfinningu fyrir málinu hljóta að átta sig á þessu.

Hins vegar segja enskir: „Fastest goal …“. Óþarfi er að þýða þetta beint og misbjóða þannig tungunni. Í frjálsum íþróttum er ekki talað um lengsta spjótið eða lengstu kúluna

Tillaga: Viðar örn skoraði mark eftir aðeins 13 sekúndur felldi 56 ára gamalt met hjá Maccabi Tel Aviv.

6.

„Blindaðist af sól­inni og klessti á.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.     

Athugasemd: Út af fyrir sig mega börn hjá mbl.is reyna að gera fyrirsagnir. Hitt er alvarlegra að stjórnendur Moggans skuli ekki vera starfi sínu vaxnir og leiðbeini ekki byrjendum.

Börn segja oft að einhver klessi á annan. Svo eldast þau og leggja af ungæðingslegt hjal. Önnur eldast en læra ekkert, fá enga tilsögn og þau halda þau standi sig bara býsna vel.

Hver á eiginlega að gæta gæslumannanna. Reynslumiklir starfsmenn Moggans eru að eldast, því miður virðast þeir sem koma í þeirra stað sé ráðnir af einhverjum öðrum forsendum en nefi fyrir blaðamennsku eða lipurð í skrifum.

Tillaga: Blindaðist af sólinni og ók aftan á næsta bíl.

7.

„Ísland er ein af tíu einstökum knattspyrnuþjóðum heims.“ 

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Einstakur er lýsingarorð sem getur merkt eitthvað sem er sérstakt. Í þessu tilviki fer betur á því að nota ekki þetta orð heldur til dæmis „óvenjulegur“ eða álíka enda er það líklega tilgangurinn.

Svo verður að taka fram að Ísland er ekki þjóð heldur land. Íslendingar eru þjóð.

Blaðamenn verða að tileinka sér nákvæmni

Tillaga: Ísland er eitt að tíu óvenjulegustu knattspyrnulöndum heims.

8.

„Er farið að blása upp? Haraldur.“ 

Fréttaþulur í hádegisfréttum Ríkisútvarpsins 21 janúar 2018.     

Athugasemd: Veðurfræðingurinn sem var í símaviðtali svaraði á skiljanlegri íslensku; Jú, það er farið að hvessa.

Gera verður þær kröfur til fréttamanna að þeir tali rétt mál. Vilji þeir búa til ný orðatiltæki þarf að fylgja einhver hugsun.

Tillaga: Er farið að hvessa, Haraldur?

 

9.

„Hann þjónaði í Kóreustríðinu og starfaði seinna á sjúkrahúsum í Boston og Salt Lake City.“ 

Frétt á dv.is.      

Athugasemd: Bandaríkjamenn reyna að fegra hernað sinn og í því skyni er sagt að menn hafi „served in Korean war“. Blaðamaðurinn þýðir þetta blint og segir að maðurinn hafi „þjónað í Kóreustríðinu“. Bein þýðing á ekki við. Engin ástæða er til að yfirfæra bandaríska málnotkun yfir á íslensku. 

Tillaga: Hann tók þátt í Kóreustríðinu og starfaði seinna á sjúkrahúsum í Boston og Salt Lake City.

10.

„Mark Eriksen er það þriðja fljótasta í sögu ensku úrvalsdeildarinnar en metið …“ 

Frétt á visir.is.   

Athugasemd: Sumir … nei margir íþróttamenn eru illa skrifandi á íslensku og með afbrigðum órökvísir eins og þessi hluti úr frétt á Vísi bendir til.

Mark getur hvorki verið fljótt né hægt, jafnvel þó maðurinn sem skorar heiti Mark. Hins vegar skora boltamenn sífellt fyrr mark í fótboltaleik. Hann er varla byrjaður og þá potar sprækur framherji boltanum inn.

Nefndur Mark var vissulega snöggur að skora mark, en hann skoraði ekki þriðja „fljótasta markið“ í sögu úrvalsdeildarinnar. „Fastest goal“, segja enskir og íslenskir íþróttablaðamenn halda að þeim leyfist bein þýðing sem fyrr eða síðar mun koma þeim í álíka og jafnvel verri bobba en þetta með markið hans Marks. 

Hvernig á þá að orða þetta? spyr lesandinn. Má ef til vill segja „fljótasti boltinn“? Nei, það er maður sem skorar markið, ekki boltinn. Svona verður að umorða í þýðingu. Þeir sem gera mark á fyrstu mínútu fótboltaleiks eru snöggir að skora.

Tillaga: Mark Eriksen er sá þriðji sneggsti til að skora mark í sögu ensku úrvalsdeildarinnar en metið …

11.

„... svo er komin snjókoma ...“

Fréttakona á Ríkissjónvarpinu í beinni útsendingu frá vettvangi.   

Athugasemd: Sumir fréttamenn hafa oftrú á sjálfum sér og halda að þeir geti verið í beinni útsendingu án undirbúnings. Staðreyndin er þó sú að fæstir geta sagt meira en eina setningu skammlaust. Geri þeir það er tilgangurinn með beinni útsendingu í fréttatíma gagnslaus. Fæstir fara í fótspor Ómars Ragnarssonar, jafnvel þegar veðrið er skaplegt.

Tillaga: Best er ef fréttamenn hætti að vera í beinni útsendingu, yfirleitt er þetta hællærisleg leiðindi hjá flestum.

12.

„Er hálkan veðrinu að kenna eða einhverju öðru?“

Fréttaþulur í Ríkissjónvarpinu við veðurfræðing.  

Athugasemd: Má vera að hægt sé að kenna dómsmálaráðherra um hálkuna en líklegast sjá flestir í gegnum slíkt. Venjulegast klúðra fréttaþulir „gamnitalinu“ ef þeir eru ekki undirbúnir. Aðrir halda sig við sömu setningarnar í hverjum fréttum eftir aðrar, viku eftir viku, mánuð eftir mánuð, ár eftir ár:

„Þú ferð nánar yfir þetta á eftir,“ segir sami fréttaþulur sí og æ við veðurfræðinginn og áhorfandinn spyr sig jafnan hvort einhver þörf sé að árétta það. Er ekki veðurfræðingurinn kominn til að „fara nánar yfir veðurfréttirnar“ þegar röðin er komin að honum.

Tillaga: Fréttaþulir ættu að hætta þessum innskotum, „gamnitali“ eða öðru. Þeir ráða ekki við þau.