Ríkjandi meistarar, mikið djö... og fordómalausar aðstæður

Orðlof

Fullnægja af eignum

Oft er sagt að saman fari skýr framsetning og skýr hugsun. – Vitaskuld er nauðsynlegt að vanda alla texta en það á þó ekki síst við um lagamál. Í hraða nútímans finnst mér nokkur misbrestur á þessu og gætir þess nokkuð í lögum, álitsgerðum og dómsorðum, svo að nokkuð sé nefnt. Ég vék að þessu í 227. pistli og nú langar mig til að tefla fram tveimur dæmum lesendum til umhugsunar:

Héraðsdómur segir að með því að selja inneignina fyrir óhæfilega lágt verð hafi M. ... skert rétt lánardrottna sinna til að öðlast fullnægju af eignum sínum [þ.e. hans] (Mbl 4.10. 18, 11); 

var hann ákærður fyrir að að hafa … stofnað til nýrra skulda … og hafa með því skert rétt annarra lánardrottna sinna en Afls sparisjóðs til að öðlast fullnægju af eignum hans (Mbl 4.10.18, 11).

Þetta finnst mér afar torskilið. Hvar merkir að öðlast fullnægju af eignum sínum eða annarra? 

Ekki bætir úr skák að notkun afturbeygða fornafnsins virðist mér hér nokkuð einkennileg, stangast reyndar á í dæmunum tveimur. 

Sumir kynnu að halda því fram að það sem tekist er á um fyrir dómstólnum í þessu tilviki sé sérstakt og því lítt áhugavert fyrir gamlan málfræðing á eftirlaunum. Ég er ósammála því, mér var kennt frá blautu barnsbeini að lögin væru fyrir alla og þá um leið allt sem þau snertir.

Málfarsbankinn, Jón G. Friðjónsson, pistil 260. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Fram komst í kvöld í úrslit Coca Cola-bikars kvenna í handbolta eftir sigur á ríkjandi meisturum Vals í undanúrslitum í Laugardalshöll.“

Fyrirsögn á ruv.is.               

Athugasemd: Íþróttaskrifarar gera margir engan greinarmun á meisturum og „ríkjandi meisturum“. 

Sá einstaklingur eða lið sem er Íslandsmeistari eða bikarmeistari í einhverri íþrótt er einfaldlega meistari. Ekki „ríkjandi meistari“, bara meistari. Aðrir geta þekki verið meistarar á sama tíma. Ástæðan er einföld, tvö lið geta ekki verið Íslandsmeistarar á sama tíma.

Aðeins einn er Íslandsmeistari í 5000 m hlaupi, hann er ekki ríkjandi meistari vegna þess að enginn annar hefur hlaupið hraðar en 13:57:89. Ef einhver annar en Hlynur Andrésson hleypur hraðar en þetta verður sá Íslandsmeistari, ekki „ríkjandi“, heldur meistari.

Valur varð bikarmeistari karla í fyrra, á leiktíðinni 2018-2019. Meðan bikarmeistaramótið hefur ekki verið klárað er Valur enn meistari. Í gær gerðist það að ÍBV varð bikarmeistari, ekki „ríkjandi“, heldur bikarmeistari.

Orðið „ríkjandi“ hjálpar hér ekkert, er bara innantómt orð þeirra sem eru illa að sér í íslensku máli, nenna ekki að huga að stíl og eru fljótfærir í vinnunni.

Svo er það orðaröðin. Veit sá sem skrifaði fréttina ekki betur eða er honum alveg sama um orðaröð? Og hvernig er hægt að tala um úrslit og undanúrslit í sömu málsgrein? Þarf að nefna úrslit oftar en einu sinni?

Í fréttinni segir:

Valskonur skoruðu fyrsta mark leiksins en gekk illa sóknarlega eftir það í fyrri hálfleik.

Gekk þeim ekki illa í sókninni? Er eitthvað fínna mál að segja að þeim hafi gengið illa „sóknarlega“? Nei, þetta er bara bull.

Vera má að málfarsráðunautur sé starfandi hjá Ríkisútvarpinu en hann er líklega upptekinn eitthvað allt annað en að leiðbeina fréttamönnum um málfræði, orðalag og stíl. Það er mikill skaði. Íþróttafréttamönnum stofnunarinnar veitir ekkert af aðstoð.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Það er ógleym­an­legt að mæta til Eyja með bik­ar og mikið djöf­ull slær pump­an fast …“

Fyrirsögn á mbl.is.            

Athugasemd: Blót og ragn á ekki erindi í fjölmiða og allra síst í fyrirsögn. Þetta er ekki sagt af tepruskap. Sá sem þetta ritar blótar öllu og öllum þegar þannig stendur á en afar sjaldgæft er að hann birti slíkt á þessum vettvangi eða annars staðar opinberlega.

Stíll í fréttaflutningi fjölmiðils byggist meðal annars á hófsemd í orðavali og virðingu fyrir lesendum. 

Í staðinn má nota atviksorðið ferlega sem merkir það sem merkir mikið, rétt eins og í orðinu ferlíki. Raunar má nota fjölda orða til að lýsa ástandi mannsins, til dæmis ofsalega, svakalega, rosalega og álíka.

Tillaga: Það er ógleym­an­legt að koma til Eyja með bik­ar og svakalega slær pump­an fast …

3.

„Það hef­ur ekki staðið á okk­ur hjá BSRB varðandi samn­ings­vilja …“

Frétt á mbl.is.            

Athugasemd: Stundum missa sumir hreinlega alla skynsemi á meðan þeir eru að spjalla við blaðamenn og blaðra eitthvert torkennilegt nafnorðamál. 

Vandinn er sá að margir blaðamenn átta sig ekki á þessu, bera ekki skynbragð á gott mál og birta það sem við hrekkur upp úr viðmælendunum, sem stundum er tóm steypa, eins og oft er sagt.

Tillaga: Við hjá BSRB höfum alltaf verið fús að semja …

4.

„Þetta eru alveg fordómalausar aðstæður …“

Þátttakandi í morgunþætti á útvarpsstöð.            

Athugasemd: Margir viðmælendur í spjallþáttum í útvarpi eru oft skýrir en klikka stundum á orðfærinu svo úr verður bara rugl, sem þó má hafa gaman af.

Auðvitað ætlaði sá sem sagði það sem hér er vitnað til að segja fordæmalausar aðstæður enda skammt er á milli fordæma og fordóma í framburði. Ugglaust má hafa gaman af þessu og fordæma fordómalausar aðstæður ...

Tillaga: Við hjá BSRB höfum alltaf verið fús að semja 

5.

„Var þreyttur á eiginkonunni og ók hjólastól hennar út í vatn.“

Fyrirsögn á dv.is.            

Athugasemd: Mér fannst þetta doldið ljótt af eiginmanninum, en eins og segir í gömlu ritum þá varð það að vera eitthvað fyrst hann var orðinn leiður. Svo las ég lengra og uppgötvaði hversu fyrirsögnin er vanhugsuð. 

Fréttin fjallar ekki um að maðurinn hafi hent hjólastólnum út í vatn því aumingja konan var í hjólastólnum og það sem alvarlegra er, vatnið var hvorki baðvatn né götupollur heldur stöðuvatn. Þetta var óafturkræf aðgerð eins og þeir segja segja stundum blaðamennirnir.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Opna þjóðveginn aftur eftir hreinsun.“

Fyrirsögn á ruv.is.             

Athugasemd: Snjó er rutt en ekki hreinsaður af vegum. Við tölum almennt um að ryðja snjó. Snjórinn á tröppunum heima eða gangstéttinni að húsinu er mokaður, ekki „hreinsaður“ og raunar ekki heldur ruddur.

Þó má færa rök fyrir því að snjór hafi verið hreinsaður en hann hlýtur þá að hafa verið skítugur fyrir hreinsun. Sama er með þjóðveginn, hann var ekki hreinsaður, þá væri hann orðinn hreinn.

Tillaga: Þjóðvegurinn aftur fær bílum