Misjafnir hlutir, eiga frábært mót, umbúðir á hausnum og sitjandi Trump

Orðlof og annað

Skipta um hest í miðri á

[Merkir] breyta afstöðu sinni til einhvers eftir að það er hafið (án þess að ástæða sé til) […]

Orðatiltækið er kunnugt úr nútímamáli. Líkingin vísar til þess  þegar farið er ríðandi yfir vatnsfall en eftir að lagt er af stað er óskynsamlegt að skipta um reiðskjóta. [e. change hroses in midstream].

Mergur málsins eftir Jón G. Friðjónsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Liðin tólf sem leika í úrvalsdeild karla í knattspyrnu, Pepsi Max- deildinni, ætla sér misjafna hluti í lengsta sumarglugganum …“

Frétt blaðsíðu 44 í Morgunblaðinu 29.1.2019.     

Athugasemd: Ekki er þetta gott orðalag. Ætla þau sér eitthvað misjafnt eða er stefna félaganna ólík? Félögin ætla sér ekki „misjafna hluti“, þetta er bara hnoð, illskiljanlegt í þokkabót. Ætlar Valur sér misjafnari hluti en Fylkir? Og hvaða hluti er verið að tala um, varla leikmenn?

Sé hugsun blaðamannsins sú að félögin hafi ólíka stefnu í leikmannakaupum þá ætti hann að segja það á einfaldan hátt. Upphafinn texti er oftast rembingur, slæmur og illskiljanlegur.

Svona er málsgreinin í heild sinni:

Liðin tólf sem leika í úrvalsdeild karla í knattspyrnu, Pepsi Max- deildinni, ætla sér misjafna hluti í lengsta sumarglugganum til þessa en þau eiga það þó öll sameiginlegt að ef eitthvað spennandi dettur inn á borð til þeirra, verði það skoðað af fullri alvöru.

Þetta er langloka, flókin og illskiljanleg. Hvað er til dæmis „sumargluggi“ og hvers vegna er hann langur? Í kirkjum þekkjast til dæmis langir gluggar. Er algengt að eitthvað „detti inn á borð“ fótboltafélaga? Hvaða borð? Falla leikmenn á borðið?

Staðreyndin er þessi, í júlí mega leikmenn skipta um félag, nái þeir og félögin samningi um slíkt. Þetta hefur verið kallaður „gluggi“, „félagaskiptagluggi“ og annað álíka. Ástæðan er sú að tímabil félagaskipta hefur hingað til verið frekar stutt. Látum vera að félagaskiptin séu kölluð „gluggi“ en það gengur ekki nema skýring fylgi. Veit ekki hvort til er „vetrargluggi“.

Sumir íþróttablaðamenn eru þekktir fyrir yfirburðaþekkingu á íþróttum en eru því miður lakari í skrifum og íslensku máli. 

Tillaga: Liðin í úrvalsdeild karla í fótbolta hafa ekki sömu stefnu um leikmannakaup í „sumarglugganum“ …

2.

„Eftirtektarsamir nágrannar vöktu íbúa í brennandi húsi.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Ekki er rangt að orða þetta svona. Hins vegar eru til fleiri orð sem nota má í staðinn fyrir langa, samsetta orðið eftirtektarsamur. Eitt af þeim er lýsingarorðið vökull en samkvæmt orðabókin merkir bókstaflega þann sem vakir lengi, þann sem er athugull eða áhugasamur.

Munum að notkun þessara orða veltur á samhenginu. Í þessu tilviki er líka hægt að nota orðið athugull. 

Tillaga: Vökulir nágrannar vöktu íbúa í brennandi húsi.

3.

„Fjölskylda greiddi 1,3 milljónir fyrir íbúð sem reyndist ekki vera til staðar.“

Fyrirsögn á visir.is.    

Athugasemd: Óvanir skrifarar þekkjast úr. Þeir skrifa „um að ræða“, „vera til staðar“ og annað álíka sem gerir lítið fyrir frásögnina en eyðileggur stílinn.

Þarna er síðasta orðinu algjörlega ofaukið.

Tillaga: Fjölskylda greiddi 1,3 milljónir fyrir íbúð sem reyndist ekki vera til.

4.

„Knatt­spyrnu­kon­an Meg­an Rap­in­oe hef­ur held­ur bet­ur verið í umræðunni þessa dag­anna en hún er að eiga frá­bært heims­meist­ara­mót fyr­ir Banda­rík­in í Frakklandi þessa dag­anna.“

Frétt á mbl.is.      

Athugasemd: Málsgreinin er ómerkilegt hnoð. Leirburðurinn „hún er að eiga“ er furðuleg framlenging á einföldu orðalagi, hún á. Í þessu tilviki stendur fóboltakonan sig afburða vel og því bara óskiljanleg fíkn í nafnorð að segja að hún „eigi gott mót“.

Svona leirskrif eru ótrúlega algeng og bendir til að blaðamaðurinn hafi ekki úr miklum orðaforða að moða. Eru engir á fjölmiðlum sem segja nýliðunum til eða skiptir málfar engu máli?

Síðar í fréttinni segir.

… en ríkj­andi heims­meist­ar­arn­ir eru þar með komn­ir í undanúr­slit.

Lið sem er heimsmeistari er einfaldlega heimsmeistari, óþarfi að taka það fram að það sé ríkjandi. Hverju bætir orðið „ríkjandi“ við frásögnina? Engu.

Tillaga: Bandaríska knatt­spyrnu­kon­an Meg­an Rap­in­oe hef­ur held­ur bet­ur verið í umræðunni þessa dag­anna. Hún hefur staðið sig frá­bærlega á heims­meist­ara­mótinu í Frakklandi.

5.

„Jón Guðni birti myndir af því á Facebook-síðu sína þar sem má sjá hann með umbúðir á hausnum eftir viðskipti við Hörð.“

Frétt á dv.is.     

Athugasemd: Þetta er illa skrifað, hugsunarlaust. Hafi blaðamaðurinn lesið fréttina yfir bendir flest til að hann sé slakur í skrifum.

„myndir af því … þar sem má sjá“.

Ekkert samhengi er í þessu.

Var maðurinn með umbúðir ofan á hausnum eða var bundið um höfuð hans?

Er kappleikur tveggja liða viðskipti eða í viðureign?

Margir blaðamenn hafa hvorki nægan orðaforða né skilning á málinu til að gera skrifað eðlilegan texta. Þar að auki er fljótfærnin mikil. Afleiðingin er stórskemmd frétt.

Stuttu síðar var fréttinni breytt og orðalagið um „viðskiptin“ þurrkað úr. Hún byrjar núna svona:

Það fór fram Íslendingaslagur á dögunum en lið Krasnodar og CSKA Moskva áttust þá við í Austurríki.

Þetta er ljótt að sjá, endemis vitleysa.

Hvað er þetta „það“ sem fréttin byrjar á? Jú, persónufornafnið. Setningar sem byrja á „það“ flokkast oft sem leppur því hann er gjörsamlega merkingarsnauður. Hann er algengur í barnamáli og í talmáli fullorðinna og er fátt út á það að setja. Í ritmáli er hann afar hvimleiður. Þar kallast persónufornafnið aukafrumlag sem flestir reyna að forðast. Afar þroskandi er að skrifa sig framhjá leppnum.

Tillaga: Jón Guðni birti myndir af sér með umbúðir um höfuðið eftir viðureignina við Hörð.

6.

„Sykurskatturinn er milli tannanna á hjá fólki.“

Frétt kl. 12 í fréttum Bylgjunnar 30.6.2019.    

Athugasemd: Fréttamaðurinn á líklega við að mikil umræða sé um sykurskattinn. Hann skilur þó ekki orðasambandið að vera á milli tannanna. Það þýðir ekki umræða heldur er beinlínis verið að baktala þann sem fyrir verður. Sykurskatturinn er hér ekki baktalaður og þar af leiðandi á orðalagið ekki við.

Blaða- og fréttamenn freistast of oft til að nota málshætti, orðtök og orðatiltæki sem þeir skilja ekki. Sérstaklega á þetta við um ungt fólk sem hefur lítið stundað bóklestur og þar af leiðandi ekki byggt upp orðaforða eða ítarlegan skilning á málinu. Fyrir alla er öruggast er að skrifa einfalt mál, forðast orðtök og orðatiltæki.

Tillaga: Fólk ræðir mikið um sykurskattinn.

7.

„Donald Trump var í dag fyrsti sitjandi forseti Bandaríkjanna sem fer til Norður-Kóreu.“

Frétt í hádegisfréttum Ríkisútvarpsins og einnig í kvöldfréttum sjónvarps 30.6.2019.   

Athugasemd: Samkvæmt þessi mun Trump hafa setið í hjólastól eða á þríhjóli (veðja á það síðarnefnda) og einhver ýtt honum yfir landamærin.

Nei, varla. Hér er verið að rugla með orðið „sitjandi“, rétt eins og bullað er með „ríkjandi“. Hið fyrrnefnda er stundum haft um kjörna ráðamenn, forseti er sagður „sitjandi“ jafnvel þó hann standi eða liggi út af. Hið síðarnefnda er tíðum misnotað í íþróttafréttum, heimsmeistarar eða landsmeistarar eru oft sagðir „ríkjandi“ sem er skiljanlega gagnslaus viðbót.

Sé Trump fyrsti bandaríski forsetinn sem fer yfir til Norður-Kóreu þarf ekkert að tíunda það frekar. Viðbótin „sitjandi“ bætir engu við skilning hlustandans. Öðru máli gildi ef Clinton eða Bush hefðu farið til Norður-Kóreu. Þá væri við hæfi að geta þess að þeir séu fyrrverandi forsetar, ef svo ólíklega vildi til að einhver vissi það ekki.

Tillaga: Donald Trump var í dag fyrsti bandaríski forsetinn sem fer til Norður-Kóreu.

Athugasemdir

[Hallgrímur Hrafn Gíslason, 1.7.2019 kl. 10:39]

Hund­ar grein­ast með iP­ho­ne

Fyrirsögn á frétt Moggans

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 1.7.2019 kl. 11:37]

Bestu þakkir fyrir þetta, Hallgrímur. Fæ að nota þetta næst. 

Nokkuð skondin fyrirsögn. Einn hundur greinist með kvef, annar með iPhone. Hvort skyldi nú vera hættulegra?