Bloggfęrslur mįnašarins, september 2019

Sólan losnaši, orkukręfs išnašar og nżveriš veriš rekinn

Oršlof

Lęra frį

Ķ sjónvarpsfréttum ķ gęr heyrši ég ungan višmęlanda segja „Ég hef virkilega lęrt frį žessu“. Žetta hef ég ekki heyrt įšur en gśgl skilar mér nokkrum dęmum um žetta frį sķšustu įrum. Ķ ķslenskri mįlhefš er forsetningin af vitanlega notuš meš lęra – viš lęrum af einhverju, ekki frį žvķ. Žaš viršist nokkuš ljóst aš hér sé um aš ręša įhrif frį ensku, learn from.

Žaš eru dęmi af žessu tagi sem mér finnst mikilvęgast aš taka eftir og vekja athygli į. Aušvitaš eru žetta engin stórkostleg mįlspjöll, śt af fyrir sig. Viš tölum um aš verša fyrir įhrifum af og verša fyrir įhrifum frį, og žį er stutt yfir ķ lęra frį. En svona dęmi sżna hins vegar hvernig enskan lęšist inn ķ ķslenskuna įn žess aš viš tökum eftir žvķ.

Višbrögšin viš žvķ eiga ekki aš vera strķš gegn enskunni, eša nöldur yfir einstökum atrišum, heldur styrking ķslenskunnar – įhersla į aš fólk, ekki sķst börn og unglingar, lesi sem mest į ķslensku og noti hana į öllum svišum.

Eirķkur Rögnvaldsson.

Athugasemdir viš mįlfar ķ fjölmišlum

1.

„Mašur­inn er vistašur fyr­ir rann­sókn mįls ķ fanga­geymslu lög­reglu.“

Frétt į mbl.is.        

Athugasemd: Žetta er beinlķnis rangt mįl. Mašurinn var settur ķ fangelsi vegna žess aš veriš er aš rannsaka mįliš.

Oršalagiš er svokallaš löggumįl. Blašamenn viršast eiga afar bįgt meš aš segja frį störfum lögreglunnar nema nota sérstakt oršfęri sem ber mikinn keim af stofnanamįli. 

Ķ stuttri frétt eru allir „vistašir fyrir rannsókn mįlsins“ rétt eins og ekki sé hęgt aš nota annaš oršalag. Blašamašurinn étur annaš hvort upp vitleysuna frį löggunni eša spinnur hana sjįlfur. 

Tillaga: Mašurinn var settur ķ fangelsi mešan veriš er aš rannsaka mįliš.

2.

Sól­an losnaši į takka­skón­um og tęp­lega heppi­legt aš hlaupa fram og til baka eft­ir hlišarlķn­unni viš slķk­ar ašstęšur.“

Frétt į mbl.is.        

Athugasemd: Nešan į skóm heitir sóli og er karlkynsorš. „Sóla“ er ekki til į skóm. Žetta er įbyggilega fljótfęrnisvilla en į ekki aš koma fyrir. Fljótaskrift bitnar į lesendum, žaš er neytendum fjölmišla og er ekki traustvekjandi.

Til skżringar er hér vitnaš ķ malid.is en žar segir:

Fljótaskrift nafnorš kvenkyn. Óvandaš verk sem unniš er ķ flżti 

Žegar sóli losnar undan skó er nįnast śtilokaš aš nota skóinn. Žegar žaš gerist kallast žaš vart „ašstęšur“ eins og segir ķ fréttinni, miklu frekar įstand.

Allir vita hversu slęmt er aš vera ķ ónżtum skóm. Blašamašurinn telur hins vegar skilningi lesenda sé įbótavant og telur sig knśinn til aš skżra mįliš enn frekar. Žar įlyktar hann um of.

Tilvitnuš orš mį kallaš śrdrįtt. Um žaš segir ķ Mįlfarsbankanum:

Oršiš śrdrįttur er notaš yfir įkvešiš stķlbragš sem felst ķ žvķ aš nota veikara oršalag en efni standa til. Žaš er ekki mjög kalt hérna, ķ merkingunni: žaš er heitt hérna. Žetta var ekki sem verst, ķ merkingunni: žetta var mjög gott. 

Aš skašlausu hefši blašamašurinn mįtt sleppa žessari śrdręttinum. Hann er aš mestu óžarfur.

Ķ fréttinni segir:

Fleiri skakka­föll uršu į Meist­ara­velli ķ kvöld en vall­ar­klukk­an fór ekki ķ gang og var leikiš ķ fyrri hįlfleik įn žess aš leik­menn eša įhorf­end­ur vissu hversu mikiš vęri bśiš af leikn­um.

KR er viš götu sem heitir Meistaravellir (fleirtöluorš). Ekki veit ég hvort leikvangurinn kallist Meistaravöllur, dreg žaš ķ efa. Ķ žvķ ljósi er rangt aš tala um Meistaravöll(eintöluorš), rétt er Meistaravöllum sé blašamašurinn į annaš borša aš tala um stašinn žar sem fótboltavöllur KR er.

Rétt er aš geta žess aš skakkafall (eintöluorš ķ hvorugkyni) getur merkt óhapp eša tjón og er alls ekki rangt notaš ķ fréttinni.

Tillaga: Sólinn losnaši į takkaskónum og meš ašstoš Žor­vald­ar Įrna­son­ar fjórša dóm­ara tókst aš leysa mįliš eins og sést į mešfylgj­andi mynd …

3.

„Krefjast skżrrar stefnu ķ mįlefnum orkukręfs išnašar.“

Frétt į mbl.is.        

Athugasemd: Oršiš ķ setningunni fékk mig til aš hugsa mig um. Hvort er réttara aš tala um orkukręfan išnaš eša orkufrekan išnaš. 

Ķ vinsęlum slagara eftir Jónas Įrnason er sungiš į śtopnu:

Jón var kręfur karl og hraustur
Sigldi um hafiš śt og austur
Jón var kręfur karl og hraustur
Hann var sjóari ķ hśš og hįr.

Žarna er vķsaš til hans Jóns, kręfs karls. Kręfur merkir ósvķfinn, jafnvel frekur, og žaš hefur kallinn ķ vķsunni įbyggilega veriš. 

Kręfur er skylt kraftur. Af žessu leišir aš orkukręfur og orkufrekur viršast vera svipašrar merkingar og mį varla į milli sjį hvort er betra. Hingaš til hefur lķklega veriš algengara aš tala um orkufrekan išnaš.

Tillaga: Engin tillaga

4.

„Įrįsarmašurinn ķ Texas hafši nżveriš veriš rekinn.“

Frétt į visir.is.        

Athugasemd: Nżveriš er atviksorš sem merkir fyrir stuttu. Oršiš er myndaš śr tveimur oršum nżr og vera. Hér er žvķ sögnin aš vera tvķtekin sem er alls ekki gott.

Enginn segir: Mašurinn hefur veriš nżlega veriš rekinn.

Mikilvęgt er aš blašamašur skilji oršin sem hann notar og įtti sig į hvaš hentar og hvaš ekki. Žar aš auki er įgętt aš lesa skrifin yfir fyrir birtingu en žaš gagnast bara žeim sem hafa góšan skilning į ķslensku og bśa yfir drjśgum oršaforša.

Tillaga: Įrįsarmašurinn ķ Texas hafši nżlega veriš rekinn.

5.

„Lagfęrš frétt“

Frétt į visir.is.        

Athugasemd: Eirķkur Rögnvaldsson, ķslenskufręšingur, prófarkalas frétt į Vķsi og birti svo į vef sķnum. Hann segir:

Hér hefur oft veriš rętt um mįlfar fjölmišla og vissulega er žar oft pottur brotinn. Ég tók upp – oršrétt og stafrétt – eina frétt af Vķsi ķ gęr og fór yfir hana meš augum kennarans. Fréttin var ekki tekin beinlķnis af handahófi žvķ aš ég hafši vissulega tekiš eftir żmsu athugaveršu ķ henni, en ég hefši getaš tekiš margar ašrar sambęrilegar af sama mišli og öšrum. [Sjį myndina]

villur

Žaš er samt rétt aš benda į aš ķ žessari frétt er lķtiš sem ekkert um žaš sem venjulega er flokkaš undir „rangt mįl“. Engin „žįgufallssżki“, ekki nżja žolmyndin, ekki fariš rangt meš mįlshętti eša orštök, ekki rangar beygingar (nema eignarfalliš af strętó ętti strangt tekiš aš vera strętós į tveimur stöšum en žaš segir held ég enginn), – ķ stuttu mįli sagt, ekki neitt af žeim hefšbundnu „mįlvillum“ sem išulega er einblķnt į. Samt held ég aš viš getum flest oršiš sammįla um aš žetta sé ekki góšur texti.

Kannski ęttum viš aš leggja meginįherslu į aš žjįlfa nemendur ķ ritun og frįgangi texta en gefa oršflokkagreiningu og „mįlvillum“ frķ.

Tvķsmella mį į myndina og viš žaš stękkar hśn og veršur aušlesanleg. 

Tillaga: Engin tillaga.

 


Elta hjarta, Tesla opnar, gera fréttir og tvęr kślur ķ hnakkann

Oršlof

Mķnar sķšur

Eignarfornöfn ķ ķslensku eru minn, žinn, sinn og vor. […] Eins og nafniš gefur til kynna eru eignarfornöfn notuš til aš tįkna og gefa til kynna eignir į hlutum og fyrirbęrum.

En hvenęr į aš nota eignarfornöfn og hvenęr į ekki aš nota žau? Og hvar eigum viš žį aš nota žau?

Dęmi:

Turninn minn stendur uppi ķ hlķšinni.

Žarna er augljóst aš ég į turninn. Turninn minn gefur til kynna aš ég eigi hann. En breytum nś setningunni og segjum:

Minn turn stendur uppi ķ hlķšinni.

Ég mundi setja įkvešiš spurningarmerki viš žessa setningu. Hśn er į mörkum žess aš geta stašiš ein og sér įn samhengis. Žvķ žaš er ekki ešlilegt ķ ķslensku aš eignarfornafniš standi į undan nafnoršinu sem veriš er aš lżsa yfir eigninni į. Undantekning er žó ef veriš er aš leggja sérstaka įherslu į eignina. Dęmi:

Turninn hans Tóbķasar er nišri į torgi en minn turn stendur uppi ķ hlķšinni.

Viš könnumst viš ašgangsstżršar vefsķšur hjį stofnunum og fyrirtękjum žar sem netnotendur geta sinnt einkamįlum sķnum, skošaš reikningsyfirlit, višskiptasögu og fleira. Žessar sķšur heita yfirleitt Mķnar sķšur. Žetta heiti er undir sterkum įhrifum frį ensku, sbr. My pages. Ķ ensku (og fleiri tungumįlum) er žetta ešlileg oršaröš. En į ķslensku vęri ešlilegra aš kalla žęr Sķšurnar mķnar. […]

Oršabókin, mįlfarslögreglan.

Athugasemdir viš mįlfar ķ fjölmišlum

1.

„Mašur veršur aš elta hjartaš.“

Fyrirsögn į visi.is.       

Athugasemd: Til eru žeir sem tapaš hafa śtlim, jafnvel nżru, lungu og aš ónefndum įrans botnlanganum. Verra er žó aš missa hjarta sitt. Žaš gerist žó išulega. Hjartaš mitt hefur brostiš nokkrum sinnum en slęr žó enn įn aflįts. Nokkrum sinnum hefur mašur veriš meš hjartaš ķ buxunum af hręšslu. 

Ekkert lįt er į furšulegum hugmyndum um sjįlfiš og er žaš einatt fengiš śr ensku og trošiš upp į ķslenskuna. Margir hafa, naušugir viljugir, žurft aš „elta drauma sķna“ śt um allar trissur, til śtlanda og hvašeina. Vęri ekki rįš aš stofna feršaskrifstofu sem sérhęfir sig ķ aš elta hjörtu, drauma, hugmyndir, įstina og annaš sem skreppur śr sjįlfinu?

Sį įgęti mašur sem „eltir“ hjarta sitt segir ķ fréttinni ķ Vķsi:

Mašur žarf aš finna hvaš hjartaš segir og elta žaš. Žaš hefur alltaf veriš śtgangspunkturinn.

Ekkert er aš žvķ aš fylgja hjarta sķnu eša draumum. Oršalagiš kemur śr ensku. Žar hafa oršin oft merkingu svo ekki sé talaš um tilfinningu og žvķ varhugavert aš žżša oršrétt yfir į ķslensku. Enskumęlandi segja „follow your dream“ eša „follow your heart“. Mįlvenjan į ensku er į margan hįtt allt önnur en į ķslensku. 

Svo er žaš žetta orš „śtgangspunktur“. Žaš er fengiš śr sama ruslahaugnum og „tķmapunktur“. Óžörf orš. Betra aš segja: Žaš skiptir öllu mįli, er ašalatrišiš eša įlķka.

Fjölmišlar og žżšendur bķó- eša sjónvarpsmynda mega margir ekkert vera aš žvķ aš gęta aš blębrigšum tungumįla. Žeir kenna okkur aš „elta“ draum eša hjarta. Og viš gleypum allt hrįtt sem stendur ķ fjölmišlunum og ķ ensku bķómyndunum og sjónvarpsžįttunum. Žaš lęra börnin sem fyrir žeim er haft. Um žetta skeyta śtgefendur fjölmišla, ritstjórar og blašamenn engu enda „elta“ žeir hvorki hjarta né drauma heldur „monninga“.

Tillaga: Viš žurfum aš fylgja hjartanu.

2.

Heyršu tón­list Hildar Gušna­dóttur ķ nżjustu stiklu Jókersins.“

Fyrirsögn į visir.is.       

Athugasemd: Heyršu žetta og heyršu hitt, er tķšum sagt. Enginn segir: Heyršu ķ lóunni, heyršu žytinn ķ fjallaskaršinu, heyršu klišinn ķ įnni. Flestir segja hlustašu į lóuna, hlustašu į žytinn ķ skaršinu, hlustašu į  tónlist Hildar.

Engu aš sķšur segir ķ ljóši Grķms Thomsen, Landslag:

Heyriš vella į heišum hveri,
heyriš įlftir syngja ķ veri:
   Ķslands er žaš lag.
Heyriš fljót į flśšum duna,
foss ķ klettaskorum bruna:
   Ķslands er žaš lag.

Og hvers vegna segir Grķmur „heyriš“ en ekki hlustiš? Žetta er „herhvöt“, hvatning. Hann er hann aš vekja lesendur sķna, įheyrendur, żta undir skilning žeirra į landinu okkar, umhverfinu, nįttśrunni.

Ķ fréttinni segir:

Ķslenska tónskįldiš Hildur Gušnadóttir, sem vakti mikla athygli fyrir hljóšrįs sķna fyrir žęttina Chernobyl, semur tónlistina fyrir myndina og er tónlistin įberandi ķ nżju stiklunni.

Hvort semur tónskįldiš hljóšrįs eša tónlist? Get ómögulega skiliš žessa mįlsgrein sem žar aš auki er klśšurslega oršuš. Tónskįldiš vakti mikla athygli fyrir tónlist, fyrir žęttina og fyrir myndina. Og svo semur žaš tónlist sem er įberandi tónlist. Skelfing er aš lesa nįstöšu, endurtekningu į oršum.

Žetta er skemmd frétt.

Tillaga: Hlustašu į tón­list Hildar Gušna­dóttur ķ nżjustu stiklu Jókersins.

3.

Žaš veršur dregiš ķ rišla fyrir Evrópudeild UEFA nś fyrir hįdegi …“

Frétt į visir.is.       

Athugasemd: Žaš hvaš …? Af hverju oršar blašamašurinn žetta ekki žannig aš dregiš veršur ķ rišla? Berum mįlsgreinina saman viš tillöguna hér fyrir nešan. Ólķkt meira ris er į henni.

Margir blašamenn kunna ekki lengur žį list aš bśa til grķpandi fyrirsagnir hvaš žį aš žeir skilji ešli fyrirsagna.

Tillaga: Dregiš veršur ķ rišla fyrir Evrópudeild UEFA nś fyrir hįdegi …

4.

„Aš lokum seldu žau gistihśsiš til sonar žeirra.“

Frétt į dv.is.        

Athugasemd: Hér eru ensku įhrifin įberandi. Samt er žetta ekki rangt, en į ensku gęti žetta veriš svona:

Finally, they sold the guest house to their son.

Fréttin er rammķslensk en blašamašurinn segir engu aš sķšur aš hśsiš hafi veriš selt til sonarins. Viš hin myndum eflaust hafa oršaš žaš žannig aš žau hafi selt syni sķnum hśsiš.

Svona er nś enskan til heimabrśks.

Tillaga: Aš lokum seldu žau syni sķnum gistihśsiš.

5.

„Tesla opn­ar į Ķslandi ķ sept­em­ber.“

Frétt į mbl.is.         

Athugasemd: Nicola Tesla (1856-1943) var serbnesk-bandarķskur uppfinningamašur, ešlisfręšingur, véla- og rafmagnsverkfręšingur. Hann er dįinn og opnar ekkert lengur. 

Fyrirtękiš sem kennt er viš hann og framleišir rafmagnsbķla opnar ekkert heldur, vegna žess aš žaš hefur ekki mįttinn til žess. Eigendur fyrirtękisins og starfsmenn geta hins vegar opnaš verslun ķ Reykjavķk.

Ķ fréttinni segir:

At­hafnamašur­inn og stofn­andi raf­bķla­fram­leišand­ans Tesla, Elon Musk, seg­ir aš Tesla muni opna žjón­ustumišstöš fyr­ir eig­end­ur Tesla-bif­reiša 9. sept­em­ber.

Žetta er einfaldlega rangt.

Tillaga: Žjónustumišstöš Tesla veršur opnuš į Ķslandi ķ september.

6.

„Ég man žegar ég byrjaši aš gera fréttir ķ sjónvarpi.“

Pistill į blašsķšu 6 ķ Morgunblašinu 31.8.2019.         

Athugasemd: Annaš hvort semja menn fréttir eša vinna aš fréttum. Varla getur veriš rétt mįl aš „gera fréttir“.

Pistillinn er eftir einn snjallasta pistlahöfund Moggans og žó vķšar vęri leitaš. Kostir hans er léttur og leikandi stķll og efnislega skemmtilegur. Žess vegna stingur svona žessi setning ķ augu.

Ķ pistlinum segir:

Žaš sem hefur ekki breyst er aš rangur hlutur veršur ekki réttur žótt žś endurtakir hann ķ sķfellu. 

Hér er vel aš orši komist. Allir vita aš sannleikurinn er ekki alltaf fylginautur įróšurs. Fjölmargir trśa lyginni žegar hśn er sķfellt endurtekin. Fjöldi dęma er um slķkt mešal annars hér į landi sķšustu misseri.

Tillaga: Ég man žegar ég byrjaši aš semja fréttir ķ sjónvarpi.

6.

„Fyrst skal fręgasta telja stjórn višskiptarįšs. Hśn samanstendur af launahęstu forstjórum landsins.“

Pistill į blašsķšu 6 ķ Morgunblašinu 31.8.2019.         

Athugasemd: Skelfing er leišinlegt žegar svona er tekiš til orša. Er sögnin aš samanstanda eitthvaš betri eša fullkomnari er sögnin aš vera?

Į mįliš.is segir:

samanstanda sagnorš: vera myndašur af, settur saman śr (e-u): hlašboršiš samanstóš af żmsum heitum og köldum réttum.

Stjórn Višskiptarįšs „er sett saman śr launahęstu forstjórnum landsins“. Svona myndi enginn tala, sķst af öllu reyndur stjórnmįlamašur og fyrrum fréttamašur.

Tillaga: Fyrst skal fręgasta telja stjórn Višskiptarįšs. Ķ henni eru launahęstu forstjórar landsins.

7.

„Ekkert hįmhorf į nżju streymisveitunni hjį Disney.“

Fyrirsögn į visir.is.         

Athugasemd: Hér er nżyrši sem ég hef ekki įšur séš. Oršiš er ekki til į mįliš.is en į vefnum ordabokin.is segir um žaš:

Žegar horft er į margar kvikmyndir eša sjónvarpsžętti ķ röš, meš litlu eša engu hléi į milli. Yfirleitt myndir eša žętti sem eru ķ sömu mynda- eša žįttaröš.

Greinilegt er aš oršiš er myndaš śr tveimur oršum, hįma og horfa. Hiš fyrra merki aš borša hratt og meš mikilli lyst. Ķ Ķslenskri oršsifjabók segir aš oršiš merki aš „éta gręšgislega“. 

Yfirleitt tek ég nżyršum meš dįlķtilli tortryggni. Hins vegar finnst mér žetta dįlķtiš snjallt orš og skemmtilegt. Beygist einfaldlega eins og hvorugkynsnafnoršiš horf.

Tillaga: Engin tillaga.

8.

„Mašurinn sem varš fyrir įrįsinni nefbrotnaši og fékk tvęr kślur ķ hnakka.“

Frétt į ruv.is.          

Athugasemd: Lķklega er nefbrotiš léttvęgt mišaš viš aš fį tvęr kślur ķ hnakkann. Nei, žetta var ekki aftaka heldur var nįunginn laminn svo kślur myndušust į höfuš hans, hnakkanum.

Fréttin er hlęgileg, eiginlega brįšfyndin. Um leiš afar sorgleg žvķ efni hennar er ekkert gamanmįl. Ég hlustaši į fréttamanninn lesa hana ķ hįdegisśtvarpinu 31.8.2019. Hann las hratt, rétt eins og hann mętti ekki vera aš žessu, vęri bśinn aš lofa sér į annan og merkilegri staš en ķ hljóšstofu.

Öll fréttin er hérna. Takiš eftir nįstöšu oršanna mašur og persónufornafninu hann, hvort tveggja ķ eintölu og fleirtölu. Lesiš fréttina upphįtt meš einhver konar „fréttamannatón“, sęmilega hratt og leggiš įherslu į nįstöšuoršin. Fólk mér tengt tįrašist ķ hlįturkvišunum:

Tveir karlmenn į žrķtugsaldri hafa veriš įkęršir fyrir aš svipta mann frelsi sķnu ķ Hverafold, beita hann margskonar ofbeldi og hóta honum lķflįti. Mašurinn krefst žess aš mennirnir verši dęmdir til aš greiša honum 2,5 milljónir ķ miskabętur.

Mennirnir eru įkęršir fyrir aš hafa veist aš manninum skammt frį Hverafold ķ Reykjavķk ķ jśnķ fyrir tveimur įrum og neytt hann inn ķ bķl žeirra. 

Annar mannanna er sagšur hafa ógnaš manninum meš hamri og hótaš aš brjóta į honum hausinn ef hann kęmi ekki inn ķ bķllinn. Mennirnir er sķšan sagšir hafa ekiš um höfušborgarsvęšiš, stöšvaš viš Raušavatn, Rimahverfi og Sušurbęjarlaug ķ Hafnarfirši og aš endingu ekiš honum heim. 

Į mešan ökuferšinni stóš er hinn mašurinn sagšur hafa slegiš hann ķtrekaš meš flötum lófa og krepptum hnefa ķ andlit og höfuš, rifiš ķ hįr hans og tekiš hann margsinnis hįlstaki žannig aš hann įtti erfitt andardrįtt og hótaš aš drepa hann.

Mašurinn sem varš fyrir įrįsinni nefbrotnaši og fékk tvęr kślur ķ hnakka. Hann krefst žess aš mennirnir tveir verši dęmdir til aš greiša honum 2,5 milljónir ķ miskabętur. Įkęran veršur žingfest ķ Hérašsdómi Reykjavķkur ķ nęstu viku.

Fyrirsögn fréttarinnar er „Įkęršir fyrir aš svipta mann frelsi sķnu“. Aušvitaš er žetta alvarlegt mįl en fyrirsögnin gęti veriš: Sękjum, berjum, sendum. 

Glępamennirnir óku svo fórnarlambinu heim eftir aš hafa kvališ žaš og bariš. Skyldi heimaksturinn ekki verša žeim skśrkunum til refsilękkunar? Alvöruglępónar hefšu lįtiš greyiš ganga frį Raušavatni, Rimahverfi eša Sušurbęjarlaug ķ Hafnarfirši.

Fréttin er hrošvirknisleg og kjįnaleg.

Tillaga: Engin tillaga

 


« Fyrri sķša

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband