Löggumál, löggumál, löggumál, löggumál ...

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum.

Lesendur geta sent tilvitnanir eða athugasemdir um málfar á netfangið: [e-mail]. 

Sóttbitinn

Þetta orð er gleymskunni gefið í Íslenskri orðabók, en það merkir sóttdauður og er einungis blæbrigðamunur á orðunum; sóttbitinn er ögn mildara orð og á fullan þegnrétt í máli manna núna þótt það sé aldrei á tungu. Orðið birtist í Orkneyinga sögu […]: 

„Hákon jarl Pálsson varð sóttbitinn þar í eyjunum. Þótti mönnum það skaði mikill, því að um hans daga ofanverða var góður friður.“

Geymdur og gleymdur orðaforði eftir Sölva Sveinsson, blaðsíða 346. 

1.

„Lögregla framkvæmdi húsleit á átta stöðum í fyrrinótt.“ 

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Nauðsynlegt er að þýða þessa fyrirsögn. Hvað merkir hún? Jú, löggan leitaði einhvers í átta húsum. Já, nú skilja allir. En má ekki orða þetta svona eða eru einhver viðurlög við því að segja frá því sem lögreglan gerir á almennu máli?

Líklega stendur í lögum að löggan eigi tala löggumál. Þetta er ábyggilega ástæðan fyrir því að blaðamenn apa eftir fréttatilkynningum lögreglunnar, afrit þær og líma orðrétt inn í vefinn. Allt athugasemdalaust. Löggumál er líka alveg drulluflott, svona við fyrstu sýn.

Auðvitað eru þetta engin vinnubrögð. Enginn segir neitt og þannig verða skemmdar fréttir verða til og þeim er dreift út um allar koppagrundir landsins.

Löggumálið, stofnanamállýskan, nafnorðadýrkunin, verður smám saman viðtekin venja. Og nú er svo komið að þegar brugðið er frá ónýtu orðalagi reka lesendur upp stór augu og skilja ekki neitt.

Sem sagt, vitleysan er orðin að réttu máli og hið rétta er svo skrýtið að mörgum finnst það vera tóm vitleysa.

Ruglið í fyrirsögninni er þetta:

1. Lögreglan leitaði, sögnin að framkvæma er algjörlega óþörf.
2. Leitað var í átta húsum. Orðin húsleit og staðir eru algjörlega óþörf.

Með örlítilli hugsun er hægt að gera frásögn í frétt einfaldari og auðskiljanlegri. Það eina sem þarf er yfirlestur, einu sinni eða oftar. Og fyrir alla muni, blaðmenn verða að hætta að rita eins og þeir séu danskir skrifar á skrifstofu landshöfðingja á þar síðustu öld.

Í fréttinni er ekki bara talað um að framkvæma húsleit á stöðum heldur líka að gera húsleit á skemmtistað sem er jafn vitlaust. Í seinna tilvikinu var leitað á skemmtistaðnum. Er þetta eitthvað flókið?

Lögreglan lagði hald á eitthvað af dóti. Þakka ber að löggan hafi ekki haldlagt það eins og blaðamönnum finnst svo þægilegt að skrifa. Í gamla daga voru hlutir gerðir upptækir sem er alveg ágætt orðalag. Einnig má segja að lögga hafi tekið sönnunargögn eða þurfi að rannsaka ýmsa hluti.

Í annarri frétt á sama vefmiðli er haft eftir yfirlögregluþjóni að gerð hafi verið húsleit. Gott hjá honum. Ekki tala eins og venjulegur maður, flottara að tala stirðbusalega. Aðrir hefðu hugsanlega fullyrt að leitað hefði verið í húsunum, en … yfirlöggur tala ekki svoleiðis.

Tillaga: Lögreglan leitaði í átta húsum í fyrrinótt.

2.

„Þegar bíllinn mætir á vettvang eru tveir lögreglumenn með manninn í tökum og búið að tryggja ástandið.“ 

Myndatexti á blaðsíðu 11 í Morgunblaðinu 11. febrúar 2019.          

Athugasemd:Í nokkuð fróðlegri grein í Mogganum fylgist blaðamaður með tveimur lögreglumönnum í bíl á ferð þeirra um borgina aðfararnótt síðasta laugardags. Þó greinin sé fróðleg hefði blaðamaðurinn mátt vanda sig aðeins betur.

Ofangreindur myndatexti er furðulegur. Hann ber skýr merki um ensk áhrif og væri eflaust svona:

When the car arrives on the scene, two police officers have the man under arrest and have secured the perimeter.

Þetta segir auðvitað ekki mikið en þó. Í myndatextanum er eins og svo oft áður staðurinn þar sem eitthvað hefur gerst kallaður vettvangur, rétt eins og ekkert annað orðalag megi nota. Í bandarískum glæpamyndum er alltaf talað um „the scene“. Einhæfni er slæm í íslensku, vettvangur er ofnotað orð. 

Svo segir að maðurinn hafi verið „í tökum“. Þetta er yndislega loðið orðalag. Ég sé þá Geir og Grana í Spaugstofunni ljóslifandi fyrir mér með manninn í myndatökum, takandi myndir af honum í ýmsum stellingum, stillt sjálfum sér upp og tekið sjálfsmyndir („selfie) eins og svo vinsælt er.

Orðalagið er auðvitað tómt bull. Löggan er ekki með mann í tökum þegar átt er við að hún hafi handtekið hann.

Loks segir frá því að búið sé að „tryggja ástandið“. Auðvitað vita allir unnendur glæpamynda hvað það þýðir, „secure the perimeter“. En hvað þýðir þetta íslensku? Jú, enginn tryggir eftir á og þar af leiðandi var ábyggilega keypt trygging hjá TM eða Sjóvá og svo sitja löggur og bófi saman og fá sér „smók“ eins og gerist og gengur í löggumyndunum. Nei, líklega voru aðstæður orðnar viðunandi þar sem bófinn hafði verið handtekinn.

Sá sem hér skrifar átti það til fyrr á árum að kikna í hjáliðum, roðna og koma ekki upp neinu orði þegar hann hitti fallega konu. Þetta hefur lítið lagast á síðustu árum enda ekki þverfótað fyrir slíkum.

Svipað er með blaðamenn. Þeir missa stundum allan skynsemi og skýrleika þegar þeir skrifa um lögreglumál. Úr verður sami hroðinn sem löggan viðheldur svo ákaflega. Auðvitað er þetta doldið hlægilegt.

Vandinn er hins vegar þessi: Um leið lögregla, fjölmiðlar og misþyrma málinu verður afleiðingin einfaldlega sú að við, aumingjans lýðurinn, höldum að svona eigi að tala. Fyrirmyndirnar leiða og við förum líka að bulla.

Í lokin er hér gullkorn úr fréttinni:

Stefán [lögreglumaður] segir við blaðamann að lögregla forðist í lengstu lög að handtaka fólk án þess að gefa því færi á að koma sér í burtu.

Eru þá bófarnir skotnir á færi? Ég bara spyr. Meiri líkur eru þó á að löggan segi við innbrotsþjófinn:

Heyrðu góði, nú tek ég af þér handjárnin og þú mátt reyna að hlaupa í burtu. Ef þú getur stungið okkur af á einni mínútu ertu frjáls maður og þú mátt eiga góssið.

Góðir gæjar, þessar löggur. 

Tillaga: Þegar bíllinn kom voru tveir lögreglumenn búnir að handtaka manninn og aðstæður orðnar góðar.

Athugasemdir

[Egill Þorfinnsson (IP-tala skráð) 12.2.2019 kl. 11:31]

Sæll,

Eftir að Eiður Guðnason féll frá og pistlar hans "Molar og miðlar" hættu að birtast þá hefur skapast ákveðið tómarúm.

Skrif Eiðs voru mörgun nauðsynlegt aðhald sérstaklega svokölluðum blaðamönnum sem ég held að núorðið hafi fæstir nokkra menntun til starfsins.Auk þess gátu þeir verið hin skemmtilegasta lesning.Það sem verra er þó þessum bullurum sé bent á mistök þeirra og þú færir rök fyrir þínu máli þá er skilningurinn hjá þessu fólki afar takmarkaður og þér oftast svarað til baka með aulafyndni eða fólkið segir málleysurnar og bullið bara eðlilega málþróun.

Annað sem fer líka hríðversnandi og það er almennt þekkingaleysi þeirra sem vinna við fréttaskrif. Og ekki er óalgengt að t.d mbl.is fjalli um ákveðið dýr en birti svo mynd af allt öðru dýri. Hef tvisvar hast samband við þá þar sem þeir hafa verið að fjalla um skógarbirni ( black bear ) en birt svo myndir af grábirni ( grizzly ) en þarna skilur mikið á milli bæði hvað varða lít og stærð þessara tveggja dýra. Og seint gleymast hettumávarnir sem birtust á baksíðu Morgunblaðsins fyrir nokkrum árum undir fyrirsögninni að þetta væru kríur. Það er ekki bara málfarið almenna þekkingin er orðin lítil sem engin.

Gott framtak hjá þér Sigurður og ekki væri verra ef þú gætir haldið úti "bloggsíðu" um þessi mál þó ekki væri einu sinni í viku.

E.S Dæmi úr grein sem birtist á dv.is fyrir nokkru "hún hafði barist fyrir nauðgunum í nokkur ár"