Standa með sjálfum sér, lögreglumállýska og lærisveinar þjálfarans

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

 

1.

„MaCain var maður sem stóð með sjálfum sér.“ 

Hádegisfréttir Ríkisútvarpsins 26.08.2018.      

Athugasemd: Þetta er furðulegt orðasamband sem hefur náð hefur nokkurri fótfestu í íslensku en uppruninn er í ensku máli. Ofangreint verður eitthvað svo máttlaust og afkáralegt á íslensku, gufulegt ef svo má að orði komast.

Við þekkjum orðasambandið að standa með einhverjum sem merkir að styðja, styrkja, vera í liði með og svo framvegis. Í gamla daga lékum við strákarnir fótbolta hvar sem autt svæði fannst. Stundum völdu einstaklingar samherja sína en fyrir kom að við stóðum saman gegn öðrum. Útilokað hefði verið fyrir nokkurn mann að velja sig sjálfan í lið með sjálfum sér, það er tæknilega ómögulegt rétt eins og að vera ekki með sjálfum sér í liði.

Í yfirfærðri merkingu tökum við til dæmis afstöðu með eða á móti hvalveiðum. Margir hafa rök á móti Hvalárvirkjun, aðrir með henni. 

Afstaðan birtist með stuðningi í orði, ekki endilega í verki, við hlaupum ekki til og stöndum einhvers staðar eins og fótboltastrákur sem ákveður á vera í hinu eða þessu liðinu.

Að þessu sögðu er útlokað að brúka yfirfærðu merkinguna á þann veg að ég standi með sjálfum mér. Sé það vonlaust í verki er það jafn vonlaust huglægt séð.

Svona er íslenskan. Allt annað gildir um ensku og varast ber að blanda þessum tveimur tungumálum bókstaflega saman. Það sem sagt er á voru máli á ekki alltaf við á ensku og öfugt. Til dæmis er ekki hægt að þýða þetta orðrétt á skiljanlega ensku: Hver er sjálfum sér næstur. Nei, það gengur ekki öðru vísi en að umorða. Sama á við margt í ensku sem við viljum þýða á íslensku.

She followed her dreams, er oft sagt á ensku. Hversu asnalegt er ekki að orða þetta þannig að hún hafi „elt“ drauma sína? Smekklegra er að segja að hún hafi látið drauma sína rætast.

Enskir segja „stand up for yourself“ og „stand by yourself“. Þeir sem ekki hafa safnað sér vænum íslenskum orðaforða þýða þetta af vanþekkingu sinni svo: „Standa upp fyrir sjálfum sér“ og „standa með sjálfum sér“. Ágæti lesandi, þetta er ekki hægt, hvorki í raun né heldur gagnast svona ólystilegt tal á huglægan hátt.

Miklu betra er að vera staðfastur, eindreginn, traustur, áreiðanlegur, jafnvel staðlyndur. Einlyndur var sá maður kallaður sem var fastur fyrir, ákveðinn og áreiðanlegur.

Sé einhverjum lýst þannig á ensku „he stands by himself“ má nota ofangreind orð að vildi í íslenskri þýðingu og missir hún þá einskis, þvert á móti verður hún áreiðanleg en ekki gufuleg.

Tillaga: MaCain var eindreginn maður í skoðunum.

2.

„Einn hef­ur stöðu grunaðs manns í mál­inu.“ 

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Maður skaut á fjölda fólks í Jacksonville í Flórída. Sem sagt, einn maður er grunaður um verknaðinn. Blaðamaður á að segja fréttir á einföldu máli. Ofangreind tilvitnun er tilraun til að búa til „lögreglulegt orðalag“. Furðulegt. Nánar um það síðar.

Önnur dæmi um slíkt er að vista einhvern í fangageymslu í stað þess að segja að hann hafi verið settur í fangelsi eða fangageymslu.

Geta blaðamenn ekki druslast til að skrifa á eðlilegu máli? Nei, þeir tileinka sér stofnanamál, lögreglumállýsku.

Tillaga: Einn er grunaður um skotárásina.

3.

„Lærisveinar Heimis töpuðu í vítaspyrnukeppni.“ 

Fyrirsögn á ruv.is.        

Athugasemd: Leikmenn í fótboltaliði eru ekki lærisveinar þjálfarans. Ekki frekar en fréttamaðurinn sem skrifað þetta sé lærisveinn fréttastjórans eða útvarpsstjórans.

Hér er markvisst verið að reyna að breyta íslenskunni, stela fínu orði og breyta merkingu þess. Íþróttablaðamenn og íþróttafréttamenn standa einna helst í þessu enda erum sumir þeirra með afar takmarkaðan orðaforða og lítinn skilning á málfari. Þeir eru af kynslóð sem var ekki haldið að bóklestri frá barnæsku. Þeim veitt ekkert af því að setjast á skólabekk, gerast lærisveinar í orðsins fyllstu merkingu.

Tillaga: HB, lið Heimis Guðjónssonar tapaði í vítaspyrnukeppni.

4.

„Sá sem olli tjóninu er grunaður um ölvun við akstur og var vistaður í fangageymslu.“ 

Frétt á ruv.is.        

Athugasemd: Einhvers konar „umferðaróhapp“ varð í miðbæ Reykjavikur um miðja nótt. Ekki er sagt frá því hvað umferðaróhapp merkir. Verði bíll bensínlaus hlýtur það að teljast umferðaróhapp, sama er ef springur á dekki, öryggi slær út og annað framljósið slokknar og svo framvegis.

Þögn fréttamanns Ríkisútvarpsins um óhappið er hávær, hlustendur eða lesendur vita ekkert hvað gerðist. Hann lætur þó vita að ökumaðurinn hafi hugsanlega verið fullur. Hins vegar má ekki segja það berum orðum heldur þarf að nota „lögreglulegt orðalag“.

Líklega er uppruninn í fréttatilkynningu frá lögreglunni eða dagbók hennar. Löggan kann ekki að skrifa og óvíst hvort hún kann að lesa, að minnsta kosti rennur frá henni málfarslegt malbik og blaða- og fréttamenn birta ruglið athugasemdalaust.

Tillaga: Ökumaðurinn var talinn fullur og var stungið í steininn.

5.

„Samkvæmt lögreglu sendi hún vinkonu sinni skilaboð klukkutíma þar sem hún bað um hjálp.“ 

Frétt á visir.is.         

Athugasemd: Erfitt er að lýsa fjölmiðlinum visir.is. Nokkrir góðir blaðamenn starfa þar og eru til fyrirmyndar hvað málfar í fréttum varðar. Aðrir eru fljótfærir, jafnvel óvandaðir.

Ofangreind tilvitnun er dæmi um hið síðarnefnda. Blaðamaðurinn les ekki yfir það sem hann skrifar, kollegar hans lesa ekki yfir fréttir hvers annars og fréttastjóri og ritstjóri virðast meðvitundalausir eða uppteknir við allt annað en vinnuna sína. Fyrir þeim er magn mikilvægara en gæði. Afleiðingin eru skemmdar fréttir. Sorglegt.

Tillaga: Óljós hvað blaðamaður er á við.

6.

„Hann var einn á ferð og fannst innst í svo­nefndu Jökulgili sem geng­ur inn af Land­manna­laug­um í átt að Torfa­jökli.“ 

Frétt á mbl.is.          

Athugasemd: Furðuskrif frá Landsbjörgu vekja athygli og ekki síður að blaðamenn skuli endurtaka þau athugasemdalaust. Aldrei nokkurn tímann hafa örnefni hér á landi verið sögð „svonefnd“. Jökulgil er gamalt og gróið örnefni sem flestir ættu þekkja. 

Algjör óþarfi er af Mogganum og raunar líka Ríkisútvarpinu að bergmála vitleysuna úr fréttatilkynningu Landsbjargar. Flestir vita að landafræði virðist ekki sterkasta hlið samtakanna, það hefur margoft sýnt sig í fréttatilkynningum frá samtökunum. Þær eru ekki vel skrifaðar og málfarið stundum slæmt.

Landsbjörg hefur brugðist við gagnrýni á ónákvæmni í fréttatilkynningum með því að greina lítið sem ekkert um staðhætti í leitum. Í stað þess að bæta sig er bara hætt við allt saman. Fyrir vikið vita lesendur Moggans og Ríkisútvarpsins sáralítið sem er nú ekki til fyrirmyndar né í samræmi við upplýsingastefnu nútíma fjölmiðlunar.

Ekki falla allir fjölmiðlar í þessa gryfju því visir.is segir einfaldlega frá því að maður hafa fundist í Jökulgili. Gott hjá Vísi ... 

Þess má geta að frá Landmannalaugum, inn eftir Jökulgili og að Hattveri eru rúmir tíu kílómetrar. Gilið er einstaklega fallegt og eftir því rennur Jökulgilskvísl, mikið vatnsfall. Til beggja hliða eru falleg líparítfjöll og eru litirnir ótrúlega fjölbreytilegir. Fátt er fegurra í íslenskri náttúru en Jökulgil, Hattver og raunar allt svæðið norðan Torfajökuls. 

Tillaga: Hann var einn á ferð og fannst innst í Jökulgili sem geng­ur inn af Landmannalaug­um í átt að Torfa­jökli.

 

Athugasemdir

[Már Elíson, 30.8.2018 kl. 08:32]

Alltaf gaman að lesa pistla Sigurðar. -  Öllum getur orðið á við skrif og sleppur Sigurður ekki við það frekar en aðrir. - Í sambandi við tillögu um að "maðurinn hafi verið fullur og honum stungið í steininn.." Þá er þetta auðvitað gamalt, gott og gilt götumál, en "fullur" og þú "stingur engum manni í stein..". það er ekki gerlegt. Gæti hafa verið "drukkinn og látinn sofa úr sér í fangaklefa.." er nær eðlilegu fréttamáli (finnst mér). Og hvað var þetta..: Tillaga: Óljós hvað blaðamaður er á við. - 

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 30.8.2018 kl. 10:31]

Sæll, Már. Þakka innlitið.

Held að það hafi verið þannig að gamla lögreglustöðin í Pósthússtræti var kölluð „Steinninn“ vegna þess að hún var byggð úr tilhöggnum stein eins og Alþingishúsið og fleiri hús. Þá varð til orðatiltækið að stinga mönnum í steininn. Þetta stuðlar og geymist enn meðal þeirra sem muna „Steininn“. Einnig var stundum sagt að setja menn í grjótið. Mér finnst hvort tveggja alveg ágætt og passa vel þegar einhver er sviptur frelsi sínu fyrir að hafa verið staðinn að einhverjum óskunda.

Þegar ég var í sumarlöggunni var mönnum stungið inn, settir í fangelsi. Þannig var það líka þegar í var í blaðamennsku í gamla daga. Nú talar enginn svona lengur, því miður. Niðurstaðan er þessi: Blaðamenn reyna að skrifa formlega, kunna það ekki margir og þess vegna verða löggufréttir tilgerðarlegar og jafnvel grátbroslegar. Ég skrifa meira um þetta síðar

Einni sögn var ofaukið þarna síðast sem þú hefur eftir mér. Ég tuða einn, hef engan til að lesa yfir. Bið lesandann um að sjá í gegnum smávillur hjá mér en vera vakandi yfir málfari í fjölmiðlum. Þeir hafa ekkert leyfi til að spreða skemmdum fréttum yfir neytendur.