Náungi sem spilar handbolta í fyrirsögnum hlýtur að vera fjölhæfur

1.

„Tíu valkostir sem KSÍ gæti skoðað ef Heimir ákveður að hætta.“ 

Fyrirsögn á fótboltavefsíðunni 433.pressan.is.     

Athugasemd: Blaðamaðurinn sem skrifaði þessa fyrirsögn átti um tvennt að velja. Annars vegar að nota nafnorðið „val“ eða nafnorðið „kostur“. Þessi tvö orð merkja næstum því það sama, á þeim er þó blæbrigðamunur.

KSÍ gæti átt tíu kosta völ, það er valið um tíu þjálfara í stað Heimis. Hins vegar er alveg ómögulegt að steypa saman þessu tveimur orðum, útkoman er slæm, „valkostur“ er ljótt orð og það er órökrétt.

Eitthvað myndi nú íþróttablaðamaðurinn segja ef einhvern væri titlaður „sóknarframlínumaður“ í fótboltaliði. Sóknarmaður er sá sem sækir og á að skora, hann er venjulegast í framlínu liðsins. Tvítekningar á borð við þessa á auðvitað ekki að nota.

Í stað þess að nota „valkostur“ í fyrirsögninni hefði verið miklu betra að nota nafnorðið „þjálfarar“. 

Tillaga: Tíu kostir fyrir KSÍ hætti Heimir. 

2.

„Óðinn spilar handbolta í fyrirsögnum.“ 

Fyrirsögn bls. 2 íþróttablaði Morgunblaðsins 20. febrúar 2018.     

Athugasemd: Þessi fyrirsögn hún skilst ekki jafnvel meðal þeirra sem eru verulega vel að sér í handbolta. Verst er þó að blaðamennirnir sem skrifuðu fréttina skýra fyrirsögnina ekki í sjálfu meginmáli fréttarinnar.

Má vera að Óðinn þessi hafi átt skilið að fá nafn sitt í fyrirsögn í Mogganum vegna þess að markið hans réði úrslitum og það á síðustu sekúndu leiksins. Það réttlætir hins vegar ekki kjánalega fyrirsögn.

Tillaga: Óðinn skorði sigurmark FH á síðustu sekúndu leiksins.

3.

„Brjáluð hjón kæra brúðkaupsljósmyndarann.“ 

Fyrirsögn á vísir.is.     

Athugasemd: Hjónin sem um ræðir í fréttinni voru reið út í ljósmyndarann vegna þess að hann tók lélegar myndir í brúðkaupinu. Þau voru sem sagt ekki trufluð á geði eins og ráða má af fyrirsögninni.

Fréttin er þýðing úr enskri vefsíðu. Þetta er ekki frétt, frásögnin hefur ekkert gildi og er einfaldlega ómerkileg. Tilgangurinn er að búa til uppfyllingarefni. 

Tillaga: Reið hjón kæra ljósmyndara vegna vinnusvika.

4.

„Good Night er náttúrulegt svefnbætiefni sem hjálpar fólki að sofna og ná samfelldari svefni.“ 

Undirfyrirsögn í „Fólk kynningarblað„ Fréttablaðsins 20. febrúar 2018.     

Athugasemd: Í einni málsgrein, fjórtán orðum, tekst höfundi þrisvar sinnum að nota sama eða svipað orð. Þetta telst stagl, nástaða, sem síst af öllu er til eftirbreytni.

Svo er það nýyrðið „svefnbætiefni“. Dálítið skrýtið orð og ekki gegnsætt.

Tillaga: Reið hjón kæra ljósmyndara vegna vinnusvika.

5.

„… og þurftum að sofa í ullarsokkum, buxum og rúllukragabol til að frjósa ekki bara.“ 

Úr forsíðugrein í Íþróttablaði Morgunblaðsins 24. febrúar 2018.    

Athugasemd: Blaðamenn hafa fulla heimild til að lagfæra orðalag viðmælenda, breyta kjánalegum talsmáta í þokkalegt ritmál. Auðvitað eru undantekningar frá þessu en almennt séð er það ekki hlutverk fjölmiðla að dreifa slæmu máli.

Þetta gerir sá sem skrifaði viðtalið á forsíðu Íþróttablaðs Moggans ekki. Þar af leiðandi endar málsgreinin á „bara“ sem er bara furðulegt.

„… til að frjósa ekki bara.“ Hvernig er hægt að skrifa svona og birta? Atviksorðinu „bara“ er algjörlega ofauki, ekki aðeins í ritmáli heldur líka í talmáli. Það held ég nú ...

Tillaga: … og þurftum að sofa í ullarsokkum, buxum og rúllukragabol til að frjósa ekki.

6.

„Hvalaskoðunarfyrirtæki vill aðeins konu sem stöðvarstjóra: „Förum ekki í dulbúning með hvað við erum að leita að.“ 

Stríðsfyrirsögn á dv.is.     

Athugasemd: Enn skal ítrekað að blaðamaður hefur fulla heimild til að lagfæra orðalag viðmælanda síns, breyta kjánalegum talsmáta í skárra ritmál. 

Þetta orðalag „að fara í dulbúning með hvað við erum að leita að“ gengur alls ekki upp. Líklegast hefur viðmælandi ætlað að segja að hann fari ekki dult með ætlan sína. Má vera að hann hafi sagt rétt en blaðamaðurinn klúðrað, ekki skilið. Hins vegar ber blaðamanni að lagfæra orðalagið því það er rangt. Má þó vera að hann viti ekki betur sem er eiginlega verst.

Langar og klúðurslegar fyrirsagnir einkenna dv.is. Þar þekki enginn aðalfyrirsögn og undirfyrirsögn (eða yfirfyrirsögn). Hjá ritstjórninni skiptir mestu máli að vekja forvitni á borð við þessa, sem þó er skáldskapur en er lýsir fyrirsagnablætinu: 

„Ryksuga skilin eftir úti á götu og það sem gerðist næst er er veruleg óhugnanlegt meðal örvhentra karla í B blóðflokki undir þrítugu sem lokið hafa stúdentsprófi frá Laugarvatni fyrir 1996.“ 

Tillaga: Förum ekki dult með tilganginn.

7.

„Konur tóku sér pláss á Eddunni.“ 

Fyrirsögn á visir.is.      

Athugasemd: Blaðamaðurinn hefur eflaust ætlað sér að segja frá samstöðu kvenna á verðlaunahátíðinni Eddan. Honum mistekst hrapalega enda fyrirsögnin með endemum rislág. Halda mætti að fullt hús hafi verið á hátíðinni og konur hafi troðið sér þar sem pláss var að fá.

Blaðamaðurinn hefði átt að nota orðasambandið „að taka sér stöðu“, sem hann raunar gerir í meginmálinu. Óskiljanlegt að nota kjánalegt orðasamband sem gengur ekki upp. Slæmt hins vegar ekki notað sama orðasambandi tvisvar, það kallast nástaða. Þar af leiðandi þarf að koma því skýrt fram í fyrirsögn að konurnar hafi staðist fast á málflutningi sínum á hátíðinni. 

Tillaga: Konur fylltu sviðið á Eddunni og segja stopp.

8.

„Heyrðu, þetta hefur nú bara gengið vel.“ 

Algengt svar í viðtölum í fjölmiðlum.      

Athugasemd: Þegar fréttamaður spyr hvernig gangi er algengt að viðmælendur svarið á þennan hátt: „Heyrðu?“ Og svo kemur spjallið“ 

Hvaðan kemur þessi upphrópun eða spurning „heyrðu“? Er verið að hvetja fyrirspyrjanda til að hlusta nú vel eða er ástæða til að halda að hann hlusti alls ekki.

Sannast sagna er svona orðalag með „heyrðu“ tómt rugl og vitleysa enda ekki í neinni tengingu við við svar. Þetta er nú álíka eins og að nota „sko“ eða „þannig“ í tíma og ótía.

Tillaga: Í sannleika sagt hefur bara allt gengið vel.

9.

„Er ítalska mafían að fara koma til Íslands og slátra okkur?“ 

Fyrirsögn á visir.is.       

Athugasemd: Tvær villur skera í augun og særa máltilfinninguna. Hið fyrra er að nafnháttarmerkið „að“ vantar með sögninni að koma. Fyrra nafnháttarmerkið dugar ekki fyrir báðar sagnirnar. Í talmáli getur orðasambandið „að fara að koma“ runnið saman og af þekkingarleysi skrifa sumir „að fara koma“ sem er auðvitað kolrangt.

Seinni villan og sú sem er sýnu alvarlegri er að nota nafnhátt þegar eðlilegra er að nota aðra tíð. Þetta telst barnamál, einföldun á tungumálinu sem oft er haft fyrir börnum. Stundum þroskast þau ekki upp úr þessari einföldun, yfirleitt vegna þess að þau eru ekki vanin við lestur. Þar af leiðir að þau safna ekki eðlilegum orðaforða sem bitnar á þeim sem leggja fyrir sig skriftir á fullorðinsárum.

Oft er sagt: „Ertu ekki að fara að koma?“. Dálítil þversögn í því fólgin að fara og koma á sama tíma. Þetta orðasamband hefur líklega unnið sér þegnrétt í málinu og lítið hægt að amast við því. Glöggur vinur minn snéri út úr fyrir mér og sagði „ég er að koma að fara“, og hló við.

Tillaga: Kemur ítalska mafían til Íslands og slátrar okkur?

10.

„Fundu óvænt fald­ar mörgæsa­byggðir.“ 

Fyrirsögn á mbl.is.       

Athugasemd: Þetta er rangt vegna þess að enginn hafði falið svæði mörgæsanna. Blaðamaðurinn skortir orðaforða og hann finnur ekki viðeigandi lýsingarorð og fer því með vitleysu. „Óþekktar“ hefði alveg dugað, jafnvel „ókunnar“.

Yfirleitt er nafnorðið „byggð“ notað um þar sem fólk býr. Mjög sjaldgæft er að tala um byggðir fugla eða dýra, til dæmis gæsabyggðir eða hreindýrabyggðir. Þó er talað um lundabyggðir og þar af leiðandi ekki hægt að gagnrýna „mörgæsabyggð“.

Tillaga: Fundu óvænt ókunnar mörgæsabyggðir.