Klúður lögreglustjórans og yfirlögfræðingsins

Ehh... Það er náttúrulega, veltur aðeins á því hvernig málið er og hvert og eitt einstakt mál er mál er einstakt þannig að í þessu tiltekna máli, án þess að ég geti nokkuð farið út í það, þá er það að það kemur inn og það er síðan metið í framhaldi, innan þessa 24 tíma sem okkur er heimilt að halda viðkomandi samkvæmt lögum, hvort það eigi að fara fram á áframhaldandi gæsluvarðhaldi til þess meðal annars að tryggja rannsóknarhagsmuni ...

Þannig byrjaði viðtal í Kastljósi Ríkissjónvarpsins við Öldu Hrönn Jóhannsdóttur, yfirlögfræðing á skrifstofu lögreglustjórans í höfuðborgarsvæðinu.

Í sannleika sagt var þetta fekar slæmt viðtal sé horft á það frá sjónarhorni lögreglunnar. Lögfræðingurinn var óðamála, talaði óskipulega, hafði svo óskaplega margt að segja sem hún grautaði saman á mjög ósannfærandi hátt. Hún virtist ekki undirbúin og greinilega afar óvön því að tala í sjónvarpi eða almennt að halda ræðu opinberlega.

Mjög brýnt er að lögreglan skoði mjög nákvæmlega hvernig ásýnd hennar eigi að vera og þar með hverjir tali fyrir hennar hönd og hvernig. Í gær voru miklar umræður um kærur vegna nauðganna sem eiga að hafa átt sér stað í húsi nokkru í Hlíðarhverfi í Reykjavík. Þetta er gríðarlegt hitamál og svo virðist sem lögreglan hafi gjörsamlega klúðrað því í sjónvarpi og jafnvel í ððrum fjölmiðlum.

Lögreglustjórinn, Sigríður Björk Guðjónsdóttir, kom út úr lögreglustöðinni síðdegis í gær og ávarpaði fjölda fólks sem safnast hafði saman til að mótmæla. Ábyggilega hafa margir rekið upp stór augu. Allt fas lögreglustjórans var óöruggt, líkamstjáningin var mörkuð ótta við mótmælendur og framsögn hennar var slæm og mál hennar ósannfærandi. Hún virkaði einmanna fyrir framan mótmælendur og í mikilli vörn. Traustið á vinnubrögðum lögreglunnar óx ekki eftir frammistöðu hennar.

Svo virðist sem hún hafi ekki undirbúið ræðu sína og enginn innan lögreglunnar hafi veitt henni góð ráð. Þar að auki var hún ekki í einkennisbúningi, hefði þess vegna getað verið einhver í allt annarri stöðu en hún er. Til að fyrirbyggja misskilning er þetta síðasta afar algengt hjá báðum kynjum.

Fyrir um átta árum áttum við Ómar R. Valdimarsson viðtal við Stefán Eiríksson, þáverandi lögreglustjóra, um embættið og almannatengsl, töldum að margt mætti betur fara innan embættisins. Okkur kom hins vegar þægilega á óvart hversu vel Stefán var að sér í almannatengslum og hversu vel hann og embættið vann að upplýsingamálum.

Eitthvað virðist hafa farið úrskeiðis með breytingum á yfirstjórn lögreglunnar og það er einfaldlega verkefni fyrir embættið að vinna að bótum.

Hvernig ætti þá lögreglustjórinn, yfirlögfræðingurinn og aðrir talsmenn embættisins að koma fram og haga máli sínu?

Í stuttu máli er aðeins eitt svar við svona spurningu: Undirbúningur. Í því felst að kenna þessu fólki að koma fram opinberlega, kenna því ræðumennsku, kenna því að tjá sig skriflega og ekki síst þarf að taka á framkomunni, fasinu. Í alvarlegum málum eins og nú er fjallað um eiga þeir sem fram koma að klæðast einkennisfatnaði.

Þegar lögreglunni er mótmælt og krafist er að lögreglustjórinn standi fyrir máli sínu þurfa fleiri en einn lögreglumaður að láta sjá sig með henni, þó ekki sé nema til þess að veita lögreglustjóranum móralskan stuðning. Allir hljóta að sjá að það er ekki heiglum hent að standa frammi fyrir hundruðum manna sem eru óánægðir með frammistöðu lögreglunnar. Einn maður má sínu lítils fyrir framan slíkan hóp og sá hrekkur ósjálfrátt í vörn. Best er að hafa stuðning.

Lögreglustjórinn hefði átt að hugsa út í það hvað fólk vildi fá að heyra. Jafnvel þótt hún geti ekki farið út í alla málavexti hefði hún átt að skrifa niður þann ræðuna, fá aðra til að lesa hann yfir og æfa hann. Nógur tími var til stefnu. Sama hefði lögfræðingurinn átt að gera fyrir viðtalið í Kastljósinu. Skrifa niður það sem hún vildi segja, skipta honum niður í spurningar ... og æfa sig á svörunum.

Þetta er frekar einfalt mál, svo einfalt að margir halda að þeir séu svo vel að sér að það sé enginn vandi að koma fram í sjónvarpi, en svo klúðrast allt. Dæmi um slíkt óteljandi.

Ómanneskjulegar kröfur á Landspítalnum valda skaða

Síðan virðist refsigleðin vera í hámarki, boðskapur skilnings, umburðarlyndis og fyrirgefningar gleymdur og sjálfsgagnrýni kærandans, ríkisins, ekki til. Hugtakið „manndráp af gáleysi“ er til skammar í svona máli.

Mér finnst menn hefðu átt að setjast yfir þetta dæmi og hugsa það miklu betur. Að því loknu hefði ég helst viljað sjá ríkisvaldið biðja aðstandendur afsökunar á þeim mistökum sem urðu, bjóða þeim sanngjarnar bætur og veita síðan hjúkrunarliðinu, sem að þessu kom, áfallahjálp og allan annan stuðning, sem hægt er að koma með í slíkum aðstæðum. Loks hefði ég viljað sjá Alþingi Íslendinga gyrða sig í brók og koma með verulega auknar fjárveitingar spítalanum til handa til að reyna að fyrirbyggja framhald slíkra atburða.

Þannig ritar Þórir Stephensen, fyrrum dómkirkjuprestur, í grein í Morgunblaði dagsins. Hann ræðir um mál hjúkrunarfræðings á Landspítalanum sem kærður er fyrir manndráp af gáleysi. Hann segir það hafa „sótt með auknum þunga á hug minn“ og því riti hann greina.

Ég tek undir með Þóri og mér segir svo hugur um að fleirum líki illa við alla málavexti en þá orðar hann svona:

Þegar ég horfi á þetta mál, þá kemur strax upp spurningin: Hvernig getur spítali, háskólasjúkrahús, boðið starfsmanni upp á slíkar aðstæður? Þarna eru kröfurnar ómanneskjulegar. Þær beinlínis kalla á yfirsjónir, enda hefur spítalinn einnig verið kærður. En hvers vegna er álagið svona mikið? Ég nefndi undirmönnun. Hún er staðreynd. Og af hverju? Af því að spítalanum er haldið í fjársvelti. Alþingi neitar að greiða það fé, sem spítalinn sýnir með rökum, að hann þarf. Frá því hefur verið sagt, að mikil þröng hafi verið í kringum sjúklinginn. Okkar gamli spítali býður ekki upp á mannsæmandi aðstæður, hvorki fyrir starfsfólk sitt né sjúklinga. Því hygg ég, að fáir starfsmenn hans muni neita.

Einhvern veginn hef ég það á tilfinningunni að sá starfsmaður sem hér bókstaflega undir högg að sækja sé fórnarlamb og þá fyrst og fremst Landsspítalans og stjórnunarhátta innan hans. Svo má alltaf deila um fjárveitingar til spítalans, hvort þær séu nægar eða hvernig stofnunin vinnur með það fjármagn sem honum er skammtað.

Um traustan grunn vísindalegra staðreynda ...

Flestir kannast eflaust við að hafa vanið sig á eitthvað sambærilegt á lífsleiðinni. Íþróttamenn klæðast óþvegnum sokkum vikum saman ef þeir halda að það færi þeim heppni. Leikarar nefna ekki heiti leikritsins Machbeth, af því það boðar óheppni og óska ekki hver öðrum góðs gengis heldur flytja bölbænir um beinbrot í staðinn. Jóakim Aðalönd, ríkasta önd í heimi, átti happapening sem hann taldi uppsprettu og forsendu ríkidæmis síns. Háhýsi víða um heim hafa enga þrettándu hæð, bara tólftu og fjórtándu. Fjöldi fólks fylgist með stjörnuspám og leggur trú á talnaspeki. Og stór meirihluti jarðarbúa aðhyllist einhvers konar trúarbrögð sem í mismiklum mæli gera þá kröfu að menn afsali sér heilbrigðri skynsemi og rökhyggju en leggi í blindni trúnað á ýmiss konar kraftaverkasögur.

Og svo eru það þeir sem vilja trúa því að ef framliðnir eigi við þá erindi þá geti þeir komið skilaboðum á framfæri í gegnum sérþjálfaða sjáendur.

Ein mesta vitleysa sem af og til kemur í fjölmiðlum er deilan um miðla og meint svik þeirra. Þórlindur Kjartansson ritar afar góða og skemmtilega grein um efnið í Fréttablaðið 6. nóvember 2015, sem má nálgast hér. Í henni dregur hann dár af sjálfum sér og öðrum. Hann segist haldinn þeirri áráttu að þurfa að telja allar tröppu en líkar ekki þegar fjöldinn endar á oddatölu, þá þarf hann að hoppa samtímis upp á efstu tröppuna.

Þórlindur er bersýnilega frjálslyndur maður. Þrátt fyrir skoðanir síðan deilir hann ekki hatrammlega á þá sem eru á öndverðum meiði. Og röksemdafærslan í þessu tilviki er svo viðkunnanleg og þægileg að lesandinn getur vert annað en samsinnt henni:

Dagleg tilvera okkar er uppfull af alls kyns starfsemi, sem er ekki beinlínis „heiðarleg“ heldur hluti af eins konar samfélagslegum leik þar sem hvert og eitt okkar tekur ákvörðun um þátttöku. Er það til dæmis heiðar­leg vinna að selja fólki lottómiða, á þeim forsendum að þannig geti það komið í veg fyrir að lottóspilarar annars staðar í heiminum fái vinning? Er það heiðarlegt að byggja upp spennu í kringum íþróttaleiki og halda því fram að þessi og hinn leikurinn sé „mikilvægur“ þegar við vitum öll að niðurstaðan skiptir nákvæmlega engu máli um líf okkar eða afkomu? Er það heiðarlegt þegar læknar og prestar segja sjúklingum og bágstöddum að það sé von, þegar hún er í raun og veru engin?

Hinn trausti grunnur vísindalegra staðreynda er ekki sá eini er við byggjum líf okkar á. Við tileinkum okkur fullt af margvíslegum hindurvitnum og vitleysu. Frá unga aldri hef ég vanist á að lesa stjörnuspá Morgunblaðsins en ég gleymi henni nokkrum sekúndum síðar. Ég get núna ómögulega munað hver stjörnuspáin fyrir daginn í dag er, þó eru ekki nema tvær klukkustundir síðan ég las hana. Og mér er nákvæmlega saman. Svo komst það upp fyrir nokkru að höfundur þeirra birti á nokkurra mánaða fresti gömlu spárnar, sparaði sér semsagt vinnuna við að búa til nýjar, sjá hér. Ekki er vitað til að það hafi valdi nokkrum einasta manni skaða heldur bendir til þess að fáir miði líf sitt við stjörnuspár. Og svo er góð vísa aldrei of oft kveðin.

Þeggar ég var tíu ára fékk ég í jólagjöf bókina „Houdini, æfisaga hans“ eftir Harold Kellock. Bókina gleypti ég í mig. Hluti bókarinnar fjallar um Houdini og miðla, raunar er það kallað „herhlaup“. Hann eyddi ótrúlegum fjárhæðum í að fá sönnun fyrir framhaldslífi og helst að geta náð sambandi við móður sína. Hveru mikið sem hann reyndi tókst það aldrei. Miðlar voru þó á hverju strái, flestir svikamiðlar. Mörg meint „teikn“ um framliðna voru högg, bönk, borð sem lyftust frá gólfi og jafnvel vofur sem sveimuðu um á miðilsfundum. Á einum stað segir:

Cumberland sagði Houdini, að þegar hann hafi verið búinn að strá smánöglum á vandlega á gólfið, flýði vofa Dantes burtu til vítis og æpti hásöfum, og var það ekki líkt himneskum hljómum.

Mín vegna má það vissulega vera staðreynd að miðlar séu svikarar og að eftir dauðann sé ekki neitt framhald. Aungvar sannanir hef ég fyrir þessu eða lífi eftir dauðann. Mér þykir Þórlindur hins vegar komast vel að orði þegar hann segir þetta í lok greinar sinnar:

En það mátti samt hafa gaman af þeim [stjörnuspám Morgunblaðsins]og það er líklega algjörlega skaðlaust að ganga inn í daginn með þá trú að einhver ókunnugur muni gera góðverk, eða að dagurinn sé upplagður til þess að taka stórar ákvarðanir. Það skaðar heldur engan að telja tröppur og vonast eftir sléttri tölu og meira að segja það að ganga í óhreinum og sveittum sokkum er ekkert tiltökumál, þannig séð.

Að sama skapi er það ekkert endilega neitt tiltökumál þótt einhverjir hafi lífsafkomu sína af því að segja fólki að afi vaki yfir þeim á himnum og segi að þetta muni allt fara vel. Stundum þurfum við á því að halda, og veljum að trúa því, þótt við vitum að það sé ekki endilega byggt á traustum grunni vísindalegra staðreynda.