Forseti Perús, minningar sem eiga sér stað og sitjandi dómarar

Orðlof

Tímapunktur

Ef „hringt hafði verið á einhverjum tímapunkti um kvöldið“ er líklegast að hringt hafi verið einhvern tíma um kvöldið. Hringingin hefur vissulega hafist á ákveðnu andartaki og hægt er að sjá þann tímapunkt nákvæmlega í símkerfinu. Að öðru leyti er hann óþarfur og jafnvel hálf-asnalegur.

Málið, blaðsíðu 23 í Morgunblaðinu 17.11.20. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… að hún hafi fengið hita, hausverk og verki á líkamanum eftir fyrsta skammtinn af bóluefninu.“

Frétt á dv.is.                                   

Athugasemd: Eftir að hafa nefnt hita, hausverk og verki er ofaukið að heimfæra þetta upp á líkamann. Verkir eru ekki verkir nema þeir séu líkamlegir, það vita allir (látum hér vera sálræna verki).

Raunar talar enginn um „verki á líkamanum“. 

Tillaga: … að hún hafi fengið hita, hausverk og aðra verki eftir fyrsta skammtinn af bóluefninu.

2.

„For­seti Perús, Manu­el Mer­ino, sagði af sér í dag …“

Frétt á mbl.is.                                   

Athugasemd: Sum landaheiti eru eins í öllum föllum. Hjákátlegt er að hafa Perú með essi í eignarfalli. Enginn fer til „Kuala Lumpurs“ eða „Síles“.

Tillaga:  For­seti Perú Manu­el Mer­ino sagði af sér í dag …

3.

„Prins­inn hef­ur áður lýst því yfir að hans best­u minn­ing­ar af stang­veið­i hafi átt sér stað í Hofs­á.“

Frétt á frettabladid.is.                                   

Athugasemd: Allt virðist „eiga sér stað“. Ofnotkun á þessu orðalagi er mikil. Þetta kom út úr „hraðgúggli“:

1. Samtal sem verður að eiga sér stað innan íþróttafélaganna.
2. Góð þróun að eiga sér stað í samsetningu nýskráðra bíla …
3. Undarlegir atburðir að eiga sér stað í Tónlistarskóla Sandgerðis.
4. Heimsk hönnunarmistök sem áttu ekki að eiga sér stað …
5. Loftslagsbreytingar eiga sér stað …
6. Ótrúleg endurbót er að eiga sér stað.
7. … fjöldauppsagnir munu ekki eiga sér stað aftur.
8. Telja samsæri eiga sér stað í Þýskalandi.
9. Kulnun þarf ekki að eiga sér stað.
10. Viðskipti sem eiga sér stað augliti til auglitis.

Og svona heldur þetta áfram í tuga-, hundraða- ef ekki þúsundavís. Í öllum þessum tilvikum er hægt að nota sagnorð eins og að gerast, verða, vera og svo framvegis.

Að sjálfsögðu kann að vera þörf á því að nota orðalagið að eiga sér stað en öllu má nú ofgera.

Í talmáli segjum við bestu minningar hans, en blaðamenn skrifa margir hverjir „hans bestu minningar“. Þetta er ekki er rangt, né heldur að segja mínar bestu minningar eru af fjöllum, kemur á sama stað niður og segja að bestu minningar mínar eru af fjöllum. Þó er á þessu nokkur munur. Furðu vekur að sumir kjósi að breyta einföldu talmáli í stirt ritmál.

Tillaga: Prins­inn hef­ur áður sagt að hann eigi bestu minningar sínar frá stangveiði við Hofsá.

4.

„Verkefnið, sem ber heitið ODEUROPA, felst í að kanna, lýsa og endurskapa hvern þann keim sem Evrópubúar fyrri alda kunna að hafa þefað uppi.“

Frétt á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 19.11.20.                                   

Athugasemd: Orðalagið að þefa uppi merkir að finna einhvern eða eitthvað með því að ganga á lyktina. Merkingin er ekki sú sem frá segir í tilvitnuninni, heldur að fólk á fyrri öldum hafi með ákveðna lykt í umhverfi sínu sem ætlunin er að greina.

Á vef Odeurpa segir frá þessu verkefni. Í fljótu bragði er ekki hægt að sjá að það gangi út á að endurskapa lykt. Á vefnum segir:

Amongst the questions the Odeuropa project will focus on are: what are the key scents, fragrant spaces, and olfactory practices that have shaped our cultures? How can we extract sensory data from large-scale digital text and image collections? How can we represent smell in all its facets in a database? How should we safeguard our olfactory heritage? And — why should we?

Þetta útleggst á þá leið að ætlunin er að segja frá þeim ilmi eða lykt sem var algeng, hvernig lykt var í hýbýlum fólks, lykt af því sem var skemmt og hvernig þetta hefur mótað menninguna. Ætlunin er að setja þessar upplýsingar í gagnabanka og þá er það vandamálið hvernig merkja eigi einstaka lykt. Og talað er um „lyktararf“. Þetta er allt mjög háfleygt en ábyggilega mjög gagnlegt. 

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Aukin tíðni heilabilunar hjá knattspyrnufólki er rakin til þess að boltinn er skallaður og þá eru höfuðhögg í leiknum sögð spila stórt hlutverk.“

Frétt á dv.is.                                   

Athugasemd: Ekki bara fólk spilar hlutverk heldur líka dauðir hlutir. Blaðamaðurinn hefði hæglega getað orðað þetta á annan veg, til dæmi að höfuðhögg valdi skaða, þau geti haft slæmar afleiðingar og svo framvegis.

Með gúggli má finna ótrúlega margar máttlausar setningar með þessu orðalagi. Engu líkar en að blaðamenn og aðrir skrifarar kunni ekki annað:

1. Gjaldeyrishöftin spila stórt hlutverk …
2. Ísland getur spilað stórt hlutverk …
3. Fallegir fylgihlutir spila stórt hlutverk …
4. Kína spilar stórt hlutverk …
5. Gen spila stórt hlutverk í ófrjósemi …
6. Frystikista spilar stórt hlutverk …
7. Ríkið spilar stórt hlutverk sem lánveitandi …
8. Sinfónísk tónlist spilar stórt hlutverk í teiknimynd
9. Vegglistaverk spilar stór hlutverk í garði …
10. Galdrar spila stórt hlutverk í lífi fólks …

Held að hér sé nóg komið, ekki bara hér heldur er þessi frasi orðinn heldur merkingarlaus og um leið ærið máttlaus. Og loks má spyrja í ljós þess sem segir í lið númer tvö: Jólin eiga sér stað í lok desember og spila stórt hlutverk í lífi fólks. Þvílík della.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Sitjandi dómarar við Hæstarétt hafa gríðarmikla dómarareynslu.“

Leiðari Fréttablaðsins á blaðsíðu 14, 18.11.20.                                  

Athugasemd: Hvað merkir „sitjandi dómari“ í Hæstarétti? Getur verið að leiðarahöfundur telji að ekki dugi að vera dómari heldur þurfi að bæta því við að hann sé „sitjandi“?

Nei, þetta er mikill misskilningur. Annað hvort er maðurinn dómari eða ekki, skiptir engu hvort hann sitji, standi, gangi eða hlaupi. Eftir atvikum má orða það þannig að hann sé starfandi dómari þegar hann er ekki í fríi eða veikur.

Orðið sitjandi bætir engu við, er bara enskt bull sem á ekki heima í íslensku.

Vera má að sitjandi ritstjóri Fréttablaðsins haldi að sitjandi leiðaraskrifari sé eitthvað skárri en sitjandi blaðamaður útgáfunnar. Það er hins vegar mikill misskilningur rétt eins og að kalla maka einhvers sitjandi maka vegna þess að skilnaður er yfirvofandi. 

Tillaga: Dómarar við Hæstarétt hafa gríðarmikla dómarareynslu.

Athugasemdir

[Gylfi Þór Orrason (IP-tala skráð) 19.11.2020 kl. 15:14]

Sæll Sigurður og takk fyrir þarfa og góða pistla um íslenskt mál.

Ég velti fyrir mér hvort ekki örli á nástöðu og nafnorðastíl hjá þér í þessari tillögu?

"Dómarar við Hæstarétt hafa gríðarmikla dómarareynslu"

Myndir þú með sama hætti segja:

"Leikmenn fótboltalandsliðsins hafa gríðarmikla fótboltareynslu"

Til að vera trúr sagnorðastíl íslenskunnar væri því ekki betra að segja einfaldlega:

"Dómarar við Hæstarétt eru mjög (eða gríðarlega) reyndir"

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 19.11.2020 kl. 15:21]

Sæll Gylfi. Jú, þetta er hárrétt hjá þér, yfirsjón hjá mér. Ég hef lengi nöldrað um nástöðuna og því hermist upp á mig sem Hallgrímur Pétursson orti:

Þetta sem helst nú varast vann
varð þó að koma yfir hann.

Svona gerast nú hlutirnir þrátt fyrir góðan vilja. Verstur andskotinn að eiga sér enga afsökun.