Ákvarðanatökuvettvangur, ákvarðanatökuvald og knúsa í þig

Orðlof og annað

Rétt mál og vont …

Óviðeigandi orðaval eða kauðalegar setningar geta þannig til dæmis oft talist rétt mál án þess að vera í raun málnotkun við hæfi og geta þá verið í senn rétt mál og vont! […]

Samkvæmt íslenskri málstefnu telst það yfirleitt gott eða vandað mál í flestum málsniðum að velja íslensk orð fremur en erlendar slettur og að velja hefðbundnar beygingar fremur en beygingar sem eru eða hafa verið hugsanlegir vísar að breytingum á beygingakerfinu.

Vísindavefurinn, pistill eftir Ara Pál Kristinsson, rannsóknarprófessor hjá Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þjálfari ríkjandi Evrópumeistara í körfubolta með námskeið á Íslandi um helgina.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Sé félagslið eða landslið Evrópumeistari koma önnur lið ekki til greina. Þar af leiðandi er lýsingarorðið ríkjandi óþarft. 

Vilji svo til að þjálfari liðs sem ekki er lengur Evrópumeistari sé með námskeið hér á landi má bæta við orðinu fyrrverandi eða nefna ártal.

Tillaga: Þjálfari Evrópumeistara í körfubolta með námskeið á Íslandi um helgina.

2.

„Af hverju ættir þú að knúsa í þig?.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Sagt er að öllum sé mikilvægt að varðveita barnið í sér og má það vera rétt. Í lífinu kemur hins vegar sá tími (ekki tímapunktur) að öllum er mikilvægt er að fullorðnast og tala til annars fólk á eðlilegan hátt, sleppa hjalinu. Þetta er blaðamönnum sérstaklega mikilvægt af ástæðu sem vart þarf að rekja frekar.

Hvað merkir orðalagið „að knúsa í þig“? Það þekkist ekki. Er líklega einhvers konar barnamál. Ekki fer vel á því að börn starfi sem blaðamenn.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Ákvarðanatökuvettvangur, ákvarðanatökuvald.“

Viðtal í morgunútvarpi rásar 2 í Ríkisútvarpinu 22.5.2019.          

Athugasemd: Stjórnmálafræðingur var í viðtali á rás tvö og nefndi að Evrópuþing ESB væri „ákvarðanatökuvettvangur“ og þar lægi „ákvarðanatökuvaldið“. 

Þetta eru illa „hönnuð“ orð en má vera að orðskrípið „ákvarðanataka“ hafi náð fótfestu í málinu og er það miður. Ástæðan er einföld. Orðið er samsetning á orðalaginu að taka ákvörðun. Ákvörðun er nafnorð og sögnin er að ákveða.

Við getum hæglega tekið ákvörðun eða ákveðið eitthvað og það er yfirleitt gert á þingum, hvort sem þau eru löggjafarþing eða annað.

Á malid.is segir: 

Almennt er frekar mælt með því að segja ákvörðunartaka en ákvarðanataka, þ.e. nota eignarfall eintölu frekar en eignarfall fleirtölu af orðinu ákvörðun. Mjög sterk hefð er þó fyrir því að nota eignarfall fleirtölu.

Stjórnmálafræðingurinn bætir engu við þó hann noti orðskrípin sem vitnað er til. Þing ESB er  staður þar sem ákvarðanir eru teknar vegna þess að það hefur vald til þess. Vart þarf að tíunda þetta frekar.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Vinningsliðið er samsett af, Basalt Arkitektum, Eflu, Landmótun og Reginn fasteignafélagi.“

Frétt í dv.is.           

Athugasemd: Tilvitnunin er að ofan er kölluð þolmynd og hún fer ekki vel þarna. 

Þolmynd er mynduð með hjálparsögninni að vera eða að verða og lýsingarhætti þátíðar af aðalsögn. Í henni er lögð áhersla á þolanda en ekki geranda og hans stundum ekki getið. Dæmi: 

• Vitað er að jörðin er lífvænleg. 
• Henni var hjálpað.

Þolmynd þekkist líka af forsetningunni af, til dæmis: 

Jón var klæddur af móður sinni.

Í staðinn ætti að nota germynd og þá er einfaldlega sagt að í vinningsliðinu hafi verið þessi fyrirtæki.

Svo má þess geta að rangt er að setja fyrstu kommuna í setningunni þar sem hún er. Hugsanlega má setja þar rittáknin semikommu (;) eða tvípunkt (:).

Tillaga: Í vinningsliðinu voru Basalt Arkitektar, Efla, Landmótun og Reginn fasteignafélag.