Vafasöm lýsing á Gunnari Thoroddsen

Allnokkuð er liðið frá því ég lauk við að lesa ævisögu Gunnars Thoroddsen eftir Guðna Jóhannesson, sagnfræðing. Bókin er þykk og efnismikil og varpar auðvitað ljósi á ýmislegt í ævi Gunnars og er fengur að því. Þegar upp var staðið var ég samt dálítið efins um manninn en við nánari umhugsun finnst mér ævisagan hvorki varpa réttu ljósi á Gunnar né marga samferðamenn hans í stjórnmálum. Auðvitað hef ég ekki þaullesið bókina en til að átta mig á henni las ég aftur ævisögu Ólafs Thors. Fékk ég þá samanburð á samtíma Gunnars og efnistökum tveggja ólíkra ævisöguritara.

Gunnar kemur mér svo fyrir í ljósi ævisöguritarans að hann hafi verið nokkuð hégómlegur, meira gefinn fyrir titla en verkefni, um pólitískan eldmóð er fátt fjallað, hann virðist hafa setið á þingi án þess að hafa látið til sín taka í neinum málum sem einhverju skipta. Sáralítið er getið um borgarstjóratíð hans og raunar er sem maðurinn hafi ekkert sinnt því starfi. Sannast sagna líkar mér ekki við þennan Gunnar.

Fleira orkar tvímælis í bókinni. Það sem vekur þó athygli lesandans er hversu miklu plássi er varið í ágreining Gunnars við samþingmenn og forystu Sjálfstæðisflokksins vegna forsetakjörsins 1952 þegar Gunnar tók þá ákvörðun að styðja tengdaföður sinn í stað séra Bjarna Jónsson sem Sjálfstæðisflokkurinn lýsti yfir stuðningi við. Það er raunar gert að þungamiðju ævi Gunnars og orsakavaldi allra hans erfiðleika og vandamála upp frá því.

Ég vil halda því fram að forsetakosningarnar hafi ekki skipt svo miklu máli sem ævisöguritari Gunnars vill vera láta. Rök mín eru þau að Gunnar hélt áfram starfi sínu í Sjálfstæðisflokknum og stendur sig vel, hann verður ráðherra, sendiherra og prófessor. Nýtur greinilega stuðnings í þessi embætti. Hin vegar voru deildar meiningar um Gunnar. Ólafur Thors sagðist til dæmis ekki treysta honum. Var það vegna forsetakosningana eða risti það dýpra? út í það er ekki farið í ævisögunni og raunar stokkið á þá skýringu sem virðist nærtækust og engu skeytt hvort hún er rétt eða röng, hún virkar bara nógu góð.

Hvorki í stjórnmálum né annars staðar er sú krafa gerð til einstaklinga að þeim líki athugasemdalaust við náungann. Hver og einn getur litið í eigin barm og kemur þá í ljós að flestir dæma aðra með réttu eða röngu. Ástæðan fyrir vantrausti þarf ekki að vera merkileg, aðeins tilfinning en hún dugar ábyggilega flestum.

Verst við ævisöguna er að lesandinn fær undarlega tilfinningu fyrir stjórnmálamanni sem lengi var áberandi í þjóðlífinu. Flestir geta skilið metnað Gunnars. Ganga ekki allir stjórnmálamenn með ráðherrann í maganum, dreymir ekki marga um að komast í stól forsætisráðherra? Ég er þess fullviss um að líf Gunnars snérist ekki um þessa drauma. Hann vann að stefnumálum Sjálfstæðisflokksins og vék aldrei frá þeim frekar en aðrir þingmenn og ráðherrar hans.

Ævisöguritarinn, Guðni Jóhannesson, gerir alltof mikið úr ágreiningi milli Gunnars og annarra í forystu Sjálfstæðisflokksins og alltof lítið úr stjórnmálastörfum Gunnars og samstarfi hans við samherja sína á þingi og í borgarstjórn og raunar út um allt land. Fyrir vikið verður ævisagan ekki trúverðug að þessu leyti.

Guðni Jóhannesson er án efa góður sagnfræðingur og ritar léttan og læsilegan texta en innihaldið verður að gagnrýna. Ég fékk það þó ansi sterkt á tilfinninguna að hann væri alls ekki hlyntur Sjálfstæðisflokknum, sem er í lagi nema fyrir þá sök að hann virðist einfaldlega vera á móti flokknum og hagar frásögn sinni þannig.

Ef til vill er þetta misskilningur af minni hálfu en mér finnst það ekki jákvætt hvernig hann fjallar um Ólaf Thors og gerir hann beinlínis að illgjörnum manni, fullum af heift gagnvart Gunnari. Þetta gengur alls ekki upp miðað við þau einkenni sem Matthías Jóhannesson segir að einkennt hafi Ólaf. Því til stuðnings eru skoðanir fjölmargra andstæðinga Ólafs í stjórnmálum. Til dæmis var vinátta hans og Einars Olgeirssonar mikil og sterk, sama var um Gylfa Þ. Gíslason og marga fleiri. Illgjarn var Ólafur aldrei.

Svo virðist sem Guðni geri Bjarna Benediktssyni upp mikla óvild í garð Gunnars, en það gengur alls ekki upp. Vel má vera að Bjarni hafi verið þungur maður í skapi og erfitt við hann að eiga, og Matthías tekur undir það en bætir þó við að Bjarni hafi verið sanngjarn og viðræðugóður.

Matthías Jóhannesson ritar líka afskaplega góðan texta, stíll hans er ekki síður leikandi og grípandi. Sá síðarnefndi gerir þó miklu meira úr stjórnmálastarfi Ólafs Thors, verkefnum hans, samtímanum og samherjunum. Hafði hann, eins og Guðni, úr fjölmörgu persónulega efni að moða. Bók Matthíasar verður samt fyllri og skilmerkilegri.

Þegar öllu var á botninn hvolft fannst mér verulega gaman af bókinni um Gunnar Thoroddsen. Raunar langar mig til að bera bækurnar ítarlegar saman en ég hef gert í þessum litla pistl. Bæði er að ritarar þeirra eru skemmtilega færir, mjög ólíkir og ekki síst eru þessir tveir stjórnmálamenn afskaplega áhugaverðir sem og samtíð þeirra. 

Athugasemdir

[Ragnheiður , 18.2.2011 kl. 09:57]

Ég er einmitt alveg á öndverðri skoðun með þessa bók Guðna Th. Mér finnst hann koma þessu heiðarlega frá sér. Börn Gunnars lesa yfir og gera ekki athugasemdir, það segir manni eitthvað.

Gunnari er ekki hlíft í bókinni, þetta er ekki eintómur mærðarlestur eins og margar æfisögur vilja oft vera.

Ég hafði verulega gaman að bókinni.

Ég hef hins vegar ekki lesið æfisögu Ólafs Thors.

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 18.2.2011 kl. 10:01]

Þakka þér fyrir, Ragnheiður. Ég gleymdi að nefna þetta með börn Gunnars, því það vekur hjá mér nokkra undrun að þau skuli hafa samþykkt frásögnina með þessum annmörkum. Það er rétt hjá þér að bókin er ekki lofgerð um Gunnar, en ég kann bara ekki við lýsinguna á honum eða mörgum öðrum í bókinni.

[Ragnar Gunnlaugsson, 18.2.2011 kl. 10:45]

Ég komst að svipaðri niðurstöðu eftir lestur á bókinni,finnst allt of mikið gert úr þessum sífelda ágreining við foristu flokksins. Eftir lesturinn þá spyrmaður sig hvar eru afrek hans í þjóðmálunum,sem ég held að hljóti að vera nokkur. Leynir sér ekki að skrásetjari er ekki hlyntur Sjálfstæðisflokknum,en bókin er vel læsileg,þess vegna las ég hana orði til orðs þó hún sé þung á höndum 1,7 Kg.