Uppbygging gönguleiða á Íslandi

Hvers vegna er átroðningur ferðamanna á gönguleiðinni milli Landmannalauga og Þórsmerkur? Flestum er svarið ljóst. Ástæðan er fyrst og fremst sú að hún er orðin svo þekkt. Frá því á áttunda áratug síðasta aldar, að umferð hófst um hana í einhverjum mæli, hafa fáar aðrar lengri gönguleiðir notið jafn mikilla vinsælda.

Ferðafélag Íslands hefur gert út á þessa gönguleið, raunar eignað sér hana. Félagið hefur fjölgað gistirýmum í Hrafntinnuskeri, við Álftavatn og Hvanngil og í Botnum og hyggst halda því áfram. Í mörg ár hefur verið uppselt með löngum fyrirvara í flestar ferðir FÍ sem og þær fáu sem Útivist hefur boðið upp á. Þá eru ótaldar ferðir á vegum annarra aðila, innlendra og erlendra ferðaskrifstofuaðila. Síðast en ekki síst verður að geta um ótrúlegan fjölda fólks, innlendra og erlendra, sem ganga þarna á eigin vegum.

Þá kemur að því, hvers vegna aðrar lengri gönguleiðir hafi ekki náð viðlíka vinsældum og Laugavegurinn. Af nógu er þó að taka. Ástæðan er fyrst og fremst uppbygging Ferðafélagsins á Laugaveginum. Hún vekur traust hjá ferðafólki. Í öllum skálum eru skálaverðir og treysta má því að fá að minnsta kosti neyðaraðstöðu ef eitthvað bregður útaf með veður og ég veit til þess að skálaverðir reyna að fylgjast með því að fólk skili sér í næsta skála. Slæmu hliðarnar á þessari uppbyggingu eru þær sem fæstir höfðu líklega búist við; of margir ferðamenn. Þeir eru orðnir svo margir að jafnvel forseti FÍ hefur talað um að gera þurfi gönguleiðina að einstefnuleið svo göngufólk finni ekki eins mikið fyrir fjöldanum ...!

Ferðafélagið Útivist hefur brotið blað, byggt upp á gönguleiðir allt frá Langasjó í Bása og styttri kafla innan þeirrar leiðar. Félagið hefur raunar eignað sér þessa gönguleið. Það hefur byggt upp aðstöðu í Strútslandi sem svo er kallað, svæðið sunnan Torfajökuls.

Ferðafélagið hefur lítið gert annað en að boða skálabyggingu á afar vinsælli gönguleið yfir Fimmvörðuháls. Maður hefði nú haldið að jafn öflugt félag myndi sinna brautryðjendastarfi betur en sú fyrirætlan ber vott um. Þó verður að segja sem er að deildir félagsins hafa verið afskaplega duglegar að byggja upp gönguleiðir. Nefna má skála og gönguleiðir í Kollumúla og Lónsöræfum sem fæstir þekktu.

Langt er síðan FÍ byggði skála við Þverbrekknamúla og setti brú á Fúlukvísl. Með því opnaðist frábær gönguleið frá Hveravöllum, um Þjófadali, í Þverbrekknamúla og að Hvítárvatni. Hún er talsvert vinsæl, þó ekkert í líkingu við Laugaveginn.

Einstakir aðilar og sveitafélög hafa sýnt mikla útsjónarsemi við uppbyggingu stytttri gönguleiða og má til dæmis nefna gönguleiðir við Borgarfjörð eystri. Afskaplega fallegt land um víkur og í Dyrfjöll. Allt þar til mikillar fyrirmyndar.

Uppbygging gönguleiða er dýr fer oft fyrir bí vegna þess að þeir sem um slík mál véla hafa ekki reynslu í gönguferðum. Sama er með byggingu skála. Margir hafa misheppnast í byggingu vegna þess að arkitektarnir hugsuðu meira um útlit og stíl en not svo úr hafa orðið það sem jafnvel sem nefna má ónot.

Innan Útivistar og Ferðafélags Íslands og deilda þess er mikil reynsla í uppbyggingu skála og gönguleiða. Þar eru starfandi öflugir liðsmenn, fólk sem ber virðingu fyrir náttúru og umhverfi. Þetta fólk þarf að virkja í uppbyggingu fleiri gönguleiða. Það er einfaldasta, ódýrasta og skynsamasta leiðin. Félögin eiga þó hvort um sig nóg með rekstur sinn og hafa greinilega ekki mikið fjármagn né kraft aflögu til að leggja í nýtt landnám. Hafi stjórnvöld áhuga á að sinna þessum málum er ætti ekkert annað að koma til greina en að nýta sér sjálfboðaliðastarf í félaganna og öðrum smærri víða um land.

Árleg fjárhæð upp á aðeins eitt hundrað milljónir króna sem lagðar væru árlega í uppbyggingu gönguleiða og skála væri vel varið. Ég fullyrði að áðurnefnd félög myndu saman geta tvöfaldað þessa fjárhæð með því að safna styrkjum og leggja til sjálfboðaliða í verkefnin. Sé skipulega gengið í að málum er trúlegt að straumur ferðamanna myndi jafnast út um landið og enginn einn staður líða fyrir átroðning. Það er auðvitað markmið í sjálfu sér.

Meðfylgjandi myndir eru teknar við veginn yfir Kjöl. Næst neðsta myndin sýnir haganlega gerðan steinboga sem einhverjir ferðamenn höfðu byggt á tveimur klettum fyrir um tíu árum. Árið eftir hafði hann hrunið eins og sjá má á neðstu myndinni.