Starfsfólk borðað, milljónir samúðaratkvæði og virkja neyðarstig

Orðlof

Njóta augnabliksins

Orðasambandið carpe diem á rætur sínar í kveðskap Hórasar (65-8 f.Kr.) og vísar það til þess að menn eigi að njóta líðandi stundar. 

Í Oxford Dictionary of Quotation eru orð skáldsins carpe diem, quam minimum credula postero þýdd þannig: 

‘pick todays fruits, not relying on the future in the slightest’.

Svipaðan boðskap er reyndar að finna í fjölmörgum myndum, t.d. í klisjunum Lifðu lífinu lifandi og Lifðu í dag því að á morgun kann það að vera of seint.

Símafyrirtæki hér í borg hefur nú komið sér upp slagorði sem umsjónarmanni virðist svolítið gróf eða ónákvæm þýðing á latneska orðskviðnum: Gríptu augnablikið og lifðu núna. 

Öllu eðlilegra væri að skrifa Njóttu augnabliksins.

Morgunblaðið, Íslenskt mál. Jón G. Friðjónsson, 116. þáttur.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Starfsfólk borðað og drukkið fyrir hundruð þúsunda á Kjarval.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 6 í Fréttablaðinu 2.10.20.                                

Athugasemd: Ég þurfti að hugsa mig um eitt andartak eftir að hafa lesið fyrirsögnina. Og svo hló ég enda borðlagt að þrátt fyrir það sem þarna stendur hefur enginn maður verið étinn. 

Fyrirsögnin er kjánaleg og ekki samboðin fjölmiðli. Í stað „borðað og drukkið“ hefði mátt segja margt annað sem ekki er hægt að misskilja, hvorki viljandi né óvart.

Tillaga: Starfsfólk át og drakk fyrir hundruð þúsunda á Kjarval.

2.

„264 milljarða halli verður á rekstri ríkissjóðs á næsta ári …“

Frétt á ruv.is.                                 

Athugasemd: Alltaf er það jafn ómerkilegt þegar texti byrjar á tölustöfum. Það er hvergi gert og á ekki að vera gert. Engu að síður eru fjölmargir íslenskir frétt- og blaðamenn sem annað hvort vita ekki af þessari reglu eða virða hana að vettugi. Mér finnst dálítið yfirlætislegt að tala um fákunnandi blaðamenn en …

Reglan er sú að í upphafi setningar er fyrsti stafur í fyrsta orðinu hástafur, stór stafur. Tölustafir hafa ekki hástafi, upphafsstafi.

Tillaga: Halli ríkissjóð verður 264 milljarðar króna á næsta ári …

3.

„Trump mun fá milljónir samúðaratkvæði.“

Frétt á visir.is.                                  

Athugasemd: Í einstaklega fróðlegri og jafnvel skemmtilegri frétt um forsetakosningarnar í Bandaríkjunum er dálítið um smávillur.

Ég var ekki viss en fannst tilvitnaða setningin vitlaus, það er að segja fall síðasta orðsins. Samúðaratkvæði er þarna í þolfalli fleirtölu. Er nokkuð viss að það á að vera í eignarfalli. Þegar maður er ekki viss er gott að setja annað orð sett í staðinn. 

Trump mun fá milljónir katta. Ekki ketti/köttum.

Trump mun fá milljónir trjáa. Ekki tré/trjám.

Trump mun fá milljónir gjafa. Ekki gjafir/gjöfum.

Held núna að orðið samúðaratkvæði í setningunni eigi að vera í eignarfalli.

Þó ekki sé rangt að nota ábendingarfornöfnunum þessi og þetta er því algjörlega ofaukið í fréttinni. „Þetta“ er nítján sinnum í fréttinni og „þessi“ átján sinnum. Heldur mikið, finnst mér. 

Ég hef sagt það áður og segi enn að mjög oft er hægt að sleppa ábendingarfornafninu og breyta orðalaginu samkvæmt því. Oftast er það til bóta. Stíllinn skánar.

Tillaga: Trump mun fá milljónir samúðaratkvæða.

4.

„Líklegt að neyðarstig almannavarna verði virkjað.“

Frétt á ruv.is.                                   

Athugasemd: Er eðlilegt að orða það svo að neyðarstig sé „virkjað“? Mér finnst það frekar svona tilgerðalegt orðalag, ef ég má orða það þannig.

Í fréttinni segir:

47 greindust með kórónuveiruna innanlands í gær.

Tveir fréttamenn skrifuðu fréttina og báðir voru sammála um að byrja setninguna með tölustöfum. Líklega gátu þeir ekki skrifar hana öðru vísi. 

Fréttin birtist í hádeginu. Um fjögur leytið birtist frétt með þessari fyrirsögn:

Neyðarstigi almannavarna lýst yfir á ný.

Enn og aftur þetta neyðarstig. Mér finnst það dálítið leirkennt orð (samanber leirburður í kveðskap). Veit samt ekki hvaða getur komið í staðinn. Varla er neyðarstig sama og neyð. Skárra væri að tala um viðbúnaðarferil almannavarna

Sé neyðarstig notað finnst mér skárra að lýsa yfir neyðarstigi en að „virkja“ það. Já, ég veit að ekki eru allir sammála. Vissulega eru sjávarföll virkjuð, einnig ár, fljót og lækir, jafnvel hugvit fólks og svo framvegis. En að „virkja neyðarstig“ finnst mér út í hött. Neyðarstig er bara hugtak sem útilokað er að virkja. Hins vegar er fjandanum auðveldara að lýsa yfir ástandi sem byggist á hugtökum.

Tillaga: Líklegt að neyðarstigi almannavarna verði lýst yfir.