Arkitektateiknað hús, sívaxandi mælir og body checkið

Orðlof

Sjá eða heyra

Auk þess þykir skilríkum mönnum óþarfi að breyta orðinu sjónarvottur í „sjónvitni“ (á ensku eyewitness ). Og: Einhver sagðist í útvarpinu vilja "sjá áherslubreytingu". Er það hægt? Ég heyri hinsvegar stundum áherslubreytingar í tali manna.

Íslenskt mál, Morgunblaðið, Gísli Jónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Mikill öldugangur og vindur var í Reynisfjöru í dag þegar ferðamenn spókuðu sig um í fjörunni.“

Frétt á visir.is.        

Athugasemd: Já, mikill vindur … Skyldi hafa verið hvasst? Blaðamenn þekkja ekki lengur gömul orð yfir vindstyrk. Nú er talað er um lítinn, mikinn vind eð sterkan vind. Líklega er þess skammt að bíða að orðið vindgangur sé tekið í gagnið í veðurlýsingum.

Í fréttinni segir:

Í myndbandi sjást öldurnar ná töluverðum hæðum áður en þær koma að landi af miklum þunga.

Eiginlega er ekkert rangt við þetta en margur kann að velta því fyrir sér hvað átt sé við með „töluverðum hæðum“. Hvergi í fréttinni er talað um brim í Reynisfjöru. Vita ungir blaðamenn ekki hvað brim er?

Í Reynisfjöru spókuðu sig ferðamenn í fjörunni. Blaðamenn hafa ekki hugmynd um hvað nástaða er. Þess vegna eru sömu orðin jórtruð. Líklega væri það frétt ef ferðamenn í Reynisfjöru spókuðu sig uppi á fjalli.

Tillaga: Í Reynisfjöru var í dag mikið brim og hvasst.

2.

„Gary Martin refsar endurtekið fyrri félögum.“

Fyrirsögn á visir.is.        

Athugasemd: Sá sem svona skrifar hefur ekki mikla tilfinningu fyrir íslensku máli. Auðvitað á hann að nota atviksorðið aftur, jafnvel enn og aftur.

Átt er við að leikmaðurinn hafi skorað fyrir ÍBV þegar liðið lék við Val og ÍA. Þetta kallar blaðamaðurinn að refsa sem er furðulegt orðaval. Fyrir hvað var leikmaðurinn að refsa? Var hann að hefna fyrir brottrekstur? Nei, hann hætti hjá öðru en var rekinn úr hinu. Fótboltaleikur gengur út á það að skora mörk. Má vera að Val og ÍA hafi nú hefnst fyrir að láta Gary Martin fara en um það veit ég ekkert.

Tillaga: Enn skorar Gary Martin gegn fyrri félögum.

3.

„Vel skipulagt og bjart arkitektateiknað einbýlishús …“

Fasteignaauglýsing í Fréttablaðinu 16.9.2019.       

Athugasemd: Vissara er að þeir sem ætla að kaupa íbúð að athuga hvort húsið sé „arkitektateiknað“ en ekki „smiðsteiknað“, „píparateiknað“ eða „fasteignasalateiknað“.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Að undanförnu hefur í sívaxandi mæli runnið upp fyrir mér ákveðið ljós.“

Grein á frettabladid.is      

Athugasemd: Svona getur farið þegar fyrirfram ákveðið orðalagi tekur völdin af skrifaranum. Þegar skilningur vex er oft sagt að menn sjái ljósið eða ljós renni upp fyrir þeim.

Það er hins vegar bráðfyndið þegar mælirinn fær sjálfstæðan vilja. Við þekkjum til dæmis þetta orðalag:

• Í auknum mæli
• Í vaxandi mæli
• Kornið sem fyllir mælinn
• Dropinn sem fyllir mælinn

Sívaxandi mælir er skiljanlegt orðalag en dálítið bjánalegt: Vaxandi mælir þekkist ekki.

Betra hefði verið ef skrifarinn segði: 

Ég áttaði mig smám saman á þessu.

Svo er það ákveðna ljósið. Þeir sem skrifa verða að átta sig á því við yfirlestur hvort orðalagið er skynsamlegt eða tóm della, vera óhræddir að laga og bæta. Hérna hefði höfundurinn hreinlega átt að segja að hann hafi áttað sig á staðreyndum mála.

Allir skilja hvað að undanförnu merkir og einnig smám saman.  Stundum er of mikið að hafa hvort tveggja í sömu setningu. Svona er ekki rangt, telst miklu frekar stílleysa. 

Höfundurinn hefur raunar léttan og leikandi stíl, skrifar auðskilinn texta og oft skemmtilegan. Hann á það þó til að flækjast sig í málalengingum. Á greininni er dálítil fljótaskrift. 

Tillaga: Að undanförnu hef ég smám saman áttað mig á ákveðinni staðreynd.

5.

„Síðastliðna nótt lét frostið einnig á sér kræla …“

Frétt á mbl.is.    

Athugasemd: Smekkur manna er mismunandi. Lítum bara á heimili fólks, varla finnast tvö sem eru alveg eins. Sama er með orðavalið í fréttum, greinum og jafnvel bókum. Sumir eru algerlega blindir á merkingu orðtaka og máltækja. Aðrir eiga það til að nota orð eða orðasambönd sem eiga ekki við. Farsælast er að skrifa án útúrdúra, rita hreinan texta. Nota sem minnst af orðatiltækjum og málsháttum og forðast orð sem ekki eiga við.

Á malid.is segir:

Láta á sér kræla: láta verða vart við sig, verða sýnilegur, vekja á sér athygli.

Málsgreinin í vefútgáfu Moggans hér að ofan er ekki röng en hún er kjánaleg af því að frost lætur ekki á sér kræla, það einfaldlega er, var eða verður. Kuldi er kyrrstaða.

Þetta orðalag fer vel þegar rætt er um fólk, jafnvel dýr eða fugla. En auðvitað veltur þetta eins og svo margt annað á smekk, rétt eins og val á húsgögnum og öðrum húsbúnaði fyrir heimilið.

Tillaga: Síðastliðna nótt var frost …

6.

„Ég hef mjög gaman af því hvernig Kennie Chopart spilar vörn. Gefur kantaranum smá space og býður honum í kaffi, kemur svo á siglingunni í body checkið og segir takkk fyrir komuna.“

Ummæli á Twitter birt á mbl.is.     

Athugasemd: Þetta er bráðskemmtileg lýsing þó sletturnar spilli doldið fyrir. Er ekki alveg viss á hvað þær þýða, er eins og svo margir frekar illa að mér í dönsku …

Fótboltafélagið Knattspyrnufélag Reykjavíkur, þekkt sem KR, varð Íslandsmeistari í fótbolta í gærkvöldi. 

Á vefútgáfu Moggans voru birtar nokkrar skemmtilegar lýsingar rétt eins og þessi fyrir ofan. 

Árangur KR er einkar glæsilegur. Munum samt að félagið er ekki „ríkjandi“ Íslandsmeistari í fótbolta heldur er einfaldlega Íslandsmeistari í fótbolta.

Tillaga: Engin tillaga