Framkvæma handtöku, standa upp fyrir sjálfum sér og Baldur togaður

Orðlof

Málsnið

Málsnið er heildaryfirbragð málsins og mótast af efni og aðstæðum. Á sama hátt og við klæðum okkur í ólík föt fyrir ólík tilefni veljum við málinu mismunandi búning eftir aðstæðum. Það sem er viðeigandi í einu málsniði getur því verið óviðeigandi í öðru. Val á málsniði ræðst af ýmsum þáttum eins og miðli, markmiði, textategund, viðtakanda, aðstæðum og efni. 

Við veljum okkur til dæmis annað málsnið þegar við gerum grein fyrir fræðilegum niðurstöðum á ráðstefnu en þegar við spjöllum við vini okkar í heita pottinum. Formlegt mál er því eins og spariföt sem við skörtum við ákveðin tækifæri eins og þegar við skrifum fræðilega ritgerð. 

Margir háskólanemar hafa ekki nægilega gott vald á formlegu málsniði og skrifa því fræðilega texta sem minna á Facebook-færslur.

Leiðbeiningavefur um ritun á háskólastigi.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Í kjöl­farið hef­ur lög­regl­an framkvæmt yfir hundrað hand­tök­ur.“

Frétt á mbl.is.                               

Athugasemd: Hver er munurinn á að handtaka mann eða framkvæma handtöku (væntanlega á manni)?

Hið fyrra er sagnorð en í síðara tilvikinu er handtaka nafnorð. Íslensk mál miðast við sagnorð en til dæmis enska gengur út á nafnorð. Margir blaðamenn átta sig ekki á þessu og þýða beint af ensku á íslensku og smám saman hefur orðið til nafnorðastíll sem breytir málinu.

Dæmi um nafnorðastíl (ritun.hi.is):

• Gera könnun > kanna
• skila hagnaði > hagnast
• framkvæma lendingu > lenda
• gera athugun á > athuga
• leggja mat á> meta
• taka ákvörðun um > ákveða
• valda töfum á > tefja

Í fréttinni segir:

90-100% not­enda EndroChat tengj­ast ein­hvers kon­ar glæp­a­starf­semi …

Nú eru allir reyndu blaðamennirnir, fréttastjórarnir og ritstjórarnir á Mogganum farnir í sumarfrí og gleymt að segja afleysingafólkinu að byrja ekki setningu á tölustöfum.

Blaðamaðurinn skrifar stutta frétt og er svo hrifinn af nafnorðinu kjölfar að hann notar það tvisvar. Slíkt heitir nástaða.

Tillaga: Í kjöl­farið hef­ur lög­regl­an handtekið meira en eitthundrað manns.

2.

„Þessi lög­sókn snýst um að standa upp fyr­ir sjálfa mig og skil­greina virði mitt.“

Frétt á mbl.is.                               

Athugasemd: Málsgreinin er tóm vitleysa, hrá þýðing úr ensku. Niðurstaðan er sú að ekkert skilst.

Hvernig er hægt að „“standa upp fyrir sjálfum sér („sjálfan sig“ (þolfall) eins og segir í tilvitnuninni)? Það er auðvitað útilokað enda tökum við ekki svona til orða á íslensku. Í staðinn má nota orð eins og virðingu, heiður og álit.

Heimildin er vefur enska blaðsins The Sun. Þar segir:

This lawsuit is about standing up for myself and asserting my self-worth.

Þetta má þýða eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Lögsóknin/Stefnan snýst um virðingu mína og mannorð.

3.

„Fyllt var á birgðir áður en Baldur var togaður í Stykkishólm …“

Frétt á ruv.is.                               

Athugasemd: Þetta er ekki rangt orðalag en óvenjulegt. Sjaldgæft er að orða það svo að bílar né skip séu togaðir þó vera kunni að farartækin séu tekin í tog. Hins vegar eru til togarar, það er fiskiskip sem draga troll, botnvörpu. „Togbílar“ finnast ekki en til eru dráttarbílar og dráttarbátar.

Tillaga: Fyllt var á birgðir áður en Baldur var dregin til Stykkishólms …

4.

„75 ár eru liðin frá því að Föðurlandsstríðinu mikla lauk.“

Grein á blaðsíðu 25 í Morgunblaðinu 4.7.20.                              

Athugasemd: Valdimar nokkur Pútín skrifar grein í Moggann og byrjar hana á tölustöfum. Það gerir enginn, ekki einu sinni Rússar.

Í greininni stendur:

20. öldin hafði í för með sér mikil átök á heimsvísu en …

Aftur byrjar Valdimar málsgrein á tölustöfum. Svo kemur hann með þetta orð „heimsvísu“. Hver er munurinn á heiminum og heimsvísu. Jú, hið síðarnefnda er oftast óþarfi nema þegar sérstakra skýringa er þörf. 

Auðvitað skrifar Valdi ekki á íslensku en þýðandinn mætti vera betur að sér.

Tillaga: Sjötíu og fimm ár eru liðin frá því að Föðurlandsstríðinu mikla lauk.