Lifandi tónleikar, blint stefnumót, stíga frá völdum og lyfta meistaratitli

Orðlof

Smit

Nafnorðið smit hefur heyrst æði oft undanfarna mánuði. Í orðabókum er merking þess sögð vera ‚það þegar sjúkdómur (sýklar) berst frá einum einstaklingi til annars‘. Samkvæmt orðabókum er þetta eintöluorð, og Beygingarlýsing íslensks nútímamáls gefur enga fleirtölubeygingu. Á tímarit.is má þó finna dæmi um fleirtölu orðsins frá síðustu áratugum, en þau eru örfá.

En í fréttum síðustu mánaða er mjög algengt að smit sé notað í fleirtölu – sagt að smitum hafi fjölgað, tvö smit hafi greinst í gær o.s.frv. Þetta tengist greinilega merkingarbreytingu orðsins. Í stað þess að það vísi til ferlisins, eins og orðabókarskilgreiningarnar gera, vísar það nú til útkomunnar úr ferlinu. Þar með verður ekkert óeðlilegt að nota orðið í fleirtölu.

Eiríkur Rögnvaldsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Daginn eftir varð Sinfóníuhljómsveit San Francisco fyrsta hljómsveitin í Bandaríkjunum öllum til að aflýsa lifandi tónleikum …“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 20.8.20.                                  

Athugasemd: Ef til eru „lifandi tónleikar“ eru þá til „dauðir tónleikar“? Nei, þetta er bara útúrsnúningur. 

Á ensku máli er talað um „live concert“ eða „live music“ og er þá almennt átt við að áhorfendur sjái listamenn flytja tónlist sína. Andstæðan er þegar upptökur af tónlist eru leiknar. Afar sjaldgæft er að þannig upptökur séu kallaði tónleikar.

Á íslensku er það ansi ókunnuglegt að tala um „lifandi tónleika“. Enginn talar um „lifandi leiksýningu“ eða „lifandi uppistand“. Þegar auglýstir eru tónleikar í Hörpu og þar leiki Víkingur Heiðar á píanóið er afar ólíklegt að nýja platan hans verði sett á plötuspilarann. Nei, hann stígur upp á sviðið og leikur þar á hljóðfærið. 

Tillaga: Daginn eftir varð Sinfóníuhljómsveit San Francisco fyrsta hljómsveitin í Bandaríkjunum öllum til að aflýsa tónleikum vegna fyrirmæla heilbrigðisyfirvalda.

2.

„… og segir að sagan um að Joe og Jill hafi kynnst á blindu stefnumóti …“

Frétt dv.is.                                  

Athugasemd: „Blind date“ er hugtak sem þekkt er í ensku og er átt við að karl og kona sem ekki þekkjast hittist á stefnumóti. Raunar er það svo að þetta orðalag er til á allflestum tungumálum. Á þeim norrænu er einfaldlega sagt „blind date“. Á öðrum Evróputungum eru orðin þýdd.

Ekki veit ég hvernig ætti að orða þetta á annan hátt. Hér má nefna að stundum hef ég verið fararstjóri í óvissuferðum. Þær eru aldrei kallaða „blindar ferðir“. Má vera að kalla megi „blind date“ til dæmis „óvissumót“ enda allt þar upp á von og óvon.

Ef til vill hafa lesendur einhverja hugmynd um hvernig ætti að koma þessu hugtaki til skila.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„5,5 milljón manns hafa nú smitast af kórónuveirunni í Bandaríkjunum …“

Frétt ruv.is.                                   

Athugasemd: Líklega hefur fréttamaður Ríkisútvarpsins sem skrifaði fréttina slegið met. Fjórum sinnum í stuttri frétt byrjar hann setningu á tölustöfum. Það er hvergi gert vegna þess að töluorð eru allt annars eðlis en bókstafir. Hann hefði átt að taka betur eftir í íslenskutímum í barnaskóla og framhaldsskóla.

Hér er upphafið af fjórum setningum í fréttinni:

1. 5,5 milljón manns hafa nú smitast …
2. 322.000 kórónuveirutilfelli hafa greinst í Bretlandi …
3. 16 þúsund smit hafa greinst í Danmörku …
4. 2.040 hafa greinst með COVID-19 hér á landi …

Svo ósköp auðvelt er að komast hjá þessum leiðindum. Aðeins að umorða setninguna eða málsgreinina.

Aldrei þarf að byrja setningu á tölustöfum, þörfin er aldrei fyrir hendi.

Tillaga: Í Bandaríkjunum hafa nú 5,5 milljón manns smitast af kórónuveirunni …

4.

„Um er að ræða sam­starfs­verk­efni sem snýr að kaupum …“

Frétt á frettabladid.is.                                   

Athugasemd: Þetta er illa skrifuð málsgrein og raunar öll fréttin. Ekkert gagn er að fösum eins og „um er að ræða“ og „sem snýr að“. Þessi í stað hefði blaðamaðurinn átt að skrifa eitthvað í líkingu við það sem segir í tillögunni.

Í fréttinni segir:

Þannig munu Ís­land, Sviss, og Noregur taka þátt með Evrópu­sam­bandinu í verk­efninu. 

Hvaða tilgangi þjónar atviksorðið „þannig“ í upphafi málsgreinarinnar? Engum. Þar að auki er orðaröðin í málsgreininni óeðlileg. Eftirfarandi er skárra:

Ís­land, Sviss, og Noregur munu taka þátt í verk­efninu með Evrópu­sam­bandinu.

Á sama hátt er eftirfarandi orðalag í fréttinni hálfkjánalegt:

Þá munu Svíar hafa milli­göngu um að koma efninu til Ís­lands …

Atviksorðið „þá“ gegnir ekki neinum tilgangi í málsgreininni, ekki frekar en ’þannig’ hér á undan. Engu breytir þó málsgreinin væri orðuð svona:

Svíar munu hafa milli­göngu um að koma efninu til Ís­lands …

Fleira mætti tína til úr þessari stuttu frétt. Einhver þyrfti að kenna blaðamanninum að skrifa knappan stíl. Langar og flóknar málsgreinar eru til lýta.

Tillaga: Þetta er sam­starfs­verk­efni um kaup …

5.

„Hann steig frá völdum að kröfum hersins og hægri sinnuð ríkisstjórn tók við völdum.“

Frétt á visir.is.                                    

Athugasemd: Margir blaðamenn þekkja ekki sögnina að hætta. Þess í stað kemur enska orðalagið „stíga menn til hliðar“, „stíga niður“ og það nýjasta er að „stíga frá völdum“.

Þetta er bara bull. Þýðingar af öðrum tungumálum verða að vera skrifaðar á réttri íslensku og gæta þar að málfræði og hefð. Annars verður til bjánalegar setningar, gelt málfar. Vandinn er sá að lesendur læra smám saman á svona skrif, nenna ekki að gera athugasemdir. Svo eru það hinir sem halda því miður að svona eiga að tala og skrifa.

Málsgreinin er eins vitlaus og hugsast getur. Blaðamaðurinn notar tvisvar orðið ’völd’, nástaðan er algjör. Þar að auki er orðið kröfur í röngu falli.

Mér finnst það með ólíkindum hversu oft þarf að gera athugasemdir við málfar örfárra blaðamanna og skrýtið að stjórnendur Vísis skuli ekki gera meiri kröfur til þeirra.

Tillaga: Hann sagði af sér að kröfu hersins og hægri sinnuð ríkisstjórn tók við völdum.

6.

„Liðið hefur þrisvar lyft meistaratitlinum.“

Fréttatíminn í Ríkisútvarpinu kl. 12:20 þann 21.8.20.                                   

Athugasemd: Útilokað að lyfta titli. Aftur á móti getur íþróttalið lyft bikar sem það fær fyrir meistaratignina. 

Margir íþróttafréttamenn geta ekki talað eðlilegt mál, þurfa endilega að reyna sig við málskrúð sem stingur alltaf í stúf og eyðileggur frétt.

Tillaga: Liðið hefur þrisvar orðið meistari.

7.

„Af­skipti höfð af konu sem var að stela úr verslun í mið­bænum, málið leyst með vett­vangs­formi“

Frétt á frettabladid.is.                                    

Athugasemd: Hvað er að leysa mál með „vettvangsformi“? Þetta er ein skrýtnasta löggufréttin sem sést hefur í fjölmiðlum og er þó „úrvalið“ ansi fjölbreytt.

Blaðamaðurinn kastar til höndunum, skrifar eitthvað óskiljalegt og gleymir að setja punkt sem er eftir öllu. Vinnubrögðin eru ólíðandi.

Tillaga: Engin tillaga.

Athugasemdir

[Böðvar Guðmundsson (IP-tala skráð) 22.8.2020 kl. 16:09]

Spyr bloggara:  Segir maður ekki að eitrað hafi verið fyrir HANN   ?

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 23.8.2020 kl. 10:46]

Sæll,

Ég hefði sagt ’eitra fyrir honum’. En ég efast stöðugt og fletti því upp á málið.is og þar fann ég þetta:

Talað er um að eitra fyrir einhvern (þf.) eða einhverjum (þgf.). Kallað var á meindýraeyði til að eitra fyrir minkinn eða minknum.

Sem sagt, hvort tveggja er rétt.