Bygging stækkuð með framkvæmdum og úteygð lagarök

Orðlof

Gamaldags

Ef íslenska verður ekki nothæf eða notuð á öllum sviðum samfélagsins gæti hún fengið á sig þann stimpil að vera gamal­dags og hallærisleg. Það gæti dregið úr áhuga fólks á að tileinka sér hana vel og leitt til þess að fólk leggi meiri áherslu á ensku vegna þess að það telji hana gefa meiri möguleika. […]

Það þarf samt að gæta þess að barátta fyrir íslenskunni snúist ekki upp í baráttu gegn enskunni. Enska er ekki óvinurinn – enska er alþjóðlegt samskiptamál sem mikilvægt er að hafa gott vald á. Óvinurinn er andvaraleysi málnotenda og metnaðarleysi fyrir hönd íslenskunnar. Gegn því þarf að vinna.

Eiríkur Rögnvaldsson, vefsíða. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Krónan opnað í Austurveri.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                    

Athugasemd: Fyrirsögnin er kæruleysisleg og hún er kolvitlaus. Sumir myndu segja að þarna vantaði einn staf. Þá myndi standa þarna „Krónan opnaði …“. Engu að síður opnaði Krónan ekki neitt. Hún var hins vegar opnuð.

Síðar í fréttinni segir:

Matvöruverslun Krónunnar opnaði í Austurveri í dag …

Ekki er við öðru að búast. Enginn leiðbeinir blaðamanninum. Hann er hvattur til að setja fréttir inn á vefinn, enginn les yfir. Vera má að orðalagið hafi ná fótfestu í málinu en það er ekkert skárra fyrir því vegna þess að auðveldlega má gera betur.

Tillaga: Krónan opnuð í Austurveri.

2.

„… en flug­stöðvar­bygg­ing­in var stækkuð veru­lega með fram­kvæmd­um síðustu ár.“

Frétt á mbl.is.                                    

Athugasemd: Líklega hefði það heyrt til tíðinda hefði flugstöðin verið stækkuð án framkvæmda.

Blaðamenn og raunar fleiri skrifarar nota stundum of mörg orð þegar færri duga. 

Tillaga: … en flug­stöðvar­bygg­ing­in hefur verið stækkuð veru­lega síðustu árin.

3.

„Þess í stað hefðu lögfræðingar framboðsins sett fram „útteygð lagarök sem ekki stæðust skoðun og ásakanir byggðar á ágiskunum“.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 23.11.20.                                   

Athugasemd: Þegar ég las þetta varð ég fyrst hissa en svo hló ég (vandræðalega úteygur). Í gamla daga var ég í lagadeild en hætti eftir tvö ár, sem ég átti ekki að gera. Hins vegar veit ég fyrir víst að „úteygð rök“ eru ekki til í lögfræðinni. Veit svosem hvað orðið úteygur merkir en fletti því upp svona til vonar og vara:

Úteygur er sá sem er með útstæð augu.

Og … hvað með það?

Líklega er þetta þýðing á einhverju amerísku orðasambandi sem ég þekki ekki enda fór ég ekki í ensku í Háskólanum. Hins vegar væri reglulega fróðlegt að vita á ensku hvað dómarinn sagði.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Þá er Biden sagður ætla að skipa Lindu Thomas-Greenfield í embætti sendiherra Bandaríkjanna gagnvart Sameinuðu þjóðunum.“

Frétt á visir.is.                                   

Athugasemd: Enginn er sendiherra „gagnvart“ öðru ríki eða alþjóðlegum samtökum. Réttara er að segja að maður sé sendiherra hjá Sameinuðu þjóðunum. Ísland er með sendiherra í Bretlandi og hjá Sameinuðu þjóðunum.

Eftir að hafa skrifað þetta gúgglaði ég „sendiherra gagnvart“. Stjórnarráðið notar þetta orðalag, Morgunblaðið, forsetaembættið, Íslandsstofa og fleiri merkar stofnanir. Engu að síður gengur það gegn máltilfinningu minni. Veit ekki með aðra.

Óþarfi er að byrja málsgreinina á atviksorðinu „þá“. Það hjálpar ekkert en er samt oft gert í fjölmiðlum.

Ofnotaðir frasar eru leiðigjarnir. Í fréttinni segir:

Hann er þar að auki vinur Bidens til margra ára …

Af hverju er sjaldan sagt?

Hann hefur verið vinur Bidens í mörg ár …

Þetta orðalag getur varla verið mjög gamalt. Sé að það var gagnrýnt í Morgunblaðinu hér:

Þetta orðalag er mjög í tízku um þessar mundir og hefur heyrzt og einnig sézt á prenti, ekki veit ég þó hversu lengi. Einhver hefur fundið upp á þessu og aðrir svo tekið það upp og þótt eitthvað  við það. 

Sagt er sem svo: Maðurinn hefur gegnt embættinu til margra ára. 

Heldur finnst mér þetta tilgerðarlegt og sízt til bóta frá því að tala einungis um, að maðurinn hafi gegnt embættinu í mörg ár, eins og margir segja líka. 

Þar sem mér finnst þetta tízkuorðalag fara í vöxt, vil ég vekja athygli á, að engin þörf er fyrir það í íslenzku máli.

Þetta skrifar JAJ sem er líklega Jón Aðalsteinn Jónsson (1920-2006) íslenskufræðingur og skrifaði hann fjölda málfarspistla í Morgunblaðið og var með þætti um íslenskt mál í Ríkisútvarpinu.

Tuttugu ár eru nú síðan Jón Aðalsteinn gagnrýndi orðalagið „til margra ára“ og í dag er það ekki lengur frumlegt en er enn jafn tilgerðarlegt og það var.

Tillaga: Biden er sagður ætla að skipa Lindu Thomas-Greenfield í embætti sendiherra Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum.

5.

„Æ nei, ekki enn einn alheimsfaraldurinn““

Skopmynd í Morgunblaðinu.

Skop er háalvarlegt mál og óbætanlegur skaði af því að viðvaningar sjái um það í fjölmiðlum.

Faraldur er á ensku „pandemic“ og það skýrir brandarann á ensku en á íslensku er hann sem galtóm skyrtunna.

Hver er annars munurinn á alheimsfaraldri og heimsfaraldri?