Umgengin náma, tímabundinn forseti og Gummi Ben bar

Orðlof

Íslenska er ólík ensku

„She is just being impatient“ á ekki að verða: „Hún er bara að vera óþolinmóð“ heldur: „Hún er bara óþolinmóð.“

Og „Ég er ekki að ná þessu“, um skilningsleysi, leiðir hugann að „ I´m not getting this“ – sem ætti að þýða „Ég næ þessu ekki.“

Málin falla ekki hvort að öðru eins og flís við rass.

Málið í Morgunblaðinu 22. júlí 2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Náman er snyrtilega umgengin og algjörlega falin þeim sem fara um fjölfarinn Vesturlandsveginn.“

Myndatexti í Morgunblaðinu á mbl.is.     

Athugasemd: Er ekki betra að segja að snyrtilega sé gengið um námuna? Svo er það tvítekning að tala um þá sem fara um fjölfarinn veg. Betur fer á því að sleppa öðru hvoru orðinu. Í þriðja lagi fer betur á því að nota ekki ákveðinn greinir með veganöfnum, en líklega fer það eftir smekk hvers og eins.

Tillaga: Snyrtilega er gengið um námuna og hún sést ekki frá fjölförnum Vesturlandsvegi.

2.

„Stein­unn Þóra Árna­dótt­ir, þingmaður Vinstri grænna og tíma­bund­inn vara­for­seti Alþing­is, staðfest­ir þetta í sam­tali við mbl.is.“

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Önnum kafinn forseti sem má varla vera að neinu, leyfði sér þó að staðfesta þetta í samtali við Moggann. Nei, hún var líklega ekki tímabundinn, hún leysir forseta Alþingis af og er því varaforseti, tímabundið.

Tímabundinn er sá sem er hefur takamarkaðan tíma, er vant við látinn. Það sem er tímabundið varir aðeins í takmarkaðan tíma. Nýtt er að sá sem leysir af í skamman tíma sé tímabundinn. 

Embættismenn eru flestir skipaðir en sumir eru þó settir. Í síðarnefnda tilvikinu eru þeir aðeins í embætti sínu í skamman tíma, hugsanlega þangað til þeir eru ráðnir eða einhver annar.

Á vefsíðu Alþingis kemur fram að Steinunn Þóra Árnadóttir er sjöundi varaforseti. Sá áttundi er Haraldur Benediktsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins. Þau tvö voru kjörin til starfans til ákveðins tíma og hafa aðeins eitt verkefni, að meta skýrslu um Klausturmálið því aðrir forsetar voru vanhæfir. Þau eru því bókstaflega settir varaforsetar.

Þó verður að segjast eins og er þó forsetar geti stundum verið í miklum önnum geta þeir varla verið tímabundnir þingforsetar. Það gengur ekki málfarslega upp. Ekki í orðsins fyllstu merkingu. Miklu betra er að segja Steinunni Þóru settan varaforseta eða hún gegni starfinu tímabundið. 

Tillaga: Stein­unn Þóra Árna­dótt­ir, þingmaður Vinstri grænna og settur varaforseti Alþing­is, staðfest­ir þetta í sam­tali við mbl.is.

2.

„Eftir að hún yfirgaf Hollywood hætti hún að drekka og hefur notað tímann til að uppgötva sig.“

Frétt á visir.is.      

Athugasemd: Manni verður orða vant við lestur málsgreinarinnar. Hvernig getur þokkalega vanur blaðamaður skrifað svona rassbögu. Hún er í ætt við orðalagið „að standa með sjálfum sér“ og aðrar vitleysur sem þýddar hafa verið beint úr ensku.

Uppgötva merkir samkvæmt orðabókinni að finna, finna upp eða búa til, jafnvel að grafast fyrir um, komast að einhverju. 

Kenningar eru uppi um að götva þýði það sem grafið við götu. Sjá á málid.is:

götva, †goÌ¢tva s. † ´greftra´. Tæpast sk. gata og upphafl. merk. ´að grafa við veginn´, sbr. ´bautasteina brautu nær´; fremur í ætt við goÌ¢tvar ´búnaður´ og upphafl. merk. ´að búa til greftrunar´ og e.t.v. to. úr fe. geatwan ´útbúa´. Af so. goÌ¢tva er leitt no. goÌ¢tvaðr k. ´banamaður´ og (nísl.) götva (upp), uppgötva ´grafa upp, komast að, finna´.

Tillaga: Sjúkraliðar og lögregla hlúðu að manni sem lá á umferðareyju.

4.

„Gummi Ben bar.“

Frétt á flestum fjölmiðlum landsins.       

Athugasemd: Ensk áhrif á íslenskuna eru hræðileg. Nú ætlar fótboltasérfræð-ingurinn Guðmundur Benediktsson og fleiri að opna bar sem á að bera nafn hans. Hann á ekki að heita Barinn hans Gumma Ben eða Bar Gumma Ben. Nei, hann á að heita Gummi Ben bar.

Í Bretlandi og Bandaríkjunum væri barinn kallaður Gummi Ben’s Bar, það er með eignarfalls essi. Sumum finnst skaði að orðalagið gangi ekki málfræðilega upp á íslensku. Þá er bara gripið til þess ráðs að nauðga því inn í málið.

Eigi Gummi Ben hest væri ábyggilega talað um hest Gumma Ben eða hestinn hans Gumma Ben, ekki Gummi Ben hestur. Þannig er það orðað með allt í lífi Gumma og okkar hinna:

• Kona Gumma Ben, ekki Gummi Ben kona.
• Börn Gumma Ben, ekki Gummi Ben börn.
• Bíllinn hans Gumma Ben, ekki Gummi Ben bíll.
• Hús Gumma Ben, ekki Gummi Ben hús.

Er markhópur barsins hans Gumma Ben er útlendir ferðamenn? Varla enda vita fæstir útlendingar hver maðurinn er. Ferðamenn vita hins vegar um flugvélina á Sólheimasandi, Kirkjufell í Grundarfirði, Gullfoss, Geysir og  Ayyahfyahlahyerkuhdl.

Tillaga: Bar Gumma Ben.

Smælki

Stílleysa

„Samhliða því kristallaðist nauðsyn þess að dómstólar veittu löggjafanum aðhald, m.a. til að hindra hvers kyns misnotkun og misbeitingu valds.“ Aðsend grein á blaðsíðu 21 í Morgunblaðinu 27.7.2019.

Athugasemd: Orðalagið „nauðsyn þess“ hefur breiðst út og verður að teljast stofnanalegt og stíllaust. Hægur vandi er að sneyða hjá orðalaginu.

Betra: Um leið var talið nauðsynlegt að dómstólar veittu löggjafanum aðhald, meðal annars til að hindra hvers kyns misnotkun og misbeitingu valds.

Félegt

„Almenningur á siðferðilega heimtingu á að vita niðurstöður söfnunar og ráðstöfun fjárs.“ Fyrirsögn, hluti, á dv.is. 

Athugasemd: Lesendur eiga siðferðilegan rétt á því að blaðamenn kunni að fallbeygja nafnorðið fé.

Rétt: Almenningur á siðferðilega heimtingu á að vita niðurstöður söfnunar og ráðstöfun fjár.